UI TE AU MAPU E
Akapeea Au me Akamou i Toku Manako?
Eaa te tumu kare e mou ana toku manako?
“Kare au e tatau puka ana mei to mua ana. Me roa te parakarapa, kare au e inangaro i te tatau.”—Elaine.
“Ka akaviviki au i tetai vitio me manako au e marie roa te reira.”—Miranda.
“Me akamou au i toku manako ki runga i tetai angaanga puapinga e me tangi mai taku tereponi apaipai, ko taku ua ka akamanako e, ‘Koai teia e tuku karere mai nei kiaku?’”—Jane.
Ka ngata ainei te akamou i te manako no te technology? Karanga tetai pae e ae. “Me taangaanga i te Initaneti, te apiipii ra to tatou roro kia tavarengaia—kia viviki ua i te tatau me kore te akarakara i tetai apinga ma te kore e akamou i te manako,” i karanga ai a Nicholas Carr, e tata puka e te manitia.a
Akamanako ana e toru akaraanga ka tamanata te technology i te akamou anga i toou manako.
Me pukapuka. Akakite tetai vaine mapu ko Maria, “Noatu me pukapuka tetai nga tangata ki tetai e tetai, ka tuku karere tetai me kore te kanga vitio ra e te akarakara i te social media i runga i tana tereponi apaipai—kare e akarongo meitaki ki te tangata tana e pukapuka ra.”
I roto i te are apii. “E karanga ana te maataanga o te tamariki apii e ka taangaanga ratou i te apinga electronic kia tuku karere me kore te aere ki runga i te Initaneti i te tuatau apii,” i karanga ai te puka Digital Kids, e pera katoa ka taangaanga ratou i te apinga apaipai “no te tamataora kare no te apii.”
Me apii. “E ngata tikai noku auraka kia akarakara i taku tereponi apaipai me tangi tangi mai te reira,” i karanga ai a Chris, e 22 ona mataiti. Me e tamariki apii koe, tikaanga tikai ka rava ua e tai ora e oti ei taau apii i te kainga, inara ka pou e toru tuma ora no te akaoti i taau apii me varenga ua koe ki runga i taau apinga apaipai.
Te tika openga: Ka ngata i te akamou i toou manako me tuku koe i te technology ei tavarenga e ei akaaere ia koe.
Me kare e akamou i te manako, ka riro te reira mei te oroenua taetaevao—na te reira e akatere ia koe
Akapeea me akamou i toou manako
Me pukapuka. Karanga te Pipiria: “Auraka te tangata e akono i tona anake uaorai au mea, e akono katoa ra i to etai ke ra au mea.” (Philipi 2:4) Akaari i te tu aroa ki te tangata na te akarongo meitaki anga kiaia. E akara i te mata o te tangata me puka koe kiaia e eiaa e akatika i taau apinga apaipai kia tavarenga ia koe.
“Me pukapuka koe ki tetai tangata, auraka e akara i taau tereponi apaipai. E akangateitei i te tangata taau e puka ra na te akarongo meitaki kiaia.”—Thomas.
TAUTURU: Me pukapuka koe, e tuku i taau tereponi apaipai ki tetai ngai kare e kiteaia. Karanga te aronga kimikimi e me kiteia atu taau tereponi apaipai, ka apai ke i toou manako no te mea te tapapa ra koe i tetai tamanata anga.
I roto i te are apii. Karanga te Pipiria: “E matakite i to kotou akarongo anga.” (Luka 8:18) Ma te akamanako anga i teia kaveinga, me akatikaia koe kia aere ki runga i te Initaneti i roto i te are apii, auraka e tatau i taau au karere, e kanga vitio, me kore e pukapuka na runga i te Initaneti me tae te tuatau no te apii.
“Tauta kia akarongo meitaki i roto i te are apii. E tata i te au manako ki raro. Me ka rauka, e noo ki mua i te are apii kia kore koe e tavarengaia.”—Karen.
TAUTURU: Tata i te au manako ki runga i tetai pepa, eiaa i runga i te komupiuta. Kua kiteia mai i roto i te kimikimianga e kare koe e tavarengaia e ka māmā ua i te akamaara i taau i tata.
Me apii. Karanga te Pipiria: “E aruaru i te pakari, e aruaru i te kite.” (Maseli 4:5) Ka ō mai te akamanako oonu, kare i te tatau viviki ua i te apii kia pāti i te tarere.
“Me apii au, ka akatano au i taku tablet kia kore e tamanata iaku e ka akamou i toku manako ki runga i taku e apii ra. Kare au e tatau i taku au karere. Me manako mai au i tetai apinga ka anoanoia kia akamaara, ka tata au i te reira ki raro.”—Chris.
TAUTURU: E akapapu e ko te ngai e rave ra koe i te apii, ka tauturu ia koe kia akamou i toou manako. Kia mā ua te reira e eiaa kia paarua.
a No roto mai i te puka The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains.