Ua Matou Saili Muamua le Malo
NA FAAMATALAINA E OLIVE SPRINGATE
Faatoʻā tape lava e Tinā le molī gaʻo, ma alu ese ma le potu ina ua uma ona faalogo i a matou tatalo. Ona fesili mai loa lea o loʻu tuagane laitiiti ia te aʻu: “Olive, e mafai faapefea e le Atua ona ati mai lana vaai ma lagona mai i tatou i le pa piliki o le fale?”
“FAI mai Tinā, e mafai ona ati mai lana silasila i so o se mea,” na ou tali atu ai, “e oo lava i totonu o o tatou loto.” O Tinā o se fafine e mataʻu i le Atua, ma o se tagata maelega i le faitauina o le Tusi Paia, ma sa ia totoina i totonu ia i matou le fanau se faaaloalo loloto mo le Atua, ma mo mataupu silisili o le Tusi Paia.
O o matou mātua, o ni sui o le Lotu Egelani i le aai laitiiti o Chatham, i Kent County, i Egelani. E ui lava o Tinā o se tasi sa auai pea e lē aunoa i le lotu, ae sa talitonu o ia e faapea, o le avea ma Kerisiano, o lona uiga, e sili atu na i lo o le na o le saofai ma faalogo i se lauga i le lotu pe faatasi i se vaiaso. Sa ia mautinoa foi e faapea, e tasi le lotu moni a le Atua.
Talisapaia mo le Upu Moni o le Tusi Paia
I le 1918, pe faatoʻā lima lena o oʻu tausaga, na maua ai e Tinā le tusi sa faaulutalaina e faapea, Studies in the Scriptures, na tusia e Charles T. Russell, le uluai peresitene o le Watch Tower Bible and Tract Society. I ni nai tausaga mulimuli ane, a o matou nonofo i se tamai nuu sa taʻua o Wigmore, na faafeiloaia ai Tinā e se tasi o Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona lauiloa ai Molimau a Ieova i lena taimi. Sa ia taliaina le fesoasoani mo le suesueina o le Tusi Paia, o le tusi o le Harp of God, ma mai i lena tusi, na amata ai ona ia mauaina tali i le tele o ana fesili mai le Tusi Paia. Sa maua mai lava i vaiaso taitasi i le meli se tamai pepa malō lanu piniki sa tusia ai fesili mo mataupu taitasi. Na faaali mai ai foi i le pepa malō lea le vaega o le tusi sa ono maua mai ai tali.
I le 1926, na matou tuua ai ma oʻu mātua, o loʻu uso laitiiti, o Beryl le Lotu Egelani, talu ai ona sa matou matuā lē fiafia i le auai o le lotu i faiga faapolotiki, faatasi ai ma le tele lava o isi o ana aʻoaʻoga e lē talafeagai. O se tasi o aʻoaʻoga lauiloa e faapea, o le a faapuapuagatiaina e le Atua tagata e faavavau i se afi i seoli. O loʻu tinā, o lē sa saili moni mo le upu moni o le Tusi Paia, sa talitonu ma le mautinoa e faapea, o le Lotu Egelani e lē o le lotu moni lea.
E leʻi leva mulimuli ane ai, i le tali i tatalo faatauanau a Tinā, na asia ai i matou e le Faletua o Jackson, o se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia. Na matou talanoa mo le toetoe lava lua itula ma Tinā, i le taliina o a ma fesili mai le Tusi Paia. Sa ma matuā fiafia tele e aʻoaʻoina, mai le tele o isi mea, e faapea, e ao ona taulai atu a tatou tatalo ia Ieova le Atua, le Tamā o Iesu Keriso, ae lē i ni mealilo Tolutasi. (Salamo 83:18; Ioane 20:17) Ae ia te aʻu lava ia, o le fesili sa sili atu ona ou lē faagaloina na fesili ai Tinā e faapea: “O le ā le uiga o le faaupuga ia saili muamua le Malo?”—Mataio 6:33.
