Te Tuakaouanga​—E Manakonako Anga Kaka Tikai

KUA totoa ua te irinakianga i roto i te tuakaouanga. E tai pene katoa ta te Koran, te puka tapu a te Islam, i tata no runga i te tuakaouanga. Te karanga ra tetai tuanga o te Surah 75 e: “Te taputou nei au na te Ra Tuakaouanga . . . Te manako ra ainei te tangata e kare e rauka ia Matou i te paupau i tona au ivi? . . . Kua ui aia: ‘Aea te Ra o te Tuakaouanga?’ Kare ainei tei Iaia, (taua mea rai), te mana i te oronga i te ora ki tei mate ra?”​—Surah 75:1-6, 40.

Te “akonoanga Zoroati,” e akakite ra The New Encyclopædia Britannica, “te mou ra i te irinakianga i roto i tetai takoreanga openga i te Kino, tetai tuakaouanga maata, tetai Akavaanga Openga, e te akaoki akaouanga mai i tetai ao tamaia tei ki te aronga tuatua tika.”

Te akataka maira te Encyclopaedia Judaica i te tuakaouanga e ko “te irinakianga e ka akaora akaouia mai tei mate i roto i to ratou au kopapa i te openga e ka noo akaou ki runga i te enua.” Te tuatua katoa ra taua angaanga i tataia ra e ko te irinakianga tei arikiia ki roto i te akonoanga ngati Iuda e e mate kore te meta o te tangata te oronga maira te reira i tetai manamanata. Kua akakite te reira e: “Ko te tikaanga e tuke to nga irinakianga e rua no te tuakaouanga e te meta mate kore.”

Te apii ra te akonoanga Initu e ka na roto te tangata i tetai au ututua anau akaou anga, me kore i te au reinikaneitianga. No teia kia tika, ka anoano te tangata i tetai meta te ka ora ua atu i muri ake i te matenga. Te akakite ra te puka tapu Initu ko te Bhagavad Gita: “Ko tei akaki i te kopapa katoa ra kare e rauka kia takoreia. Kare e tangata e rauka kia takore i te meta pe kore.”

E tuke rai te Akonoanga Buda mei te Akonoanga Initu i te mea te akakore ra te reira i te vaianga o tetai meta mate kore. Noatu rai, i teia tuatau nei e manganui te aronga Akonoanga Buda i te Itinga Mamao e irinaki ra i roto i te aerenga ua atu o te meta mate kore.a

Oripu ua no Runga i te Apiianga o te Tuakaouanga

Te au angaanga tanumanga e raveia ana i roto ia Kerititome e taiku putuputu ana i te ora anga atu o te meta i muri ake i te matenga e i te tuakaouanga. Ei akaraanga, mea matau na te au orometua Anglican i te tatau ua i te au tuatua: “I te mea no tona aroa maata te mareka ua ra te Atua Mana Katoatoa kia apai ki rungao iaia uaorai i te meta o to tatou taeake akaperepere tei takake akenei, e no reira te tuku nei tatou i tona kopapa ki te one; enua ki te enua, reu ki te reu, one pueu ki te one pueu; i roto i te manakonakoanga papu e te ngaueue kore o te Tuakaouanga ki te oraanga e tuatau ua atu, na roto i to tatou Atu ia Iesu Karaiti.”​—The Book of Common Prayer.

Ko teia tuatua penei ka umere tetai e me te apii ra te Pipiria i te tuakaouanga me i te apiianga o te meta mate kore. Inara, e akara, i te tuatua a te Poropeta Porotetani Varani ko Oscar Cullmann. Kua tata aia i roto i tana puka Immortality of the Soul or Resurrection of the Dead?: “Te vai nei te tuke maata i rotopu i te manakonakoanga Kerititiano o te tuakaouanga no tei mate e te irinakianga Ereni i te mate kore o te mate. . . . Noatu te tika e i muri mai kua tapiri atu te irinaki Kerititiano i tetai tapirianga i rotopu i te nga irinakianga e rua, e i teia tuatau kare takiri te Kerititiano ua nei e kite ana i te tuke i rotopu ia raua, kare au e kite ana i tetai tumuanga no te uuna i taku e ta te maataanga o te aronga kite e manako nei e ko te tika. . . . Ko te oraanga e te manako o te Koreromotu Ou te akatere takiriia nei e te akarongo i roto i te tuakaouanga. . . . Te tangata katoa, tei mate tikai, kua akaoki akaouia mai ki te oraanga na roto i te ravenga ou a te Atua no te anga mai anga.”

