Na Ou Maua se Mea e Sili Atu Ona Lelei i lo le Auro

E PEI ONA FAAMATALAINA E CHARLES MYLTON

I se tasi aso, na faapea mai ai Tamā: “E lelei pe a tatou auina atu Sale i Amerika i le mea e fua mai ai laau i tupe. E mafai ona ia mauaina ni tupe ma lafo mai ia i tatou!”

O LE mea moni, sa manatu tagata o auala o Amerika sa fola i auro. Sa matuā faigata lava le olaga i na aso mo i latou i Europa i sasaʻe. Sa iai si faatoaga laitiiti a oʻu mātua sa tausia ai ni nai povi ma ni nai moa. Sa lē iai se matou eletise po o ni paipa i totonu o fale. Ae, e leai lava foi se isi o o matou tuaoi e iai ni mea faapena.

Na ou fanau i Hoszowczyk ia Ianuari 1, 1893, ua toeitiiti nei 106 tausaga ua mavae. O lo matou nuu sa i Galicia, o se itumalo na avea i lena taimi o se vaega o le emepaea soofaatasi o Oseteria ma Hagakeri. I aso nei, o Hoszowczyk e i Polani i sasaʻe, e lē mamao ma Slovakia ma Ukraine. Sa matuā matautia le taumālūlū iina ma e matuā toʻa lava le kiona. A o tusa ma le fitu oʻu tausaga, ou te savali ai pe ā ma le kuata maila (po o le ʻafa kilomita) i le tamai vaitafe ma se toʻi e ta ai se pu i le aisa ina ia maua mai ai ni vai. Ou te aveina i le fale ma e faaaogā e Tinā mo le kukaina o meaʻai ma le faamamāina o mea i le fale. E fai e Tinā ana tagamea i le vai e faaaogā ai ogā aisa lapopoa e fai ma laupapa tamea.

I Hoszowczyk, sa leai ni aʻoga, ae sa ou iloa tautala i le gagana Polani, Rusia, Slovak, ma le Ukraine. Na matou ola aʻe i le lotu o le Greek Orthodox, ma sa avea aʻu ma tama tali misasa. E ui lava ina sa ou laitiiti, sa oo ina ou lē fiafia i patele o ē na faapea mai e tatau ona matou lē aai i manufasi i Aso Faraile, ae sa aai ai lava latou.

O nisi o a matou uo na toe foi mai sa faigaluega i le Iunaite Setete ma tupe e fai ai o latou fale ma faatau ai meafaigaluega mo faatoaga. O le mea lena na uunaia vave ai Tamā e manatu e auina atu aʻu i Amerika faatasi ma nisi o o matou tuaoi o ē sa fuafua e toe faimalaga atu iina. Na faia lena fuafuaga i le 1907 i le 14 o oʻu tausaga.

Sa Fenuminumiai Loʻu Mafaufau i Amerika

E lei pine lava ae ou faimalaga loa i se vaa, ma e lua vaiaso na matou sopoia ai le Atalani. O lena taimi, sa manaomia ai ona iai saʻu 20 tālā Amerika, auā a leai e latou te toe faafoi atu oe i le mea na e sau ai. Sa iai saʻu 20 tālā siliva, ma i lea na avea ai aʻu ma se tasi o le faitau miliona o ē na sopoia Ellis Island i Niu Ioka, le nofoaga e ulu atu ai i Amerika. O le mea moni, e lē fua mai ni tupe i laau pe fola i auro le auala. O le mea moni, o le tele o auala e lei faatāina lava!

Na matou pueina se nofoaafi na alu i Johnstown, Pennsylvania. O tamaloloa ia na matou ō sa iai muamua iina ma sa iloa se fale mautotogi na mafai ona ou nofo ai. O le fuafuaga ina ia mafai ai ona ou sailia loʻu tuafafine matua o lē sa nofo i Jerome, Pennsylvania, lea na ou iloa mulimuli ane e na o le 15 maila (25 kilomita) le mamao. Ae sa ou faaleoina o Yarome na i lo o Jerome, ona o le mataitusi o le “J” e faaleo i le “Y” i laʻu gagana. E leai lava se tasi na faalogo i lena igoa o Yarome, o lea ua ou iai nei i se atunuu ese, ou te lē iloa tautala i le gagana Peretania ma e lē tele ni aʻu tupe na iai.

