Mweneno a Efile Mukulu pabitale muwa

1. Nnanyi bapangile bintu byooso bi na muwa?

MUTEMUKI Yeelemiya bambile shi: “Yehowa nyi Efile Mukulu a binyibinyi. Efile Mukulu e na mûwa.” (Yeelemiya 10:10, EEM) Na dingi, Yehowa Efile Mukulu nyi Mupangi a bintu byooso bi na muwa. Bipangwa bi mwiyilu bibambile shi: “Obe ngi baapangile bintu byooso; bookyebele’shi biikale panka, abyo nkupangibwa.” (Bifumbulwe 4:11) Mu loono lubayimbile bwa kutumbisha Efile Mukulu, Nfumu Daavide bambile shi: “Koodi ngi kwi nsulo ya muwa.” (Misambo 36:10) Byabya, muwa nyi nkya buntu ky’Efile Mukulu.

2. Efile Mukulu mukite kinyi bwa kulama miuwa yetu?

² Yehowa kwete dingi kulama miuwa yetu. (Bikitshino 17:28) Kwete kwitupa bya kudya, meema, na lupapi lwatupuwu nalo, na nsenga yatudi bashaale. (Badika Bikitshino 14:15-17.) Yehowa mmukite byabya byooso bwashi tusepeele na muwa. Kadi bwashi twikale na muloo mu muwa wetu, abitungu kulonga miiya y’Efile Mukulu na kwiyikokyela.​—Yeeshaya 48:17, 18.

TULESHEYI SHI ATUNEMEKAA MUWA

3. Efile Mukulu bamwene kwipayibwa kwa Abele naminyi?

³ Efile Mukulu akyebe shi twikale atunemeka muwa wetu na wa bangi bantu. Bu kileshesho, kala mu mafuku a Adame na Eeva, mwan’abo Kaayine bakwatshiile mwinaaye mulume Abele nsungu. Yehowa baadi mumudimushe shi nsungu yaaye ngikumbeene kumufwisha mu kukita mulwisho ukata. Kaayine tabapushile nya. ‘Balwile ngoshi na mukwabo Abele aye nkumwipa.’ (Kibangilo 4:3-8) Yehowa baadi munyokye Kaayine pa mwanda bayipayile mukwabo.​—Kibangilo 4:9-11.

4. Mu Miiya ya Moyiise, mushindo kinyi ubaadi Efile Mukulu muleshe shi e na mweneno ebuwa pabitale muwa?

⁴ Kunyima kwa bipwa pepi na 2 400, Yehowa bapeele mwilo wa Isaleele miiya bwa kwibakwasha bwashi bamufubile mu mushindo wadi mukumiine. Bu byabidi shi ino miiya Efile Mukulu baadi mwibape yanka pa kukiila kwi mutemuki Moyiise, ingi misango abeyitanyinaa bu Miiya ya Moyiise. Ungi mwiya wa mu Miiya ya Moyiise awamba shi: “Tooyipaishenanga.” (Miiya Ikituulwe 5:17) Bino bibaadi bileshe beena Isaleele shi Efile Mukulu ataa muwa wa muntu na muulo na dingi shi abitungu bantu baate miuwa ya bangi na muulo.

5. Abitungu twikale na mweneno kinyi pabitale kukaasha kw’eyimi?

⁵ Kadi pabitale muwa wa mwana e mwifu? Muyiile Miiya ya Moyiise, kwipaa mwana kii mwifu dya nyin’aaye kwi bubi. Mbinyibinyi, sunga muwa wa mwana e mwifu wi na muulo ukata ku meso kwa Yehowa. (Badika Efilu 21:22, 23; Misambo 127:3.) Bino abilesha shi kukaasha eyimi kwi bubi.

6. Bwakinyi abitungu shi tatushikwanga muntu ne’tu?

⁶ Kunemeka kwa muwa akulesha dingi kwikala na mweneno ebuwa pabitale bangi bantu. Bible amba shi: “Ooso ashikwa mukwabo nyi ntomboshi. Anuwuku’shi ntomboshi su ngumune tee na muwa wa ikalaika munda mwaye.” (1 Yowano 3:15) Su twi na lukalo lwa kupeta muwa wa looso, abitungu tukaashe mushikwa ooso wi mu mashimba etu watudi nawo bwa muntu ne’tu, mwanda buntomboshi abufiki misango ibungi ku mushikwa. (1 Yowano 3:11, 12) Bibuwa twikale befulene.

