Sa Ou Aʻoaʻoina le Faalagolago Atu ia Ieova
E PEI ONA FAAMATALAINA E JÁN KORPA-ONDO
O le tausaga e 1942, sa leoleoina aʻu e fitafita Hagakeri i tafatafa ane o Kursk, i Rusia. Sa avea i matou ma pagota o malo fuifuitolu (Axis Powers) lea sa faasagatau atu ia Rusia a o faia le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Ua maeʻa ona eliina loʻu tuugamau, ma sa tuu mai ia te au le sefulu minute e filifili ai pe ou te sainia se faamatalaga lea e taʻua ai faapea, e lē o toe avea aʻu ma se tasi o Molimau a Ieova. A o lei faamatalaina le mea na tupu e sosoo atu ai, seʻi oʻu faamatalaina atu pe na faapefea ona ou oo atu iina.
SA OU fanau mai i le 1904 i se tamai nuu o Zahor, lea o loo tu i le itu i sasaʻe o Slovakia. Ina ua faatoʻā uma le Taua Muamua a le Lalolagi, na avea ai loa Zahor ma vaega o le atunuu fou faatoʻā faavae o Czechoslovakia. O lo matou nuu o loo iai aiga pe tusa o le 200 ma falesa e lua, o le tasi o le Katoliko Eleni (Greek Catholic) ma le isi o le Calvinist.
E ui lava sa ou alu atu i le Lotu Calvinist, ae sa ou ola i se olaga e fai ai so o se ituaiga o amio. E lē mamao ese atu ma aʻu le mea na nofo ai se tamaloa e matuā ese lava. I se tasi aso sa ia amataina ai sa ma talanoaga ma tuu mai ia te au se Tusi Paia. O le taimi muamua lea ua ou uuina ai lena tusi i oʻu lima. Pe tusa o le vaitaimi foi lava lena, i le tausaga e 1926, sa ou faaipoipo atu ai ia Barbora, ma e lei umi lava ae maua loa la ma fanau e toalua, o Barbora ma Ján.
Sa amata ona ou faitauina le Tusi Paia, ae peitai e tele mea sa ou lei malamalama i ai. O lea sa ou alu atu ai i laʻu faifeau ma fesili atu i ai e fesoasoani mai ia te au. Sa ia faapea mai: “O le Tusi Paia e mo na o tagata ua aʻoaʻoina, aua neʻi taumafai e malamalama i ai.” Ia ona ia valaaulia lea o aʻu e fai se ma pelē.
Ina ua uma lena sa ou alu atu loa i le tamaloa lea sa tuuina mai ia te au le Tusi Paia. O ia o se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona taʻua ai i na taimi Molimau a Ieova. Sa fiafia tele o ia e fesoasoani mai ia te au, ma ina ua mavae sina taimi na amata loa ona ou malamalama faapea o le upu moni lava lea. Sa taofia loʻu soona inu ma amata loa ona ola i se olaga mamā tau amio; sa oo lava foi ina amata ona ou talanoa atu i isi e faatatau ia Ieova. Sa amata ona mauaʻa upu moni o le Tusi Paia i Zahor i tausaga amata mai le 1920, ma e lei umi ae faavaeina loa se vaega o Tagata Aʻoga o le Tusi Paia.
E ui i lea, sa iai foi ma teteega malosi faalelotu. Sa faapogaia e le faifeau o le nuu ona faasagatau mai loʻu aiga ia te au, ma faapea mai ua leaga loʻu mafaufau. Peitai ua amata nei ona iai se fuafuaga o loʻu olaga, ma na ou filifili ai loa ma le maumauai e auauna atu i le Atua moni, o Ieova. O lea i le 1930, sa faailogaina ai loa loʻu tuuina atu ia Ieova ma papatisoina loa.
Amata Tofotofoga Matautia
I le 1938, sa pulea ai loa lo matou vaipanoa e Hagakeri, lea e auaufaatasi ma Siamani a o faagasolo le Taua Lona Lua a le Lalolagi. E oo ane i lena taimi ua tusa ma le 50 Molimau i lo matou nuu lea e itiiti mai i le afe tagata. Na faaauau pea ona matou talaʻi e ui lava o le faia faapea e tuuina ai o matou ola ma le saolotoga i se tulaga lamatia.
