Uchapaji wa Kisiri

Wakati wa marufuku, chakula cha kiroho kiliingizwa nchini Rumania kwa njia ya magazeti, vitabu, stensili, na kwa njia nyinginezo, kisha nakala zikafanywa nchini humo. Nyakati nyingine habari ilikuwa imetafsiriwa tayari katika Kirumania na Kihungaria, lakini kwa kawaida ndugu walitafsiri kutoka Kiingereza, Kifaransa, Kijerumani, au Kiitaliano. Chakula hicho cha kiroho kililetwa na watu kama vile watalii kutoka nchi za kigeni, wanafunzi waliokuja kusoma, na Warumania waliorudi nyumbani baada ya kusafiri.

Maofisa wa Idara ya Usalama walijaribu sana kuwakamata wale waliopeleka vifaa, na pia kujua mahali ambapo kazi ya uchapaji na kutoa nakala ilifanyiwa nchini Rumania. Kwa busara, ndugu walifanya kazi hiyo katika nyumba kadhaa za akina ndugu zisizopenya sauti katika miji na majiji kadhaa. Katika nyumba hizo walitengeneza vyumba vidogo vya siri kwa ajili ya mashine za kufanya nakala. Baadhi ya vyumba hivyo vilikuwa nyuma ya majoko, ambayo kwa kawaida yanashikamana na ukuta. Hata hivyo, ndugu waliyarekebisha majoko hayo ili yaweze kusogezwa na wakatengeneza mlango uliofichika nyuma yake.

Sándor Parajdi alifanya kazi ya uchapaji wa kisiri mjini Tirgu-Mures, ambako alichapa andiko la siku, Huduma Yetu ya Ufalme, Mnara wa Mlinzi, na Amkeni! Ndugu Sándor anasema: “Tulifanya kazi kwa muda wa saa 40 hivi mwishoni mwa kila juma, na kulala kwa zamu kwa muda wa saa moja. Harufu ya kemikali ilipenya mavazi na ngozi zetu. Siku moja niliporudi nyumbani, mwana wangu aliyekuwa na miaka mitatu alisema hivi: ‘Baba, unanuka kama andiko la siku!’”

Traian Chira, aliyekuwa na mke na watoto, alifanya nakala na kusafirisha vichapo katika Mkoa wa Cluj. Traian alipewa mashine kuukuu ya kufanya nakala iliyoendeshwa kwa mkono ambayo iliitwa Kinu. Ilifanya kazi, lakini vitabu vilivyochapwa kwa mashine hiyo havikuvutia hata kidogo. Kwa hiyo, Traian akamwomba ndugu aliyekuwa fundi airekebishe. Ndugu huyo alichunguza mashine hiyo, lakini Traian alipomtazama usoni alijua kwamba mashine hiyo kuukuu haingerekebika. Ndipo ndugu huyo akasema kwa furaha: “Ninaweza kukutengenezea mashine mpya!” Na alifanya mengi zaidi. Alitumia chumba cha chini ya ardhi cha dada fulani kama karakana na akatengeneza mashine ya kukata chuma. Hakutengeneza mashine moja tu ya kufanya nakala bali mashine zaidi ya kumi! Mashine hizo mpya zilipelekwa kwenye sehemu nyingine za nchi na zikafanya kazi vizuri.

Katika miaka ya 1980 ndugu kadhaa walifundishwa kuendesha mashine bora za kufanya nakala zenye mabamba duara ya kuchapia. Ndugu Nicolae Bentaru alizoezwa kwanza, naye akawazoeza wengine. Watu wote wa familia ya Bentaru walisaidiana kufanya kazi hiyo, na kila mtu alikuwa na kazi fulani. Ndivyo zilivyofanya familia nyingi. Ilikuwa vigumu kufanya kazi hiyo kisiri, hasa katika kipindi ambapo maofisa wa Idara ya Usalama walipekua nyumba na kuwapeleleza watu. Kwa hiyo, iliwabidi ndugu kufanya kazi haraka, na walitumia saa nyingi Jumamosi na Jumapili ili kufanya kazi ya kuchapa na kusafirisha vitabu. Kwa nini walifanya kazi hiyo Jumamosi na Jumapili? Kwa sababu katikati ya juma walikuwa wakifanya kazi ili kuruzuku familia.

