Taumafaiga e Faaiʻuina le Mativa

UA FAALELEIA e le ʻaumauʻoa lo latou tulaga mativa. Ae, e lē o taulau taumafaiga ina ia lē toe matitiva tagata uma. Aiseā? Ona e lē o mananaʻo le ʻaumauʻoa e faalavelavea lo latou tulaga lelei. O le mana o le Atua na tusi ai le tupu o Solomona: “Faauta foʻi! o loimata o ē o loo sauāina ae ua leai se tasi e faamāfanafana iā i latou; ma ua iai le pule i lima o ē e sauā iā i latou.”​—Failauga 4:1.

Pe e mafai e tagata aloaʻia ma tele le paoa ona aveesea le mativa o le lalolagi? Na toe tusi Solomona: “Faauta foʻi! e faatauvaa mea uma ma le ʻai a le matagi. O le mea ua faapiʻoina e lē mafai ona faasaʻoina.” (Failauga 1:14, 15) E faamaonia le moni o lenei mau pe a tagaʻi i taumafaiga i le taimi nei ia lē toe iai se mativa.

Fuafuaga e Faaleleia le Tamaoaiga

I le senituri lona 19, ua maua e nisi atunuu le tele o le tamaoaiga e ala i fefaatauaʻiga ma gaosiga o oloa, ae o loo iai ni tagata aloaʻia o loo saʻilia auala e foʻia ai le mativa. Pe e mafai ona manuia tagata uma i punaʻoa faalenatura o le lalolagi?

Na manatu nisi tagata e mafai e pulega faa-komunisi ona aumaia se olaga e lē faaeseesea ai tagata, ma e tutusa ai le tamaoaiga. Ae e lē fiafia le ʻaumaumea i nei manatu. Peitaʻi, ua talia e le toʻatele le manatu, “Ia foaʻi e tusa ma le malosi, ma ia maua e tusa ma le manaʻoga.” Na faamoemoe le toʻatele o le a talia e le tele o atunuu pulega faa-komunisi, ma avea ai le lalolagi ma nofoaga e lelei atoatoa ai mea uma. O lea na faavae ai e nisi atunuu mauʻoa se faigāmalo e tausia ma vaavaaia manaʻoga uma o ona tagata, mai i le fanau mai seʻi oo i le oti. E latou te fai mai ua latou aveesea le mativa lea e lamatia ai ola o tagata.

Peitaʻi, e leʻi mafai e nei pulega ona maua se malo e fealofani ona tagata. Sa lē taulau le sini e galulue tagata mo le lelei lautele, ae lē o lo latou lava lelei. E lē mananaʻo nisi e foaʻi i ē e matitiva, ona e faapea o le a lē fia galulue ai. Ua moni ai upu a le Tusi Paia: ʻE leai se tagata e amiotonu i le lalolagi e na te faia pea le mea lelei ma lē agasala ai. Na faia e le Atua moni tagata ina ia amiotonu, ae o i latou lava ua latou faia le tele o fuafuaga eseese.’​—Failauga 7:20, 29.

O le faamoemoe sa iai i tagata Amerika, e faamanuiaina le olaga o se tasi pe afai e galue malosi. O lea, na faatino ai e le tele o atunuu i le lalolagi faiga faatemokalasi ma le saʻolotoga e faia ai pisinisi ma fefaatauaʻiga, lea na foliga mai na tamaoaiga ai Amerika. Ae e leʻi mafai ona tamaoaiga ai atunuu uma i le faia faapea, ona e lē na o pulega faatemokalasi a Amerika i Mātū na tamaoaiga ai. O nisi itu tāua, o ona punaʻoa faalenatura ma le faigofie o fefaatauaʻiga faavaomalo. E lē gata i lea, o le tauvā o atunuu o le lalolagi i fefaatauaʻiga, ua iʻu ai i le fiafia o nisi ae afāina ai isi. Faamata e mafai e atunuu mauʻoa ona fesoasoani i atunuu matitiva?

Pe na Faaiʻuina le Mativa e se Poloketi Faapitoa?

Sa matuā faatamaʻia Europa ona o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, ma e toʻatele tagata na matelāina i le fia aai. Na popole le malo o Amerika ona ua faateteleina pulega faa-komunisi i Europa. O lea la, mo le isi fā tausaga na foaʻi ai e le malo o Amerika le tele o tupe i atunuu e taliaina a latou aiāiga, ina ia toe faaleleia o latou atinaʻe ma faatoʻaga. O lenei poloketi na faataatia e Marshall, o lē sa failautusi muamua i le Malo o Amerika ma na taulau manuia lenei poloketi i Europa. Na faateteleina taaʻiga a Amerika i Europa, ma na seāseā toe iai se mativa. Faamata o le auala lea e faaiʻuina ai le mativa o le lalolagi?

O le taulau manuia o le poloketi a Marshall, na ala ai ona avatu le fesoasoani a Amerika i atunuu matitiva i le lalolagi aoao, auā le toe atiina aʻe o faatoʻaga, le soifua mālōlōina, aʻoga ma auala o femalagaaʻiga. O le māfuaaga na faia ai e Amerika, ona e manatu i lo latou lava lelei. Na taumafai foʻi isi atunuu e faalauaʻitele a latou taaʻiga i le avatu o fesoasoani i isi atunuu. Ae i le ono sefulu tausaga mulimuli ane, ina ua tele tupe ua alu mo na fesoasoani, e leʻi taunuu lo latou faamoemoe. E moni na iai nisi atunuu na maoaʻe lo latou tulaga tau tamaoaiga na iʻu i ai e pei o Asia i Sasaʻe. Ae na tumau pea le matuā matitiva o le tele o atunuu, e ui na aogā fesoasoani e faaitiitia ai le aofaʻi o tamaiti feoti ma avanoa e aʻoʻoga ai.