I taeao taitasi sa ou alu ai e saili se galuega. I le ofisa o galuega, e na o le toalua po o le toatolu e talia mai le anoanoai o tagata sa tutū i se laina i fafo. O lea, i aso taitasi ou te toe foi atu ai i le fale mautotogi ina ia aʻoaʻoina le gagana Peretania e ala i le fesoasoani a ni tusi sa ou faitau lava aʻu i ai. I nisi taimi sa ou maua ai ni galuega faavaitaimi, ae a o mavae atu masina, na tauāu ai ina uma laʻu tupe.

Toe Aufaatasi ma Oʻu Tei

I se tasi aso, na ou ui atu ai i luma o se faletalimalo e iai se pa pia e faatau ai le ʻava malosi, e tu latalata ane i le nofoaga e faataunuu i ai nofoaafi. Na matuā sasala le manogi manaia o meaʻai! O sanuisi, o sosisi, ma isi lava mea i le pa pia, sa maua fua pe afai e faatau e se tasi se ipu pia, lea sa na o le 5 sene i le ipu pia lapoa. E ui lava sa lei oo oʻu tausaga i le tulaga faatagaina ou te tagofia ai le ʻava malosi, ae sa alofa mai le tamaloa lea e faatauina pia ia te au ma faatau mai ai loa laʻu ipu pia.

A o fai laʻu meaʻai, na ō mai ai nisi tamaloloa i totonu o le fale ma faapea mai: “Faatopetope ma inu vave lau ipu pia! O lea ua sau le nofoaafi e alu i Jerome.”

Sa ou fesili atu: “O le uiga o la lua tala, o Yarome?”

Na faapea mai tamaloloa: “E leai, o Jerome.” O le taimi lava lena na ou iloa ai le mea o loo nofo ai loʻu tuafafine. O le mea moni, i le pa pia, na ou feiloai ai i se tamaloa e nofo i le auala lava lena e na o le tolu fale e va ai ma le fale o loʻu tuafafine! O lea na ou alu ai faatau laʻu pepa e malaga ai i le nofoaafi ma iu ai ina ou maua loʻu tuafafine.

Sa fai le pisinisi a loʻu tuafafine ma lana tane, o se fale e nonofo totogi ai tagata eli koale, ma sa ou nofo ai loa faatasi ma i laʻua. Na la mauaina se galuega mo aʻu, o le vaaia lea o se pamu vai e pamu ese ai le vai mai le nofoaga e eli ai le koale. E so o se taimi lava e lē ola ai le pamu, sa tatau loa ona ou faafesootaia se inisinia. O le totogi o le galuega e na o le 15 sene i le aso. Ona sosoo ai lea ma loʻu faigaluega i le au fai auala, i le au fai piliki, ma sa oo foi ina ou faigaluega i se kamupani inisiua. Mulimuli ane, na siitia atu aʻu i Pittsburgh i le mea sa nofo ai loʻu uso matua o Steve. Iina, na ma galulue ai i se kamupani fai uamea. Ma sa lei tāitai ona lava ni tupe na ou maua e mafai ai ona lafo atu i loʻu aiga.

Se Aiga ma se Falelauasiga

A o oʻu savali atu i le galuega i se tasi aso, sa ou matauina ai se teine talavou e teufale o tūtū i luma o le fale lea e faigaluega ai. Sa ou manatu faapea, ʻOi, e ese ma le aulelei o le teine.’ I le tolu vaiaso mulimuli ane, i le 1917, na ma faaipoipo ai ma Elena. I le faagasologa o le isi sefulu tausaga, na maua ai sa ma fanau e toaono, e toatasi na oti a o pepe lava.