7. Myanda kinyi ayilesha shi muntu takwete kunemeka muwa?

⁷ Kadi pabitale namu muwa wetu atwe banabene? Misango ibungi bantu tabakuminaa kufwa nya, kadi bangi bakwete kutuula miuwa yabo mu masaku pa mwanda wa kwisankisha. Bu kileshesho, bantu bebungi bakwete kutoma nfwanka, kabangi, sunga bingi bintu abikolanaa nka bwa kwisankisha. Misango ibungi bino bintu abilwisha mbidi na kwipa baaba bakwete kwibitoma. Muntu sha kiubishi kya kutoma bino bintu takwete kwata muwa bu kintu kiselele nya. Ino myanda i butete ku meso kwa Yehowa. (Badika Beena-Looma 6:19; 12:1; 2 Beena-Kodinto 7:1.) Bwa kufubila Yehowa mu mushindo wadi mukumiine, abitungu tulekye ino myanda. Sunga byekala shi bi bukopo kwiyileka, Yehowa mukumbeene kwitupa bukwashi bwatudi nabo lukalo. Na dingi, e na muloo wa kwitumona atukitshi mwetu mooso bwa kulesha shi atwataa muwa na muulo bu kya buntu akifiki kwadi.

8. Bwakinyi abitungu twikale badimukye nsaa yooso pabitale bintu bikumbeene kutuusha masaku?

⁸ Su tukwete kunemeka muwa, abitungu twikale nsaa yooso badimukye pabitale bintu bikumbeene kutuusha masaku. Tatwikalanga atulenguula myanda sunga kutuula muwa mu masaku penda mwanda wa kukimba kwisankisha nya. Tatwikalanga atutambusha motoka sunga kingi kintu bibubi sunga kwasha masha a masaku nya. (Misambo 11:5) Miiya ibaadi Efile Mukulu mupe Isaleele a kala ibambile shi: “Su webaka nshibo ipya, okite lupòòpo ku bukunkula bwa musongye: byaabya twekala na kilumbu kya masaku kampanda, su muntu e kala mupone kwanka.” (Miiya Ikituulwe 22:8) Muyiile mayi a uno mwiya, bibuwa kulama kalolo bintu bu bitenta bya ku nshibo bwashi muntu takokolanga, sunga kupona, sunga kutapika. Su we na motoka, bibuwa kutala kalolo su ngukumbeene kutambuka kushi masaku. Tolekanga nshibo yoobe sunga motoka oobe bwashi ufwishe masaku koodi obe nabeene sunga kwi bangi bantu.

9. Su atunemekaa muwa, nkinyi kyatudi balombeene kukita na nyema?

⁹ Kadi pabitale muwa wa nyema? Mpa na’wo namu nkintu kiselele ku meso kwa Mupangi. Efile Mukulu mwitupe matalwa a kwipa nyema bwa kudya na kukita bilamba sunga kukalwila bantu be mu masaku. (Kibangilo 3:21; 9:3; Efilu 21:28) Kadi, kukyengyesha nyema sunga kwiyipa penda bisumanga nkukutwa kwa kunemeka muwa bu kintu kiselele.​—Myeele 12:10.

TULESHEYI SHI ATUNEMEKAA MASE

10. Mushindo kinyi ubaadi Efile Mukulu muleshe kwipushena kwi pankatshi pa muwa na mase?

¹⁰ Kunyima kwa Kaayine kwipa mukwabo Abele, Yehowa balungwile Kaayine shi: “Mase a mukwenu abeele musaase kwandi.” (Kibangilo 4:10) Pabakwile Efile Mukulu pabitale mase a Abele, baadi akula pabitale muwa wa Abele. Bibaadi abitungu kunyoka Kaayine mwanda baadi mutshibikishe muwa wa Abele, na bibaadi abitungu kumunyoka. Bibaadi nka bu shi mase a Abele, sunga shi muwa waye, ubaadi awele musase kwi Efile Mukulu bwashi ewobwele. Kwipushena kwi pankatshi pa muwa na mase kubaadi kumwenekye kunyima kwa Mpeshi a kabutu mu mafuku a Nowa. Kumpala kwa Mpeshi, bantu abaadi abadi bikuba, bisakisaki, tente na midyoko. Kunyima kwa Mpeshi, Yehowa balungwile Nowa na baana baaye shi: “Kyooso akitala akiikala kya-kudya kyenu. Buu bibadiile kwikala lubishi lukome; neenupa byooso.” Kadi Efile Mukulu bebeleele uno mwiya shi: “Anka tanudyanga mbidi na muwa wayo nya, ngi kwamba’shi mase aayo.” (Kibangilo 1:29; 9:3, 4) Abimweneka kalolo shi Yehowa baadi muleshe kwipushena kwi pankatshi pa mase na muwa wa kipangwa.