Na matuā aafia loloto o ma olaga i le tali na tuuina mai e faavae i le Tusi Paia. Mai i lena lava vaiaso, na amata ai ona matou auai i sauniga a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, ma auai i le tufaina atu o mea sa matou aʻoaʻoina i isi. Sa matou matuā mautinoa e faapea, ua matou maua le upu moni. I ni nai masina mulimuli ane ai, i le 1927, na papatiso ai Tinā e faailoa atu ai lona tuuina atu e auauna ia Ieova, ma i le 1930, na ou papatiso ai foi.
Auai i le Auaunaga Paeonia
Na auai lo matou aiga i le faapotopotoga i Gillingham, sa na o le toʻa 25 tagata na faia aʻe ai le faapotopotoga i lena taimi. O le toatele lava o i latou o faifeau faasauatoa, e taʻua o paeonia, ma o i latou uma lava na sa iai le faamoemoe faalelagi. (Filipi 3:14, 20) Sa salalau atu lo latou maelega faa-Kerisiano. A o talavou pea, sa ou paeonia ai mo sina taimi puupuu i Peleseuma ina ua faatoʻā mavae le tausaga e 1930. O lenei mea sa matuā malosi ai loʻu faanaunauga mo le faalauteleina o le auaunaga o le Malo. I le taimi lena, sa matou auai ai i le tufatufaina atu i so o se taʻitaʻi lotu se kopi o le tamai tusi The Kingdom, the Hope of the World.
Mulimuli ane, sa matuā tetee ai lava loʻu tamā i la matou faiva faa-Kerisiano, ma ona o lena tulaga, na ou alu atu ai i Lonetona i le 1932 e aʻoga i le kolisi. Mulimuli ane, na ou faiaoga mo le fa tausaga, ma i lena taimi, na ou auaufaatasi atu ai ma le faapotopotoga i Blackheath, o se tasi o faapotopotoga mai faapotopotoga e na o le fa i Lonetona i lena taimi. O i inā na amata ai ona matou faalogo i lipoti e uiga i le faafalepuipuiina ma le sauaina o o tatou uso ma tuafāfine Kerisiano i le vaega a Hitila i Siamani, ona o lo latou teena o le lagolagoina o taumafaiga a Hitila mo le taua.
I le 1938, i le masina tonu lava na uma ai ona totogi aʻu aitalafu mo tusi na ou mauaina, na tuua ai loa laʻu galuega ina ia faataunuu ai loʻu faanaunauga ina ia avea o se paeonia. Na amata ai foi ona paeonia loʻu uso o Beryl i Lonetona i le taimi lava lea, ae sa nofo o ia i se fale sa nonofo ai paeonia e ese mai le fale sa ou nofo ai. O laʻu paga muamua lava i le galuega paeonia, o Mildred Willett, o lē na mulimuli ane faaipoipo atu ia John Barr, lea ua avea nei o se sui o le Vaega Pule o Molimau a Ieova. Faatasi ai ma isi i la matou vaega, sa matou faataamilo i le oganuu i uila vilivae, ma nonofo ai i inā i le aso atoa, e ui lava ina timu.
Sa matuā latalata mai le taua i Europa. Sa faataitai e tagata o le atunuu lava ia le faaaogāina o ni ufimata ma mea manava e puipuia ai tagata mai le kasa, ma sa amata ona faia ni sauniuniga ina ia aveesea uma ai tamaiti mai le aai, ae avatu i nuu maotua o Egelani, po o taulaga laiti i taimi o le taua. Sa na o le pau laʻu tupe na iai e na o le tau o se pea seevae, ma sa leai se fesoasoani tau tupe na ono mafai ona maua mai i oʻu mātua. Ae pe sa leʻi fetalai mai ea Iesu e faapea, ‘O nei mea uma o le a faaopoopo atu ia te outou pe afai tou te saili muamua le Malo’? (Mataio 6:33) Sa ou matuā faatuatua atoatoa e faapea, o le a tausia e Ieova oʻu manaoga uma, ma sa ia faia ma le anoanoai faapea i nei tausaga uma. I le taimi o taua, sa ou maua ai se tului mai i aʻu vaevaega faatatau i fualaau faisua sa ou tufiina mai i fualaau ʻaina e pauu mai i loli. Ma sa masani ona ou mauaina meaai e ala i le tuuina atu o lomiga faale-Tusi Paia, ae fesuiai ma fualaau suamalie ma fualaau faisua.
