Sa Amonī—O Tagata na Tauia Mai le Agalelei i Faiga Sauā

O LE aai o loo iai nei e igoa ia Amman, le laumua o le malo o Hashemite o Ioritana, ua faamanatuina mai ai pea tagata o ē ua loa ona mou atu mai le vaaiga a le lalolagi. O i latou ia na taʻua o sa Amonī. O ai i latou, ma o ā lesona e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai lo latou paʻū?

O sa Amonī o tagata ia na tupuga mai i le tagata amiotonu o Lota. (Kenese 19:35-38) Talu ai o Lota o le atalii o le uso o Aperaamo, e te ono faapea ai la o sa Amonī, o tausoga ia o tagata Isaraelu. Ae ui i lea, na liliu atu ē na tupuga mai ia Lota i tapuaiga i atua sese. Ae na tumau pea ona iai le naunau atu o Ieova le Atua ia i latou. A o lalata atu le nuu o Isaraelu i le Nuu o le Folafolaga, na lapataia i latou e le Atua e faapea: “Aua neʻi e faasaua [i le fanauga a Amoni], aua foi e te tau ma i latou, auā ou te le avatu ia te oe sina fasi fanua o le fanauga a Amoni e fai mou, auā ua ou avatu ai i le fanauga a Lota e fai mo latou.”—Teuteronome 2:19.

Pe na talisapaia e sa Amonī lena agalelei? I lona tuu faafeagai, na latou mumusu e faailoa e faapea o Ieova lea na foaiina atu mea ia i latou. Na latou tauia le naunau agalelei atu o le Atua ia i latou i le faia o faiga sauā agaʻi i tagata o le Atua, le fanauga lea a Isaraelu. E ui lava ina sa āva le fanauga a Isaraelu i le faatonuga a Ieova ma lē faasagatau ai faasaga ia i latou, ae na teʻi lava ua fefefe sa Amonī ma o latou uso Moapi. E moni, e lei faia e sa Amonī se osofaiga faafitafita, ae na latou feauina le perofeta e igoa ia Palaamo ma talosaga atu i ai e na te fetuuina Isaraelu!—Numera 22:1-6; Teuteronome 23:3-6.

Na ese le mea na tupu. Ua lipotia mai e le Tusi Paia e faapea sa lē taulau ia Palaamo ona faaupu atu lana fetuu. Sa na o faamanuiaga na mafai ona ia taʻu atu e oo ia i latou, i lona faapea atu: “E manuia le na te faamanuia atu ia te oe, a e fetuuina le na te fetuu ia te oe.” (Numera 24:9) O i latou na aafia ai e aofia ai sa Amonī, na tatau ona aʻoaʻoina mai ai se lesona malosi i lenei mea e faapea: Na sauniuni lelei le Atua e faauilavea ane mo ona tagata pe a aafia i latou!

E ui i lea, na faaauau ona sailia e sa Amonī auala e tetee atu ai ia Isaraelu. A o faagasolo le vaitaimi o Faamasino, na ʻau atu ai Amoni ia Moapi ma Amaleka ma osofaia le Nuu o le Folafolaga, e oo atu lava i Ieriko. Ae peitai, na puupuu lo latou manumalo, ina ua toe tutuli ese e le faamasino Isaraelu o Euta, i latou ia na osofaia le nuu. (Faamasino 3:12-15, 27-30) Na iai se feagaiga lē mautonu mo le filemu, seia oo atu i aso o le faamasino o Iefata. E oo mai i lea taimi ua uma ona paʻūū atu le nuu o Isaraelu i le ifo i tupua, ma na lē toe ia i latou ai le puipuiga a Ieova. E mo le sefuluvalu o tausaga, na faapea ona “tuuina atu ai [e le Atua] i latou i . . . lima o le fanauga a Amoni.” (Faamasino 10:6-9) Na matuā toe faatoilaloina sa Amonī ina ua toe lafoaia e tagata Isaraelu le ifo i tupua, ma toe gaoioi malosi ai foi i lalo o le taʻitaʻiga a Iefata.—Faamasino 10:16–11:33.

Na iu le vaitaimi o le pulea o Isaraelu e faamasino i le faanofotupuina o lona tupu muamua o Saulo. Sa lei leva ona amataina le pulega a Saulo ae toe osofai ane foi faiga sauā a Amoni. Na osofaia faafuasei e le tupu o Naasa le aai o tagata Isaraelu o Iapese-Kiliata. Ina ua talosaga ane tagata o lena aai mo le filemu, ae fai atu i ai le manaoga lē mafaufau a Naasa le sa Amonī e faapea: “O le mea lenei e fai ai sa tatou mavaega; ou te sali i o outou mata taumatau uma.” Na taʻua manino mai e le tusitala o talafaasolopito o Flavius Josephus e faapea sa faia lenei mea e avea ma itu e puipuia ai i latou i le taua, auā “pe a ufitia o latou mata tauagavale i a latou talitā, atonu o le a latou matuā lē aogā ai lava i le taua.” Ae, o le fuafuaga moni lava o lea manaoga lē alofa sa fai ina ia maua ai se faalumaina matagā o ia tagata Isaraelu.—1 Samuelu 11:1, 2.

Na toe taui atu ai foi e sa Amonī le agalelei o Ieova i faiga sauā. Sa lei faaleamanaiaina e Ieova lea faamataʻuga leaga. “Ona osofia lea o Saulo e le Agaga o le Atua, ina ua faalogo o ia i lenei tala [a Naasa]; ona tupu tele ai lea o lona ita.” I le taʻitaʻiga a le agaga o le Atua, na faatonuina ai e Saulo se osofaiga e toʻa 330,000 o tagata tau ia na latou matuā faatafunaina sa Amonī, na faapea ai ona “le toe faatasi se toalua o i latou.”—1 Samuelu 11:6, 11.

O le matuā manatu faapito o sa Amonī i o latou lava faanaunauga, le leai o so latou alofa i isi, ma lo latou matapeapea, na iu lava ina taʻitaʻiina atu ai i lo latou faaumatiaga atoatoa. E pei lava ona sa valoia e le perofeta a Ieova o Sefanaia, na avea i latou e “pei o Komoro . . . o le mea gaogao foi e faavavau . . . auā na latou faifai ma faamaualuga i le nuu o Ieova o ʻau.”—Sefanaia 2:9, 10.

E tatau i taʻitaʻi o le lalolagi i aso nei ona latou amanaiaina le mea na tupu ia Amoni. Ua faaalia foi e le Atua se fua o le agalelei i malo i le faatagaina o i latou e nonofo i le mea e tu ai ona aao, o le lalolagi lea. Ae nai lo le tausia lelei o le lalolagi, a ua faatamaʻia e malo manatu faapito, ua oo lava i le faia o faamataʻuga i le paneta i se faaumatiaga faaniukilia. Nai lo le faaalia o le agalelei i tagata tapuai o Ieova o loo i luga o le lalolagi, ua masani lava ona faaalia e malo faiga sauā, i le faia ia i latou o sauāga tugā. O le lesona la mai i sa Amonī, e lei māmā ia Ieova le tauia o lona agalelei i faiga sauā. Ma i lana taimi atofaina, o le a ia gaoioi ai, e pei lava ona sa ia faia i taimi anamua.—Faatusatusa i le Salamo 2:6-12.

[Ē Ana le Ata i le itulau 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ata i le itulau 9]

Faatamaʻiaga a Roma i Amman, le nofoaga o Rapa, le laumua o sa Amonī

[Ē Ana le Ata]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ata i le itulau 10]

Na nonofo sa Amonī i le nofoaga lenei

[Ē Ana le Ata]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.