Kare i te mea umere e te oripu ua nei te tangata ravarai no runga i te mate e te tuakaouanga. Ei takore atu i teia oripuanga, ka anoanoia tatou kia akara ki te Pipiria, tei oronga mai i te au tuatua mou tei akakiteia mai e te Atua ko Iehova, ko Tei Anga mai i te tangata. E manganui ta te Pipiria au tuatua i tata ai no te tuakaouanga. Ka makitoro marie ana tatou e a o teia au papaanga e ka akamanako e eaa ta ratou e akakite maira.

“Rauka Mai ta te Au Vaine ra Aronga Mate na Roto i te Tuakaouanga”

I roto i tana reta ki te ngati Iuda tei riro mai ei au Kerititiano, kua karanga te apotetoro ko Paulo e ko te au vaine akarongo ra kua ‘rauka mai ta ratou aronga mate na roto i te tuakaouanga.’ (Ebera 11:35, NW) Kua noo ana tetai i taua au vaine ra i Zarephata, e oire Phenisia vaitata atu ki Sidona i te Pae Taatai o te Metiterenia. E vaine takaua aia tei ariki maoraora ua ia Elia te peroveta o te Atua e kua oronga atu i te kai nana noatu oki e tuatau onge pakari tikai. Te mea mii ra, kua rokoia te tamaiti a teia vaine e te maki e kua mate iora. Kua amo viviki atura a Elia iaia ki te pia i runga i te tauu te ngai e noo ra te peroveta e kua pati akatenga atura kia Iehova kia akaoki akaou mai te oraanga o te tamaiti. Kua tupu iora tetai temeio, e “kua ora” mai te tamaiti. Kua akaoki atura Elia iaia ki tona metua vaine e kua karanga atura e: “I na, kua ora to tamaiti.” Akapeea aia i te pau anga? Kua tuatua rekareka akera aia: “Ko te mea teia i kite ei au e, e tangata koe no te Atua, e te tuatua a Iehova i to vaa, te tuatua-mou ïa.”​—1 Ariki 17:22-24.

Vaitata i te 100 kiro mita ki te tua tonga ia Zarephata te noo ra tetai nga tokorua takinga meitaki ko tei akono ia Elisaia, te mono o te peroveta ko Elia. Te vaine akaipoipo koia tetai vaine taoonga puapinga i roto i tona oire ko Sunema. Kua akatika raua ko tana tane i te oronga i tetai ngai nooanga no Elisaia i roto i te pia i runga i te tauu o to raua kainga. To raua taitaia no te kore e anau tamariki kua riro ei rekarekaanga i te anau mai anga te vaine i tetai tamaiti. I te tamaiti e tupu maira, e aru putuputu ana aia i te aronga kokoti kia piri atu ki tona metua tane i roto i te koro. Tetai ra kua tupu te tumatetenga. Kua aue mai te tamaiti e e mamae tona upoko. Kua apai viviki atu tetai tavini iaia ki te kainga. Kua ikiiki tona metua vaine iaia ki runga i tona ua, inara kua mate marie ua atu aia. Kua manako te metua vaine taitaia kia kapiki ia Elisaia no te tauturu. Kua aere atu aia ma tetai tavini ki te tua tokerau opunga o te Maunga Karamela, te ngai e noo ra a Elisaia.

