Le “Tasitolu Faamanuiaina”—Pe o i Ai i le Tusi Paia?

NA SUSUNUINA o ia i le oti i Egelani i le 1550. O ai lona igoa? O Joan Bocher. O le ā lana solitulafono? Ua faapea mai le Encyclopedia Britannica (1964) e faapea: “Na faasalaina o ia i lona upuvale i le lautele i lona faafitia o le Tasitolu, o se tetee po o se agasala na faatulagaina e lotu uma faapea e lē mafai ona faamagaloina talu mai le tauiviga ma aʻoaʻoga a Araia.”

O le Tasitolu o le aʻoaʻoga faavae a le tele o lotu. A e o le ā moni lava le Tasitolu? Ua faamatala mai e le The Waverley Encyclopedia e faapea, “o le mealilo o le Atua e toatasi i totonu o peresona e tolu—Tamā, le Alo, ma le Agaga Paia, e tutusa uma lava ma e faavavau i mea uma lava.” Peitaʻi, ua faapea mai le The New Encyclopædia Britannica (1981) e faapea: “E lē o i ai le upu Tasitolu po o le aʻoaʻoga atoa e pei o lea, i le Feagaiga Fou.” Ua vave lava ona lagā ai e lenei mea ni fesili e uiga i le aʻoaʻoga.

Ua lautele le mataupu ona o se ioega lautele na tuuina mai e le New Catholic Encyclopedia i ni vaega o se fesili, faapea e masani ona fesili ai tagata aʻoga o seminario, “A e ua faapefea ona talaʻia e se tasi le Tasitolu?” Ua faaauau mai lenei tusi faa-Katoliko: “Afai o lea le fesili ua avea ma faailoga o le fenuminumiaʻi faapena i le vaega a o latou polofesa. Afai o le Tasitolu i i nei o lona uiga o le aʻoaʻoga faalotu i le Tasitolu, o le tali aupito sili la e faapea, e leai lava se tasi e talaʻia . . . auā o le lauga, a e maise lava aʻoaʻoga faale-Tusi Paia, o le nofoaga mo le afioga a le Atua, a e lē o “aʻoaʻoga auiliili faalotu?”

Ua tali mai le The New Encyclopædia (1981): “Na tuputupu malie aʻe lava lenei aʻoaʻoga i le faagasologa o ni nai senituri ma e ala i le tele o ni fefinauaiga.” Pe e te lagona ai ea faapea o lena mea o se faaaliga manino tuusaʻo mai le Atua? E mafai la faapefea ona faapea atu o se faaaliga o le Tusi Paia, e pei ona fai mai ai?

O se faamatalaga faale-Tusi Paia e masani pea ona faaaogā e faiaʻoga lotu e lagolago ai le Tasitolu, o le poloaiga lea a Iesu i ona soʻo ina ia ō atu e fai soʻo ma “papatiso atu ia te i latou i le suafa o le Tamā, ma le Atalii ma le Agaga Paia.” (Mataio 28:19) O lenei fuaitau e moni o loo taʻua ai ni mea mavaevae se tolu, a e lē o faapea mai ni peresona se tolu pe o i latou uma e tasi lava. E lē gata i lea, ua tatou iloa le suafa o le Tamā (o Ieova) ma le Alo (Iesu) a e o ai la le igoa o le agaga paia? O lenei mea e taʻitaʻiina atu ai i le fesili . . .

Pe o le Agaga Paia o se Peresona?

O le mea moni, e lē o faailoaina mai e le Tusi Paia faapea o le agaga paia e i ai sona igoa totino, a e ua faapea mai atonu e lē o se peresona. Atonu e te fesili foi oe, ‘Pe ua vaai ea se tasi i le agaga paia?’ Ia, i le papatisoga o Iesu na faailoa mai ai e pei o se lupe ma i le aso Penetekoso sa po o ni laulaufaiva e pei o le afi. (Mataio 3:16; Galuega 2:3, 4) Afai la o se peresona, a o le ā la? E mautinoa lava o le malosi galue mai le Atua lena na ‘liligi ifo’ i luga o le au soʻo i le aso Penetekoso. (Galuega 2:17, 18) Na faia e Ieova ana galuega o le foafoaga e ala i lenei malosi galue “na fegaoioiaʻi foi le Agaga o le Atua i le fogātai.” (Kenese 1:2) O le malosi galue lava foi lea na faagaeeina tusitala o le Tusi Paia.—2 Timoteo 3:16.