I le 1918, na faafaigaluega ai aʻu e se kamupani o le Pittsburg Railways e avea o se ave taavale i taavale laʻu pasese i le taulaga. I tafatafa o le nofoaga lea e tutū ai taavale, sa iai se tamai faleaiga e mafai e se tasi ona faatau ai se ipu kofe. I lenei faleaiga, o tamaloloa Eleni e toalua ia e ana le faleaiga, na foliga mai la te lē popole lava pe faatau e se tasi se mea, ae pau lava le mea, ia mafai ona la talaʻi atu ia te oe mai le Tusi Paia. Sa ou faapea atu: “O le uiga o la lua tala lena e fai mai e faapea, e sese tagata uma lava ae e na o oulua lava e toalua e saʻo?”

Sa la faapea mai: “Ia tago e suʻe i ai i le Tusi Paia!” Ae peitai, e lei mafai ona la faatalitonuina aʻu i lena taimi.

Ae o se mea e faanoanoa ai, i le 1928, na maʻi ai laʻu pele o Elena. Ina ia mafai e tamaiti ona maua se tausiga lelei, na ou aveina ai i latou e nonofo ma loʻu tuafafine ma lona toalua i Jerome. O le taimi lena na la faatauina ai se faatoaga. Sa ou asiasi pea lava i tamaiti ma avatu tupe i masina uma e totogi ai a latou meaʻai. Sa ou aveina atu foi lavalava ia i latou. E faanoanoa lava, ona sa faasolo ina matuā tulaga leaga le maʻi o Elena, ma na maliu ai ia Aokuso 27, 1930.

Sa ou lagona le tuua toatasi ma le lē mautonu. Ina ua ou alu i le patele mo le faia o sauniuniga o le falelauasiga, na ia faapea mai: “E lē o toe avea oe o se tasi o le lotu lenei. Ua sili atu nei ma le tausaga e te lē o toe totogi mai ni tupe mo le lotu.”

Sa ou faamatala atu i ai e faapea, sa maʻi laʻu avā mo se taimi umi, ma o nisi tupe sa maua na ou avatua i laʻu fanau ina ia mafai ai ona latou faia se meaalofa i le lotu i Jerome. Ae a o lei ioe le patele e faia le falelauasiga, sa ou nonōina mai le 50 tālā e totogi ai tupe ia ou te lei totogiina atu i le lotu i le taimi ua mavae. Sa manao foi le patele i se isi 15 tālā e faia ai le Misasā i le fale o le uso matua o Elena lea na fuafuaina e uo ma aiga e faapotopoto ai e faaalia ai lo latou faaaloalo mo le toe taimi o Elena. Sa lē mafai ona ou maua atu le 15 tālā, ae na malie le patele e faia le Misasā pe afai ou te tuuina atu le tupe lea pe a oo i le aso e maua ai loʻu totogi.

Ina ua oo mai le aso totogi, sa ou faaaogaina le tupe e faatau ai seevae ma lavalava o tamaiti mo le aʻoga. Ae, pe tusa ma le lua vaiaso mulimuli ane, na oso aʻe ai le patele i luga o laʻu taavale. Sa ia faapea mai: “O loo e aitalafu pea ia te au i le 15 tālā.” O lea, ina ua oso ese i le mea e nofo ai, sa ia faafefeina aʻu i le faapea mai, “O lea ou te alu atu i le pule o lau galuega ina ia aveese mai le tupe lena mai lou totogi.”

I le faaiuga o le aso faigaluega, sa ou alu atu ai i loʻu pule ma faamatala atu i ai le mea na tupu. E ui lava o ia o se Katoliko, ae na faapea mai loʻu pule, “O le taimi lava e sau ai le patele lena iinei, o le a ou faasaʻo loa i ai le leaga o lana amio!” O lena faamatalaga na amata ai ona ou mafaufau e faapea, ʻE na o le pau lava le mea e mananao ai patele, o a matou tupe, ae leai lava se mea mai le Tusi Paia o latou aʻoaʻoina mai ia i matou.’

Aʻoaʻoina le Upu Moni

I le isi taimi na ou iai i le faleaiga o tamaloloa Eleni e toalua, na matou talanoa ai i le mea lea na tupu ia te au ma le patele. O le iuga, na amata ai ona matou suesue ma Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona faaigoa ai Molimau a Ieova i na aso. E alu le po o oʻu ala i le faitauina o le Tusi Paia ma lomiga faale-Tusi Paia. Na ou iloa ai e lē o faapuapuagatiaina Elena i pulekatolio e pei ona fai mai ai le patele, ae o loo moe o ia i le oti. (Iopu 14:13, 14; Ioane 11:11-14) O le mea moni, ua ou maua se mea e sili atu ona lelei na i lo le auro—o le upu moni lea!