O loʻu uso o Sonia sa fanau i le 1928. Sa na o le fitu tausaga lona matua ina ua tuuina atu e ia lona ola mo Ieova. Fai mai Sonia, e tusa pe laitiiti, ae sa avea le paeonia ma ona sini. I le 1941, ina ua faatoʻā uma lava ona faatinoina lona tuuina atu e ala i le papatisoga i le vai, sa ia ausia lena sini ina ua tofia i laua ma Tinā o ni paeonia i Caerphilly, i Uelese i Saute.
La Matou Faiva i Tausaga o le Taua
Ia Setema 1939, na amata ai le Taua Lona Lua a le Lalolagi, ma sa faafalepuipuiina ai o tatou uso ma tuafāfine i Peretania, mo le mafuaaga lava lea e tasi, lea foi na iai o latou uso talitonu i le taimi o le pulega a Nasi i Siamani—o lo latou solitu maumauai e tusa ai ma le lē faia o se vaega i le taua. Na amata ona pāpā pomu i Egelani i le ogatotonu o le 1940. I po taitasi uma, sa vevesi solo ma pisapisao tele le taua, ae ona o le fesoasoani a Ieova, na mafai ai ona matou maua sina moe, ma toe faafouina ai mo le galuega talaʻi i le aso e sosoo ai.
I lena taimi, sa mafai ona matou ō atu i la matou oganuu mo le talaʻiga, ma matou iloaina ai o le tele o fale ua faaleagaina. Ia Novema, na paʻū ai se pomu e lē mamao lava mai le fale sa nonofo ai nisi o i matou, sa taei ma nutililii faamalama. O le faitotoa mamafa i le pito i luma na matuā nuti i lalo, ma sa malepe foi le alaasu. Ina ua mavae le po sa matou nonofo ai i se nofoaga e puipuia ai mai osofaiga mai le ea, ona matou taape loa lea ma ō atu nonofo i aiga eseese o Molimau.
E leʻi leva, ae maua mai loa loʻu tofiga ou te alu i Croydon, i Peretania Tele. Sa avea Ann Parkin ma aʻu paga i le galuega paeonia, o lē o lona tuagane o Ron Parkin, lea na mulimuli ane avea ma sooupu o le Komiti o le lālā i Puerto Rico. Ina ua mavae lena, sa ou siitia atu i Bridgend, i Uelese i Saute, ma faaauau ai laʻu paeonia, sa ou nofo i se tamai fale e tosoina e solofanua mo le ono masina. Mai i inā, sa mafai ona matou malaga atu mo le fa maila po o le [ono kilomitaa] i le faapotopotoga telē e latalata ane, i Port Talbot.
I le taimi lea, sa matuā lē fiafia ai tagata ia i matou, ma faaigoa i matou o conchies (tetee ona o le lotofuatiaifo). Na avea lenei mea ma auala na faigata ai mo i matou ona maua ni mea e nonofo ai, peitai, na tausia i matou e Ieova e pei ona ia folafola mai.
Mulimuli ane, e toavalu i matou sa tofia o ni paeonia faapito i Swansea, o se taulaga o vaa i Uelese i Saute. A o faasolo ina malosi le taua, sa faapena ai foi ona faateteleina le faailoga tagata ia i matou. O upu “isumu” ma “tagata palaaai” sa tusia i le pa o le fale sa matou nonofo ai. O lenei lē fiafia sa tele ina mafua ona o lipoti a nusipepa na tauleagaina ai i matou ona o lo matou solitu maumauai. Mulimuli ane, sa auauai taitoatasi ona auina atu i matou e toafitu i le falepuipui. Sa ou faaaluina se masina i le falepuipui i Cardiff i le 1942, ma mulimuli ane, sa faaaluina ai foi e loʻu uso o Beryl se taimi i inā. E ui lava ina itiiti a matou meafaitino ma puapuagatia i tauemuga ma teteega, ae sa matou tamaoaiga i le itu faaleagaga.