O se tasi o na tusitala faagaeeina o le perofeta o Tanielu. I le Tanielu mataupu 7 o loo ia faamatala ai se faaaliga ofoofogia na tuuina atu e Ieova ia te ia: “Lē ua mai anamuā ona aso” i lona nofoālii faalelagi, o loo auauna ia te ia le mano ni mano o agelu. Na vaaia foi e Tanielu “Lē e pei o le Atalii o le tagata (Iesu),” ua foaiina atu ia te ia “le pule, ma le viiga, ma le malo, ina ia auauna ia te ia o nuu uma, ma atu nuu, ma gagana eseese.” (Tanielu 7:9, 10, 13, 14) A e faapefea la le agaga paia? E lē o taʻua i lenei vaaiga faalelagi faapea o se peresona.

I le tusi mulimuli o le Tusi Paia—o Faaaliga—ua faamatalaina ai isi vaaiga ofoofogia faalelagi. O Lē Silisili ese, o Ieova, o loo vaaia i inā i lona nofoālii, ma o loo faatasi ma ia le Tamai Mamoe o Iesu Keriso. A e lē o taʻua ai lava le i ai i inā o le agaga paia o se peresona maʻoti ma e ese. (Faaaliga, mataupu 4-6) O lea, e oo lava i le tusi mulimuli o le Tusi Paia e lē o faaalia ai faapea e tolu ni peresona i se atua e toatasi. Ua lagā ai e lenei mea . . .

Le Isi Fesili Tāua

Ua faamatalaina le aʻoaʻoga faa-Tasitolu o le “aʻoaʻoga autū a le lotu Kerisiano.” Afai e moni nei mea, ai se ā la na lē faaalia a ie Iesu ina o i ai i le lalolagi? O ona soʻo, o ni tagata Isaraelu, sa talitonu o Ieova e tutasi lava. Seia oo mai i aso nei, o loo faaauau pea ona sii mai e tagata Iutaia le Teuteronome 6:4: “Isaraelu e, faalogologo mai ia, o Ieova, lo tatou Atua, o Ieova e toatasi lava ia.” E leai foi se faaupuga i Tusi Paia Eperu faapea o Lē Silisili ese e tolu ni peresona. Atonu o le a e tau manatu, ‘Afai e moni lenei mea, ai se ā la na lē avea ai lenei “aʻoaʻoga autū” ma mataupu faavae, ae faatoā oo mai i lona fa o senituri—i vaitaimi o ni fefinauaiga ogoogo na faapogai ai le salalau atu o le fenuminumiaʻi?”’

Atonu o le a finau mai nisi: ‘A e na fetalai Iesu, “O aʻu nei ma le Tamā, e tasi lava i maua.”’ (Ioane 10:30) E moni, A e i le ā le uiga ua tasi ai i laua? Na faamanino mai mulimuli ane e Iesu lenei mea i lona faapea atu i lana tatalo: “Le Tamā e, ia e tausi ia i latou (ona soʻo) . . . ina ia tasi o i latou, faapei o i taua ua tasi.” (Ioane 17:11, 22) Ioe, o le tasi o le Tamā ma le Atalii e tuutsa lava ma le tasi o loo i totonu o soʻo moni o Keriso —o le ōgatasi o fuafuaga ma le felagolagomaʻi.

