Talaaga o le Soifuaga
O le Iloaina o le Māfuaaga e Faatagaina ai e le Atua Puapuaga na Suia ai Loʻu Olaga
FAAMATALAINA E HARRY PELOYAN
Aiseā na faatagaina ai e le Atua puapuaga? O le fesili lea sa faafatuulu i loʻu mafaufau talu mai loʻu laʻitiiti. O oʻu mātua o ni tagata e galulue malosi, e faamaoni ma tausi aiga. Sa lē fiafia loʻu tamā e auai i se lotu ae na o loʻu tinā sa auai atu i nisi taimi. O lea la, sa lē mafai ai ona aumaia e oʻu mātua se tali i laʻu fesili.
NA OU manatunatu atili i lenā fesili, i le taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi ma ina ua uma foʻi, o le taimi lenā ua silia ma le tolu tausaga o oʻu auauna i le fuāvaa tau o le sami a le Iunaite Setete. Ina ua uma le taua, sa tofia aʻu e galue i se vaatau o loo agaʻi atu i Saina e auina atu fesoasoani mo tagata. Na toetoe lava atoa loʻu tausaga i inā, ma sa ou molimauina ai le maoaʻe o le tulaga puapuagatia ua oo i le toʻatele o tagata.
O tagata Saina, e ese le maelega ma e atamamai tele. Ae sa toʻatele pea tagata na ogotia i le mativa faapea ma faiga sauā na māfua mai i le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Sa sili atu ona ou mafatia, ona o le vaai atu i le tele o tamaiti laiti, sa fia aai ona o le lē lava o meaʻai, ma sa oofu i ofu masaesae, sa masani foʻi ona ō mai ma ʻaisi iā i matou pe a taunuu atu le vaa.
Aiseā?
Na ou fanau i le 1925 ma ola aʻe i Kalifonia, i le Iunaite Setete. Ou te leʻi vaaia muamua ni tulaga faapea. O lea la, sa ou fesili ifo ai iā te aʻu i taimi uma e faapea, ‘Afai e iai sē ona le malosi uma lava na Foafoaina Mea, aiseā na te faatagaina ai nei tulaga leaga e aafia ai le tele o tagata, aemaise lava tamaiti ua aafia fua?’
Na ou manatu foʻi, afai e iai moni lava se Atua, aiseā na te faatagaina ai nei tulaga e faaleagaina ai, pei o le fasiotia o le faitau miliona o tagata, oti, ma le tele o puapuaga lea ua aafia ai tagata i le faagasologa o senituri—aemaise lava i le Taua Lona Lua a le Lalolagi, lea na silia ma le 50 miliona tagata na maliliu ai. E lē gata i lea, a o faagasolo le taua, aiseā na uunaʻia ai e taʻitaʻi lotu a latou tagata e fasiotia isi ona o le eseese o atunuu, e ui ina tutusa a latou tapuaʻiga?
O le Fāʻata Vāai Mamao
Ina ua amata le Taua Lona Lua a le Lalolagi i le 1939, ma ou vaaia le toʻatele o tagata na maliliu ai, sa ou manatu ifo ai e leai se Atua. Ae a o oʻu iai i le aʻoga maualuga, na manaʻomia ai ona matou fausiaina se mea e iai sona aogā i le faasaienitisi. Talu ai sa ou fiafia tele i suʻesuʻega i fetu, sa ou filifili ai loa e fausiaina se fāʻata vāai mamao e valu inisi (20 senitimita) le lautele o le fāʻata.
Ina ia fausia lenei fāʻata vāai mamao, sa ou faatauina ai se tioata e silia ma le inisi (2.5 senitimita) le māfiafia ae valu inisi (20 senitimita) le lautele, ma se mea e tipi ai le tioata. Ona amata lea o laʻu galuega fītā, o le oloina i oʻu lima o le tioata, ina ia mafai ai ona faaofuofu le fāʻata. Sa fāoa uma e lenā galuega loʻu taimi avanoa i le kuata atoa o le aʻoga. Ina ua uma ona faia le fāʻata, sa ou tuuina loa i totonu o se paipa uʻamea ma faapipii ai ma ni tamaʻi tioata e eseese lo latou malolosi.
