“E Akamātau ua ra Koe”
CITIUS, altius, fortius—viviki atu, teitei atu, e te ketaketa atu! Ko teia te au akakoroanga tei aruaruia kia rauka i te aronga taemoemo i Ereni taito e Roma. No te au anere mataiti, i Olympia, Delphi, e Nemea e i te Isthmus o Korinetia, kua raveia te au oro taemoemo anga mekameka ma te “akameitaki anga” a te au atua e tei akarakaraia e te au tauatini aronga matakitaki. Te akameitaki anga kia taemoemo i roto i teia au tarekareka anga kua tupu mai no te au angaanga pakari e manganui te mataiti. Ka akakaka te re anga i tei re e to ratou oire enua.
Kare i te mea umere e i roto i taua peu matauia ra, kua akaaite te aronga tata i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano i te oro anga pae vaerua a te au Kerititiano ki tetai au oro anga taemoemo. Kia akakite i te au apiianga pakari, kua taangaanga karape nga apotetoro ko Petero raua ko Paulo i te au akatutu anga tei akanooia ki runga i te au tarekareka anga. I to tatou tuatau, te rave tamouia nei rai taua oro anga pakari Kerititiano. Kua akono atu te au Kerititiano o te anere mataiti mua i te akatereanga ngati Iuda; i teia tuatau ka “kukumi” atu tatou ma tetai akatereanga i te ao katoa tei te tapa e kia akapouia. (2 Timoteo 2:5; 3:1-5) Penei te kite ra etai i ta ratou “oro anga no te akarongo” e te tamou ua atura e te roiroi. (1 Timoteo 6:12, The New English Bible) Na te akara matatio anga i etai au akaaite anga taemoemo i roto i te Pipiria ka riro ei mea puapinga.
Tetai Peretana Akamatau Meitaki Roa
E manuiai tetai tangata taemoemo te iri maata ra ki runga i te tangata akamatau. No te au tarekareka anga taito, te akakite ra te Archaeologia Graeca e: “Kua umuumuia te aronga i o atu ki roto kia tia e kua pou ia ratou e tai ngauru marama katoa i te akateatea mamao anga.” Ka anoano katoaia te au Kerititiano kia akamatau maroiroi. Kua tuatua atu a Paulo kia Timoteo, e tangata pakari Kerititiano: “E akamātau ua ra koe i te akono i te Atua.” (1 Timoteo 4:7) Koai te peretana akamatau no tetai Kerititiano “taemoemo”? Kare ua ake mari ra ko te Atua ko Iehova uaorai! Kua tata te apotetoro ko Petero: “Ko te Atua ra nona te aroa ua katoa nei, . . . kia [“akamatau,” NW] rava aia ia kotou, kia tauturu mai, kia akamaroiroi mai, e kia akatinamou ia kotou.”—1 Petero 5:10.
Te aerenga manako ‘ka akamatau rava ia kotou’ no ko mai i tetai verepa Ereni tei tau ki te Theological Lexicon of the New Testament, te aite anga “kia akariro i tetai apinga [me kare tangata] kia tau no tetai akakoroanga, e akapapa i te reira e kia akatanotano i te reira no tona akakoroanga.” Pera katoa, te akakite ra ta Liddell e Scott Greek-English Lexicon e ko teia verepa ka akatakaia ei “akateatea mamao, akamatau, me kare kia akamako meitakiia.” Na roto i teea mataara ta Iehova ‘akateatea mamao anga, akamatau anga, me kare akamako meitaki anga ia tatou’ no te oro anga Kerititiano pakari? E marama ei i te akaaite anga, ka akara ana tatou i etai o te au ravenga tei taangaangaia e te aronga akamatau.
Te akakite ra te puka The Olympic Games in Ancient Greece e: “Te aronga tei manako maata no te akamatauanga i te mapu kua taangaanga e rua nga ravenga, te mea mua kua akakoroia kia akamaroiroi i tei apii ra kia rave i te akamatutu anga kopapa e raukai te au tupu anga meitaki, e te rua kia akameitaki mai i tona tu karape e te tu kite.”