11. Efile Mukulu baadi mwele mwiya kinyi pabitale mase kubanga mu mafuku a Nowa?

¹¹ Patupele kudya mase atulesha shi tukwete kunemeka mase. Mu Miiya ibaadi Yehowa mupe beena Isaleele, bebalungwile shi: “Su muntu . . . akwata nyema sunga koonyi byaabakwataa ku bupiibwe, asukumune mase aabyo dingi eeabwikile na nsenga. . . . Ngi mwanda kinyi nee mulungule baana ba Isaleele’shi: ‘tanudyanga mase a kipangwa su nkimune.’” (Beena-Levi 17:13, 14) Mwiya ubaadi Efile Mukulu mwelele Nowa mususa wa kumpala bwa kupela kudya mase a nyema takudi bipwa bu 800, utshibaadi na muulo. Mweneno a Yehowa baadi apushika patooka shi: Bafubi baaye mbakumbeene kudya mwita wa nyema kadi kushi kudya mase aayo. Bibaadi abitungu shi beapongoole mu nsenga​—nyi nkwamba shi, kwalwisha Efile Mukulu muwa wa nyema.

12. Pabitale mase mmwiya kinyi ubabadi beele ku bukwashi bwa kikudi kiselele mu mafuku a batumibwa ukii kwanka na ano mafuku?

¹² Beena Kidishitu be na mwiya wi byabya. Batumibwa na bangi bakunkushi ba munkatshi mwa balondji ba Yesu mu bipwa lukama bya kumpala abaatshile kitshibilo kya kusangula miiya ibaadi ayitungu shi beena kakongye ka beena Kidishitu balonde. Abo nkwamba bino shi: ‘Kikudi kiselele n’atwe baanabeene, twi baate kitshibilo kya kuleka kwinutenteka bungi bushito kukaasha penda byaabya abikyebiibwa, kuleka kudya miita ya milambu ya beefile ba-madimi, na mase, na nyema yabadi banyengye nshingo [mase aashaala munda mwayo] mpa na lukyebanokyebano.’ (Bikitshino 15:28, 29; 21:25) Byabya tabitungu shi ‘twikale atudi mase nya.’ Kupela kukita byabya, ku meso kw’Efile Mukulu kwi mumune na kupela kulangwila ma nkishi na kutambuka lusandji.

13. Tuusha kileshesho akilesha shi mwiya wa kupela kudya mase ngutale dingi kwalusha kwa mase mu mbidi.

¹³ Mwiya utale kupela kudya kwa mase ngutale dingi kwalusha kwa mase mu mbidi su? Oolo. Twate kileshesho: Banda kupwandikisha shi munganga bakutosha kutoma malwa. Byabya mbikumbeene kulesha shi we mulombeene kupela kutoma malwa kadi bakwela anka mu mishila su? Nya! Bi mumune, kupela kudya mase akulesha shi tatwi balombeene kwiatwesha mu mbidi yetu mu ingi mishindo nya. Byabya mwiya wa kupela kudya mase aulesha shi tabitungu tutadiile muntu bwashi etwele mase mu mishila nya.

14, 15. Su ba munganga bakula shi abitungu kwalusha mwina Kidishitu mase, aye mukumbeene kukita kinyi, na mbwakinyi?

¹⁴ Kadi su muntu mutapikye ngofu sunga shi e na mukumbo ukata autungu shi bamubaale? Banda kunangushena su munganga akula shi abitungu bamwalushe mase bisumanga afu. Binyibinyi, mwina Kidishitu tamukumbeene kukumina shi afwe nya. Bwa kukimba mushindo wa kulama muwa kya buntu ky’Efile Mukulu, mwina Kidishitu mukumbeene kuteka bwashi bamubukye mu ungi mushindo ushautungu kwalusha mase. Byabya, mukumbeene kukimba ungi munganga a kumubuka wawa mushindo na kukumina angi manga elekenelekene abapeya muntu pamutwe pa kumwalusha mase.

¹⁵ Mwina Kidishitu mukumbeene kwipaa mwiya w’Efile Mukulu bwa kushaala na muwa munda mwa kapindji mu uno ndumbulwilo su? Yesu bakwile shi: Shi: “Yawa oso adidi kupaasha muwa waye akeushimisha; na yawa oso akashimisha muwa waye ku mwanda wa kifulo na’mi, akeupeta.” (Mateo 16:25, Kilombeeno kipya 2009) Tatwi na lukalo lwa kufwa nya. Kadi su twakimba kwipaa mwiya w’Efile Mukulu bwa kupaasha muwa watudi nawo binobino, twi balombeene kushimisha muwa wa looso. Byabya, bibuwa tutuule lukulupilo shi miiya y’Efile Mukulu ngilulame, na twikale na lukumiino looso shi sunga twafwa lufu lwi naminyi, Yawa mwitupe muwa akyebe kwitutentekyesha na kwitusangusha bwa kwitupa dingi kya buntu kya muwa.​—Yowano 5:28, 29; Beena-Ebreeyi 11:6.