I se tasi pō maninoa, na ou faataʻitaʻia ai loa laʻu fāʻata vāai mamao ma fāʻata atu i fetu ma paneta o loo faataamilo i le lā. Sa matuaʻi oʻu maofa i le tele o mea i le vateatea, ma le auala o loo faatulaga ai ma le maopoopo. Ae ina ua ou iloaina faapea, o nisi “fetu” o ni aniva e pei o le tatou aniva lea e masani ona taʻua o le Milky Way, o loo faia aʻe i le faitau piliona o fetu, sa atili ai ona ou maofa.
Na ou faapea ifo, ‘E mautinoa lava, e leʻi teʻiteʻi iai nei mea. E lē faafuaseʻi lava ona iai se mea e maopoopo lona faatulagaina. Ua matuā maopoopo lelei le faatulagaina o le vateatea e peiseaʻī na faia e sē ua maoaʻe lona atamai. Na ou toe manatu ifo ai, e tatau lava ona iai se Atua.’ O mea na ou vaaia i le fāʻata vāai mamao, na aveesea ai loʻu talitonuga maumaututū sa iai, o le talitonu lea e leai se Atua.
Na ou faapea ifo lava iā te aʻu, ‘Afai e iai moni lava se Atua, e sili ona malosi ma atamai na faia lenei vateatea ofoofogia, po o le a Ia lē mafaia ea ona faasaʻoina le tulaga faanoanoa ua iai nei le lalolagi? Ae pe aiseā na ia muaʻi faatagaina ai puapuaga mai le amataga?’ Pe a ou fesiligia ni tagata lotu i nei fesili, sa lē mafai ona latou aumaia ni tali faamalieloto.
Ina ua iʻu laʻu aʻoga maualuga ma nai tausaga i le Iunivesite, na ou auai atu loa i le fuāvaa tau o le sami a le Iunaite Setete. E oo lava i faifeʻau a le fuāvaa tau e leʻi mafai ona talia aʻu fesili. Sa masani lava ona faapea mai i latou e ō i lotu, “E lē mailoa e se tasi, galuega a le Alii.”
Faaauau Pea Ona Ou Saʻili
Ina ua ou tuua Saina, sa tumau pea aʻu fesili e uiga i le māfuaaga ua faatagaina ai e le Atua puapuaga. Sa faalavelave tele iā te aʻu nei fesili, aemaise lava pe a matou taunuu atu i motu e matou te afe i ai o loo iai fanuaoti o fitafita o vaegaʻau, a o matou toe foʻi atu i luga o le Vasa Pasefika. O le tele o na fanuaoti, o ni tane talavou na vave ona maliliu ae leʻi taitai o latou olaga.
Ina ua ou toe taunuu atu i le Iunaite Setete, ma lē toe auai i le fuāvaa tau o le sami, sa faauma ai loa loʻu tausaga faaiʻu i le Iunivesite a Harvard i Cambridge, Massachusetts. Ina ua uma lenā tausaga na ou faauu ai ma maua ai loʻu tikeri, ae peitaʻi ou te leʻi toe foʻi i le matou aiga i Kalifonia. Na ou filifili ou te nofo ai pea i le talafatai i sasaʻe o Amerika mo sina taimi ina ia taumafai e saʻili ni tali o aʻu fesili. Na ou mafaufau ou te alu i le aai o Niu Ioka, i le mea e tele ai lotu eseese, ina ia mafai ai ona ou auai atu i nisi o sauniga faalelotu, seʻi oʻu iloa ai po o ā mea o loo aʻoaʻoina ai.