I le 1940, na faamalosia ai aʻu i le vaegaau a Hagakeri. O le ā nei laʻu mea o le a fai? Ia, sa ou faitauina valoaga a le Tusi Paia e faatatau i tagata o loo latou tuʻi i a latou auupega o taua e fai ma meafaigaluega o le filemu, ma sa ou iloaina ai e faapea, i se taimi, o le a faaiuina e le Atua taua uma mai i le lalolagi. (Salamo 46:9; Isaia 2:4) O lea, na oo ai ina ou ʻinoʻino i taua, ma sa ou filifili ai ou te lē auai i le vaegaau, e tusa lava po o ā iuga e ono oo mai ai.
Sa faasalaina aʻu i le 14 masina i le falepuipui ma tuli loʻu faasalaga i Pécs, i Hagakeri. E toalima isi Molimau sa iai faatasi i le falepuipui lava lea e tasi, ma sa matou talisapaia le mafai ona matou auaufaatasi. Peitai, mo se taimi, sa ou iai i se nofoaga e loka toatasi ai ma saisaitia oʻu vae i filifili. Pe a matou mumusu e faia galuega e fesootai atu i le taua, sa sasaina i matou. E lē gata i lea, sa faamalosia i matou e tutū faasasaʻo i le aso atoa, seʻi vagana ai itula e lua i le aoauli. O lenei faiga matautia sa faia mo le tele o masina. Peitai sa matou fiafia talu ai sa ia i matou se loto fuatiaifo mamā i luma o le Atua.
Le Tulaga o le Lafoaia o le Faatuatua
I se tasi aso na ō mai ai se vaega o faifeau Katoliko e toʻa 15 e taumafai e faaliliuina i matou faapea e tāua tele lo matou lagolagoina o taumafaiga o le taua e ala i le aufaatasi atu i vaegaau. A o faagasolo le talanoaga sa matou faapea atu: “Afai e mafai ona tou faamaonia mai i le Tusi Paia faapea e lē mafai ona oti le agaga ma o le a matou ō atu i le lagi pe a matou oti i le taua, o le a matou auai atu i le vaegaau.” O le mea moni, sa lē mafai ona latou faamaonia mai lena mea, ma sa latou lei mananao e faaauau le talanoaga.
I le 1941 sa faamutaina ai loa loʻu faasalaga, ma sa ou naunau atu ai i le toe faatasia ma loʻu aiga. Na i lo lena, sa aveina aʻu a o loka i filifili i se vaegaau sa faamautu i Sárospatak, i Hagakeri. Ina ua matou taunuu atu, sa tuuina mai se avanoa mo aʻu e magalo ai. Sa taʻu mai ia te au e faapea: “Pau le mea e manaomia ona e faia, o le sainia lea o le tautoga lenei faapea o le a e totogia le 200 pengö (tupe Hagakeri) pe a e toe foi atu i le aiga.”
“E mafai faapefea lena mea?” O laʻu fesili lea. “O le ā le mea e tou te manao ai i le tupe?”
Na faapea mai la latou faamatalaga: “O le mea e te maua i le totogiina o le tupe, o le a e maua le faamaoniga faapea e lē o pasia oe i le suesuega faafomai mo le vaegaau.”
Na aumaia ai e lenei mea se faaiuga faigata tele mo aʻu. E silia ma le tausaga o oʻu pagatia pea i faiga matautia lē alofa; sa oo ai ina ou vaivai. Nei la, o le ioe atu e totogia se tupe, e ono mafai ai ona ou saʻoloto. “O le a seʻi oʻu mafaufau i ai,” o laʻu memumemu lea.