I le lua vaiaso mulimuli ane, i laʻu uluai sauniga ma Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i le Garden Theatre, i Pittsburgh, na sii ai loʻu lima ma faapea atu, “E sili atu mea ua ou aʻoaʻoina mai le Tusi Paia i le po lenei na i lo mea na ou aʻoaʻoina i tausaga uma lava na avea ai aʻu ma Katoliko.” Ina ua mavae lena, ina ua latou fesili mai po o ai e fia auai i le galuega talaʻi i le aso na sosoo ai, na toe sii foi i luga loʻu lima.

Ia, ona oo lea ia Oketopa 4, 1931, na faatinoina ai loʻu tuuina atu ia Ieova e ala i le papatisoga. O le taimi lena, sa mafai ona ou totogia ai se fale ma toe aumai laʻu fanau e matou te nonofo, ma faafaigaluega se teine tausi fale e fesoasoani i le tausiga o i latou. E ui lava i oʻu tiute tauave faaleaiga, ae sa mafai ona fai soʻu sao i se auaunaga faapitoa sa taʻua o le lagolago mai ia Ianuari 1932 e oo ia Iuni 1933, lea sa ou tuuina atu ai le 50 i le 60 itula i masina taitasi i le talanoa atu i isi e uiga i le Tusi Paia.

I le taimi lena, na ou matauina ai se isi tamaitai talavou aulelei o lē e foliga mai e masani ona tietie i laʻu taavale pe a alu e faigaluega ma toe foi mai. Sa masani ona ma fetilofai i le fāʻata lea sa i luma o laʻu taavale. O le auala lena na ma masani ai ma Maria. Na ma faauo, ma faaipoipo ai ia Aokuso 1936.

I le 1949 o loʻu tulaga sinia i le galuega na mafai ai ona ou filifilia se sifi i le galuega lea na mafai ai ona ou paeonia, e pei ona taʻua ai le faiva faataimi atoa. Na amata ai foi e loʻu afafine pito laitiiti o Jean ona paeonia i le 1945, ma sa ma paeonia faatasi ai. Mulimuli ane, na feiloai Jean ma Sam Friend, o lē sa auauna i Peteli, le nofoaga autū o Molimau a Ieova i le lalolagi aoao i Brooklyn, Niu Ioka.a Na faaipoipo i laʻua i le 1952. Sa faaauau pea ona ou paeonia i Pittsburgh ma faia le tele o ni suesuega faale-Tusi Paia i se tasi taimi ma ni aiga se toasefulufa i vaiaso taitasi. I le 1958, na ou litaea ai mai laʻu galuega o le ave taavale laʻu pasese. Ina ua mavae lena, sa faigofie lava ona ou paeonia, talu ai ua ou lē toe faigaluega i se galuega totogi mo le valu itula i le aso.

I le 1983, na maʻi ai Maria. Sa ou taumafai e tausia lelei o ia ona sa ia tausia lelei foi aʻu mo le toeitiiti lava 50 tausaga. I le iuga, ia Setema 14, 1986, na maliu ai o ia.

Mauaina o le Nuu na Ou Fanau Ai

I le 1989, na matou ō ai ma Jean ma Sam i tauaofiaga i Polani. Na matou asiasi atu ai foi i le nofoaga lea na ou ola aʻe ai. Ina ua pulea e tagata Rusia lena vaega o le lalolagi, na latou suia ai ma igoa o taulaga ma ave tagata i isi atunuu. O le tasi o oʻu uso na ave i Istanbul ma loʻu tuafafine na ave i Rusia. Ma o le igoa o loʻu nuu, sa lē masani ai tagata o ē na matou fesili atu i ai.