A o iai i Niu Ioka, na valaaulia ai aʻu e le uso o loʻu tinā, o Isabel Kapigian, ou te nofo i lona fale. O ia ma lana fanau teine e toʻalua o Rosa ma Ruta, o ni Molimau a Ieova. Talu ai sa ou manatu o le a ou lē fiafia i o latou talitonuga, sa amata ai loa ona ou auai i sauniga faalelotu a isi tapuaʻiga, ma talatalanoa atu i tagata eseese, aemaise le faitauina o a latou lomiga. Sa masani ona ou fesili atu iā i latou, pe aiseā ua faatagaina ai e le Atua puapuaga, peitaʻi sa lē iloa foʻi e i latou le tali. Ona ou faia ai lea o se faaiʻuga faapea, atonu e leai lava se Atua.
Mauaina o Tali
Na ou faanoi i le uso o loʻu tinā, pe mafai ona ou faitauina ni ana lomiga seʻi oʻu iloa ai ni manatu o Molimau a Ieova. Ina ua ou faitauina a latou lomiga, na vave lava ona ou iloa le eseesega o Molimau mai isi lotu. Na taliina aʻu fesili e le Tusi Paia ma sa matuā faamalieina ai lava loʻu loto. I lenā taimi puupuu, na tali ai aʻu fesili i le māfuaaga na faatagaina ai e le Atua puapuaga.
E lē gata i lenā, na ou vaaia le ōgatusa o tali faale-Tusi Paia a Molimau a Ieova ma a latou gaoioiga. O se faataʻitaʻiga, sa ou fesili i le uso o loʻu tinā, po o ā mea a tane talavou a Molimau a Ieova na fai i le vaitaimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi i Siamani. Pe sa latou auai atu i vaegaʻau a Siamani ma faapea atu, “Viia Hitilā!” ae pe na latou fāʻalo atu foʻi i la latou fuʻa? Sa tali mai o ia e leai, e leʻi faia faapea e i latou. Talu ai lo latou solitū, na tuuina atu ai i latou i nofoaga o faasalaga, lea na fasiotia ai le toʻatele. Sa ia faamatalaina mai, a o faagasolo le taua na tutusa uma tulaga o Molimau a Ieova i le lalolagi atoa—o lo latou solitū lea. E oo lava i atunuu faatemokalasi, na faafalepuipuiina tane talavou o Molimau a Ieova ona o lo latou tulaga solitū.
Na fai mai le uso o loʻu tinā, ou te faitauina le Ioane 13:35, lea o loo faapea mai: “O le mea lea e iloa ai e tagata uma lava o oʻu soo outou, pe afai ua outou fealofani.” E tatau i Kerisiano moni ona mātaulia i latou i le alofa e tusa lava pe eseese atunuu e ō mai ai. O le a lē taitai ona auai atu i ni faiga taua e fasiotia ai e le tasi le isi, ona o le eseese o atunuu! Na ia toe fesili mai: “Pe mafai ona faaata i lou mafaufau Iesu ma ona soo o fetauaʻi i taua a Roma, ma fasiotia ai e le tasi le isi?”
Na faasino foʻi aʻu i le 1 Ioane 3:10-12. O loo faapea mai: “O le mea lea ua iloa ai le fanau a le Atua ma le fanau a le tiapolo. O i latou uma o e lē fai le amiotonu, e lē mai le Atua i latou, atoa ma ē lē alolofa i o latou uso. . . . Ia tatou fealofani. E lē pei o Kaino na i lē o loo leaga, na fasioti foʻi i lona lava uso.”
O loo manino le Tusi Paia. O Kerisiano moni, e alofa le tasi i le isi, e tusa lava po o le ā le atunuu e nofo ai. O lea la, e lē taitai ona latou fasiotia o latou uso faaleagaga po o so o se isi foʻi. O le mea lea na faapea mai ai Iesu e uiga i ona soo: “E lē ni ō le lalolagi i latou, faapei o aʻu foʻi, ou te lē so le lalolagi aʻu.”—Ioane 17:16.