I le taimi lava lea, o loo paeonia ai Tinā ma Sonia i Caerphilly, ma o loo fesagai foi ma tulaga tutusa ma i matou. O le uluai suesuega faale-Tusi Paia lava na faia e Sonia, o se tamaitai o lē sa ia faia se fuafuaga e asia i le po o le aso Faraile. Sa mautinoa e Sonia e faapea, la te ō ma Tinā, ae na fai atu Tinā: “O loo iai se isi aʻu fuafuaga ua uma ona fai. O oe sa faia le fuafuaga, o lea la, e tatau ona e alu na o oe.” E ui lava ina sa na o le 13 tausaga o Sonia, ae sa alu lava na o ia, ma sa lelei le tulaga o le agaigai i luma faaleagaga o lenei tamaitai, ma mulimuli ane sa avea o ia o se Molimau tuuina atu.
Galuega ina ua Uma le Taua—Sosoo ai ma Kiliata
Ina ua uma le Taua Lona Lua a le Lalolagi i le 1945, ona ou galue ai lea i le oganuu tu ese i Whaley Bridge, i Derbyshire. I le taeao, na faasalalauina mai ai le faaiuga o le taua, na matou asiasi atu ai loa ma faamafanafana i tagata o ē sa fiu i le taua ma ona āuga—o ē matuaoti, o fafine ua oti a latou tane, ma tagata lavevea.
I ni nai masina mulimuli ane, na talosagaina mai ai e le Sosaiete ni ē tauofo atu e ō e talaʻi i Aialani, le Motu o Maa Tāua. O le taimi lena sa na o le toʻa 140 Molimau a Ieova i le motu, o lea sa manaomia ai ni misionare i le oganuu. I ni nai masina mulimuli ane, na aauina atu loa ni paeonia faapito e 40 i inā, ma sa ou iai faatasi ma i latou.
Ina ua uma ona galulue mo se taimi i Coleraine ma Cookstown i le itu i mātū, sa tofia aʻu faatasi ma le toatolu o isi, e ō atu e galulue i Drogheda i le itu i sasaʻe o le talafatai. E ui lava o uiga o tagata Aialani e ese le mafana ma le talimalo, ae sa tele lo latou faailoga lotu. O lea, i le tausaga atoa, sa mafai ai ona matou tufatufaina atu i le lautele na o ni nai fesoasoani mo suesuega faale-Tusi Paia, (o le mea moni, e na o le tasi le tusi ma nai tamai tusi).
A o matou iai i Drogheda, sa ou malaga atu ai mai se tasi faatoaga i le isi faatoaga, ae faafuasei loa ona oso aʻe se tagata talavou e faigaluega i le faatoaga mai le pa laau i luga o le aualatele. Sa tepa i luga ma vaai i lalo o le auala, ona fesili mai lea i se leo vaivai: “O oe o se tasi o Molimau a Ieova?” Ina ua ou tali atu ioe, sa faaauau mai o ia e faapea: “O anapo, sa ma finau leaga ai lava ma laʻu uo teine e uiga ia te outou na teine, ma ua faamuta nei le ma faamau. Na fai mai o ia ma le maumaututu o outou o tagata Komunisi, e pei ona fai mai ai patele o le lotu Katoliko atoa foi ma nusipepa, ae sa ou finau atu i ai e faapea, e lē saʻo lena manatu, ona o outou, tou te ō atu mai lea fale i lea fale i luma o le lautele.”
Sa ou tuuina atu ia te ia le tamai tusi e faitau i ai, sa ia nanaina i totonu o le taga o lona ofu, ma sa ma faia se fuafuaga e feiloai ma talanoa atili pe a oo i le po, ona e talu ai na fai mai o ia: “Pe a iloa mai aʻu o talanoa atu ia te oe, o le a tuli aʻu ma le galuega.” I lena po, e toalua i maʻua na ō atu ma feiloai ma ia, ma tali le tele o ana fesili. Sa foliga mai ua ia mautinoa o le upu moni lea, ma sa ia folafola mai o le a sau i lo matou fale i se isi po ina ia aʻoaʻoina atili. E leʻi sau o ia, o lea sa ma manatu ai e faapea, e mautinoa lava ua iloa o ia i le po muamua lea na matou talanoa ai, e nisi o tagata tietie uila ia na feoai ane a o ma talanoa, ma masalo ua tuli ai ma lana galuega. Sa ma tau mānatu pe ua avea o ia o se Molimau.
