Manakonako Anga​—E Paruru Anga Puapinga i Roto i Tetai Ao Taitaia

Kua inangaro tetai tamaiti mapu Korea i te tauturu i tona mama i te akakeu i tetai tamaine apii teitei e mei teaa te puapinga kia rauka te manakonako anga no te tuatau ki mua. Te ­akamaaraanga i tetai akatutu anga tana i akarongo i tetai uipaanga Kerititiano, kua pati aia i te tamaine apii kia tauturu iaia i te akaoti i tetai piri. Kua akatika aia. Kua karanga aia: “Te vaira e rua nga ngutuare tangata. E puta ua nga mea toko rua. Te ua maata ra, e te tuturu ra nga tauuare o nga are ra. Kua maromaroa tikai tetai ngutuare tangata, e kua kopekope maata tikai i te au tuturu. Inara kua mataora tetai atu ngutuare tangata ma te mareka i te maani anga i to ratou tauuare. Eaa ra i maata ei te tuke i rotopu i teia nga ngutuare tangata e rua?” Ma te manako kore, kua pau atu te vaine mapu e kare aia i kite. “Mei tera te tu ra,” i na te tamaiti ei, “kua mataora te rua o te ngutuare tangata no te mea koi rauka ua akera ia ratou tetai tuatua akakite anga mei te kavamani oire e ka orongaia tetai are ou kia ratou. No reira kua rauka ia ratou te manakonako anga. Ko te reira te tuke!”

TE AKATUTU maira te piri a te tamaiti ra i tetai tuatua mou ngoie ua: Ka taui te manakonako anga i to tatou tu manako no runga i te oraanga, i te maata anga o te taime noatu to tatou au turanga. Mei te nga ngutuare tangata rai e rua tana i akatutu, kua anoanoia te maata anga ia tatou kia tamou marie i te au manamanata o te oraanga​—te au manamanata pae kopapa, te au manamanata pae puapinga, te au manamanata ngutuare tangata, te kino, e te manganui ua atu tetai atu au timata anga e te takino anga. I te maata anga o te taime, kare e rauka ia tatou i te maani i te au manamanata kia ngaro. No reira penei ka manako apiapi tatou, tera te tu—​me tapotoia, e puapinga kore. Ei akariro i te au mea kia kino rava atu, penei kua apiiia ana tatou i roto i te akonoanga e e puapinga kore te tuatau ki mua no te maata anga o te aronga ara, e penei ka kapiti mai te reira i te akautunga anga e tuatau ua atu.

Kua karangaia e ko te au mea tei akatupu ra i te taitaia koia te tu puapinga kore pera katoa te manakonako anga kore. Inara ka rauka tikai ia tatou i te akaatea i tetai o teia au mea nei; kare tetai ia tatou e anoanoia kia manakonako anga kore. E ko te manakonako anga uaorai te apinga tamaki meitaki rava atu no te kopae atu i tetai atu mea, te au manako puapinga kore. Me e manakonako anga to tatou, penei ka rauka ia tatou i te tamou marie i te au timata anga o te oraanga ma tetai tu maru e te merengo anga i te mea e ka putoto ua atu rai i te tu puapinga kore ma te manamanata. Ae, ko te manakonako anga e paruru anga puapinga ia.

Ka akatupu ainei teia tu tuatua ia koe kia ekoko? E ririnui tikai ainei te manakonako anga e ka akariro i te tuke maata? Te vaira ainei tetai manakonako anga papu no tatou tataki tai?

Mei Tetai Pare

Kua akamata te ngai rapakau i te kite i te ririnui umere o te manakonako anga. E tangata tei ora mai i te Nati Orokoti, e taote kite i te tu apiapi ko te Taote ko Shlomo Breznitz, kua akakite aia e i te turanga o te maata anga o te au manamanata i te oraanga, “te aere maira te tu apiapi mei ta tatou akamarama anga i to ratou tu ngata, kare i te au manamanata uaorai. Ka akameangiti te manakonako anga i to ratou takino anga.” Kua akatika tetai atikara i roto i The Journal of the American Medical Association e e “vairakau ririnui” te manakonako anga. Kua ripoti te makatini American Health e: “E manganui te au akaraanga o te aronga maki, ko te aronga maki kaneta tikai, tei kino viviki rava atu te turanga ra me riro tetai mea ei akangaro i to ratou manakonako anga​—me kore tei meitaki viviki maira me kiteaia tetai mea ou no te ora atu.”​—Akaaiteia atu kia Maseli 17:22.