E tumau pea foi ona manatu nisi faapea, e ui lava sa leʻi taʻua e Iesu le aʻoaʻoga o le Tasitolu, a e na faia faapena e le aposetolo o Ioane i le 1 Ioane 5:7, lea e tusa ai ma le King James Version, ua faapea mai: “Auā e toatolu o ē molimau i le lagi, o le Tamā, le Lokou, atoa ma le Agaga Paia: o i latou nei foi e toatolu e tasi lava ia.” Peitaʻi, o le tele lava o faaliliuga i aso nei ua latou soloia lenei fuaiupu. Ai se ā? Ua faamatalaina e le Jerusalem Bible a le lotu katoliko i le footnote e faapea, o lenei mau e lē o maua i so o se manusikulipi lava o le Tusi Paia i le gagana Eleni anamua po o le faa-Latina e aupito sili ona lelei. E matuā sese lava. Na faaopoopo i ai ia fuaiupu ma le lē masalomia, ina ia lagolagoina ai le Tasitolu.

E mafai lava ona e suʻeina i lau Tusi Paia, sa masani lava ona faaaogā e le aposetolo o Paulo i ana upu amata i ana tusi faaupuga faapenei: “Ia ia te outou le alofa tunoa ma le manuia mai le Atua lo tatou Tamā, atoa ma le Alii o Iesu Keriso.” (Roma 1:7) Ai se ā na ia lē taʻua ai le agaga paia o se peresona? Auā sa leʻi iloa e Paulo se mea e tasi e uiga i le “Tasitolu Paia.” Sa faaaogā foi e Iakopo, Peteru ma Ioane faaupuga faapena i a latou tusi a e sa faapena foi ona latou leʻi taʻua ai le agaga paia. Ai se ā? Auā sa latou leʻi aʻoaʻoina se Tasitolu. O le agaga paia e lē o se peresona e pei o le Atua ma lona Alo. A e ona o le Alo o se peresona, ua mapuna aʻe ai se fesili . . .

Pe o Iesu O Lē Silisili Ese?

Ua fai mai ē talitonu i le Tasitolu ioe. A e tatau lava ona sili atu lou naunau i le fetalaiga a Iesu: “E sili loʻu Tamā ia te aʻu.” (Ioane 14:28) “E le mafai e le Atalii ona fai o se mea, na o ia lava, a o mea na te vaai atu i le Tamā o faia.” (Ioane 5:19) Na faaopoopo mai Paulo: “O le ulu o Keriso o le Atua lea.”—1 Korinito 11:3.

Ia manatunatu ma le faaeteete foi i nei fesili: Pe i ai se Atua o Ieova? E manino lava e leai, auā o ia o lē silisili ese, E Ona Le Malosi Uma Lava. Pe i ai se Atua o Iesu? Ina ua toetu mai o ia, na fetalai atu Iesu ia Maria le Makatala: “Ou te alu atu i loʻu Tamā ma lo outou Tamā, o loʻu Atua ma lo outou Atua.” Na tusi le aposetolo o Peteru: “Ia faafetaia le Atua, le Tamā o lo tatou Alii o Iesu Keriso.”—Ioane 20:17; 1 Peteru 1:3.

Pe na maliu ea le Atua? ‘E leai lava,’ atonu o lau tali saʻo lena. O le Atua e soifua e faavavau. Na faapea mai le perofeta o Sapakuka e uiga ia Ieova: “Loʻu Paia e, e te lē maliu lava.” (Sapakuka 1:12, NW) I le faaeseesega la i ai, sa maliu Iesu. A e o ai la na faatuina aʻe o ia nai le oti? Na fapea mai Peteru: “Ua toe faatuina (Keriso) e le Atua nai e ua oti.” Ua manino nei la e faapea, o Iesu e lē o Lē Silisili ese.—Galuega 3:15; Roma 5:8.

