Tusi o le Tusi Paia Numera 30—Amosa

Lē na Tusia: Amosa

Nofoaga na Tusia Ai: Iuta

Māeʻa Ona Tusia: Pe tusa o le 804 T.L.M.

E LĒ o se perofeta po o se atalii o se perofeta ae o se fagamanu ma lē galue i sukamoru—o le tulaga lenā na iai Amosa ina ua valaaulia o ia e Ieova, ma auina atu e vavalo e lē gata i lona lava atunuu o Iuta aemaise lava i le malo o Isaraelu i le itu i mātū. O ia o se tasi o perofeta lea e faatatau atu i ai le 2 Tupu 17:13, 22, 23. E sau mai i Tikoa i Iuta, pe tusa o le sefulu maila (16 kilomita) i le itu i saute o Ierusalema ma e tusa o le savaliga o le aso e tasi mai le tuaoi i saute o le malo o ituaiga e sefulu o Isaraelu.—Amo. 1:1; 7:14, 15.

² O loo taʻua i le fuaiupu amata o lana valoaga e faapea o le vaitaimi o Usia le tupu o Iuta ma Ierepoamo II le atalii o Ioasa, le tupu o Isaraelu, na amata ai lana galuega o se perofeta, tusa e lua tausaga a o lumanaʻi se mafuiʻe matuā uigaese. O lona uiga la na amata le valoaga i totonu o le 26 tausaga mai le 829 i le pe tusa o le 804 T.L.M., o le vaitaimi lenā o pulega a nei tupu uma e toʻalua e pei ona taʻua. Sa taʻua e le perofeta o Sakaria le mafuiʻe sa faaleagaina ai le tele o mea i ona pō o Usia, lea na sosola ai tagata i le matataʻu. (Saka. 14:5) Sa taʻua e Iosefasa o le tusitala Iutaia o talafaasolopito e faapea, na tupu se mafuiʻe i le taimi na taumafai ai ma le faamaualuga Usia e ofo atu mea manogi i le malumalu. Peitaʻi, e foliga mai o le mafuiʻe lea na taʻua e Amosa na tupu i le amataga o le nofoaiga a Usia.

³ O le uiga o le igoa Amosa o le “Avea ma Avega” po o le “Tauaveina o se Avega.” A o ia tauaveina feʻau sa faatumulia i auēga agaʻi i Isaraelu ma Iuta (atoa ai ma le tele o atunuu faapaupau), sa ia avatu ai foʻi ma se feʻau faamāfanafana e faatatau i le toe faafoʻisiaina o tagata o Ieova. Sa iai māfuaaga uma mo le faaleoina atu o le mamafa o auēga i Isaraelu. Sa avea le tamaoaiga, se olaga sologalelei i le tele o mea e maua, ma le leai o ni taofiofiga i amioga lē tatau ma mea e masani ai i aso uma. Ua faagalo e tagata le Tulafono a Ieova. O lo latou tulaga tamaoaiga na faatauasoina ai i latou i le mea moni e faapea, e pei lava o se fua o se laau ua matuā ōtatā po ua pula tele, ua latou iai i se tulaga ua agaʻi ina pala ma iʻu ai i le faaumatiaga. Sa valoia e Amosa e faapea ua toe o ni nai tausaga, ona ave loa lea faatagataotauaina le malo o ituaiga e sefulu i tala atu o Tamaseko. O lenā tulaga sa ia faamamaluina ai le amiotonu ma le pule silisili ese a Ieova, lea sa ia faasino atu i ai faaluasefulu tasi e faapea o le “Alii o Ieova.”—Amo. 1:8.

⁴ O le faataunuuga o le valoaga lenei atoa ai ma isi valoaga, e molimau i le moni aʻiaʻi o le Amosa. Sa valoia foʻi e le perofeta e faapea, o atunuu sa fai ma fili ia sa siʻomia ai Isaraelu—o Suria, o Filisitia, o Turo, o Etoma, o Amoni, ma Moapi—o le a faaumatia uma lava i le afi o le faaumatiaga. O loo taʻua i le talafaasolopito ia malo sa malolosi na iʻu uma ina faaumatia. Sa sili atu ai ona taʻuleagaina ala o Iuta ma Isaraelu, auā na la lafoaʻia Ieova ae faia le tapuaʻiga sesē. O le toe malu lava o Isaraelu, o le aai lea o Samaria sa puipuia lelei, ma ina ua uma ona siʻomia e ʻau a Asuria i le taʻitaʻiga a Salemanesa V, ona paʻū ai lea i le tausaga e 740 T.L.M. (2 Tu. 17:1-6) E leʻi aʻoaʻoina e Iuta se lesona mai i le mea na tupu iā Samaria, o le mea lea na faaumatia ai o ia i le 607 T.L.M.

⁵ Sa taʻusalaina e Amosa Isaraelu i lona olaga tamaoaiga sa iai, auā sa faaʻoleʻole e le ʻaumaumea ia tagata matitiva e fausia o latou “fale nifo elefane,” lea sa latou feinu ai i uaina ma soona aai ai. (Amo. 3:15; 5:11, 12; 6:4-7) Ua maua e i latou e suʻesuʻea toēga o mea mai i le eleele faamaoniga o lenei tamaoaiga. E anoanoaʻi mea e fausia i nifo elefane na maua ina ua eliina le mea sa iai Samaria. Na taʻua e le Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land e faapea: “E lua vaega autū e mafai ona mātaulia: 1. O mea sa vaneina ma le faaeteete ma le tele o le tomai, . . . 2. O mea sa vaneina, ma teuteuina i maa tāua, o tioata lanu, ma sausau auro, ma isi mea faapena. . . . E iai le manatu o mea e fai i nifo elefane o ni galuega a tagata popoto faapitoa i Foinie, ma e foliga mai sa faaaogā e teuteu ai meafale i maota o tupu Isaraelu. O loo taʻua e le Tusi Paia le “fale nifo o elefane” lea sa fausia e Aapo (1 Tu. 22:39) atoa ai ma “moega nifo elefane,” lea sa faaatagia ai le olaga tamaoaiga sa ola ai i Samaria i upu o le aʻoaʻiga a Amosa (6:4).”a