Kua kite takere ana te aronga apiipii i te Puka Tapu i te puapinga o te manakonako anga. I roto ia 1 Tesalonia 5:8, kua raurau te apotetoro ko Paulo i te au Kerititiano: “Ei akono meitaki to tatou, . . . e ma te manako ora ei pare.” Akapeea “te manako ora” e mei te pare rai?

Ka tamanako ana i ta te pare ka rave. Kua aao tetai vaeau i te au tuatau Puka Tapu i tetai pare veo me kore auri, tei akakiia ki te kakau, te vuru, me kore tetai pare kapu pakiri manu. Ka paruru teia pare i tona katu mei te au kakao taa aere, te au karapu tairiiriia, e te au koke pari aere o te tamaki. No reira e meangiti ua te au vaeau tei tapupu i te aao i tetai pare me e mea to ratou. Inara, kare te aite anga o te aao anga i tetai pare e e toa tikai te vaeau me kore ra kare ana apinga e kite me rutuia tona katu; mari ra, ka riro te pare ei akapapu ngoie ua e ka pana atu te maata anga o te au rutu anga e kare e rave i tetai takino anga maata.

Mei te pare tei paruru ra i te katu, ka paruru katoa te manakonako anga i te manako. Penei kare e rauka i te manakonako anga i te akakore atu i te au tumatetenga me kore te manamanata takitai mei te mea ra e e kare ua te reira. Inara ka akamaru te manakonako anga i teia au rutu anga e ka turu i te akapapu kia kore te reira e riro ei mea kino maata ki to tatou turanga kopapa i te pae o te manako, te manako ngakau, me kore te pae vaerua.

E tika kua aao te tangata akarongo ko Aberahama i teia pare akatutuia. Kua pati a Iehova kiaia kia akaatinga i tana tamaiti akaperepere, ko Isaaka. (Genese 22:1, 2) Mei teaa te ngoie no Aberahama kia topa ki roto i te turanga taitaia, e manako anga penei te ka arataki atu iaia kia akarongo kore i te Atua. Eaa tei paruru i tona manako mei teia au tu manako? Kua riro te manakonako anga ei tuanga puapinga. I tau kia Ebera 11:19, “I karanga oki aia e, e tika i te Atua kia akatu mai [ia Isaaka] mei te mate maira.” Ma te aiteite, na to Iobu manakonako anga ki roto i te tuakaou anga i tauturu iaia i te paruru i tona manako mei te tu makitakita, penei tei riro ei arataki iaia kia taumaa i te Atua. (Iobu 2:9, 10; 14:13-15) I roto i tetai mate anga mamae ra, kua kite a Iesu Karaiti i te maroiroi e te tu au i roto i tona manakonako anga rekareka no te tuatau ki mua. (Ebera 12:2) Ko te irinaki anga papu e kare rava te Atua e rave tarevake, kare rava e autu kore i te akatupu i tana tuatua, e rave anga papu ia no te manakonako anga tika.​—Ebera 11:1.

Te Tumu no te Manakonako Anga Tikai

Mei te akarongo rai, te akatumuia ra te manakonako anga tikai ki runga i te tika, te tu tika, te tuatua mou. Penei ka riro teia ei mea poitirere ki etai pae. Mei ta tetai tata i tuatua ra, “te manako ra te maata anga o te au tangata e e tu neneva ua te manakonako anga no te akakore anga i te tuatua mou.” Inara, kare te manakonako anga tika i tetai moemoea papu, tetai irinaki anga reka kore e ka rauka ua ta tatou ka inangaro ra me kore e ka tupu meitaki ua te au mea rikiriki ravarai. Ka akaope te tu tika i teia au tu moemoea manako ua.​—Koheleta 9:11.

