Wantu woto soni
1. Unfa i sa ko sabi di Gaan Babilon
Unfa u du sabi taa di „Gaan Babilon” da hii dee poipoi keiki? (Akoalimbo 17:5) Luku dee soni di ta lei u taa sö a dë tuu:
A abi makiti a hii di goonliba. A sikifi a Bëibel taa di Gaan Babilon sindo a „dee peipei nasiön sëmbë ku dee peipei lö” liba. Nöö hën da di „gaan köndë . . . di ta buta hii dee könu u di goonliba aki tuu nëën basu.”—Akoalimbo 17:15, 18.
An sa dë dee politikima nasö dee seisonima. Te de o poi di Gaan Babilon kaba a sösö, nöö „dee könu u goonliba” ku „dee seisonima” o taanpu ta tjali te de ta poi ën kaba a sösö.—Akoalimbo 18:9, 15.
A ta poi Gadu në. Bëibel ta kai ën wan mujëë di ta sei hën sinkii, u di a ta wooko makandi ku dee politikima u feni möni ku woto soni (Akoalimbo 17:1, 2). A ta ganjan sëmbë a hii di goonliba, nöö a ta mbei sömëni sëmbë ta lasi de libi.—Akoalimbo 18:23, 24.
2. Na un ten di Mësiasi bi o ko?
Di Bëibel bi taki taa 69 wiki bi o pasa ufö di Mësiasi bi o ko.—Lesi Daniëli 9:25.
Na un ten dee 69 wiki bigi? A di jaa 455 bifö Keesitu. A di jaa dë, Gaama Nehemia bi dou a Jelusalen „u mbei ën” ko bunu baka.—Daniëli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.
Un longi dee 69 wiki bi dë? A so tjabukama woto u Bëibel, wan daka kë taki wan jaa (Nöbu 14:34; Ezekiëli 4:6). Fëën mbei, wan wiki kë taki seibi jaa. A di tjabukama woto aki, 69 wiki da 483 jaa (69 wiki x 7 daka).
Na un ten dee 69 wiki kaba? Ee u bigi konda a di jaa 455 bifö Keesitu, hën u konda 483 jaa puu, nöö u ta kai a di jaa 29 baka Keesitu.a Disi da di jaa di Jesosi dopu, hën a toon di Mësiasi!—Lukasi 3:1, 2, 21, 22.
3. Fasi u kula di nama ku buuu
Sömëni fasi dë fa data ta kula sëmbë ku di buuu u di sëmbë seei. So u dee fasi aki, da te data ta tei di buuu u wan sëmbë da wan woto sëmbë nasö te de ta tei di buuu u wan sëmbë buta a wan së u de sa du wan opalasi da di sëmbë ku ën. Ma u kuma Keesitu sëmbë wa ta tei na wan u dee fasi u kula aki.—Detolonomi 15:23.
Ma, so fasi u kula dë di wan Keesitu sëmbë seei musu taki ee a kë tei de. Wan Keesitu sëmbë musu taki ee a kë u data puu buuu fëën u de luku unfa sinkii dendu fëën dë, nasö ee a o tei di fasi u kula di de ta kai hemodialyse nasö hemodilutie. Söseei a musu taki ee a kë u data wooko ku di cell-saver nasö di hart-long masini te a musu du wan opalasi. Hiniwan Keesitu sëmbë musu taki da hënseei unfa a kë u data wooko ku di buuu fëën te de o opalasi ën, te de o öndösuku di buuu fëën nasö te de o kë kula ën a wan woto fasi. Hiniwan data sa du soni woto fasi te a nama ku dee fasi u kula aki. Fëën mbei hiniwan Keesitu sëmbë musu sabi finifini a fesi unfa de o wooko ku di buuu fëën te a musu du wan opalasi, nasö wan öndösuku, nasö te de o kulëën te a dë ku wan suwaki. Luku wantu soni di i sa hakisi iseei aki:
Ee dee data hai di buuu u mi buta go a wan masini dendu, hën di masini tapa u wooko wan pisiten, nöö mi háti o da mi pasi u mi si di buuu aki kuma buuu u mi jeti ö? Naa a o dë kuma na buuu u mi möön?—Detolonomi 12:23, 24.
