Tusi o le Tusi Paia Numera 6—Iosua
Lē na Tusia: Iosua
Nofoaga na Tusia Ai: Kanana
Māeʻa Ona Tusia: Pe tusa o le 1450 T.L.M.
Vaitaimi o Aofia Ai: 1473 e oo i le pe tusa o le 1450 T.L.M.
1. O le ā le tulaga na fesagaʻi ma Isaraelu i le 1473 T.L.M.?
O LE tausaga e 1473 T.L.M. O le vaʻaiga e matuā mataʻina ma faaosofia ai le fiafia. O loo tōlauapi tagata Isaraelu i fanua Laugatasi o Moapi, o loo sauni mo lo latou ulu atu i Kanana, le Nuu o le Folafolaga. O lena oganuu i le isi atu itu o le Ioritana o loo ʻainā e le anoano o malo laiti, e tofu ma lana ia lava ʻautau. Ua fevaevaeaʻi i latou lava ma faavaivaia i le tele o tausaga sa faatoʻilaloina ai e le pulega o faiga faapiʻopiʻo a Aikupito. Peitaʻi, i manatu o le nuu o Isaraelu, e matuā mataʻutia lava le itu o loo tetee mai. O le tele o aai ua iai o latou pa malolosi, e pei o Ieriko, o Ai, o Hasora, ma Lakisa, e ao ona faatoʻilaloina ina ia nofoia le laueleele. E matuā faigatā lava le taimi o loo agaʻi atu i ai. E iai taua iloga e ao ona tauina ma manumalo ai, ma e ao ona fesoasoani mai Ieova e ala i le faia o ni vavega malolosi mo ona tagata, ina ia faataunuu ai lana folafolaga ina ia fai mo latou le nuu. E aunoa ma se faaletonu, o nei mea mataʻina, sa matuā iloga ai feutagaʻiga a Ieova ma ona tagata, sa tatau ona tusitusia, ma ia tusia e sē na vaʻai tino i ai. O ai se isi tagata e sili atu ona talafeagai mo lenei galuega, na i lo Iosua lava ia, o lē na tofia e Ieova e suitulaga ia Mose!—Nu. 27:15-23.
2. Aiseā e talafeagai ai le filifilia o Iosua, e lē gata o se taʻitaʻi ae o sē na te tusia faamatalaga?
2 O le filifilia o Iosua, e lē gata e avea ma taʻitaʻi ae toe avea foʻi o sē na te tusia faamatalaga i mea ua toeitiiti tutupu, sa matuā talafeagai lava. Sa avea o ia o se aumea vāvālalata a Mose mo le 40 tausaga muamua atu a o iai i le vaomatua. Sa avea o ia ma ‘auauna a Mose a o taulealea,’ ua faaalia ai lona agavaa e lē gata o se taʻitaʻi faaleagaga ae o se taʻitaʻiʻau foʻi. (Nu. 11:28; Eso. 24:13; 33:11; Iosua 1:1) I le tausaga na tuʻua ai e Isaraelu Aikupito, i le 1513 T.L.M., o ia sa avea ma taʻitaʻi i ʻautau a Isaraelu i le faatoʻilaloina o sā Amalekā. (Eso. 17:9-14) I le avea ai o se aumea faamaoni ia Mose ma o se taʻitaʻiʻau lē fefe, sa fetaui le filifilia o ia e fai ma sui o le ituaiga o Efaraima ina ua filifilia tane e taʻitoʻatasi mai i ituaiga taʻitasi mo le malaga faigatā o le ō atu e matamata faalilolilo i Kanana. O lona lototele ma le faamaoni i lena mea na tupu na faamautinoa ai lona ulu atu i le Nuu o le Folafolaga. (Nu. 13:8; 14:6-9, 30, 38) Ioe, o le tagata lenei o Iosua, le atalii o Nuno, o “le tagata lea o i ai le Agaga,” o se tagata o lē e “matuā mulimuli mai ia Ieova,” o se tagata e “tumu . . . i le agaga e poto ai.” E lētioa lava la faaauau pea ona “auauna Isaraelu ia Ieova i aso uma o Iosua.”—Nu. 27:18; 32:12; Teu. 34:9; Iosua 24:31.
3. O ā ni mea e faamaonia ai faapea o Iosua o se auauna sa soifua moni lava a Ieova, ma o le tusitala foʻi o le tusi o loo faaigoa i lona igoa?