Po o le ā nei se filifiliga o le a ou faia? O loo iai laʻu avā ma laʻu fanau e ao ona ou mafaufau i ai. Pe tusa o le taimi lava lena, ae ou mauaina ai loa se tusi mai se aumea Kerisiano lea sa ia aumaia faalaeiauga. Sa ia sii maia le Eperu 10:38, lea na sii mai ai e le aposetolo o Paulo fetalaiga a Ieova e faapea: “A e ola lē amiotonu i le faatuatua; i le ma lea, A tuumuli, e le fiafia lava loʻu loto ia te ia.” E lei umi lava talu mai lena taimi, ae talanoa mai ai loa ia te au leoleo Hagakeri e toalua, e i fale ia o loo mau ai fitafita, ma sa faailoa mai e le tasi o i laʻua e faapea: “E te lē o iloaina lo matou faaaloalogia tele o oe ona o lou maumauai e tausia mataupu silisili o le Tusi Paia! Ia aua lava neʻi e faavaivai!”
I le aso lava na sosoo ai sa ou alu atu ai ia i latou sa ofo mai loʻu saolotoga e ala i le totogia o le 200 pengö ma fai atu: “Talu ai o loo faatagaina aʻu e Ieova le Atua e falepuipui, o le a ia vaaia foi loʻu tatalaina atu. O le a ou lē totogia se tupe ia ou magalo ai.” O lea sa faasalaina ai loa aʻu i le falepuipui mo le sefulu tausaga. Ae e lē o le iuga lena o taumafaiga ia malolo atu ai loʻu faatuatua. Sa ofoina mai e le faamasinoga le faamagaloina o aʻu pe a ou ioe e auauna i le vaegaau mo na o le lua lava masina, ma ou te lē tauaveina se auupega! Sa ou teena foi lena ofo, ma sa amataina loa loʻu faasalaga.
Faateteleina Faiga Sauā
Sa toe aveina foi aʻu i le falepuipui i Pécs. O le taimi lea ua sili atu ona ogaoga le faataugaina o aʻu. Sa saisai ou lima i oʻu tua, ma sa tautauina ai aʻu i oʻu lima mo le tusa o le lua itula. O le iuga, na see ese ai ivi o oʻu tauʻau mai le mea sa tatau ona iai. O ia faataugaina sa faia pea i se vaitaimi pe tusa o le ono masina. E na o Ieova lava e ao ona ou faafetai atu i ai ona ou te lei faavaivai.
I le 1942 o se vaega o i matou—pagota a le malo, Siu, ma le toʻa 26 o Molimau a Ieova—sa aveina atu i le aai o Kursk i se vaega o loo nofoia e vaegaau a Siamani. Sa tuuina atu i matou i Siamani, ma sa latou faafaigaluegaina pagota i le tauaveina o meaʻai, meatau, ma lavalava mo fitafita o loo tau. O matou o Molimau a Ieova sa matou teena le galuega ona e faaleagaina ai lo matou solitu faa-Kerisiano. O le iuga, sa toe faafoi ai i matou i tagata Hagakeri.
Mulimuli ane, sa tuuina atu i matou i le falepuipui i lena lava vaipanoa i Kursk. Sa faatolu ona sasaina i matou i nai aso i sasa paʻu. Sa tau le ta i loʻu manifinifi ma ou paʻū ai i lalo. A o sasaina pea aʻu, sa ou mafaufau, ‘E lē faigata le oti.’ Sa pē atoa loʻu tino, o lea ua ou lē toe lagonaina se mea. E tolu aso e lē o fafagaina i matou. Ona aveina lea o i matou i le faamasinoga, ma e toaono sa faasalaina i le oti. Ina ua faia le faasalaga, sa tumau pea le toʻa 20 o i matou.
O tofotofoga o le faatuatua na oo i ai i na aso i Kursk ia Oketopa o le 1942, o tofotofoga pito sili ia ona ogaoga ua ou fesagaia. O o matou lagona na faailoaina lelei mai e le tupu o Iosefatu anamua ina o fesagai ona tagata ma tulaga matuā lē mautonu lava: “Auā e leai so matou malosi e tetee i lenei vao tagata e toatele, ua o mai e tau ma i matou; ua matou le iloa foi se mea e fai; a ua faasaga atu i matou ia te oe.”—2 Nofoaiga a Tupu 20:12.