E mafai lava ona e sailiili atili. Pe na vaaia ea le Atua e se tasi? “E lei vaaia lava le Atua e se tasi.” (Ioane 1:18) A e peitaʻi e faitau afe tagata na latou vaai ia Iesu i le lalolagi. Pe na tatalo atu ea le Atua i se tasi? Ma ia te ai e mafai ona ia tatalo atu i ai? O ia o le “Faafofoga tatalo” sili. (Salamo 65:2) A e ā Iesu? Sa ia tatalo pea e lē aunoa i lona Tamā, na oo lava ina faaalu ai le po atoa i lana tatalo. O se ositaulaga ea le Atua? E mautinoa lava e leai. A e ā Iesu? Ua tatou faitau ai: “Ina mafaufau ia i le aposetolo ma (le) faitaulaga sili ua taʻutaʻuina e i tatou, o Keriso Iesu lea.”—Eperu 3:1.

Pe e leʻi matuā manino ea la o Iesu, e lē o Lē Silisili ese?

Pe Afaina ea le Aʻoaʻoga o le Tasitolu?

Ioe, O lenei aʻoaʻoga ua salalau atu, ua ia mimilo ese upu moni faigaofie o le Tusi Paia o loo taʻua ai ua na o Ieova lava o Lē Silisili ese, a o Iesu o lona Alo, ma o le agaga paia o le malosi galue o le Atua. Ua faapogaia e lenei aʻoaʻoga le fenuminumiaʻi e ala i letuuina lea o le Atua i lse mealilo puaoa, e taʻitaʻi atu ai i le pogisa faaleagaga.

E ui lava i lea, e lē manaomia ona e i ai i lena pogisa. E mafai lava ona teu i lou mafaufau ni mea moni:

E lē o taʻua lava i le Tusi Paia le aʻoaʻoga o le Tasitolu. O se “aʻoaʻoga lavelave faalotu” na tupu aʻe i senituri mulimuli ane ina ua mavae le vaitaimi o Iesu, ma na faaofi mai i lalo o le tulaga taufaamataʻu o le oti i le satauro po o le laau. Na faaleaogāina ai le tapuaiga i Lē Silisili ese, i le aʻoaʻoina o le talitonu i e mealilo.

Afai sa e talitonu pea i le Tasitolu, o le ā la e tatau nei ona e faia? Ua matou uunaia oe ina ia suʻesuʻe le Afioga a le Atua ma lomiga pei o lenei, e fesoasoani lea ia te oe ia malamalama i le Tusi Paia. E tāua tele lou faia faapena. Na fetalai Iesu e faapea, o le le ola e faavavau e faalagolago i lou aveina i fale o le poto saʻo e uiga ia te ia atoa ma Ieova—“le Atua moni e toatasi.”—Ioane 17:3.

[Pusa/Ata i le itulau 5]

Le Aao o le Atua

“O le aao lenei o le Atua!” na fai mai ai le faitaulaga o loo faia faiga faataulaitu i Aikupito, ina ua lē mafai ona latou liliuina le efuefu e fai ma utu, e pei ona sa faia e Mose. (Esoto 8:18, 19) I luga o le Mauga o Sinai, na tuuina atu ai e Ieova ia Mose “o papa maa lava na tusia e le aao o le Atua.” (Esoto 31:18) Pe o se aao faaletino moni ea? E leai, e leai ni aao o Ieova. A e o le ā la? Ua aumaia e tusitala o le Tusi Paia o Mataio ma Luka ia i tatou le ki. Na faamauina e se tasi faapea “o le aao o le Atua” na tulia ai e Iesu temoni. A e ua faamatalaina e le isi faapea na faia e Iesu lenei mea e ala i “Agaga o le Atua.” (Luka 11:20; Mataio 12:28) O lea, o le agaga paia “o le aao o le Atua,” o lana mea faigaluega mo le faataunuuina o lona finagalo. E lē o se peresona, a i o le malosi galue ofoofogia o le Atua.

[Ata i le itulau 7]

Na tino mai le agaga paia e pei o se lupe ma e pei o ni laulaufaiva afi—a e lē o se peresona

[Ē Ana le Ata i le itulau 4]

O le Faailoaina mai o le Tasitolu i lona 14 senituri i le Falesa Katoliko i Tagnon, i Farani