I te ariu anga mai, kua tono atu te peroveta i tona tavini, ia Gehazi, na mua, e kua kitea mai e ia e kua mate rai te tamaiti. Kua aru atura a Elisaia raua ko te vaine, inara eaa ra tei tupu i te tae anga atu raua ki Sunema i te openga? Te akakite maira te papaanga ia 2 Ariki 4:32-37: “E kia tomo a Elisaia ki roto i te are, i na, kua mate taua tamaiti ra, kua tukuia ki runga i tona roi. Kua aere atura aia ki roto i reira, e kua topiri iora i te pa ia raua toko rua, kua pure atura ia Iehova. Aere atura aia ki runga, e kua tipapa iora ki runga i taua tamaiti ra, kua topiri akera tona vaa ki tona vaa, e tona mata ei runga ïa i tona mata, e tona rima ei runga ïa i tona rima; e kua tipapa iora ki runga iaia ra; kua maana akera te kopapa o taua tamaiti ra. Kua oki iora, kua oriori aere ua i roto i te are ra; e kua aere iora oki ki runga, kua tipapa iora ki rungao iaia: kua maretie iora taua tamaiti ra e itu akera maretie anga, e kua puera akera te mata o te tamaiti. Kua karanga atura aia kia Gehazi, na ko atura, E kapiki ana i taua vaine Sunema ra. Kua kapiki atura aia. E tae maira aia ki roto kiaia ra, kua karanga atura aia, E rave ana i to tamaiti. Kua tomo akera aia ki roto, e kua tipapa iora ki raro i tona vaevae, tupou iora ki raro i te one, kua rave iora i tana tamaiti, aere atura ki vao.”

Mei te vaine takaua rai o Zarephata, kua kite ua te vaine no Sunema e ko tei tupu na te mana o te Atua ia. Kua kite teia nga vaine roa ai i te rekareka maata i te akaoki akaou mai anga te Atua i ta raua uanga akaperepereia.

Au Tuakaouanga i te Tuatau o ta Iesu Angaanga Orometua

Mei tetai 900 mataiti i muri mai, kua tupu tetai tuakaouanga kare i mamao roa ki te tua tokerau ia Sunema i vao ake i te oire ko Naina. I te aere anga atu a Iesu Karaiti e tana au pipi mei Kaperenauma e kua akavaitata atu ki te ngutupa o Naina, kua aravei ratou i tetai pupu tanumanga, e kua kite atu a Iesu i tetai vaine takaua tei ngaro ke atu tana tamaiti okotai. Kua akakite a Iesu kiaia kia akamutu i te aue. Kua akataka mai te taote, a Luka, eaa tei aru mai: “Kua akavaitata atura aia, rave atura i taua paata tupapaku ra; kua tu ua iora te aronga i apai ra; kua karanga atura aia, E teianei tangata ou, ka tu ki runga, te karanga atu nei au kia koe. Kua tu maira taua tangata mate ra ki runga, e tuatua maira oki te vaa. Kua tuku atura aia iaia ki tona metua vaine ra.” (Luka 7:14, 15) Te aronga tei kite i teia temeio kua akapaapaa i te Atua. Kua totoa te nuti no te tuakaouanga ki te tua tonga i roto ia Iudea e te au tapere takapini aere. Te mea umere, kua rongo te au pipi a Ioane Papetito i te reira e kua akakite atu i te temeio kia Ioane. I reira, kua tono aia ia ratou, kia kimi ia Iesu e kia ui kiaia e me Koia rai te Mesia e tapapaia nei. Kua akakite atu a Iesu kia ratou: “Kua karanga aturā Iesu kia raua, na ko atura, Ka aere korua, e akakite atu kia Ioane i te au mea ta korua e akarongo nei, e ta korua e kite nei; e te kite nei te matapo, te aere nei te pirikoki, kua tamāia te lepera, kua akarongo te turi, kua akatuia tei mate, kua tuatuaia atu te evangelia ki te tangata rikiriki.”​—Luka 7:22.