O le toʻa 20 o i matou na auina atu e eliina o matou tuugamau, sa vaavaaia e fitafita e toʻa 18 a Hagakeri. Ina ua uma ona eli o matou tuugamau, na taʻu mai ia i matou e na o le sefulu minute e tuu mai e sainia ai se faamatalga lea e faitauina faapea se vaega: “O aʻoaʻoga a Molimau a Ieova e sese. Ou te lē toe talitonu i ai po o le lagolagoina foi. Ou te tau mo le nuu na ou fanau ai o Hagakeri . . . ua ou faamaonia i laʻu saini o lea ua ou aufaatasi atu i le Lotu Katoliko Roma.”
Ina ua uma le sefulu minute na sau le faatonuga: “Liliu i le itu taumatau! Savavali agai i le tuugamau!” Ona sau lea o le faatonuga: “Pagota muamua ma le lona tolu ō i lalo i le pu!” Na toe tuu atu foi i lenei toalua le isi sefulu minute e filifili ai e saini i le faamatalaga. Sa faatauanau mai se tasi o fitafita: “Lafoai ia lua faatuatua ma ō mai i luga o le tuugamau!” Na leai se tasi na gaganaina se upu. Ona fanaina loa lea o i laua e le leoleo pule.
“Ae faapefea i latou uma na?” o le fesili lea a se fitafita i le leoleo pule.
“Saisai uma i latou,” o lana tali lea. “O le a tatou faataugaina atili i latou ona tafana lea o i latou i le ta o le ono i le taeao.”
Na faafuasei ona oo mai ia te au le fefe, e lē ona o le a ou oti, ae ina neʻi oʻu lē mafai ona onosaia le faataugaina ma ou lolo atu ai. O lea na ou laa atu ai i luma ma faapea atu: “Lau susuga, ua matou solia faatonuga e pei foi o o matou uso ia na faatoʻā uma ona e tafanaina. Aisea e te lē tafanaina ai foi i matou?”
Peitai e latou te lei faia faapena. Sa saisaia o matou lima i tua. Ia ona faatautau lea o i matou i o matou lima. Ina ua matou matapogia, ona latou asu mai lea o vai i luga o i matou. Sa matuā matautia tigā ona o le mamafa o le tino na see ese ai o matou tauʻau mai i le mea sa tatau ona iai. O lenei faataugaina sa faia mo le tolu itula. Ona faafuasei lea ona sau se faatonuga e aua le toe fanaina se Molimau a Ieova.
Se Malaga Atu i Sasaʻe—Sosoo ai ma le Solaaga
I le tolu vaiaso mulimuli ane ai sa matou savavali i se vaega e lelei ona faavasegaina mo ni nai aso seia matou taunuu atu i le auvai o le vaitafe o Don. Sa faailoa mai ia i matou e i latou na vaavaaia i matou e lē tatau ona toe faafoi atu se tasi o i matou o ola. A o faagasolo le aso, sa matou faia galuega e leai ma se aogā, o le eliina lea o autu ma toe tanu faatumu. I le afiafi, sa iai sina saolotoga e savalivali solo ai.
O le auala ou te vaai ai i lea tulaga, e lua lava mea e mafai ona fai. O lo matou oti ai lava iina, po o le sosola ese mai Siamani ae fai i matou ma pagota ia Rusia. E na o le toatolu i matou sa taumafai e sosola e sopoia le vaitafe aisā o Don. Ia Tesema 12, 1942, sa matou tatalo ai ia Ieova ma ō ese loa. Na matou taunuu atu i le itu o fitafita a Rusia ma sa tuuina loa lava i matou i se falepuipui faatasi ai ma isi pagota pe tusa o le 35,000. E oo ane i le tau e totogo ai mea, pe tusa e na o le toʻa 2,300 pagota o loo ola pea. O le toatele lava ua maliliu ona o le fiaaai.
Saolotoga ae ua Iai Foi Isi Puapuaga
Sa ou sao mai i taimi na totoe o le taua, e aofia ai nai masina ina ua mavae le taua, a o avea o se pagota Rusia. Mulimuli ane ai lava, ia Novema 1945, sa mafai loa ona ou taunuu atu i le aiga i Zahor. Sa matuā leaga lava le tulaga o la matou faatoaga, o lea la sa tatau ona ou toe amataina le faatoaga. Sa galulue laʻu avā ma le fanau i le faatoaga i le taimi o le taua, ae ia Oketopa 1944, a o lalata ane autau a Rusia, sa sosola ese atu loa i le itu i sasaʻe. O a matou meatotino uma sa iai sa gaoia uma.
