MATAUPU AUTŪ | AISEĀ NA PUAPUAGA MA MALIU AI IESU?
Pe na Tupu Moni Lava?
I le tau e totogo ai mea i le 33 T.A., na fasiotia ai Iesu le Nasareta. Na molia sesē o ia o sē e fouvale, sasa faamoʻamoʻa, ma tutuʻi i luga o le laau. Na maliu o ia i se auala tigā matuitui. Peitaʻi na toe faatūina e le Atua Iesu mai i le oti, ma i le 40 aso mulimuli ane na afio aʻe ai o ia i le lagi.
E tatou te faitau i lenei tala mataʻina i tusi e fā o Evagelia i Tusitusiga Eleni, lea e masani ona taʻua o le Feagaiga Fou. Pe na tutupu moni lava nei mea? E talafeagai ma tāua lenei fesili auā afai e lē moni, ua lē aogā la le faatuatua o Kerisiano, ma ua na o se miti le faamoemoe o le ola e faavavau i le Parataiso. (1 Korinito 15:14) Ae afai na tutupu moni lava nei mea, o loo iai la se faamoemoe pupula mo le fanau a tagata, lea foʻi e mafai ona e mauaina. O lea, po o ni tala moni po o ni talafatu tala na faamauina e Evagelia?
O MEA UA FAAALIA MAI I MEA MONI
E ese mai i talatuu, o tusitusiga a Evagelia sa tusia ma le māeʻaeʻa ma le saʻo aʻiaʻi faamatalaga o loo iai. O se faataʻitaʻiga, e tele igoa o nofoaga moni o loo taʻua ai, ma o le tele o na nofoaga e mafai ona asiasi i ai i aso nei. O loo taʻua ai foʻi igoa o tagata moni, ma e faamaonia na igoa i tala o loo faamauina e tusitala o talafaasolopito a le lalolagi.—Luka 3:1, 2, 23.
O loo taʻua Iesu i tala a tusitala o le lalolagi i le senituri muamua ma lona lua.a O le auala na maliu ai o ia e pei ona faamatalaina i Evagelia, e ōgatusa lelei ma le auala na faia ai faasalaga a Roma i lenā vaitaimi. E lē gata i lea, o mea na taʻua e moni ma faamaoni, auā o loo taʻua ai foʻi uiga lē lelei o nisi o soo o Iesu. (Mataio 26:56; Luka 22:24-26; Ioane 18:10, 11) O nei mea uma ua faaalia ai, sa faamaoni ma saʻo aʻiaʻi tusitala o Evagelia i mea na latou tusia e faatatau iā Iesu.
PE E MONI NA TOE FAATŪINA IESU?
E moni e talitonu tagata na soifua ma maliu Iesu, ae e iai lava nisi e fesiligia lona toetū. E oo lava i aposetolo o Iesu e leʻi talitonu foʻi ina ua faatoʻā faalogo i le tala ua toetū mai o ia. (Luka 24:11) Peitaʻi, na aveesea uma na masalosaloga ina ua vāai aposetolo ma isi soo i taimi eseese iā Iesu ina ua toe faatūina mai. I se tasi taimi, e silia ma le 500 i latou na molimauina ua toetū mai o ia.—1 Korinito 15:6.
E ui lava sa iloa e soo o Iesu e molia ma fasiotia i latou, ae sa latou lototetele lava e faailoa atu le toetū mai o Iesu i tagata uma, e oo lava i ē na fasiotia o ia. (Galuega 4:1-3, 10, 19, 20; 5:27-32) Faamata e lototetele soo o Iesu pe ana faapea e latou te leʻi mautinoa pe na toetū moni o ia? O le moni o le toetū o Iesu, o se uunaʻiga malosi lea na faamalosia ai Kerisiano i lenā taimi faapea foʻi i aso nei.
O tala a Evagelia e faatatau i le maliu ma le toetū o Iesu, o loo iai uma faamatalaga e manaʻomia e avea ai o se tusi o talafaasolopito e moni aʻiaʻi. O le faitau ma le totoʻa i tusi a Evagelia, o le a e talitonu ai o nei tala o ni mea moni lava na tutupu. E mafai ona faamalosia atili lou mautinoa pe a e malamalama i māfuaaga na tutupu ai nei mea. O le a faamatala mai i le mataupu o sosoo mai na māfuaaga.
a Na fanau Tacitus i le pe tusa o le 55 T.A., ma na tusi o ia e faapea, “o Keriso lea na māfua mai ai le igoa [Kerisiano,] sa puapuagatia i se faasalaga sili ona leaga i le vaitaimi o le pulega a Tiperio i lima o se tasi o o tatou sui o le emeperoa, o Ponotio Pilato.” Sa taʻua foʻi Iesu i tusitusiga a Suetonius (i le seneturi muamua); le tusitala o talafaasolopito a Iutaia o Josephus (i le senituri muamua); ma Pliny the Younger, o le kovana o Pitunia (i le senituri lona lua).