Ma te aiteite, te akamaroiroi ra e te akaketaketa ra a Iehova ia tatou kia rauka ia tatou te tu teitei rava atu e kia akameitaki mai i to tatou kite karape i roto i tana angaanga. Te akaoraora maira to tatou Atua ia tatou na roto i te Pipiria, tana akaaerenga i te enua, e te au taeake pakari Kerititiano. I etai taime te akamatau maira aia ia tatou na roto i te ako anga. (Ebera 12:6) I tetai taime penei ka akatika mai aia i te au timataanga tukeke e te au turanga ngata kia tupu kia tatou e raukai ia tatou i te tatanu i te tu tamou marie. (Iakobo 1:2-4) E te oronga maira aia i te tu maroiroi i anoanoia. I na te peroveta ei ko Isaia: “Ko te aronga ra e tapapa ia Iehova, e rauka ïa te maroiroi ou; e rere ratou ki runga i te peau mei to te au aeto ra; e oro ratou e kare e roiroi; e aere atu rai oki ratou, e kare ïa e potopoto te aʼo.”—Isaia 40:31.
Tei maata atu, te oronga maata maira te Atua i tona vaerua tapu kia tatou, te akaketaketa ra ia tatou kia tuku tamou ua atu i te angaanga arikiia kiaia. (Luka 11:13) I roto i te au atianga e manganui kua tamou marie te au tavini o te Atua, i te au timataanga pakari e te roa o te akarongo. Ko te aronga tei rave akapera e au tane e te au vaine noa ua mei tetai ia tatou ra. Inara kua akariro to ratou irinaki anga pu tikai i te Atua ia ratou kia tamou marie. E tika, kua “riro te mana maata meitaki nei ki te Atua, auraka ia ratou.”—2 Korinetia 4:7.
Tetai Peretana Akamatau Aroa Ua
Ko tetai o te au angaanga a tetai tangata akamatau taito koia oki “kia akataka i te tu e te maata o te tuatau akamatutu tei anoanoia no te tangata taemoemo tataki tai e te tu tarekareka anga,” i na tetai tangata kite ei. I te Atua e akamatau ra ia tatou, te akamanako ra aia i to tatou au turanga tataki tai, te au tu kite, te tu katoa, e te au kotinga. E putuputu te taime i te tuatau te akamatauia ra tatou e Iehova, te pati atura tatou kiaia, mei ia Iobu rai: “E akamaara, ko taku ïa tuatua ia koe, e mei te karakaraea taau i anga iaku.” (Iobu 10:9) Akapeea ra to tatou peretana akamatau tangi aroa i te ariu anga mai? Kua tata a Davida no Iehova: “Kua kite oki aia i to tatou tu; te manako ra aia e, e one tatou nei.”—Salamo 103:14.
Penei e manamanata pakari toou i te pae kopapa te kotinga ra i te ka rauka ia koe i te rave i roto i te angaanga orometua, me kare penei te akakoromaki ra koe i te manako anga tau noou uaorai. Penei te tauta ra koe i te akakore i tetai tu kino, me kare penei te kite ra koe e kare e rauka ia koe te aro atu i te taomianga taeake i toou ngai nooanga, i te ngai angaanga, me kore i te apii. Noatu eaa toou turanga, auraka e ngaropoina te kite meitaki maira a Iehova i toou au manamanata i tetai atu—kapiti mai ia koe! Ei peretana akamatau manako ua, tei reira aia i te tauturu ia koe me akavaitata atu koe kiaia.—Iakobo 4:8.
Te aronga akamatau taito “ka rauka i te akataka tuke i te tu roiroi me kore te tu paruparu tei tupu mai kare mei te au akamatutu anga mari ra mei tetai atu au mea, te au tumu i te pae manako, te tu kangakanga kino, te taitaia e te vai atura. . . . E maata tikai te mana tika anga o te [aronga akamatau] e kua akara atu ratou i te au oraanga o te aronga taemoemo e kua tauru atu ki roto i te ngai tei manakoia e ratou e te anoanoia ra.”
Te roiroi ra ainei koe i tetai taime me kare te paruparu ra no te au taomianga tamou e te au timata anga o teia ao? Ei peretana akamatau noou, te manako maira a Iehova ia koe. (1 Petero 5:7) Te kite viviki ra aia i roto ia koe i etai akairo o te tu paruparu i te pae vaerua me kore te tu roiroi. Noatu rai te akangateitei ra a Iehova i to tatou anoano rangatira e te ikianga uaorai, i te manako anga i to tatou oraanga mutu kore, te oronga maira aia i te tauturu e te akatikatika anga e manganui me anoanoia. (Isaia 30:21) Akapeea ra? Na roto i te Pipiria e te au puka akanooia ki runga i te Pipiria, te aronga pakari pae vaerua i roto i te putuputuanga, e to tatou akataeake anga aroa ua.