3 Pe a fua atu i lona poto masani, o lona toleniga mai, atoa ma le tofotofoina o ona uiga i le avea o se tagata tapuaʻi faamaoni a Ieova, e mautinoa lava la le fetaui o le tulaga o Iosua e faaaogā ai o se tasi o tusitala o le ‘Tusi Paia ua faagaeeina e le Atua.’ Ua lē o se tala fatu fua faamatalaga e uiga ia Iosua ae o se auauna a Ieova sa soifua moni lava. O loo taʻua o ia i lona suafa i Tusitusiga Kerisiano Eleni. (Galu. 7:45; Epe. 4:8) Ua fetaui lelei la, e pei lava ona sa faaaogā Mose e tusia faamatalaga e uiga i mea na tutupu i le taimi o lona soifuaga, ua faapena foʻi i lē na sui ia te ia, o Iosua lea, o le a faaaogā e tusia mea tutupu ia na ia molimauina. O le faamaoniga sa tusia lenei tusi e se tasi na molimauina le tutupu o nei mea o loo faaalia i le Iosua 6:25. E taʻua i uputuu a tagata Iutaia faapea o Iosua na tusia, ma o loo faapea mai foʻi le tusi lava ia: “Ona tusia lea e Iosua o ia upu i le tusi o le tulafono a le Atua.”—Iosua 24:26.
4. E faapēfea ona faamaonia le moni aʻiaʻi o le tusi o Iosua e lē gata o le faataunuuina o valoaga ae o taʻutinoga foʻi a tusitala mulimuli ane o le Tusi Paia?
4 I le taimi o le faaumatiaga o Ieriko, na faia ai e Iosua se faamalaiaga faavaloaga e faatatau i le toe fausiaina o le aai, lea sa iai sona faataunuuga mataʻina i aso o Aapo le tupu o Isaraelu, pe tusa o le 500 tausaga mulimuli ane ai. (Iosua 6:26; 1 Tu. 16:33, 34) E faamaonia atili foʻi le moni aʻiaʻi o le tusi o Iosua e ala i le tele o faamatalaga sa faasino atu i ai e isi tusitala mulimuli ane o le Tusi Paia, e uiga i mea o loo tusia ai. E tele taimi o loo faasino atu ai le ʻau faisalamo i nei mea (Sala. 44:1-3; 78:54, 55; 105:42-45; 135:10-12; 136:17-22), e faapena foʻi Neemia (Nee. 9:22-25), o Isaia (Isa. 28:21), le aposetolo o Paulo (Galu. 13:19; Epe. 11:30, 31), ma le soo o Iakopo (Iako. 2:25).
5. (a) O le ā le vaitaimi o loo aofia i le tusi o Iosua? (e) Aisea e talafeagai ai le igoa Iosua?
5 O loo aofia ai i le tusi o Iosua se vaitaimi e sili atu i le 20 tausaga, mai i le ulu atu i Kanana i le 1473 T.L.M. seʻi oo mai i le pe tusa o le 1450 T.L.M., o le tausaga lea e foliga mai na maliu ai Iosua. O le igoa lava ia o Iosua (i le faa-Eperu, Yehoh·shuʹaʽ), o lona uiga “O Ieova le Faaolataga,” e matuā fetaui lelei pe a manatu i le vaega a Iosua i le avea o se taʻitaʻi na iai o Isaraelu i le aumaia o le manumalo i le nuu. Na ia tuu atu le viiga uma ia Ieova o Lē na Laveai mai. I le Septuagint e taʻua ai le tusi o I·e·sousʹ (o le upu faa-Eleni e tutusa atu i le Yehoh·shuʹaʽ), ma o iinei e maua mai ai le suafa Iesu. O ona uiga lelei o le loto tele, o le usitaʻi, atoa ma le faamaoni, ua matuā talafeagai ai ona avea Iosua e fai ma āta faavaloaga sili ona lelei “o lo tatou Alii o Iesu Keriso.”—Roma 5:1.
LE POGAI E AOGĀ AI
21. O ā faalāʻeiʻauga atamai o loo i le tusi o Iosua e matilatila le aogā i aso nei?
21 A o e faitauina faalaeiʻauga faamavae a Iosua e faatatau i le auaunaga ma le faamaoni, po ua lē faagaeetia ai ea lou loto? Pe e te lē lagonaina ea lou toe fia taʻua o upu a Iosua lea sa tautala i ai ua sili atu nei i le 3,400 tausaga ua mavae: “A o aʻu nei ma loʻu aiga, matou te auauna ia Ieova”? Ia pe faapea foʻi o loo e auauna ia Ieova i lalo o tulaga faigatā po o le taumamao ese mai isi auauna faamaoni, pe e te lē o faagaeetia ea i afioga a Ieova ia Iosua, lea sa faaleo atu i le amataga o le savaliga agaʻi atu i le Nuu o le Folafolaga: “Tau ina e faamalosi, ma ia matuā loto tele lava”? E lē gata i lea, pe e te lē o maua ea aogā e tele i le mulimuli atu i Lana fautuaga ina ia ‘faitau [le Tusi Paia] i le ao atoa ma le po, ona manuia ai lea o lou ala’? E mautinoa lava, o i latou uma e mulimuli i na fautuaga atamai o le a latou iloa e matuā aogā.—24:15; 1:7-9.