E tuke te manakonako anga tikai. No ko mai ia i te tu kite, kare i te au tu inangaro. Ka tamanako ana i te rua o te ngutuare tangata i roto i te piri tei taikuia i te akamata anga. Eaa atu to ratou manakonako anga i te mea e kua riro ana ta ratou kavamani ei mea rongoia no te aati i tana au taputou? Inara, ko te taputou e te tika o tona tu tika tikai ka riro te reira ei oronga i tetai tumu ketaketa no te manakonako anga.

Pera katoa te Au Kite o Iehova i teia ra, e manakonako anga to ratou tei tapeka vaitataia atu ki tetai kavamani​—te Patireia o te Atua. Te vaira teia Patireia i roto tikai i te tuatua o te Puka Tapu. No te au tauatini ua atu mataiti tei aereia mai kua riro ana te reira ei manakonako anga tumu no te au vaine e te tane mei ia Aberahama rai. (Ebera 11:10) Kua taputou te Atua e na roto i tona Patireia, ka apai mai aia i te openga ki teianei ao akatereanga taito e ka turou mai i tetai mea ou. (Roma 8:20-22; 2 Petero 3:13) Teia Patireia e mea tika tikai ia, kare i te moemoea ua. Tona tumu​—ko te Atua ko Iehova, te Atu Ngateitei o teianei ao e pini ua ake​—e tika tikai ia. Te anoano anake uaia ra tatou kia akara matatio i te au apinga angaia a te Atua kia kite e te vaira aia e e mana maata tona no te akatupu i tana au taputou ravarai. (Roma 1:20) Te anoano anake ua ra tatou i te akara matatio i te papa anga o tana au raveanga i te au tangata kia kite e kare tana tuatua e aere ua ma te kore e akatupuia.​—Isaia 55:11.

Ma te maromaroa ra, ko te maata anga tei akatutu ra ei au Kerititiano kua akangaropoina ratou i te manakonako anga tika. Kua karanga te tangata apiipii akonoanga ko Paul Tillich i roto i tetai ako anga tei neneiia i ou ake nei: “Kua apii te au Kerititiano [mua] i te tapapa no te openga. Inara ma te maria kua akamutu ratou i te tapapa. . . . Kua riro mai te tapapa anga no tetai turanga ou o te au mea i te enua nei ei mea paruparu, noatu e kua pure tetai i te reira i roto i te au Pure ravarai a te Atu ra​—Kia raveia toou anoano mei tei te rangi katoa ra!”

Mei teaa atura i te tumatetenga! E mirioni ua atu, e e pirioni ua atu, te au tangata tei anoano maata tikai ra kare o ratou manakonako anga, inara te vai ua ra te reira i roto tikai i ta ratou uaorai au Puka Tapu. Ka akara ana i te ua kino! Me kare tetai manakonako anga meitaki no te paruru i to ratou au manako, e mea umere ainei e kua arataki atu tetai “ngakau kino” taitaia ra i te manganui kia akataero i teianei ao ki te au tu akono kore maata e te ta ua? (Roma 1:28) E mea puapinga tikai kia kore tatou e topa ki roto i te ereere mei te reira rai. I te mea ka kiriti i te pare o te manakonako anga, ka anoano uaia rai tatou kia akaketaketa i te reira.

Akapeea i te Patu Anga i Toou Manakonako Anga

Te mataara meitaki rava atu no te patu i te manakonako anga ko te akamanako anga i tona tumu, ko te Atua ko Iehova. E apii i tana Tuatua, koia te Puka Tapu. Te karanga ra a Roma 15:4 e: “Te au tuatua ravarai oki i tataia i muatangana, i tataia ïa kia kite tatou; kia rauka to tatou tatari anga, i te akakoromaki e te pumaana o te tuatua i tataia ra.”