O le mea e sili atu ona leaga, ina ua ou foi atu i le aiga, na matuā maʻi tigaina lava laʻu avā. Ia Fepuari 1946, na maliu ai o ia. Sa na o le 38 ona tausaga. Sa matuā itiiti lava le taimi na matou olioli ai i la matou toe faatasiga ina ua mavae le sili atu i le lima tausaga faigata o le nonofo eseese.
Sa ou mauaina faamafanafanaga mai oʻu uso faaleagaga, auai i sauniga ma le auai i le auaunaga mai i lea fale i lea fale. I le 1947, sa mafai ona ou nonoina se tupe e malaga atu ai i Brno, o se malaga pe tusa o le 250 maila (400 kilomita), e auai i se tauaofiaga. Sa iai faatasi iina i oʻu uso Kerisiano ia Nathan H. Knorr, o le peresitene i lena taimi o le Watch Tower Bible and Tract Society, sa tele ni faamafanafanaga ma faalaeiauga sa ou mauaina ai.
Sa lei umi ona matou olioli i lo matou saʻolotoga ina ua uma le taua. I le 1948 na amata ai loa e Komunisi ona faapologaina i matou. O le toatele o uso na avea ma taimua i le galuega a Molimau a Ieova i Czechoslovakia na puea i le 1952, ma sa tuuina mai ai ia te au le tiute tauave o le vaaia o faapotopotoga. I le 1954, sa puea ai foi aʻu, ma tuuina atu i le falepuipui mo tausaga e fa. Sa faafalepuipuiina foi loʻu atalii o Ján, ma lona atalii o Juraj mo le tausia pea o lo la solitu faa-Kerisiano. Sa ou faaaluina le lua tausaga i le falepuipui o Pankrác i Prague mo loʻu faasalaga. Sa faailoa mai se faasaolotoina o i matou i le 1956, ma sa ou magalo ai loa.
Saolotoga Mulimuli Ane!
Mulimuli ane, i le 1989, na lē toe maua ai e Komunisi ia Czechoslovakia, ma sa lesitalaina ai loa faaletulafono le galuega a Molimau a Ieova. O lea, sa matou saoloto ai loa e faapotopoto faatasi ma talaʻi atu i le lautele. Ae i lena taimi ua toeitiiti atoa le selau o Molimau i Zahor, o lona uiga e toʻa 1 mai i tagata e toʻa 10 i le nuu o se Molimau. I ni nai tausaga e lei leva ua mavae, sa matou fausia ai se Maota o le Malo telē ma le matagofie i Zahor, e mafai ona ofi ai tagata e 200.
Ua lē o toe lelei tele loʻu soifua maloloina, o lea e aveina ai aʻu e uso i le Maota o le Malo i a latou taavale. Ou te mauaina le fiafia pe a ou iai iina ma olioli i le faia o se sao i le Suesuega o Le Olomatamata. Ua faapitoa ona ou fiafia e vaai i sui o tupulaga e tolu o loʻu aiga o loo auauna ia Ieova, e aofia ai ma nisi o fanau a fanau. O se tasi o i latou sa auauna o se ovasia femalagaai o Molimau a Ieova i Czechoslovakia seia oo ina taofia o ia mai le galuega femalagaai ona o nisi o tiute tauave faaleaiga.
Ou te faafetai ia Ieova mo le faamalosia o aʻu i taimi e tele o oʻu tofotofoga. O le taulai atu o loʻu mafaufau ia te ia—“pei o sē iloa atu i le le o vaaia”—o lea ua mafai ai ona ou tutumau. (Eperu 11:27) Ioe, ua ou lagonaina lona aao malosi o le faasaoina. O le mea lena e oo lava i le taimi nei, ou te taumafai pea e auai i sauniga a le faapotopotoga ma fai se sao i le faalauiloaina o lona suafa i le auaunaga i le lautele i le tele lava ou te mafai ai.
[Ata i le itulau 25]
Le Maota o le Malo i Zahor
[Ata i le itulau 26]
Ou te talisapaia le faaeaga o le faia o se sao i le Suesuega o Le Olomatamata