Ta Iesu au temeio tuakaouanga rongonui roa atu koia oki ko tei raveia no tona taeake piri mou ko Lazaro. I roto i teia tua, kua roa rai te tuatau i rotopu i te matenga o Lazaro e te taenga mai o Iesu ki te kainga o te pamiri. I te openga iora i te tae anga atu a Iesu ki Betania, ko te a ra ia i te mate anga a Lazaro. I te akakite anga a Iesu e kia akaateaia te toka mei te ngutupa o te ngai tanumanga, kua patoi iora a Mareta, e kua na ko atura: “E te Atu, kua aunga i tenana, ko te po a oki teia.” (Ioane 11:39) Inara, kare tetai ua atu tu kino ki te kopapa o Lazaro i tapu ana i te tuakaouanga. I te akauenga a Iesu, “kua aere maira taua tangata i mate ra ki vao, kua tākaiia nga rima e nga vaevae; i vaîia oki te mata i te kakau.” Kua akapapu mai te au ravenga tei raveia e te au enemi o Iesu e ko Lazaro tikai tei oki akaou mai ki te oraanga.​—Ioane 11:43, 44; 12:1, 9-11.

Eaa ta tatou ka taopenga mei teia au papaanga e a o te tuakaouanga? Te tangata tataki tai tei akatu akaouia mai ko taua tangata rai ia tei oki akaou mai ki te oraanga. Kua kite pouroaia ratou, e to ratou au kopu tangata piri tikai. Kare okotai i te aronga tei akatuakaouia mai i tuatua mai ana e eaa tei tupu ana i te taime poto ua i mate ei ratou. Kare okotai i tuatua mai ana no runga i te aere anga atu ki tetai ao ke mai. I te akaraanga, kua oki meitaki mai ratou pouroa ma te oraanga kopapa maroiroi. No ratou, mei te mea ra kua moe poto ua ana ratou e oti i reira kua ara akaou mai, mei ta Iesu tikai i akakite mai. (Ioane 11:11) Noatu rai, i tetai tuatau i muri ake kua mate tataki tai akaou atu teia aronga.

Taokotai Akaou Anga ma te Aronga Akaperepereia​—E Manakonako Anga Kaka Tikai

Tetai tuatau poto ua i muri ake i te matenga o Owen, tei taikuia i roto i te atikara i mua ake i teia, kua atoro atu tona metua tane i te kainga o te taeake i te pae mai. I runga i te kaingakai i reira, kua kite aia i tetai aenga pepa akakitekite anga i tetai akoanga na te papuriki ta te Au Kite o Iehova e akaaere ra. Kua reka tikai aia i te tumu tuatua o te reira, “Where Are the Dead?,” Tera tikai oki te uianga tana e manako ra. Kua aere atu aia ki taua akoanga ra e kua kite tikai i te akapumaanaanga mou mei te Pipiria. Kua kite mai aia e kare tei mate e mamae ana. Kare e kite i te tamamaeanga i roto i te ai era me kore kare e apainaia e te Atua kia riro ei au angera i te rangi, ko te mate, kapiti mai ia Owen, ka tiaki i roto i vaarua e tae ua atu te taime e akaaraia mai mei te tuakaouanga.​—Koheleta 9:5, 10; Ezekiela 18:4.

Kua tupu ake ainei te tumatetenga ki toou pamiri? E manako ana ainei koe, mei te metua tane rai o Owen, e teea ra toou aronga akaperepereia i mate i teianei e eaa te tuatau e vai nei no te kite akaou anga ia ratou? Me koia ia, te pati atu nei matou ia koe kia akamanako eaa ta te Pipiria ka apii akaou mai no runga i te tuakaouanga. Penei te manako ra koe e: ‘Aea ra te tuakaouanga e tupu ei? Koai tikai te ka puapingaia mei te reira?’ Me ka tika ine e tatau i te au atikara ka aru mai no tetai uriurianga o teia e e tetai au uianga ke mai.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 5]

Kua taangaanga a Iehova ia Elisaia kia akatuakaou mai i te tamaiti a te vaine Sunema

[Tutu i te kapi 5]

Kua pati akatenga a Elia kia Iehova kia akaoki akaou mai te oraanga o te tamaiti

[Tutu i te kapi 6]

Kua akatuakaou mai a Iesu i te tamaiti a te vaine takaua i Naina

[Tutu i te kapi 7]

Ka taokotai akaou te tuakaouanga i te au kopu tangata ma to ratou aronga akaperepereia