Ee mi kisi makei, hën dee data tei pikisö u di buuu u mi mökisi ku deesi u de butëën a di kamian ka mi kisi di makei nasö u de butëën go a mi sinkii dendu baka, nöö mi háti o toobi mi ee mi du sö wan soni ö?
4. Te sëmbë di tööu paati ku deseei
Di Bëibel ta lei taa an dë wan bunu soni te wan womi ku hën mujëë paati. Söseei a ta lei gbelingbelin taa aluwasi de paati ku deseei, de an sa toona tööu ku wan woto sëmbë (1 Kolenti 7:10, 11). Ma so soni dë di sa mbei Keesitu sëmbë di tööu paati ku deseei.
Te wan womi an kë sölugu dee sëmbë fëën wosudendu: Hën da an kë sölugu dee sëmbë fëën wosudendu, hii fa a sa du ën. Kandë dee sëmbë fëën wosudendu ta pena u di de an abi soni u njan, soni u bisi, nasö wan kamian u libi.—1 Timoteo 5:8.
Te a ta fon di sëmbë di hën ku ën tööu: Hën da a ta fon di sëmbë sö tee taa a sa dëën makei, nasö taa a sa lasi hën libi seei.—Galasia 5:19-21.
Te a ta tapa di sëmbë di hën ku ën tööu fu an dini Jehovah: Te wan womi naso wan mujëë ta du soni u mbei a taanga da di sëmbë di hën ku ën tööu faa dini Jehovah.—Tjabukama 5:29.
5. Dee piizii ku dee fesa daka
Keesitu sëmbë an ta hoi dee piizii ku dee fesa dee an ta kai ku Jehovah. Ma a sa pasa taa wan sëmbë piki wan Keesitu sëmbë wan soni nasö a hakisi ën faa du wan soni a wan u dee fesa daka dë. Dee soni dee sikifi a di Bëibel ku dee soni di háti fuu ta da u pasi fuu du o heepi u fuu sabi andi u musu du. Boo luku wantu fasi fa u sa du soni.
Ee wan sëmbë bai „bëdaki” nasö „jai” da i. I sa piki di sëmbë taa: „Gaantangi fii e”. Ee di sëmbë kë sabi möön soni, nöö i sa piki ën faandi mbei ja ta hoi di fesa daka dë.
I manu, nasö i mujëë di an dë Jehovah Kotoigi ta hakisi i fii go njan makandi ku ën ku dee famii fëën a wan u dee fesa daka dë. Ee i háti ta da i pasi fii go njan makandi ku de, nöö i sa piki i manu nasö i mujëë a fesi taa ee de o du soni di an ta kai ku di biibi fii, nöö ja o sa go njan makandi ku de.
Di basi fii kë da i möön möni a liba a dee fesa daka. I bi o taa nönö u? Wë, i musu luku. Di basi fii ta da i di möni dë u di a ta hoi di fesa dë u, nasö u di a lo’ fa i ta wooko u?
Wan sëmbë da i wan kado a wan fesa daka. Kandë di sëmbë di kë da i di kado ta piki i taa: „Mi sabi taa ja ta hoi di fesa aki, ma mi kë da i di soni aki”. Kandë libi di sëmbë kë libi bunu ku i. Ma i ta si kuma di sëmbë kë pooba i luku u luku unfa di biibi fii dë u, nasö u mbei i hoi di fesa daka dë u? Te i wegi soni luku bunu, nöö i sa taki ee joo tei di kado nasö ee ja o tei ën. Aluwasi andi woo du, u kë du soni di an o mbei háti fuu fon u bakaten, söseei u kë hoi useei a Jehovah.—Tjabukama 23:1.
6. Siki di sëmbë abi di sa kisi wotowan
U di u lobi sëmbë, mbei u ta köni fu wa paaja wan siki di u abi da wotowan. Fëën mbei woo ta köni te u dë a sëmbë dendu ee u abi wan siki di sa kisi wotowan nasö ee u ta si kuma u abi wan siki di sa kisi wotowan. U ta du sö, u di di Bëibel ta piki u taa: „I musu lobi di wotowan fii kumafa i lobi iseei.”—Loomë 13:8-10.