Aiseā e Lē Taulau ai Fesoasoani?

E sili atu ona faigatā le fesoasoani i atunuu matitiva e foʻia lea faafitauli, nai lo o le fesoasoani i atunuu mauʻoa e toe faaleleia mea na faaleagaina i le taua. E na o le tamaoaiga o atunuu Europa na tatau ona toe faaleleia auā sa mautū pea o latou fale gaosimea, fefaatauaʻiga ma felaʻuaʻiga. Peitaʻi i atunuu matitiva, e ui i le tele o fesoasoani i le faia o auala, aʻoga, ma falemaʻi, ae o loo matitiva pea tagata ona o le lē lava o pisinisi, punaʻoa faalenatura ma auala o fefaatauaʻiga.

E lavelave faafitauli e faapogaia e le mativa. O se faataʻitaʻiga, e māfua le mativa ona o faamaʻi eseese, ma e māfua faamaʻi ona o le mativa. E vaivai tino ma mafaufau o tamaiti e matelāina i le fia aai, ma pe a matutua aʻe, e lē mafai ona tausia a latou fanau. Pe a laʻu atu e atunuu maumea a latou meaʻai ua ova o ni fesoasoani i atunuu matitiva, e gau ai le ʻaufaifaatoʻaga ma pisinisi a na atunuu. O le faameaalofa o tupe i malo matitiva e faapogaia ai foʻi le tele o faafitauli, ona e faigofie ona gaoia ma faaaogā na fesoasoani i auala faapiʻopiʻo ma faateteleina ai le mativa. O le mea moni, e ala ona lē taulau fesoasoani mai i isi atunuu, ona e lē o foʻia ai le pogai autū o le mativa.

Pogai o le Mativa

E māfua le mativa ona o le manatu faapito o atunuu, faigāmalo, ma tagata. O se faataʻitaʻiga, e lē o popole malo tamaoaiga e aveesea le mativa o le lalolagi, ona e mananaʻo e faamalie tagata na palotaina i latou. Ina ia aua neʻi gau pisinisi a le ʻaufaifaatoʻaga i o latou atunuu, e latou te taofia le faatau mai o fua o faaeleeleaga mai i atunuu matitiva. E lē gata i lea, e tele a latou fesoasoani tau tupe i o latou faifaatoʻaga, ina ia sili ona alumia a latou fua o faaeleeleaga i lo o mea e faatau atu a faifaatoʻaga i atunuu tau atiaʻe.

E manino la, o tagata ma malo ua māfua ai le mativa, ona o le faanaunau e faamuamua lo latou lava lelei. Na tusi Solomona e faapea: “Ua pule . . . le tagata i le isi tagata ma ua matuā afāina ai o ia.”​—Failauga 8:9.

O lea la, po o le a faaiʻuina ea le mativa? Pe e iai ea se malo e mafai ona suia uiga o tagata?

[Pusa i le itulau 6]

Se Tulafono e ʻAlofia ai le Mativa

Na tuuina atu e Ieova le Atua i le nuu o Isaraelu ni tulafono, afai e usitaʻia e ʻalofia ai le mativa. O lea, e maua uma lava e aiga se fanua e fai ma o latou tofi, vaganā ai le ʻauositaulaga, o le ituaiga o sā Levī. Na tumau pea lea tofi i le aiga ona e lē mafai ona faatau motu atu le fanua. E taʻi 50 tausaga ma toe faafoʻi le fanua i lē e ana po o le aiga. (Levitiko 25:10, 23) Ae afai ua faatau atu le fanua ona ua maʻi lē e ana, feagai ma mala, po o le paiē, e toe faafoʻi fua mai la lona tofi pe a oo i le tausaga o le Iupelī. O lea, e leai se aiga e faaauau pea ona mativa.

O se isi sauniuniga alofa o le tulafono, e mafai e se tagata mativa ua lē tagolima ona faatau atu o ia lava e fai ma pologa i se isi. E aumai lona tau e totogi ai ana aitalafu. Pe afai e oo atu i le fitu tausaga e leʻi mafai ona ia toe totogi atu lona tau e ala i ana galuega, e ao ona toe faasaʻoloto o ia, ma avatu i ai ni mea e amata ai sana lafumanu ma sana faatoʻaga. Ae pe a nonō e lē e mativa se tupe, e faasā i le tulafono ona tāpā se tupe faasili. Na faatonuina foʻi tagata ina ia aua neʻi aoina saito o loo i pito o o latou fanua, ae tuu pea mo tagata matitiva. O lona uiga, e leai se tagata Isaraelu o le a ola ʻaisi.​—Teuteronome 15:1-14; Levitiko 23:22.

Peitaʻi, ua faaalia i talafaasolopito, na iai lava tagata Isaraelu na matitiva, ona e latou te leʻi usitaʻia tulafono a Ieova. O lea la, ua maumea ai nisi i le tele o fanua, a o isi ua leai ni fanua. Na matitiva nisi tagata Isaraelu ona e leʻi amanaʻia tulafono a le Atua, ma ua faamuamua o latou manaʻoga i manaʻoga o isi.​—Mataio 22:37-40.