16. Bafubi b’Efile Mukulu be na kitshibilo kinyi pabitale mase?

¹⁶ Lelo uno, bafubi b’Efile Mukulu basha bulamate be na kitshibilo kya kulonda miiya yaaye pabitale mase. Ta mbalombeene kwiadya mu mishindo yawo yooso nya. Sunga kukumina bwashi bebalushe mase su munganga bebatekye anka nya.a Abashinguula shi Mupangi a mase auku kikumbeene kwikala buwa kwabadi. Obe namu opwandikisha shi mbyabya su?

MUSHINDO PENDA UMUNE WIBUWA WA KUTUMIKA NA MASE

17. Mu Isaleele a kala, nkapenda kinyi kibaadi Yehowa Efile Mukulu mukumiine bwashi bekale abakitshi na mase?

¹⁷ Miiya ya Moyiise ayilesha kintu penda kimune kibaabadi bakumbeene kukita na mase. Pabitale lulangwilo lubaadi alutungu shi beena Isaleele bamulangwile, Yehowa bebeleele mwiya shi: “Muwa wa kipangiibwe kyooso wi mu mase; ami naamu, nee mwinupe anka pa kilambwilo bwa kushimisha milwisho ya muwa wenu. Mbiinyibiinyi mase aàpanaa kushimisha kwa milwisho, mwanda mmuwa.” (Beena-Levi 17:11) Pabaadi beena Isaleele abakitshi milwisho, bwashi bebalekyeele yanka, abaadi abalambula nyema na kwata angi mase a yawa nyema bwa kwiela ku kilambwilo ku tabernakle. Kunyima tabernakle baadi mufikye ntempelo. Kintu penda kimune kibabadi abakitshi na mase nyi kwiatusha mu ingi milambu.

18. Miloo kinyi yatudi balombeene kupeta ku bukwashi bwa mulambu wa mase a Yesu?

¹⁸ Beena Kidishitu ba binyibinyi ta be muushi mwa Miiya ya Moyiise nya; nyi bwakinyi tabatushaa milambu ya nyema na kwela mase ayo ku kilambwilo nya. (Beena-Ebreeyi 10:1) Kadi, kwela kwa mase ku kilambwilo mu mafuku a Isaleele a kala kubaadi akulesha muulo ukata ubaadi nawo mulambu wa Mwan’Efile Mukulu, Yesu Kidishitu. Anka bu byatwikalanga balongye mu Shapitre 5 a uno mukanda, Yesu bapeene muwa waaye bwetu p’aaye kutadiila bwashi mase aaye apongolokye bu mulambu. Kunyima aye nkukamina mwiyilu penda mususa umune na bwa looso, balambwile kwi Efile Mukulu muulo wa mase aaye. (Beena-Ebreeyi 9:11, 12) Ku bukwashi bwa wawa mulambu nyi kwatupetela kulekyelwa kwa milwisho y’etu na kwikala na mushindo wa kupeta muwa wa looso. (Mateo 20:28; Yowano 3:16) Wawa mmushindo wibuwa wa kutumika na mase! (1 Mpyeele 1:18, 19) Twibalombeene kupanda nka su twi na lukumiino mu mulambu wa mase a Yesu abapongolokyele bwetu.

19. Abitungu tukite kinyi bwa kwikala ‘besuule mu mwanda wa mase a muntu ooso’?

¹⁹ Abitungu twikale na lutumbu kwi Yehowa Efile Mukulu bwa kya buntu kya muwa wadi mwitupe! Na lwalwa lutumbu talwi na kya kwitutuma mu kulungula bangi pabitale mushindo wabadi balombeene kupeta muwa wa looso ku bukwashi bwa lukumino mu mulambu wa Yesu su? Kwata kwa muwa wa bantu na muulo bu abiwataa Yehowa nkulombeene kwitutakula mu kwibikita na kishima kyooso. (Badika Ezekyele 3:17-21.) Su tukwete kukita uno mudimo na kishima, twi balombeene kwamba bu bibambile Mpoolo mutumibwa shi: “Nee mwisuule mu mwanda wa mase a muntu ooso, eyendo ntshii mulenguule kintu su nkimune: anka mpàngo y’Efile Mukulu yooso ishima ngi yandji mwinuwukishe.” (Bikitshino 20:26, 27) Kulungula bantu mukandu w’Efile Mukulu na pabitale mpango yaaye nyi mushindo wibuwa wa kulesha shi atwata muwa na mase na muulo ukata.