Le Māfuaaga ua Faatagaina ai Puapuaga
Na ou iloaina mulimuli ane, o loo taʻua i le Tusi Paia le māfuaaga ua faatagaina ai e le Atua puapuaga. O loo faamatalaina mai ai le taimi na faia ai e le Atua o tatou uluaʻi mātua, sa lelei atoatoa i laʻua ma sa tuuina i se faatoʻaga parataiso. (Kenese 1:26; 2:15) Na Ia avatu foʻi iā i laʻua se meaalofa tāua—o le filifiliga saʻoloto. Peitaʻi sa manaʻomia ona la faaaogāina ma le faautauta lenā filifiliga saʻoloto. Pe afai la te usiusitai i le Atua ma ana tulafono, o le a faaauau pea ona la ola i se olaga lelei atoatoa i le parataiso. O le a faalauteleina foʻi seʻia oo ina faaparataisoina le lalolagi atoa. E oo foʻi i la laʻua fanau, o le a lelei atoatoa, ma i se taimi mulimuli ane o le a ʻaināina le lalolagi atoa e tagata fiafia ma lelei atoatoa.—Kenese 1:28.
Peitaʻi, pe afai e filifili Atamu ma Eva, e fia tutoʻatasi mai i le Atua, o le a lē faaauau loa ona lelei atoatoa i laʻua. (Kenese 2:16, 17) O le tulaga e faanoanoa ai, ona na sesē le auala na faaaogāina ai e o tatou uluaʻi mātua le la filifiliga saʻoloto ma ua la fia tutoʻatasi mai le Atua. Na faaosoosoina i laʻua e se agelu fouvale, lea na mulimuli ane faaigoaina o Satani le Tiapolo. Na ia faanaunau e fia tutoʻatasi mai i le Atua ma maua le tapuaʻiga mai tagata, lea e na o le Atua e ono ma tatau ona avatu i ai.—Kenese 3:1-19; Faaaliga 4:11.
O lea na avea ai Satani o “le atua o le lalolagi nei.” (2 Korinito 4:4) O loo taʻua i le Tusi Paia: “O le lalolagi uma o loo nofo toʻilalo i loo leaga.” (1 Ioane 5:19) Na taʻua e Iesu ia Satani o “le alii o lenei lalolagi.” (Ioane 14:30) O le lē usiusitai o Satani ma o tatou uluaʻi mātua, na faapogaia ai le lē lelei atoatoa o tagata uma, faiga sauā, oti, faanoanoa, ma puapuaga.—Roma 5:12.
“E Lē o i le Tagata”
Ina ia iloa e tagata aafiaga o le lē utagiaina o tulafono a le Atua, na ia faatagaina ai āuga o le lē usiusitai ina ia iai pea mo le faitau afe o tausaga. Ua lava lelei lenei taimi e faamaonia ai e tagata uma, le moni o le mea o fai mai ai le Tusi Paia: “Ua ou iloa e lē o i le tagata lona ala. E lē o i le tagata e savali ona faatonuina le mea e ui ai o ia. Ieova e, ia e aʻoaʻi mai iā te aʻu.”—Ieremia 10:23, 24.
I senituri ua mavae atu, ua tatou iloa ai le lē taulau o pulega e tutoʻatasi mai i le Atua. O lea la, ua fuafua e le Atua e faamutaina iʻuga leaga o pulega fia tutoʻatasi a tagata mai iā te Ia ma ana tulafono.
Se Lumanaʻi Matagofie
Ua faaalia e valoaga a le Tusi Paia, ua toeitiiti nei, ona aumaia lea e le Atua o le iʻuga o lenei lalolagi ua leaga tele: “E toe itiiti, ona leai lea o le tagata amio leaga . . . A o ē agamalu, e fai mo latou le nuu, e faafiafia foʻi i latou iā te i latou ona o le manuia e tele.”—Salamo 37:10, 11.
