Tusi o le Tusi Paia Numera 28—Hosea

Lē na Tusia: Hosea

Nofoaga na Tusia Ai: Samaria (Itumalo)

Māeʻa Ona Tusia: Ina ua mavae le 745 T.L.M.

Vaitaimi o Aofia Ai: A o lumanaʻi le 804 seʻia mavae le 745 T.L.M.

E MASANI ona faasino atu i tusi mulimuli e 12 o Tusitusiga Eperu e faapea “o perofeta laiti.” E foliga mai e sili ona talafeagai le faaupuga e masani ona faaaogā i Siamani, “o tamaʻi perofeta,” auā e mautinoa lava o nei tusi e lē faapea e itiiti so latou tāua, e ui lava a tuufaatasi uma nei tusi, e laʻitiiti lava na i lo o le tusi o Isaia po o Ieremia. I le Tusi Paia Eperu, e manatu i nei tusi o se tusi e tasi ma e taʻua “O le Sefululua.” Atonu na ala ona tuufaatasia ia tusi i lea tulaga ina ia faasaoina ai, auā e faigofie lava ona leiloa se taʻaiga laʻitiiti se tasi. I le pei o isi uma lava tusi o tusi nei e 12, o le tusi muamua o loo faaigoa i lē na tusia, o Hosea, o lona igoa e tusa o le taʻu faapuupuu o le faaupuga Hosaia, o lona uiga “Faasaoina e Ioa; O Ioa ua Faasaoina.”

² I le tusi o loo taʻua ai lona igoa, e itiiti se faamatalaga o loo taʻua ai e uiga iā Hosea vaganā ai e faapea o ia o le atalii o Peri. O le tele lava o ana valoaga sa faatatau atu na o Isaraelu, toetoe lava a lē taʻua ai Iuta; ma e ui e lē o taʻua Ierusalema e Hosea, ae o loo taʻua ai faa-37 le igoa o Efaraima le ituaiga autū o Isaraelu, ma le laumua o Isaraelu, o Samaria, e taʻua faaono.

³ Ua taʻu mai iā i tatou e le fuaiupu amata o le tusi e faapea sa avea Hosea ma perofeta a Ieova mo se umi e lē masani ai, e amata mai i le taimi a o latalata i le faaiʻuga o le nofoaiga a le tupu Isaraelu o Ierepoamo II e oo i le taimi o le nofoaiga a Esekia le tupu o Iuta. O lona uiga na amata mai a o leʻi mavae le 804 T.L.M. seʻia mavae le 745 T.L.M., e lē itiiti ifo i le 59 tausaga. E lē masalomia le aofia ai i le taimi o lana auaunaga o se perofeta ni tausaga o nofoaiga a Ierepoamo II ma Esekia. Sa iai i le vaitaimi lea Amosa, Isaia, Mika, ma Oteta o isi perofeta faamaoni a Ieova.—Amo. 1:1; Isa. 1:1; Mika 1:1; 2 No. 28:9.

⁴ E faamaonia le moni aʻiaʻi o le valoaga e ala i le sii mai i le tele o taimi i Tusi Paia Kerisiano Eleni. Na sii mai e Iesu lava ia le Hosea 10:8 ina ua taʻusalaina Ierusalema e faapea: “Ona fai atu lea o tagata i mauga, Mafuli mai ia iā te i matou e fai atu foʻi i mea maupuʻepuʻe, Inā ufiufi ifo ia iā te i matou. ” (Luka 23:30) O le faaupuga lava lenei o loo siiina mai foʻi sona vaega i le Faaaliga 6:16. Na sii mai e Mataio le Hosea 11:1 i le faailoaina o le faataunuuga o le valoaga: “Na ou valaauina loʻu atalii ai Aikupito.” (Mata. 2:15) O le valoaga a Hosea e faatatau i le toe faafoʻisiaina o Isaraelu uma sa faataunuuina ina ua ō mai le toʻatele o le malo o ituaiga e sefulu ma faatasi atu iā Iuta a o lumanaʻi le faaaunuuaina, ma o ē na tupuga mai iā i latou, sa toe foʻi atu ina ua uma le faaaunuuaina. (Ho. 1:11; 2 No. 11: 13-17; 30: 6-12, 18, 25; Esera 2:70) E mai le taimi o Esera, sa talafeagai le iai o le tusi i totonu o tusitusiga Eperu ua taliaina e avea ma vaega o “le afioga a Ieova ia Hosea.”—Hosea 1:2.