Ina ua uma ona auai atu i le tauaofiaga itumalo i Brighton i le itu i saute o le talafatai o Egelani i le 1949, e toatele i matou sa mauaina ni valaaulia mo le Aʻoga Tusi Paia o le Olomatamata i Kiliata i le Setete o Niu Ioka. E toʻa 26 le aofai o i latou mai Peretania na auai i le vasega lona 15, lea na faauuina ia Iulai 30, 1950, i le taimi o le tauaofiaga faavaomalo sa faia i le Yankee Stadium.
La Matou Faiva i Pasili
I le tausaga na sosoo ai, sa tofia ai aʻu i São Pauro, i Pasili, o se tasi o atunuu e vave lona tuputupu aʻe i le lalolagi. O le taimi lena sa na o le lima faapotopotoga o Molimau a Ieova, ae i le taimi nei, ua toeitiiti lava 600 faapotopotoga! Maeu se eseesega sa iai i le galue i Aialani! O le tele lava o fale i la matou oganuu i São Pauro e matagofie, e siomia i pa uamea faatasi ma faitotoa e fai i uamea e matuā mausali lelei. E mafai ona matou valaauina lē e ona le fale po o le teine faigaluega e ala i le patipati o o matou lima.
A o faagasolo tausaga, sa iai ni tofiga fou. Sa faaeaina aʻu e fesoasoani atu i le faatutuina o ni faapotopotoga fou i nofoaga eseese i totonu o le setete o São Pauro, e aofia ai se faapotopotoga i Jundiaí i le 1955, ma le isi i Piracicaba i le 1958. Mulimuli ane, i le 1960, na avea ai loʻu uso o Sonia ma aʻu paga i le galuega faamisionare, ma sa tofia i maʻua e galulue i Pôrto Alegre, le laumua o le setete o Rio Grande do Sul. Atonu o le a e tau mānatu e faapea, Pe na faapefea ona oo atu o ia i Pasili?
Sa faaauau ona paeonia Sonia ma Tinā i Egelani ina ua uma le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Ae i le amataga lava o le 1950, sa faia ai se taotoga o Tinā i le kanesa, ma sa matuā vaivai lona tino ma lē mafai ai e ia ona alu atu mai lea fale i lea fale, e ui lava sa mafai ona ia faia ni suesuega faale-Tusi Paia ma tusi ni tusi. Sa faaauau pea le galuega paeonia a Sonia, ma i le taimi lava e tasi, sa fesoasoani ai o ia i le tausiga o Tinā. I le 1959, na maua ai e Sonia le faaeaga e auai ai i le vasega lona 33 i Kiliata, ma sa tofia ai e galue i Pasili. I le taimi lava lea, sa tausia ai e Beryl ia Tinā seia oo ina maliu o ia i le 1962. O le taimi lea, ua uma ona faaipoipo Beryl, ma o loo auauna ma le faamaoni o ia ma lona aiga ia Ieova.
I Pasili, sa ma fesoasoani ai ma Sonia i le toatele o tagata ina ia tuuina atu ma papatisoina. E ui i lea, o se tasi o faafitauli sa iai i le toatele o tagata Pasili, o le lesitalaina faaletulafono lea o a latou faaipoipoga. Ona o le tulaga faigata i le faia o se talagā faaipoipoga i Pasili, sa avea ai o se mea ua masani ai mo tagata e toalua ona nonofo faatasi e aunoa ma le mauaina o aogā o le faaipoipoga. E matuā faigata lava pe afai o se tasi o le paaga, ua teʻa ese mai sana paaga muamua sa faaipoipo atu i ai e tusa ma le tulafono.