O loo faapea mai le valoaga i le Tanielu 2:44: “O ona pō o ia tupu [o pulega eseese uma o loo iai nei] e faatūina ai e le Atua o le lagi o le malo e lē faaumatia e faavavau, o lea malo foʻi, e lē tuuina atu ia i se tasi nuu, na te tuʻimomomoina ma faaumatia ia malo uma lava, a o ia e tumau lava e faavavau.” O le a lē toe faatagaina se pulega faaletagata. O le a pulea le lalolagi e le Malo o le Atua. I lalo o lenā pulega, o le a faaparataisoina ai le lalolagi aoao ma o le a faasolo atu ina lelei atoatoa tagata ma ola fiafia e faavavau. O loo folafola mai e le Tusi Paia faapea: “E soloiesea foʻi e le Atua loimata uma i o latou mata, e leai foʻi se toe oti, po o se faanoanoa, po o se auē, e leai foʻi se toe puapuaga.” (Faaaliga 21:4) Maʻeu se lumanaʻi matagofie o loo tatou faatalitalia mai le Atua!
Se Olaga Ese
O le mauaina o ni tali faamalieloto i aʻu fesili, sa suia ai loʻu olaga. Mai lava i lenā taimi, sa ou manaʻo ai loa e auauna i le Atua ma fesoasoani i isi ina ia latou iloa le māfuaaga ua faatagaina ai e le Atua puapuaga. Sa ou malamalama i le tāua o le 1 Ioane 2:17, o loo faapea: “E mavae atu foʻi le lalolagi, atoa ma lona tuʻinanau, a o lē fai le finagalo o le Atua, e tumau lea e faavavau.” Sa ou naunau lava ou te fia ola i le lalolagi fou a le Atua. Na ou filifili ai loa ou te nofo i Niu Ioka ma amata ai ona ou auai i le faapotopotoga a Molimau a Ieova i inā, sa tele ni mea lelei na tutupu a o fesoasoani atu i isi e iloaina mea na ou aʻoaʻoina.
I le 1949, na ma feiloaʻi ai ma Rose Marie Lewis. O ia ma lona tinā o Sadie, ma ona uso e toʻaono o ni Molimau a Ieova uma. Sa auauna Rose i le Atua i le galuega talaʻi faataimi atoa. Sa tele ona uiga lelei, ma sa vave ai lava ona ou tosina atu iā te ia. Na ma faaipoipo iā Iuni 1950, ma nonofo ai pea i Niu Ioka. Sa ma fiafia lava i mea sa ma faia, ma lo ma faamoemoe o le ola e faavavau i le lalolagi fou a le Atua.
I le 1957, na valaaulia ai i maʻua ma Rose Marie e auauna faataimi atoa i le ofisa ulu o Molimau a Ieova i le lalolagi, i Brooklyn, Niu Ioka. Iā Iuni 2004, na atoa ai le 54 tausaga talu ona ma faaipoipo ae o le 47 o na tausaga na ma auauna ai i le ofisa ulu i Brooklyn. O na tausaga e tele, na ma olioli ma faamalieina ai i le auauna atu iā Ieova faatasi ai ma le faitau afe o uso talitonu.
Se Mafatiaga Sili na Oo iā te Aʻu
E faanoanoa lava, ona i le amataga o Tesema 2004, na maua ai i suʻesuʻega a fomaʻi faapea, ua aafia se tasi o māmā o Rose Marie i se tuma ua oo ina kanesa. Ona o le vave tele o le sosolo a le tuma, na malilie ai fomaʻi atamamai e sili ona aveesea. Sa faia le taotoga i le faaiʻuga o Tesema, ma ina ua mavae le vaiaso na sau ai le alii fomaʻi na faia le taotoga i le potu o le falemaʻi sa ma iai, ma faapea mai: “Rose Marie, sauni loa e alu i le fale! Ua e manuia!”
