E te Silafia?
O le ā tonu lava le mea na tupu i le atolaau o le feagaiga?
I tagata Isaraelu, o le iai o le atolaau o le feagaiga iā i latou e tusa lea o loo iai Ieova ma i latou. (Esoto 25:22) O lea atolaau paia, o se pusa e fai i le laupapa ae ufi tua i le auro, ma na teu ai e Mose papa maa e lua o le Tulafono. A o iai Isaraelu i le vao, na teu le atolaau i le Mea e Sili ona Paia o le faleʻie o le faapotopotoga. (Esoto 26:33) Mulimuli ane, na tuu le atolaau i le Mea e sili ona Paia o le malumalu lea na faia e Solomona.—1 Tupu 6:19.
O le taimi mulimuli na taʻua ai le Atolaau, o le 2 Nofoaiga a Tupu 35:3, ina ua toe faafoʻi e le tupu o Iosia i le malumalu i le 642 T.L.M. Atonu na aveese le Atolaau e Manase, o lē na muamua iā Iosia ma fulitua i le tapuaʻiga moni, ma na ia tuuina se tupua i le malumalu. Pe atonu foʻi na aveese ina ia puipuia ai a o faafou le malumalu. (2 Nofoaiga a Tupu 33:1, 2, 7; 34:1, 8-11) E lē o taʻua i le Tusi Paia po o le ā na tupu i le Atolaau ina ua mavae lenā taimi, auā e lē o iai i mea na aveesea mai le malumalu e ʻautau a Papelonia ina ua latou faatoʻilalo Ierusalema i le 607 T.L.M.—2 Tupu 25:13-17.
E lē o taʻua i le Tusi Paia pe na toe faafoʻi le Atolaau i le Mea e Sili ona Paia o le malumalu lea na faia e Serupapelu; pe na fai se isi atolaau e sui aʻi.—Esera 1:7-11.
O ai uma Iakopo ia o loo taʻua i le Tusi Paia?
E lē tasi se Iakopo o loo iai i le Tusi Paia ma e ono fenumiaʻi ai. E tele taimi o loo taʻua ai le faaupuga, “Aperaamo, Isaako ma Iakopo” i le Tusi Paia, ma ua faapea mai le Mataio 1:16, “o le atalii o Iakopo o Iosefa le tane a Maria.” O le isi Iakopo o le tamā o le aposetolo o Iuta (e lē o Iuta le Sekara), ma e pau lenā o le tala e uiga iā te ia.—Luka 6:16; Galuega 1:13.
O le isi Iakopo, o le atalii o Sepetaio. O ia o le uso o Ioane, o aposetolo uma o Iesu. (Mataio 10:2) O Salome lona tinā, le uso o le tinā o Iesu. (Faatusatusa le Mataio 27:55, 56 i le Mareko 15:40, 41 ma le Ioane 19:25.) O lea la, e tauusoga Iakopo ma Iesu. Ma o ia o sē na faifaiva faatasi ma lona uso, ma Peteru ma Aneterea.—Mareko 1:16-19; Luka 5:7-10.
O le isi Iakopo o le atalii o Alefaio, o se aposetolo foʻi a Iesu. (Mareko 3:16-18) I le Mareko 15:40, ua taʻu o ia o “Iakopo le Itiiti.” Atonu na taʻu o ia o ‘lē e Itiiti’ ona e laʻitiiti lona fuaitino, pe e laʻitiiti foʻi iā Iakopo le atalii o Sepetaio.
O le Iakopo mulimuli, o le alo o Iosefa ma Maria, o le uso o Iuta, ma o le ʻafa uso o Iesu. (Mareko 6:3; Kalatia 1:19) A o talaʻi Iesu i le lalolagi, e leʻi avea Iakopo ma ona soo. (Mataio 12:46-50; Ioane 7:5) Peitaʻi, a o leʻi oo i le Penetekoso 33 T.A., sa tatalo faatasi Iakopo ma lona tinā ma ona uso i se potu i luga i Ierusalema. (Galuega 1:13, 14) Na mulimuli ane avea o ia o se sui autū o le faapotopotoga i Ierusalema, ma na ia tusia le tusi ua faaigoa i lona igoa.—Galuega 12:17; Iakopo 1:1.