Unfa wan sëmbë di abi wan siki di sa kisi wotowan sa du di soni di sikifi a di tëkisi aki? Sö wan sëmbë an musu suku u baasa nasö bosi woto sëmbë. Nöö an musu fii wan fasi ee dee woto sëmbë an ta kai ën ko a de pisi, u di de kë tjubi dee sëmbë u de wosudendu u di siki di a abi an kisi de. Nöö ufö wan sëmbë dopu, a musu mbei di fesima u dee gaanwomi sabi taa a abi sö wan siki, sö taa de sa seti soni u di siki fëën an kisi dee woto sëmbë dee o dopu tu. Ufö i bigi lei sabi wan sëmbë fii ku ën tööu, nöö ee i si kuma i abi wan siki di sa kisi wotowan, nöö a bi o bunu fii go puu buuu luku unfa soni dë a i sinkii dendu tuutuu. Te wan sëmbë ta du dee soni aki, nöö a ta lei taa ’an ta buta pakisei a soni fëën wanwan nöö, ma a ta buta pakisei a soni u wotowan tu’.—Filipi 2:4.
7. Wooko soni ku te i tja sëmbë go a kuutu
Ee wan sëmbë ta wooko da u nasö ee u ta wooko da wan sëmbë, nöö a dë wan bunu soni fuu sikifi buta a pampia un buka u mbei te a nama a möni soni. U musu du ën, aluwasi u ta wooko ku wan baaa nasö wan sisa (Jelemia 32:9-12). Ma tökuseei, so juu a sa pasa taa Keesitu sëmbë kisi pikipiki toobi u möni soni hedi nasö u woto soni hedi. Te a pasa sö, nöö a bi o bunu u de an biabia u fan u de sa kai a wan. Ma te de o fan, nöö de musu fan a wan saapi fasi, söseei a wan lesipeki fasi ku deseei, nöö woto sëmbë aan fu sabi.
Ma unfa a dë te wan sëmbë ganjan wan wotowan a möni soni nasö a wan woto soni, nasö te wan sëmbë mindi soni da wan wotowan u poi hën në? (Lesi Mateosi 18:15-17.) Jesosi bi piki u dii soni di u musu du te a dë sö:
Mbei möiti u seeka di taki ku di sëmbë wanwan. —Luku vers 15.
Ee di sëmbë an kë, nöö hakisi wan nasö tu woto sëmbë u di kemeente di taanga a di biibi, u de go ku i te joo go fan ku di sëmbë möön.—Luku vers 16.
Ee soni an seeka möönsö, nöö i sa tja di woto go a dee gaanwomi awa.—Luku vers 17.
Möön gaanfa, wa o tja dee baaa ku dee sisa fuu go a kuutu, u di di soni dë sa poi Jehovah në, söseei a sa poi di në u di kemeente (1 Kolenti 6:1-8). Ma so soni dë aki di u musu u go a kuutu ku de u de sa seeka. Soni kuma te wan womi ku wan mujëë ta booko tööu, te wan mama nasö wan tata kë feni di leti faa kiija di mii fëën, te wan womi nasö wan mujëë musu feni möni u di di tööu u de booko, te lanti musu paka wan sëmbë möni, te di masikapei u wan sëmbë an abi möni möön, nasö te wan sëmbë sikifi buta a pampia ambë a kë da dee gudu fëën. Wan Keesitu sëmbë di nango a kuutu u dee soni aki hedi, u di an kë mbei toobi, an ta pasa Bëibel wëti.
Wan Keesitu sëmbë an ta pasa Bëibel wëti te a go a siköutu da wan sëmbë di kisi wan woto sëmbë duumi ku ën ku taanga, nasö di du hogihogi ku wan piki mii, nasö di da wan woto sëmbë makei, nasö di fufuu wan gaan möni nasö wan dii soni u wan wotowan, nasö di kii wan woto sëmbë.
a Ee u konda kumutu a di jaa 455 bifö Keesitu te go miti di jaa 1 bifö Keesitu, nöö hën da u puu 454 jaa. Ee u konda kumutu a di jaa 1 bifö Keesitu te go miti di jaa 1 baka Keesitu, nöö a ta ko wan jaa (di jaa nolu an dë). Kumutu a di jaa 1 baka Keesitu te go miti di jaa 29 baka Keesitu da 28 jaa. Nöö sö u ta ko kai a 483 jaa.