Pera katoa, e tau tatou kia akapapu e to tatou manakonako anga no te tuatau ki mua kare te reira i te moemoea papu kore ua. Te anoanoia ra tatou kia akariro i te reira ei mea tika tikai i roto i to tatou au manako. Te manakonako ainei koe i te noo e tuatau ua atu ki roto i te Parataito i te enua nei? Ka inangaro ainei koe i te aravei i toou aronga akaperepereia tei mate ra me akatuia mai ratou ki runga i te enua nei? Me koia ia, te akatutu ra ainei koe ia koe uaorai i reira i te reira taime? Ei akaraanga, te tuatua ra a Isaia 65:21, 22 i te tangata takitai i te akatuanga i tona uaorai are e te nooanga ki roto i te reira. Ka rauka ainei ia koe i te topiri i toou nga mata e te akamanako ia koe uaorai i te angaanga anga i runga i te tauare o toou are ou, te patiatiaanga i te naero openga ki raro? Ka akamanako ana i te akaraanga takapini ia koe ki te au mea tei tupu mei taau paranianga e te angaanga ravarai. Me rangi marie mai te au tangi anga rekareka o te akatu anga; kua akarakara koe i te enua i te au ata avatea e totoa atura tikoti i te reira. Ka akatupu tetai manga matangi i te au tumu rakau kia tairiiri maru ua e te akaanuanu mai ia koe mei te vera o taau angaanga. Kua akarongo koe i te au kata a te au tamariki, tei kairoia ki te au imene a te au manu rere ra. Kua rongoia te pukapuka anga a te aronga akaperepereia mei te are i raro ake ra.

Te akatutuanga i teia tuatau mataora kare ia i te manakonako anga puapinga; mari ra, e manako manava anga ia i te totou tei papu ra tona tupu anga. (2 Korinetia 4:18) Ko te maata atura o te tika i te reira manakonako anga kia koe, ko te ketaketa atura toou manakonako anga e ka tae koe ki reira. Ko te reira manakonako anga ketaketa e te papu, ka paruru te reira ia koe mei te manakoanga “akama i te evangelia,” penei te ka akariro ia koe kia kopae i te tuku anga angaanga o te tuaanga i te reira ki tetai atu. (Roma 1:16) Mari ra i tetai tua, ka inangaro koe i te ‘akapaapaa i te manakonako anga’ mei ta te apotetoro ko Paulo i rave ra, na te tua papu anga i te reira ki tetai atu.​—Ebera 3:6, NW.

I te pae i te tuatau mutu kore ki mua te oronga maira i te manakonako anga, e maata atu te vaira. Te vaira te au tumu o te manakonako anga i roto i teianei taime rai. Akapeea? Kua karanga tetai tangata enua o Roma i te anere mataiti T.N. ko Cassiodorus tona ingoa e: “E rauka ana iaia te manakonako anga i roto i te au puapinga i te tuatau ki mua tei kite ra i te puapinga tei tupu takere.” E au tuatua pakari tikai! Eaa te pumaana anga ta tatou ka kite i roto i te au taputou o te au akameitakianga i te tuatau ki mua me kare tatou e ariki ana i te au akameitakianga o teia tuatau nei?

Ka riro katoa te pure ei akamaroiroi i to tatou manakonako anga i teianei taime. I te pae i te pureanga no te tuatau roa ki mua, e tau tatou kia pure no to tatou au anoano i teianei. Penei ka manakonako tatou i te pure no te au piri anga meitaki atu ma te au mema o te ngutuare e te au taeake Kerititiano, no te rave atu i ta tatou kaikai anga pae vaerua ka aru mai, pera katoa te pure kia rauka to tatou au anoano i te pae kopapa. (Salamo 25:4; Mataio 6:11) Te tukuanga i teia au tu manakonakoanga ki roto i nga rima o Iehova ka tauturu ia ia tatou kia tamou marie mei tera ra ki tera ra. (Salamo 55:22) Ia tatou e tamou marie ra, ka riro katoa to tatou tu tamou marie ei akaketaketa i te pare o te manakonako anga.​—Roma 5:3-5.