“Tei Tau i te Au Mea Katoa Nei”
Ae, e maata atu tei anoanoia kia manuia i tetai ua tangata akamatau meitaki ra. Te maata anga tei runga i te tangata taemoemo uaorai e tona akakoro anga ki tetai akamatauanga maroiroi. E pakari tikai te aerenga tamou, mei te mea kua kapiti mai ki roto i te akamatauanga te akaruke pakari i te au mea e te kaikai anga tau. Ko Horace, e tangata pee o te anere mataiti mua M.T.N., kua tuatua e “kua akaruke [te aronga taemoemo] i te au vaine e te uaina” e “raukai te akakoroanga tei umuumuia ra.” E kia tau ki te tangata kite Pipiria ko F. C. Cook, kua tukunaia te aronga i piri atu ki roto i te au tarekareka anga kia akono “i te tu akaaere-uaorai [e te] kaikai anga matutu . . . e tai ngauru marama.”
Kua taiku a Paulo i teia akaaite anga i tona tataanga ki te au Kerititiano i Korinetia, e oire tei matau meitaki i te au Tarekareka Anga Isthmus i te pae mai: “E te tangata ravarai e manono kia riro iaia te re ra, e akono ïa i tei tau i te au mea katoa nei.” (1 Korinetia 9:25) Ka kopae te au Kerititiano mou i te au apinga materia, te tu akono tau kore, e te au tu oraanga viivii o te ao. (Ephesia 5:3-5; 1 Ioane 2:15-17) Kia kiriti katoaia te au tu tau kore ki te Atua e tei kore i tau i te irava e kia tupauia e te au tu o Karaiti.—Kolosa 3:9, 10, 12.
Akapeea teia me raveia? No tetai mea, ka akara ana i ta Paulo pau anga na roto i tetai akatutu anga pakari: “Te moto nei ra au i taku kopapa kia vi: ko te riro ua aea oki au, ko tei ako ia etai ke ra, ei tangata kite koreia mai.”—1 Korinetia 9:27.
Mei teaa te pakari i taua manako o Paulo i konei! Kare aia e te tuatua maira i te akakino anga uaorai. Mari ra, kua aaki aia e e au tu maro anga tona i roto iaia uaorai. I tetai taime, kua rave aia i te au mea tana i kore i inangaro e kare i rave i te au mea tana i anoano i te rave. Inara kua tamaki atu aia kia kore e tuku i tona au tu paruparu e kia autu iaia. Kua ‘moto aia i tona kopapa,’ te autu maroiroi anga i te au anoano i te pae kopapa e te au tu.—Roma 7:21-25.
Ka anoanoia te au Kerititiano katoatoa kia rave akapera. Kua akakite mai a Paulo no te au taui anga tei raveia e etai i Korinetia tei rave i mua ana i te poneia, te akamori itoro, te ainga tane e te tane, te keia anga, e te vai atura. Na teaa i akariro ia ratou kia taui? Na te mana o te Tuatua a te Atua e pera katoa te vaerua tapu ma ta ratou aruaru anga kia akatano ki ta te reira. ‘Kua oreiia ra kotou,’ i na Paulo ei, ‘kua akatapuia ra kotou, kua akatikaia ra kotou, i te ingoa o te Atu ra o Iesu, e te vaerua o to tatou Atua.’ (1 Korinetia 6:9-11) Kua tata katoa a Petero ma te aiteite no te aronga tei akaruke i taua au tu kino ra. Ei au Kerititiano, kua rave pouroa ratou i te au taui anga tikai.—1 Petero 4:3, 4.
