“Kuvulwa” Kwemculu Wasendvulo
Incenye yemculu loshile lowatfolakala e-Ein Gedi nga-1970 beyingafundzeki. Umshini wekusikena lobitwa ngekutsi yi-3-D scan, waveta kutsi lomculu bewucuketse incenye yencwadzi yaLevithikhusi lenelibito laNkulunkulu
NGA-1970, bantfu labacwaninga ngemlandvo batfola umculu lobewushe kakhulu e-Ein Gedi ka-Israyeli madvutane nelugu lweLwandle Lolufile. Batfola lomculu ngesikhatsi kudzilitwa lisinagogi lebelishe ngesikhatsi lelidolobha libhujiswa ngelikhulu lesitfupha C.E. Ngesizatfu sekutsi lomculu bewushe kakhulu, kwaba matima kutsi bakhone kuwufundza. Bacwaningi basebentisa umshini wekusikena lobitwa ngekutsi yi-3-D scan kute bakhone kuwufundza. Tebuchwepheshe tasita kakhulu kutsi labacwaningi bakhone kutfola loko lobekucuketfwe ngulomculu.
Yini labacwaningi labayitfola kulomculu? Lomculu bewunemavesi laseBhayibhelini. Lokwasala kulomculu bekungemavesi ekucala encwadzi yaLevithikhusi. Lamavesi ahlanganisa libito laNkulunkulu ngetinhlavu letine tesiHebheru. Lomculu watfolakala emkhatsini welikhulu lesi-50 C.E. na-400 C.E., futsi loko kwawenta waba ngumculu lomdzala kakhulu lowatfolakala ngemuva kwekutsi kutfolakale imibhalo yesandla lebitwa ngekutsi yi-Qumran. I-The Jerusalem Post, leyabhalwa nguGil Zohar itsi: “Kutfolakala kwalomculu wase-Ein Gedi lokhuluma ngencwadzi yaLevithikhusi kutsetse iminyaka lecishe ibe ngu-1 000 kusukela kwatfolakala imiculu yaseLwandle Lolufile naleminye imibhalo yesandla lokuyi-Aleppo Codex.” ImiBhalo lekulemiculu ikhombisa kutsi imibhalo yema-Masorete yeTorah “ayikashintji kuleminyaka letinkhulungwane leyengcile futsi bakopishi bayo abazange bente emaphutsa lebekatawushintja umlayeto wayo.”