O se tasi tamaitai, e igoa ia Eva, sa iai i se tulaga faapena ina ua ou asiasi atu ia te ia. Sa sola ese lana paaga faaipoipo e aunoa ma le iloaina e se tasi o le mea o iai, o lea la, ina ia maua o ia, sa matou faia ai se faasalalauga i le leitio. Ina ua maua lana tane, sa ma ō atu loa i se isi aai ina ia saini mai lana tane i se pepa ina ia saoloto ai o ia, e faaipoipo atu faaletulafono i le tamaloa lea la te nonofo faatasi nei ae leʻi faaipoipo. Ina ua oo atu i luma o le faamasinoga, ona fesili mai lea o le faamasino ia i maʻua ma Eva, e faamatala atu pe aisea ua manao ai o ia e faasaʻo le tulaga o lana faaipoipoga. Sa faailoa mai e le faamasino lona ofo tele, ma faapena foi ona faamalieina ina ua faamalamalama atu lenei tulaga ia te ia.
I se tasi o mea na tupu, sa ma ō ai ma se tasi o aʻu tagata aʻoga o le Tusi Paia e faia se fuafuaga mo se loia ina ia taulimaina lona faafitauli. Sa toe tuuina atu ai foi se isi molimau lelei e uiga i faaipoipoga ma tulaga a le Atua e faatatau i amioga mamā. I lenei tulaga, sa matuā taugata ai lava le totogi mo i latou ua mananao e tatala faaipoipoga, ma sa tatau ai ona taufai faigaluega uma i laua mo le totogiina o le tau. Ae mo nei tagata aʻoga fou o le Tusi Paia, sa matuā aogā ia i latou ia taumafaiga. Sa ma maua ma Sonia le faaeaga e avea ai ma molimau i le la faaipoipoga, ma mulimuli ane, faatasi ai ma le la fanau talavou e toatolu, sa matou faalogologo uma i se lauga puupuu mai le Tusi Paia i lo latou fale.
Se Olaga Faaoaina ma Tauia
Ina ua ma tuuina atu ma Sonia o ma olaga ia Ieova ma avea ma paeonia, sa ma mafaufau faapea, afai e talafeagai, o le a avea le faiva faasauatoa ma a ma galuega i le olaga. Ma te leʻi mafaufau tele e uiga i le po o ā mea o le a tutupu i o ma olaga i tausaga mulimuli ane ai, po o le tulaga e uiga i maʻi po o ni faigata i tulaga tautupe. Peitai, e pei ona folafola mai e Ieova, e leʻi tuulafoaiina lava i matou.—Eperu 13:6.
Ioe, o le lē lava o tupe i nisi taimi na avea ma faafitauli. I se tasi taimi, sa na o sanuisi fualaau lava sa ma aai ai ma laʻu paga mo le aoauli i le tausaga atoa, ae sa lē taitai ona ma matelaina, pe na leʻi mauaina foi ni mea e manaomia.
A o mavae atu tausaga, sa faiifo lo ma malosi. Mai le 1985 seia oo i le 1987, sa faia uma ai ni o ma taotoga tugā, sa iu ai i se tofotofoga matuia mo i maʻua, talu ai sa matuā faaitiitia le ma galuega talaʻi. Ia Ianuari 1987, na valaaulia ai i maʻua e avea ma sui o le ofisa ulu o Molimau a Ieova i Pasili.
O lo matou aiga toatele, e sili atu i le afe faifeau e nonofo pe a ma le 90 maila, po o le [140 kilomitaa] a i fafo atu o São Pauro i se atufalega matagofie, lea matou te lolomia ai lomiga faale-Tusi Paia mo Pasili, ma isi vaega o Amerika i Saute. O loo matou mauaina ai i inei le tausiga alofa mai auauna tuutoina atu a le Atua. Ina ua ou faatoʻā taunuu lava i Pasili i le 1951, sa na o le 4,000 le au talaʻi o le feau o le Malo, ae i le taimi nei, ua sili atu i le 366,000! O loo faaopoopo mai pea e lo matou Tamā faalelagi tumu i le alofa ia i matou ‘isi mea uma’ ona ua matou saili muamua le Malo.—Mataio 6:33.
[Ata i le itulau 22]
O Olive ma Mildred Willett i autafa o se taavale toso o loo aumaia ai ni faamatalaga, i le 1939
[Ata i le itulau 25]
O Olive ma Sonia Springate