E ui i lea, e na o ni nai aso talu ona teʻa i tua Rose Marie, ae amata ona tigā tele lona manava ma isi vaega o lona tino. Sa tumau pea nei tigā, ma o lea na toe ave ai o ia i le falemaʻi e toe faia ai nisi suʻesuʻega atili. Na iloaina faapea, o nisi o ona totoga e sili ona tāua ua maua ai ʻaluʻalu toto ia ua lē mafai ai e na totoga ona maua le okesene manaʻomia. Na faia e fomaʻi mea uma latou te mafaia ina ia togafitia ai, peitaʻi na lē taulau a latou taumafaiga. E na o ni nai vaiaso na mavae atu, iā Ianuari 30, 2005, ae oo mai iā te aʻu se mafatiaga e sili ona tigā i loʻu olaga atoa. Ua maliu si aʻu pele o Rose Marie.
O le taimi lenā ua toeitiiti 80 oʻu tausaga, ma i loʻu olaga atoa na ou vaaia ai le tele o puapuaga e oo i tagata, ae sa uiga ese lenei puapuaga. O i maʻua ma Rose Marie sa avea o se “tino e tasi,” pei ona taʻua i le Tusi Paia. (Kenese 2:24) Na ou vaaia le puapuaga o isi ma ou mafatia foʻi i le maliliu o uō ma aiga. Peitaʻi, o le maliu o laʻu avā na sili atu ona ou tigā ma mafatia ai mo se taimi umi. Ua ou iloa nei le tigā ma le faanoanoa tele e aumaia e le maliu o sē e pele, lea ua leva tele ona mafatia ai tagata.
Ae peitaʻi, o loʻu malamalama i le māfuaaga ua puapuaga ai tagata ma le auala o le a aveesea ai, na avea lea ma fesoasoani iā te aʻu. O loo faapea mai le Salamo 34:18: “Ua latalata mai Ieova i ē ua loto momomo; ua ia faaola foʻi i ē ua loto nutimomoia.” O le fesoasoani sili ina ia onosaʻia ai lenei mafatiaga, o le iloaina o le aʻoaʻoga a le Tusi Paia i le toe tū, o le a toe ola mai ē o loo i tuugamau ma mauaina le avanoa e ola ai e faavavau i le lalolagi fou a le Atua. O loo faapea mai le Galuega 24:15: “O le a toe tutū mai ē ua amiotonu atoa ma ē ua amiolētonu.” Sa alofa tele Rose Marie i le Atua. Ou te mautinoa foʻi e faapena ona alofagia o ia e le Atua, ma o le a manatuaina o ia ma toe faatūina mai i lana taimi atofaina, e faamoemoe ua lata mai lenā taimi.—Luka 20:38; Ioane 11:25.
E ui ina tigā tele le toesea o sē e pele, ae o le a sili atu le olioli i le taimi e toe tutū mai ai i latou. (Mareko 5:42) O loo folafolaina mai e le Tusi Paia faapea: “E toe ola mai ou tagata oti, . . . . e lafo atu foʻi e le eleele ē ua oti.” (Isaia 26:19) O le toʻatele o ē “ua amiotonu,” pei ona taʻua i le Galuega 24:15, e foliga mai o le a vave ona faatutūina aʻe i latou. Maʻeu se ofoofogia o lenā taimi! Ma o le a iai Rose Marie faatasi ma i latou o le a faatutūina aʻe. Ou te mautinoa lava, o le a faafeiloaʻia o ia ma le māfana! Maʻeu le faamalieina i lenā taimi, o le ola i se lalolagi e lē toe iai se puapuaga!
[Ata i le itulau 9]
Na ou vaai i puapuaga a o oʻu iai i Saina
[Ata i le itulau 10]
Talu mai le 1957, ua ou auauna ai i le ofisa ulu o Molimau a Ieova i Brooklyn
[Ata i le itulau 12]
Na ma faaipoipo ma Rose Marie i le 1950
[Ata i le itulau 13]
O maʻua ma Rose Marie i le aso faamanatu o le 50 tausaga o la ma faaipoipoga, i le 2000