⁵ Aiseā na auina atu ai e Ieova Hosea e avea ma ana perofeta iā Isaraelu? Ona o le lē faamaoni o Isaraelu ma lona faaleagaina i tapuaʻiga iā Paala, lea na solia ai le feagaiga a Ieova. A o iai i le Nuu o le Folafolaga, sa avea Isaraelu ma tagata galulue i faatoʻaga, peitaʻi o lo latou faia faapea, ua lē gata ina latou faataʻitaʻi ai i le auala sa ola ai tagata Kanana ae faapena foʻi i a latou lotu e iai le tapuaʻiga iā Paala, o se atua sa fai ma sui o le faatuputeleina o mea faalenatura. Sa matuā liliuese atoatoa Isaraelu mai le tapuaʻiga iā Ieova i aso o Hosea ae auai i faiga faatapuaʻiga lē taupulea, o onāga lea e aofia ai feusuaʻiga lē mamā faaleituaiga ma ē talitane i le malumalu. Sa manatu Isaraelu o Paala na māfua ai lo latou tamaoaiga. Sa matuā lē faamaoni iā Ieova, ma lē onomea ai ona toe avea ma ona tagata, ma ona o lenā tulaga sa tatau ai ona aʻoaʻia o ia. O le a faaali atu e Ieova iā Isaraelu e faapea o lona tamaoaiga faaletino e lē mai iā Paala, o lea na auina atu ai e Ieova Hosea e lapataʻia Isaraelu i le mea o le a oo i ai ona o lo latou lē salamō. Ina ua mavae le maliu o Ierepoamo II, na fesagaʻi ai loa Isaraelu ma se vaitaimi e sili ona mataʻutia ua oo iā te ia. Sa faaauau ni nofoaiga na fai ma le matataʻu tele, faatasi ai ma nisi o pule sa fasiotia, seʻia oo mai i le ave faatagataotauaina i Asuria i le 740 T.L.M. A o faagasolo lenā vaitaimi, sa vatau ai ni vaega faapolotiki se lua, sa mananaʻo le isi vaega e soofaatasi ma Aikupito, a o le isi vaega, e mananaʻo iā Asuria. E aunoa ma se vaega na faalagolago atu iā Ieova.

⁶ E manino tele le auala o loo faia ai tusitusiga a Hosea. E tele lava ina faapelepele ma magafagafa i ana faaupuga ma o loo ia faamamafa e lē aunoa le alofa agalelei ma le alofa mutimutivale o Ieova. E na te faatāua faailoaga iti taʻitasi o le salamō na te mātauina. O nisi o taimi o lana gagana e fetoʻi ma faatopelau. E ui ina faalētonu le tulaga sologa lelei o ona manatu, ae e faaatoa i le malosi ma le maumauaʻi. Na te faaalia faalogona e matuā malolosi lava, ma e faavavevave lava ona ia suia se manatu.

⁷ I le amataga lava o lana galuega faaperofeta, sa poloaʻiina ai Hosea ina ia “fai avā i le fafine talitane.” (1:2) E mautinoa lava sa iai se fuafuaga a Ieova mo lenei mea. Sa avea Isaraelu e pei o se avā iā Ieova o lē na lē faamaoni ma faia le faitaaga. Peitaʻi ane o le a ia faaalia lona alofa mo ia ma taumafai e toe faaleleia lona tulaga. Sa mafai ona faataʻitaʻia mai ma le saʻo e Komeri, le avā a Hosea, lenei mea. E aliali mai ina ua uma ona fanau mai le tama muamua, ona lē faamaoni lea o Komeri, ma e foliga mai sa ia fanauina isi tamaiti i lana mulilua. (2:5-7) E iloa lenei mea ona o loo faapea mai le faamaumauga, na ia “fanau mai ai lona atalii [atalii o Hosea]” ae e leai se faamatalaga e faatatau i le perofeta e fesootaʻi atu i le fanauina o isi tamaiti e toʻalua. (1:3, 6, 8) E foliga mai o loo tautala le mataupu e 3, fuaiupu 1-3 i le toe aumaia e Hosea o Komeri, ua faatau mai o ia e pei o se pologa, ma ua fetaui lelei lenei ma le toe aumaia e Ieova o ona tagata ina ua latou salamō mai i o latou ala mulilulua.

⁸ O le malo o ituaiga e sefulu o Isaraelu i le itu i mātū, lea sa taulaʻi faapitoa atu lava i ai le valoaga a Hosea, e taʻua foʻi o i latou o Efaraima, o le igoa o le ituaiga autū i le malo. O igoa la nei, o Isaraelu ma Efaraima, o loo faaaogā fesuisuiaʻi mai i le tusi.