⁶ E aunoa ma se masalosalo o le tusi o Amosa o se vaega moni o tusi ua faamaonia o le Tusi Paia. E faamautūina lona moni aʻiaʻi i le toe faaupu e Setefano o fuaiupu e tolu i le Galuega 7:42, 43 atoa ai ma manatu o le tusi na sii mai e Iakopo o loo i le Galuega 15:15-18.—Amo. 5:25-27; 9:11, 12.

LE POGAI E AOGĀ AI

¹³ E mafai ona aogā i le ʻaufaitau o le Tusi Paia i aso nei pe a manatunatu i le māfuaaga o lapataʻiga ia sa faalauiloa atu e Amosa iā Isaraelu, Iuta, atoa ai ma o la tuaoi. O i latou e teea le tulafono a Ieova, faasesē ma faileagaina ē e matitiva, o i latou e matapeʻapeʻa ma fai amioga lē mamā, ma ē e ifo i tupua, e lē mafai ona latou maua le faamaoniga a Ieova. Peitaʻi e faamagaloina e Ieova i latou e liliu ese mai i na mea ma salamō, ma o i latou ia na te faaalia i ai le alofa mutimutivale. O le a faaalia lo tatou atamamai pe a tatou vavae ese mai i aumea e ono faaleagaina ai i lenei lalolagi matuā leaga, ae utagia le apoapoaʻiga a Ieova: “Saʻili mai iā te aʻu, tou te ola ai.”—5:4, 6, 14.

¹⁴ I le taimi o lona maliu faamaturo, na sii mai ai e Setefano manatu mai le Amosa. Sa ia faamanatu atu i tagata Iutaia e faapea ona o le ifo o Isaraelu i atua ese, e pei o Moloka ma Refana, na māfua ai ona ave faatagataotauaina. Pe sa aogā ea i na tagata Iutaia le toe taʻu iā i latou o upu a Amosa? E leai! Ona o le ita tele, na latou fetogia ai Setefano i maa seʻia oo ina oti, ma oo atu ai iā i latou isi puapuaga i le faaumatiaga o Ierusalema i le 70 T.A.—Amo. 5:25-27; Galu. 7:42, 43.

¹⁵ E aogā tele le iloiloina o le faataunuuga o valoaga e tele a Amosa, e lē gata i valoaga na faataunuuina i le faasalaga o Isaraelu, Iuta, ma isi atunuu ae atoa foʻi ma valoaga o le toe faafoʻisiaina. I le faamaoni o afioga a Ieova na ala mai iā Amosa, na toe foʻi ai tagata faaaunuua o Isaraelu i le 537 T.L.M. e toe ati aʻe ma nofoia o latou aai faatafunaina ma totō o latou tovine ma faatoʻaga.—Amo. 9:14; Esera 3:1.

¹⁶ Peitaʻi, sa iai se faataunuuga mataʻina ma faamalosi ʻau o le valoaga a Amosa i aso o aposetolo. A o talanoaina le aoaoina mai o ē e lē o ni Isaraelu i le faapotopotoga Kerisiano, na faamanino ai e Iakopo, ina ua faagaeeina e le agaga e faapea, na valoia mai lenei mea i le valoaga i le Amosa 9:11, 12. Sa ia faaalia e faapea o le ‘toe faia o le fale ie o Tavita ua paʻū’ e iai lona faataunuuga e fesootaʻi atu i le faapotopotoga Kerisiano, “ina ia saʻili atu i le Alii [Ieova] tagata ua totoe, ma nuu uma lava o ē ua faaigoaina i loʻu igoa; ua fetalai mai ai le Alii [Ieova].” O le faamaoniga faale-Tusi Paia lenei o le suiga fou, lea na faamatala mai e Simona Peteru—e faapea na aumaia e le Atua mai i nuu ese “se nuu mo lona suafa.”—Galu. 15:13-19.

¹⁷ O Iesu Keriso le Ao o lenei faapotopotoga Kerisiano, o loo taʻua i isi mau e faapea o le “atalii ia o Tavita” o lē o le a ia mauaina “le nofoaiga a Tavita lona tamā” ma pule e faavavau. (Luka 1:32, 33; 3:31) O lona uiga la sa faasino atu i luma le valoaga a Amosa i le faataunuuga o le feagaiga ma Tavita mo se malo. E lē gata o loo aumaia i upu faaiʻu a Amosa se vaaiga ofoofogia o le anoanoaʻi o le manuia i le taimi o le faatūina aʻe o “le fale ie o Tavita” ae o loo faamatilatila mai ai foʻi le mautū ma tumau o le Malo o le Atua: “Ou te totōina i latou i lo latou laueleele; e lē toe liaʻiina i latou ai lo latou laueleele na ou foaʻiina atu ai iā te i latou, o loo fetalai mai ai Ieova lou Atua.” O le a faatumulia le laueleele i faamanuiaga e faavavau a o faafoʻisia atoatoa e Ieova “le fale ie o Tavita”!—Amo. 9:13-15.

[Faaopoopoga i lalo]