22. O ā uiga talafeagai o le tapuaʻiga moni o loo faamatilatila ai?
22 O mea na tutupu o loo manino ona tusia i le tusi o Iosua e sili atu na i lo na o se talafaasolopito anamua. O loo faamatilatila mai ai mataupu silisili tauatua—o loo faamatilatila ai le matuā tāua o le faatuatua atoatoa ma usitaʻi ia Ieova ina ia maua ai lana faamanuiaga. Ua tusia e le aposetolo o Paulo e faapea ona o le faatuatua “na solo ai pa o Ieriko, ina ua faataamiloina i ona aso e fitu,” ma ona o le faatuatua, “na le oti faatasi ai Raava le fafine talitane ma e na faalogogata.” (Epe. 11:30, 31, LF ) O loo faapena foʻi ona sii mai e Iakopo Raava o se faaaʻoaʻoga aogā mo Kerisiano i le galueaʻiina o galuega o le faatuatua.—Iako. 2:24-26.
23. O ā ni mea iloga o loo matuā faamanatu mai e le Iosua?
23 O mea mataʻutia na tutupu e lē masani ai o loo tusia i le Iosua 10:10-14, ina ua tūmau le la e lē gaoioi atoa ma le masina, faapea ai ma le tele o isi vavega sa faia e Ieova mo ona tagata, o loo matuā faamanatu mai ai ia i tatou le tomai o Ieova atoa foʻi ma lana fuafuaga o le aumaia o le faaumatiaga faaiʻu mo tagata amioleaga uma o ē tetee i le Atua. O Kipeona, le nofoaga o taua i taimi o Iosua atoa ma taimi o Tavita, o loo faafesootaʻi atu e Isaia i le taimi e tulaʻi ai Ieova i lona toʻasā mo lenei faaumatiaga “ina ia faia lana mea e fai, ua ese lava; ina ia faia foi lana galuega, o lana galuega ese lava.”—Isa. 28:21, 22.
24. E faapēfea ona fesootaʻi atu le tusi o Iosua i folafolaga o le Malo, ma o le ā le faamaoniga e iloa ai o nei mea o le a ‘faataunuuina uma’?
24 Pe faasino atu ea ia mea na tutupu o loo i le Iosua, i le lumanaʻi i le Malo o le Atua? O le mea moni lena! Sa taʻua e le aposetolo o Paulo e faapea, o le manumalo ma le nofoia o le Nuu o le Folafolaga e fesootaʻi i se mea e sili atu: “Auā ana faaoo e Iosua ia i latou i le malologa, po ua le toe taʻuina e le Atua o se tasi aso. O lenei, ua tuuina mai pea o le malologa faasapati mo tagata o le Atua.” (Epe. 4:1, 8, 9) Latou te faamalolosi i le lumanaʻi ina ia faamautinoa ua latou “ulu atu i le malo e faavavau o lo tatou Alii ma le Faaola, o Iesu Keriso.” (2 Pete. 1:10, 11, NW ) Faapei ona faaalia e le Mataio 1:5, sa avea Raava o se tasi o tupuaga o Iesu Keriso. Ua saunia la e le tusi o Iosua se isi fesootaʻiga matuā tāua i faamaumauga seʻia oo mai i le iai o le Fanau o le Malo. Ua saunia ai faamautinoaga malolosi e faapea o folafolaga a Ieova e faatatau i le Malo o le a faataunuuina moni lava. I le taʻua o le folafolaga a le Atua sa fai ia Aperaamo, Isaako, ma Iakopo ma sa toe avatu foʻi ia Isaraelu, o ē na tupuga mai ia i latou, ua taʻua ai i tusitusiga e faatatau i aso o Iosua e faapea: “E lei iuvale se upu i upu lelei uma na fetalai mai ai Ieova i le aiga o Isaraelu; ua taunuu uma lava.” (Iosua 21:45; Kene. 13:14-17) E faapena foʻi i “upu lelei” uma lava a Ieova e uiga i le Malo amiotonu i le lagi—e ao lava ona faataunuuina uma!