ATA MAI I ASO UA MAVAE
Herodotus
NA FAAPEʻĪ le olaga i le faitau afe o tausaga ua tuanaʻi? O ā tū ma aga a tagata sa iai? E mafai e suʻesuʻega i toega o mea ona saunia mai ni tali, ae e lē mo mea uma. Ina ia malamalama i le auala sa mafaufau ai tagata i aso anamua, atonu e mafai ona fesoasoani mai tusitusiga a se tane na ia faamaumauina le talafaasolopito o le lalolagi i ona vaitaimi. O lenā tamāloa sa soifua i le pe ā ma le 2,400 tausaga ua mavae, ma o lona igoa o Herodotus. O ia o se tagata Eleni ma o se tusitala o talafaasolopito i le senituri lona lima T.L.M. Na faaigoa ana tusitusiga o le The Histories.
E lē gata sa tusia e Herodotus faamatalaga e faatatau i taua na tauina e tagata Eleni, ae na taulaʻi patino atu ana tusitusiga i le pogai o osofaʻiga a Peresia i le 490 ma le 480 T.L.M., i taimi a o laʻitiiti o ia. Sa ia faamauina foʻi faamatalaga uma na ia maua e faatatau i atunuu taʻitasi na oo i ai osofaʻiga a Peresia.
NA TUSI O IA E FAATATAU I ISI MATAUPU
O Herodotus o se tusitala e tomai. Na tusia ma le māeʻaeʻa ana faamaumauga, e aofia ai ma faamatalaga auʻiliʻili na manatu o ia e mafai ona faaatoa ai ana tusitusiga. E mataʻina tusitusiga a Herodotus ona e leʻi faavae mai i ni faamaumauga na teuina a le Malo, e faatatau i le talafaasolopito o mea na tutupu, auā na seāseā ona maua ni faamaumauga faapena.
I na aso, e leʻi toʻatele ni tagata na faamaumauina le talafaasolopito, seʻi vaganā ai le tusia o faamatalaga i se maa faamanatu e viiviia ai gaoioiga na faia e se tasi. O lea, sa tatau ona faalagolago Herodotus i mea na ia vaaia, o tala faaleaganuu, ma faamatalaga a isi e faatatau i mea ia sa manaʻo e tusi e faatatau i ai. Sa faimalaga solo Herodotus ina ia mafai ona maua mai ana faamatalaga. Na soifua aʻe o ia i se atunuu na pulea e Eleni e taʻua o Halicarnassus (taʻua i aso nei o Bodrum, Take i saute) ma sa tele ina asiasi atu i Eleni.
Sa faimalaga solo Herodotus ina ia mafai ona maua mai ana faamatalaga
Na alu atu o ia i le itu i mātū i le Sami Uliuli ma Sekutia, i le vaipanoa lea ua taʻua nei o Ukraine, ma agaʻi atu i le itu i saute i Palesitina ma vaega pito i luga o Aikupito. I le itu i sasaʻe, e foliga mai na oo atu o ia i Papelonia ma atonu o le itu i sisifo na maliu ai o ia, i se kolone o Eleni ua taʻua nei o Italia i saute. O so o se mea lava na agaʻi i ai o ia, na ia mātauina mea na tutupu ma fesilisili solo, ma maua mai ai ana faamatalaga i ē na manatu o ia e maufaatuatuaina a latou faamatalaga.
LE SAʻO AʻIAʻI O FAAMATALAGA A HERODOTUS
Tamaʻi paʻu laau o tusitusiga ua taʻua The Histories
Pe e maufaatuatuaina faamatalaga na tusia e Herodotus? E mafai ona faapea atu e saʻo aʻiaʻi le malamalamaga o Herodotus e faatatau i mea, pe a fua i atunuu na asiasi i ai ma mea na vaaitino i ai. O ana faamatalaga i tū ma aga e leʻi masani ai Eleni, e pei o le tanuina o tino maliu o le aigātupu i Sekutia ma le atualalaina o tagata Aikupito, e talafeagai lelei ma mea ua maua e i latou e suʻesuʻeina toega o mea. Ua taʻua e faapea ʻe matuā lē mafaatusalia isi faamatalaga uma na tusia i aso anamua e faatatau iā Aikupito,’ pe a fua i faamatalaga na tusia e Herodotus e faatatau i lenā atunuu.
Peitaʻi, o isi taimi na faavae mai tusitusiga a Herodotus i faamatalaga a nisi e lē maufaatuatuaina, ona ua leai se isi mea e maua mai ai ni faamatalaga. Sa talitonu atoatoa foʻi tagata i ona aso e mafai e atua faapaupau ona faasalavei mai i meafai a tagata. O lea, e lē o faamatalaga uma a Herodotus e ōgatusa ma tapulaa tau tusitala o talafaasolopito i aso nei. Peitaʻi, na taumafai lava Herodotus e faaeseese faamatalaga moni mai i talatuu. Sa ia faailoa manino mai foʻi e lē o mea uma na faamatala atu e tagata iā te ia na talitonu i ai. O lea, sa ia iloilo totoʻa puna o ana faamatalaga, faatusatusa faamatalaga na ia maua, ona faatoʻā tusia lea o faamatalaga na manatu o ia e saʻo.
O tusitusiga ia ua taʻua The Histories, atonu na aofia ai faamatalaga uma na tusia e Herodotus i lona olaga atoa. E matuā mataʻina mea na mafai ona ausia e Herodotus, pe a manatu atu e lē tele ni auala na mafai ona maua mai ai ana faamatalaga.