LE POGAI E AOGĀ AI

¹⁴ E faamalosia e le tusi o Hosea le faatuatua i valoaga faagaeeina a Ieova. Na faataunuuina mea uma lava sa valoia e Hosea e faatatau iā Isaraelu ma Iuta. Sa tuulafoaʻia Isaraelu e ē na mananaʻo iā te ia, o nuu tuaoi ifo i tupua, ma seleseleina le faaumatiaga e pei o se asiosio le oo ane, mai iā Asuria i le 740 T.L.M. (Ho. 8:7-10; 2 Tu. 15:20; 17:3-6, 18) Ae ui i lea, na valoia e Hosea o le a faaalia e Ieova le alofa mutimutivale iā Iuta ma laveaʻia o ia, ae e lē mai i se malosi faafitafita. Sa faataunuuina lenei mea ina ua fasia e le agelu a Ieova le 185,000 o Asuria sa faamataʻu ane iā Ierusalema. (Ho. 1:7; 2 Tu. 19:34, 35) Ae ui lava i lea, sa aofia ai Iuta i le faasalaga i le Hosea 8:14: “Ou te tuuina atu le afi i ana aai, e faaumatia ai ona maota” o se valoaga sa iai sona faataunuuga mataʻutia ina ua faagaogaoina e Nepukanesa ia Iuta ma Ierusalema, i le 609-607 T.L.M. (Iere. 34: 6, 7; 2 No. 36:19) Sa faataunuuina le tele o valoaga a Hosea e faatatau i le toe faafoʻisiaina ina ua toe aoaoina faatasi e Ieova ia Iuta ma Isaraelu, ma ‘latou o ese ai mai i le nuu’ sa latou faaaunuua ai i le 537 T.L.M.—Ho. 1:10, 11; 2:14-23; 3:5; 11:8-11; 13:14; 14:1-9; Esera 2:1; 3:1-3.

¹⁵ E sili foʻi ona aogā lo tatou iloiloina i aso nei, o faamatalaga o le valoaga a Hosea ia o loo siiina mai e tusitala o le Tusi Paia Kerisiano Eleni. O se faaaʻoaʻoga, na faia e Paulo se faatatauga malosi o le Hosea 13:14 a o ia talanoaina le toetū: “Le oti e, o fea o i ai lou manumalo? Le oti e, o fea o i ai lou tui?” (1 Kori. 15:55) I le faamamafaina o le agalelei faifua o Ieova e pei ona faaalia i ipu o le alofa mutimutivale, na sii mai e Paulo i le Hosea 1:10 ma le 2:23: “Pei ona fetalai mai o ia i le Hosea, Ou te taʻua lea nuu o loʻu nuu, sa lē soʻu nuu; ou te taʻua foʻi o ia ua alofaina, sa lē alofaina. O i le mea sa faapea atu ai iā te i latou, E lē soʻu nuu outou, e iʻu foʻi ina taʻua i latou, o atalii o le Atua soifua.” (Roma 9:25, 26) Sa toe faaupu mai foʻi e Peteru manatu lava nei mai i le Hosea i lona faapea mai: “O ē na lē fai ma nuu anamua, a o ona pō nei ua fai ai ma nuu o le Atua; o ē na lē alofaina, a o lenei ua alofaina lava.”—1 Pete. 2:10.

¹⁶ O lea la, e lē gata sa iai se faataunuuga o le valoaga a Hosea i le toe foʻi o se vaega totoe i aso o Serupapelu, ae ua faapena foʻi i le aoaoina ma le alofa mutimutivale e Ieova o se vaega totoe faaleagaga o ē ua avea ma ‘atalii pele o le Atua soifua.’ E ala i le faagaeeina na vaai ai Hosea i mea e manaʻomia mai iā i latou nei. E lē o le foliga mai o tapuaʻiga lea e faia i sauniga faalotu, peitaʻi e tusa ai o upu i le Hosea 6:6 (lea na toe taʻua e Iesu i le Mataio 9:13 ma le Mt 12:7): “O le alofa ou te loto i ai, a e lē o le taulaga; ia iloa foʻi le Atua e sili lea i loʻu manatu i taulaga mu.”

¹⁷ O le faaaʻoaʻoga i le avā mulilua lea na matuā manino le faataunuuina i le olaga o Hosea lava ia, ua faaalia ai le matuā inosia e Ieova o i latou e liliuese mai iā te ia ae faasaga atu i le ifo i tupua ma tapuaʻiga sesē, e tusa ua fai le mulilua faaleagaga. So o se tasi lava ua paʻū atu i le faia o se sesē, e ao ona toe foʻi mai iā Ieova i le salamō moni ma ‘avatua taulaga o o latou laugutu.’ (Ho. 14:2; Epe. 13:15) E mafai ona olioli faatasi i latou nei ma le vaega totoe o atalii faaleagaga o Isaraelu i le faataunuuina o le folafolaga o le malo i le Hosea 3:5, lea e faapea mai: “E mulimuli ane, e toe foʻi mai le fanauga a Isaraelu, latou te saʻili iā Ieova lo latou Atua, ma Tavita lo latou tupu; latou te matataʻu foʻi iā Ieova ma lona agalelei i ona pō e gata ai.”