Iliwabidi ndugu kuwa waangalifu pia waliponunua karatasi. Mteja aliulizwa sababu ya kununua karatasi hata aliponunua furushi moja tu la karatasi 500 tu, na ndugu walitumia karatasi 40,000 hivi kila mwezi! Kwa hiyo, ndugu walihitaji kuwa waangalifu waliposhughulika na wafanyakazi madukani. Na kwa kuwa magari yalichunguzwa kwa ukawaida, ilikuwa lazima wajihadhari pia waliposafirisha vifaa.

[Sanduku katika ukurasa wa 132, 133]

Njia za Kufanya Nakala

Katika miaka ya 1950 habari zilinakiliwa kwa mkono, mara nyingi kwa kutumia karatasi za kaboni. Hiyo ndiyo iliyokuwa njia rahisi zaidi na ifaayo ya kufanya nakala za vichapo vya kujifunzia Biblia. Ingawa njia hiyo ilikuwa ya polepole na yenye kuchosha, ilileta manufaa kwa sababu wale walionakili walikumbuka karibu habari zote. Kwa hiyo, walipofungwa gerezani, waliwatia wengine moyo sana kiroho. Ndugu pia walitumia mashine za kuchapa, lakini ilikuwa lazima kuwajulisha polisi kuzihusu na ilikuwa vigumu kuzipata.

Mashine za kufanya nakala zilizotumia stensili zilianza kutumiwa mwishoni mwa miaka ya 1950. Ili kutengeneza stensili, ndugu walichanganya gundi, jelatini, na nta, kisha wakatandaza mchanganyiko huo juu ya kifaa chenye umbo la mstatili, hasa kioo. Wakitumia wino maalumu walioutengeneza wenyewe, ndugu hao waliandika herufi zilizoinuka kwenye karatasi. Wino ulipokauka, waliweka karatasi hiyo vizuri juu ya ule mchanganyiko na kuibana ili kutengeneza stensili. Hata hivyo, stensili hizo hazikudumu, kwa hiyo walilazimika kutengeneza stensili mpya daima. Na sawa na zile habari zilizonakiliwa kwa mkono, stensili hizo ziliwahatarisha akina ndugu kwa sababu mtu aliyenakili angeweza kujulikana kupitia mwandiko wake.

Kuanzia miaka ya 1970 hadi miaka ya mwisho-mwisho ya marufuku, ndugu walitengeneza na kutumia zaidi ya mashine kumi ndogo za kuchapa ambazo ziliendeshwa kwa mkono. Zilitengenezwa kwa kuiga muundo wa mashine fulani kutoka Austria, nazo zilitumia mabamba ya kuchapia ambayo yalitengenezwa kwa karatasi iliyofunikwa kwa plastiki. Ndugu waliiita mashine hiyo Kinu. Mwishoni mwa miaka ya 1970, mashine chache za kuchapa zenye mabamba ya duara zilinunuliwa, lakini ndugu hawakuweza kuzitumia kwa kuwa walishindwa kutengeneza mabamba ya kuchapia. Hata hivyo, kuanzia mwaka wa 1985, ndugu kutoka nchi iliyoitwa Chekoslovakia, ambaye alikuwa mtaalamu, aliwafundisha akina ndugu jinsi ya kutengeneza mabamba hayo. Baadaye, ndugu waliweza kuchapa vichapo vingi na bora zaidi.

Miaka miwili baadaye, nilipata pendeleo la kufanya kazi ya kununua karatasi kwa ajili ya uchapaji ulioendeshwa kwa siri. Katika mwaka wa 1980, nilijifunza jinsi ya kuchapa na nilisaidia kuchapa Mnara wa Mlinzi, Amkeni!, na vichapo vingine. Tulitumia mashine ya kufanya nakala na mashine nyingine ndogo ya kuchapa iliyoendeshwa kwa mkono.

Wakati huo, nilifahamiana na Veronica, dada mzuri na mwaminifu kwa Yehova, na tukaoana. Veronica alinisaidia sana katika kazi yangu. Katika mwaka wa 1981, Otto Kuglitsch kutoka ofisi ya tawi ya Austria alinifundisha kuendesha mashine yetu ya kwanza ya kuchapa yenye bamba duara la kuchapia. Tuliweka mashine nyingine ya kuchapa huko Cluj-Napoca mwaka wa 1987, nami nikapewa kazi ya kuwazoeza ndugu kuiendesha.

[Picha katika ukurasa wa 133]

Kile Kinu

[Picha katika ukurasa wa 134]

Veronica na Nicolae Bentaru katika chumba cha siri chini ya nyumba yao