Au Tautaanga Akakoro Meitakiia
Kua akatutu mai a Paulo i tona manako taka meitaki e te tika ua no te aruaru anga i te au akakoroanga i te pae vaerua, i te na ko anga: “Te moto nei au, kare ra mei te mea e, e moto ki te matangi.” (1 Korinetia 9:26) Akapeea tetai tangata taemoemo i te akatano anga i tana moto me kore i te opara anga? Te pau maira te puka The Life of the Greeks and Romans e: “Kare ua e kua umuumuia te tu maroiroi pakari, pera katoa te akara tika anga te mata no te kimi i te au ngai paruparu o tei patoi ra. Te meitaki katoa ra te opara anga karape tei apiiia i te au apii kukumi, e te viviki i te tarape i tei patoi ra.”
Ko to tatou kopapa apa ua tetai o te mea patoi ia tatou. Kua kite ainei tatou i to tatou “ngai paruparu”? Te puareinga ra ainei tatou i te akara atu ia tatou mei ta tetai atu e akara maira ia tatou—koia tikai mei ta Satani e akara maira ia tatou. Te umuumu ra te reira i te akara tika uaorai e te akara tau uaorai e te anoano anga i te rave i te au taui anga. Te tupu viviki maira te akavare uaorai. (Iakobo 1:22) Mei teaa te ngoie i te akatika ua i tetai aerenga tau kore! (1 Samuela 15:13-15, 20, 21) Te aite ra te reira i te “moto ki te matangi.”
I teia au ra openga, te aronga ka akamareka ia Iehova e raukai te ora kare e emiemi no te tuku anga i te iki anga i rotopu i te tika e te tarevake, i rotopu i ta te Atua putuputuanga e te ao kino. Kia kopae ratou i te emiemi anga, te ‘ngakau rua, e te tinamou kore, i to ratou katoa ra au aerenga.’ (Iakobo 1:8) Auraka ratou e kaimoumou i ta ratou au tauta anga i roto i te aruaruanga puapinga kore. Me aru tetai tangata i teia aerenga okotai manako e te taka ua, ka mataora aia e ka ‘kite te tangata katoa i te tupu anga o tona kite.’—1 Timoteo 4:15.
Ae, te aere tamou nei te oro anga Kerititiano. Ko Iehova—to tatou Akamatau Mekameka—te oronga aroa maira i te ikuiku anga e te tauturu tei umuumuia e tamou marie ei tatou e raukai te autu anga. (Isaia 48:17) Mei te aronga taemoemo i taito ra, ka anoanoia tatou kia tatanu i te ako anga uaorai, te akaaere uaorai, e te manako taka ua i roto i ta tatou tamaki no te akarongo. Ka tutaki apinganuiia ta tatou au tauta anga akakoro meitakiia.—Ebera 11:6.
[Pia i te kapi 31]
“Akatainu Iaia i te Manongi”
Kua raveia tetai tuanga akamatau anga i tetai tangata taemoemo i Ereni taito e tei akatainu ra. Ko tana angaanga koia oki kia akatainu i te manongi ki runga i te au kopapa o te au tane te vaitata ra i te akamatutu. Kua “kite [oki te aronga akamatau] e e rauka ana te au tupu anga puapinga mei te maoro meitaki anga i te au uaua i mua ake ka akamatau ei, e pera katoa, kua tauturu te maoro anga maru e te matakite i te akaangaroi marie e ka tauturu i tetai tangata taemoemo tei akapou meitaki i tetai tuatau akamatau anga roa,” i akakite ei The Olympic Games in Ancient Greece.
Mei te parai anga i te manongi ki runga i tetai kopapa te riro ra e kia akamaru, rapakau, e te akaoraora, te taangaanga anga i te Tuatua a te Atua ki tetai “tangata [Kerititiano] taemoemo” roiroi ka akatikatika, ka akapumaana, e ka rapakau iaia. No reira, i raro ake i te arataki anga mei ia Iehova, kua raurauia te aronga pakari o te putuputuanga kia pure no taua tangata ra, ma te akatutu ua “te akatainu [anga] iaia i te manongi i te ingoa o te Atu,” e umuumu anga anoanoia i te akatupu anga i te rapakau i te pae vaerua.—Iakobo 5:13-15; Salamo 141:5.
[Tutu i te kapi 31]
Aru mai i tetai atinga, kua tia te aronga taemoemo e kua akamatau ana ratou e tai ngauru marama
[Akameitakianga]
Musée du Louvre, Paris
[Akameitakianga no te Tataanga i te kapi 29]
Copyright British Museum