Kua Akataka Takere Ainei te Atua i to Tatou Openga?

“KA KOPAEIA te au manamanata manakonako ua e manganui naringa te tuatua predestination tei putuputu ra i te marama koreia e kore rava e taangaangaia.” Penei ka manako koe no teaa ra, i te mea e i taangaanga ana koe i te tuatua “predestination” me kore i akarongo ana koe i te taangaanga angaia.

E tau ki te enetaikoropitia Katorika Varani ou Théo, e meitaki tatou kia kore e taangaanga i te tuatua “predestination.” Te akakite ra tetai puka ke atu e: “I teia tuatau, kare te predestination i rotopu i te au taumaro anga apiipii akonoanga, te akara anga, pera katoa te maata anga o te au Porotetani.”

Noatu rai, te riro ra te uianga o te predestination ei tamanamanata i te au tangata e manganui i roto i te tuatua enua tei aereia mai. No roto i te taumaro anga i akatupuia mai ei te Taui Anga, e i roto katoa i te Ekaretia Katorika, e tumu manako uriuri anga veravera te reira no te au anere mataiti. Noatu e e meangiti te taumaro anga i teia tuatau, te vaira rai te reira ei manamanata. Koai ia kare e inangaro i te kite e me kua akataka takereia tona openga?

Predestination​—Te Aiteanga o te Tuatua

Eaa te aite anga o te tuatua “predestination” i roto i te au akonoanga? Te tamanako ra te Dictionnaire de théologie catholique i te reira e ko “te manako tu-Atua te arataki ra i tetai ke, ki te ora mutu kore na te kapiki anga ingoa.” Kua manako uaia te aronga tei ikiia, “na te kapiki anga ingoa,” e ko te aronga te taikuia ra e te apotetoro Paulo i roto i tana reta ki to Roma, i roto i te au tuatua ka aru mai: “Te angaanga ra te Atua ma te aronga tei inangaro iaia, tei kapikiia i tau ki tana akakoroanga. Ko te aronga tana i kite takere kua tamanako katoa aia kia akatauia ki te tutu o tana Tamaiti . . . E te aronga tana i tamanako ra kua kapiki katoa aia; e te aronga tana i kapiki ra kua akatika katoa aia; e te aronga tana i akatika ra kua akakaka katoa aia.”​—Roma 8:28-30, Revised Standard Version.

Noatu i mua ake i to ratou anau anga, kua iki uaia etai au tangata e te Atua ma te manakonako anga o te piri anga ki roto i te kaka o Karaiti i te au rangi ra. Te arataki ra teia ki te uianga tei taumaro roaia ra: Te iki ua ra ainei te Atua i tana ka inangaro i te akaora, e me e anoano rangatira ua ainei to te tangata e e tuanga no te angaanga kia rauka mai e te akono i to te Atua mareka anga?

Augustine, te Metua o te Predestination

Noatu e kua tata tetai au Metua Ekaretia i mua atu ana no runga i te predestination, kua tamanako uaia e na Augustine (354-430 T.N.) i akatumu i te au tango o te apiianga no nga akonoanga Katorika e te Porotetani. E tau kia Augustine, kua akono takereia te aronga tuatua tika mei rimua e te Atua kia rauka te au akameitakianga mutu kore. I tetai tua, ko te aronga tuatua tika kore ra, noatu e kare i akono takereia e te Atua i roto i te aiteanga tikai o te tuatua, ka rauka te utunga no ta ratou au ara, koia te akaapa anga. Kua riro ta Augustine akamarama anga ei tapupu i te anoano rangatira ua, i reira te akatuera anga i te mataara no tetai taumaro anga maata no te manganui.

To Augustine Aronga Tuanga

Kua tupu putuputu mai te taumaro anga no runga i te predestination e te anoano rangatira ua i te au Tuatau Rotopu, e kua tae mai ki te take i te tuatau o te Taui Anga. Kua kite a Luther i te predestination o tetai ra ei iki anga rangatira ua na te Atua, ma te kore Tona kite anga i te au paapaa anga o te tuatau ki mua me kare te au angaanga meitaki a te aronga tei ikiia ra. Kua tae mai a Calvin ki tetai taopenga anga pakari maata ma tona manako taki rua no runga i te predestination e: Te akono takereia ra etai pae no te ora mutu kore, e tetai pae no te akaapa anga mutu kore. Inara, kua akamanako katoa a Calvin i ta te Atua iki anga ei mea taomi anga, e te marama koreia.

Te maro anga o te predestination te uianga piri vaitata no te “ngateitei”​—e tuatua ia te taangaangaia ra e te au akonoanga no te akakite i te angaanga o ta te Atua akaora anga e te akakite anga i te au tangata ei aronga tuatua tika—​kua tupu maata e i te 1611 kua arai te Mana Tapu Katorika i tetai ua atu mea te ka neneiia no runga i te tumu tuatua ma te kore to ratou tika anga. I roto i te Ekaretia Katorika, kua turu maataia ta Augustine au apiianga e te akonoanga Jansen Varani o te 17 e te 18 anere mataiti. Kua akamaata ratou i tetai tu akonoanga Kerititiano pakari tikai e te ririnui e kua rauka katoa te au pipi mei rotopu i te aronga kavamani. Inara, kare te taumaro anga no runga i taua tumu ra i maru ana. Kua akaue te Ariki ko Louis XIV kia takoreia te are pure o Port-Royal, te ngai i akamataʼi te manako akonoanga Jansen.

I rotopu i te au akonoanga Porotetani Tauiia, kare te uriuri anga i oti ake. Ma etai pae atu, kua irinaki te Aronga Patoi Pakari, tei aru ia Jacobus Arminius, e e tuanga ta te tangata i roto i tana akaora anga iaia uaorai. Kua akono poto ua te Akaaere Anga Porotetani o Dordrecht (1618-19) i te uianga i te ariki anga te reira i te tu pakari o te apiianga Calvin. E tau ki te puka L’Aventure de la Réforme​—Le monde de Jean Calvin, i Tiamani ko teia taumaro anga no runga i te predestination e te anoano rangatira ua kua akamata teia i tetai tuatau roa o te “au tauta anga manuia kore no te akaongi, pera katoa te au takino anga, te au tapeka anga, e te akaatea anga o te aronga apiipii akonoanga.”

Predestination me e Anoano Rangatira Ua?

Mei te akamataanga mai, teia nga manako patoi e rua, te predestination e te anoano rangatira ua, te akakeu ra i te au kaitamaki anga veravera e manganui. Kare i rauka ana ia Augustine i te akamarama i teia tu rotai kore. Kua kite katoa a Calvin i te reira ei akaarianga o to te Atua anoano ngateitei e no reira kare e rauka i te akamaramaia.

Inara ka riro ainei ta te Puka Tapu akakite anga mai i to te Atua au tu e te tu peretana ei tauturu ia tatou kia marama meitaki atu i teia au uianga? Ka akara matatioia teia au tumu manako i roto i te atikara te ka aru mai.

[Au Tutu i te kapi 4]

Calvin

Luther

Jansen

[Akameitakianga]

Te au tutu: Bibliothèque Nationale, Paris