Raveanga i Tetai Manako Anga Manakonako i te Au Tangata

Ko te manakoanga papu kore mei te tutae auri te reira i runga i te pare o te manakonako anga. E mea takore ia, e ka riro ei akapuapinga kore ua i te pare. Kua apii ainei koe i te kite i te manakoanga papu kore e te patoi atu i te reira? Auraka e aka­vare­ia e te manako tarevake e e aiteite te tu kikite, akakino ua, e te manako ua ki te tu kite. E tikai, e meangiti ua ta te manakoanga papu kore e maro ra mei te tangata kite ra.

E mea ngoie rava kia rauka tetai tu manakonako anga kore no runga i to tatou au tangata. No te au kite anga mamae i te tuatau i topa, kua taitaia etai pae kia rauka akaou mai te tauturu me kore te pumaana anga mei te au tangata ra. Pera katoa penei ka tapupu ratou i te aere ki te aronga pakari Kerititiano no te tauturu ma to ratou au manamanata.

Te tauturu ra te Puka Tapu ia tatou kia manako tau meitaki atu i te au tangata. E tika, e mea pakari kore i te tuku i to tatou manakonako anga ravarai ki roto i te tangata. (Salamo 146:3, 4) Inara i roto i te putuputuanga Kerititiano, ka tavini te aronga pakari ei aronga “meitaki i te tangata nei” mei ko mai ia Iehova. (Ephesia 4:8, 11) E au Kerititiano manako angaanga ratou e te kite tei inangaro tikai kia riro mai “mei te pipinianga i te matangi maata ra; mei te au vai taʼe i te ngai keremarō ra.”​—Isaia 32:2.

E manganui te aronga i roto i te putuputuanga Kerititiano te manako oonu katoa ra kia riro ei tumu no te manakonako anga. Ka akamanako ana e eia anere e te tauatini ua atu ia ratou te rave ra i teianei ei au mama, au papa, au tuaine, au tungane, e te tamariki ki te aronga tei ngere ra i to ratou uaorai ngutuare tangata; ka akamanako ana e eia atu aronga te rave ra ei au taeake ‘te piri meitaki ra i to te taeake’ ki te te aronga te apiapi ra.​—Maseli 18:24; Mareko 10:30.

Me kua pure koe kia Iehova no te tauturu, auraka e akakore i te manakonako anga. Penei kua pau takere mai aia ia koe; penei te vaira tetai o te tangata pakari me kore tetai atu Kerititiano pakari tei papa tikai i te tauturu ia koe i teianei me akakite koe i toou anoano. Na tetai manakonako anga tau i roto i te au tangata e paruru ia tatou mei te kopaeanga mei te katoatoa e te akatakakeanga ia tatou uaorai, koia oki te ka arataki ki te tu karapii, e te tau kore.​—Maseli 18:1.

Pera katoa, me e manamanata to tatou ki tetai taeake Kerititiano, kare e anoanoia kia rave atu tatou i te reira ma te manakonako anga kore, te tu papu kore. Mei tera te tu ra ‘e manakonako te aroa i te au mea katoa.’ (1 Korinetia 13:4-7) E tauta i te akara i te au taeake e te au tuaine Kerititiano mei ta Iehova e rave ra​—ma te manakonako anga. E akara tikai i to ratou au tu meitaki, e irinaki ia ratou, e akatere i taau tauta anga no te rapakau i te au manamanata. Ka riro teia tu manakonako anga ei paruru ia tatou mei te au taumaro anga e te au karo anga, koia oki kare rava tetai e puapinga mei te reira.

Auraka rava e tuku ua atu ki te turanga manakonako anga kore o teianei ao mate e te taito. Te vaira ra te manakonako anga​—ei tuatau mutu kore no tatou e ei pau anga no te manganui i to tatou au manamanata tikai. Ka mou piri ainei koe i te manakonako anga? Te aaoanga i te manakonako anga ora mei tetai pare paruru ra, kare okotai o Iehova tavini i tauturu kore tikaiia​—noatu eaa te au turanga kino. Me kare tatou uaorai e tuku ua atu i te reira, kare e mea i te rangi me kore i te enua nei e rauka i te apai ke i te manakonako anga ta Iehova i oronga mai no tatou.​—Akaaiteia atu kia Roma 8:38, 39.