Τζανένας-λες;

Κάνα αρχισάλε ο Ιουδαίοι τι τθερέν συναγωγές;

Ο ΛΑΦΙ «συναγωγή» μανγκέλα τι βακερέλ ότι τζενέ «γκιντίντιβενα» ή «κερένα συνάθροιση». Ανταβά ναβ ταιριάνελα σόσκε κατά πουρανέ μπρεσά ο Ιουδαίοι γκιντίντιβενας κο συναγωγές για τι σικλιόν ντα τι ντεν λατρεία. Ο Εβραϊκές Γραφές να βακερένα ξεκάθαρα για το συναγωγές, αλλά κο Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές ντικχίντιβελα ξεκάθαρα ότι ασακέ τθανά υπαρχίντιβενας κο πρώτος αιώνας Κ.Χ.

Μπουτ σπουδαγμέ τζενέ πακιάνα ότι o Ιουδαίοι αρχισάλε τι τθερέν συναγωγές κάνα ισινέ αιχμάλωτοι κι Βαβυλώνα. Η Εγκυκλοπαίδεια Τζουντάικα (Encyclopaedia Judaica) βακερέλα: «[Ο Ιουδαίοι], σο να τθερένας Ναός ντα μπεσένας ξένε τθεμέστε μανγκένας τι κοβλιαρέν πουμαρί ντουκχ, οτθάρ γκιντίντιβενας, μάλλον κο Σάββατα, ντα διαβάνενας ι Γραφή». Κάνα ελευθερωσάλε κατά Βαβυλώνα, ο Ιουδαίοι μάλλον συνεχιντέ τι γκιντίντιβεν για τι κερέν προσευχή ντα τι διαβάνεν ι Γραφή, ντα κερένας συναγωγές κατέ-ντα τι τζάνας.

Κο πρώτος αιώνας Κ.Χ., κο συναγωγές σο τθερένας ο Ιουδαίοι σαρί κι Μεσόγειος, κι Μέση Ανατολή, αλλά κο Ισραήλ-ντα, αβένας-πες μπουτ πράγματα σο τθερένας τι κερέν λένγκε θρησκειάσαρ ντα λένγκε ζωγιάσαρ. Ο καθηγητής Λι Λεβίν κατά Εβραϊκός Πανεπιστήμιος κι Ιερουσαλήμ βακερέλα ότι “κο συναγωγές διαβάνενας, χάνας κο Σάββατα ή κο γιορτές, κερένας δικαστήρια, γκίντενας λοβέ, χαμπίματα ή σέα, ντα γκιντίντιβενας για πολιτικούς ή γιαβερά λόγους”. Ντα βακερέλα: «Σίγουρα ο πιο σημαντικός ισινέ ότι ντένας λατρεία». Οτθάρ, νανέ παράξενος σο ο Ιησούς τζάλας μπουτ φαρ κο συναγωγές. (Μάρκ. 1:​21· 6:2· Λουκ. 4:​16) Οτθέ σικλιαρέλας ντα ενθαρρύνελας ι τζενέν. Ο απόστολος Παύλος-ντα, αφού αβιλί-πες η Χριστιανική κχανγκιρί, κερέλας μπουτ έργος κο συναγωγές. Ο τζενέ σο μανγκένας τι σικλιόν πιο μπουτ ι Ντεβλέσκε τζάνας κι συναγωγή, οτθάρ ο Παύλος κάνα ερεσέλας σε εκ πόλη, μπουτ φαρ τζάλας πρώτα κι συναγωγή ντα κερέλας έργος οτθέ.​—Πράξ. 17:1, 2· 18:4.