Ona sosoo ai lea ma le vaaia o ni mauga mamao e foliga mai sa masani ona ou vaai i ai. A o agaʻi ina matou latalata atu, sa amata foi ona iloa ai isi faailoilo—o se mea maupuepue, o se magāala, o se falesa, o se auala laupapa i luga o se vaitafe. O se mea faafuasei lava na matou ofo ai, na matou vaaia se faailoilo sa faapea mai, “Hoszowczyk”! E lei leva lava se taimi talu ona lē toe pulea e Komunisi lea vaega o le atunuu, ma na toe faafoisia ai uluai igoa o nuu na iai.

Sa lē toe iai lo matou fale, ae sa iai le ogaumu lea sa faaaogā e kuka ai meaʻai i fafo, ua toeitiiti lava uma ona tanumia i le palapala. Ona ou faasino atu lea i se laau telē ma ou fai atu: “Vaai i le laau lela. Na ou totoina ae ou te lei alu atu i Amerika. Seʻi vaai i le telē lea ua iai!” Mulimuli ane, sa matou asiasi atu i fanuatanu, e vaavaai mo igoa o tagata o aiga, ae matou te lei maua ai nisi.

Faamuamua le Upu Moni

Ina ua maliu le tane a Jean i le 1993, na ia fesili mai ai ia te au pe ou te manao e tuua e ia Peteli ina ia sau e tausi aʻu. Sa ou fai atu i ai e faapea, o se mea aupito sili lena ona leaga o le a ia faia, ma o loo tumau pea loʻu lagona lena. Sa ou nofo lava na o aʻu seia oo ina 102 oʻu tausaga, ae na oo i le taimi ua tatau ai ona ave aʻu i se nofoaga e tausi ai tagata matutua. O loo avea pea aʻu o se toeaina i le faapotopotoga i Bellevue i Pittsburgh, ma e ō mai uso e ave aʻu i sauniga i le Maota o le Malo i Aso Sa. E ui lava ua matuā itiiti se mea e mafai ona ou faia i le galuega talaʻi, ae o loo oʻu tumau pea i le auaunaga faapaeonia ua faaitiitia itula e manaomia.

I le faagasologa o tausaga, sa ou olioli ai i aʻoga faapitoa e toleniina ai ovasia, ia na fuafuaina e le Sosaiete o le Olo Matamata. Ia Tesema i le tausaga ua mavae, sa ou auai i nisi o vaega o le Aʻoga o le Faiva mo toeaina o faapotopotoga. Ma ia Aperila 11 lea na seʻi mavae atu, na ave ai aʻu e Jean i le Faamanatuga o le Maliu o Keriso, o se faamanatuga e pele ia te au le faia ai o se vaega i tausaga uma taitasi talu mai le 1931.

O nisi o i latou na matou suesue i le Tusi Paia, ua auauna nei o ni toeaina, o isi o ni misionare i Amerika i Saute, ma o nisi ua avea o ni mātua ua fai fanau a a latou fanau, o loo auauna i le Atua ma a latou fanau. E toatolu mai laʻu lava fanau—o Mary Jane, John, ma Jean—faapea ma le toatele o a latou fanau ma fanau a a latou fanau o loo auauna faamaoni ia Ieova le Atua. O laʻu tatalo e faapea, talosia ia iai se aso o le a faia ai faapea e le isi oʻu afafine faapea ma isi o fanau a laʻu fanau ma fanau a a latou fanau.

O lenei ua 105 oʻu tausaga, ae o loo oʻu faalaeiauina pea tagata uma ina ia suesue le Tusi Paia ma ia talanoa atu i isi e uiga i mea ua latou aʻoaʻoina. Ioe, ua ou talitonu e faapea, afai e tumau pea ona e mafuta atu ia Ieova, o le a tumau lou fiafia. Ona mafai foi lea ona e olioli i se mea e sili atu ona lelei na i lo le auro e mavae—le upu moni ua mafai ai ona tatou maua se faiā matuā faapelepeleina ma Lē Foai ola, o Ieova le Atua.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 25]

A o oʻu ave taavale laʻu pasese

[Ata i le itulau 26]

I le fale e tausi ai tagata matutua lea o loo oʻu nofo ai nei

[Ata i le itulau 27]

Le faailoilo i le auala na matou mauaina i le 1989