ARTÍCULO RÍ MUʼNIGAJMAA 30
Gáʼga ra̱ja̱a̱ má xúʼko̱ ngajua ndrígúlú
“Gaganiánʼ ga̱jma̱a̱ ngajua náa xúgíʼ” (EFES. 4:15).
AJMÚÚ 2 Ikháán mbiʼyaaʼ Jeobá
RÍ MUʼNIGAJMAAa
1. Ndiéjunʼ nijmañaaʼ índo̱ nitanigajma̱a̱ Biblia rá.
LÁ NARMÁʼÁAN a̱jkia̱a̱nʼ xúgíʼ rí nijmañaaʼ índo̱ nitanigajma̱a̱ Biblia ráʼ. Mbá asndu niʼniaʼ tsiánguá ma̱ta̱ya̱a̱ rí Dios gíʼdoo mbóoʼ mbiʼyuu ga̱jma̱a̱ niʼnii a̱jkia̱a̱nʼ índo̱ nitayá dí Dios na̱nguá eʼni rí xa̱bu̱ mumíniiʼ náa infierno. Mbáa asndu ninigua̱a̱ʼ índo̱ nijmañaaʼ rí ma̱ndoo matangi̱i̱n makuwa mbu̱júu̱ bi̱ nandaaʼ xtañún ga̱jma̱a̱ maraxtaa gajmiáanʼ náa ku̱ba̱ʼ mitsaanʼ.
2. Xú káʼnii nitasngájma rí nijmañaaʼ itháan rá. (Efesios 5:1, 2.)
2 Índo̱ nitagíʼdi̱i̱ nitanigajma̱a̱ Ajngáa rawuunʼ Dios, ni̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ rí nandaaʼ xtayáá Jeobá. Ikhaa ngajua rúʼko̱ niʼni rí matanimbánii dí rajmañaʼ. Nitagíʼdi̱i̱ nitraʼwíí májánʼ rí matani numuu rí nitayáá ndiéjunʼ rí eʼthí náa Biblia. Ma̱ngaa nitriʼkui̱i̱ xóo natatsaʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ xóo tani̱ numuu rí nandaaʼ matani rí Dios maʼdxuu. Ikhaa má xóo mbáa ada̱ ndaʼyaridoo anu̱u̱, ikháan mangáán nitagíʼdi̱i̱ nitayaridáá Ana̱a̱ʼ bi̱ xtáa mekhuíí (atraxnuu Efesios 5:1, 2).
3. Ndiéjunʼ ma̱ndoo murajximíjnalú rá.
3 Ma̱ndoo murajximíjnalú: “Lá nandoʼ ka̱yo̱o̱ itháan Jeobá ki xó nákha nijngúnʼ iyaʼ ráʼ. Lá nandxaʼwaminaʼ o nani xóo ma Jeobá eʼni, itháán índo̱ nasngájmúún a̱ngui̱nʼ rí nandoʼ kañun rá.” Á mu nduʼyáá dí ngajua rí kuaʼdáá nijxaa, xáxmiéjunlú. Rígi̱ nigíʼníí mangiin timbíin cristianos bi̱ nikuwa nákha siglo timbá. Mú Jesús na̱nguá niniñunʼ ga̱jma̱a̱ xáʼniñulu mangáánʼ (Apoc. 2:4, 7). Ndaʼyoo rí ma̱ndoo muʼni mbaja̱a̱ ngajua rí kuaʼdáálú ikha má índo̱ xóo nigíʼdi̱i̱ nijmañulúʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí gajkhun.
4. Ndiéjunʼ gúʼyáá náa artículo rá.
4 Náa artículo rígi̱, ginii mbuʼyáá xú káʼnii ma̱ndoo muʼni mba̱ja̱a̱ ngajua rí kuaʼdáá náa Jeobá ga̱jma̱a̱ náa a̱ngiu̱lú. Nda̱wa̱á mbuʼyáá xú káʼnii ma̱ndoo mambáyulú ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ xa̱bu̱ índo̱ nuʼnilú rígi̱.
GUʼNI TSIAKIMÍJNA̱ MU MBA̱JA̱A̱ RÍ NANDULÚ KUʼYÁÁ JEOBÁ
5, 6. a) Ndiéjunʼ xkujndu niraʼnuu apóstol Pablo índo̱ niʼni ñajuunʼ Jeobá rá. b) Ndiéjunʼ nixkaxi̱i̱ mu maʼni má xúʼko̱ ñajuunʼ Jeobá xá.
5 Índo̱ apóstol Pablo niʼni ñajuunʼ Jeobá nixtáa gagi náa niʼtáráʼa, mú ma̱ngaa niraʼnuu mbaʼa xkujndu. Mbaʼa nutu ndiyóoʼ maʼga mitsínguánʼ, mú ninindxu̱u̱ gakhi̱i̱ náa ni̱jkha̱ Pablo, numuu rí nguáná “nimíñuu magu̱ʼwi̱i̱ náa mañu” ga̱jma̱a̱ “gamíi náa kuʼwáʼ”. Ma̱ngaa asndu nimínúuʼ nini xa̱bu̱ sia̱nʼ (2 Cor. 11:23-27). Maski asndu ikhaa niʼni tsiakimijna mambáñun a̱ngui̱i̱n na̱nguá nixna núma̱aʼ ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ rí niʼni ikhaa (2 Cor. 10:10; Filip. 4:15).
6 Ndiéjunʼ nixkaxi̱i̱ Pablo mu maʼni má xúʼko̱ ñajuunʼ Dios rá. Ikhaa nijmañuu xú káʼnii nindxu̱u̱ Jeobá núma̱aʼ má dí niʼnigajmaa náa Kiʼniraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ ndiʼyoo xóo nixtáa ikhaa. Ikhaa ndiʼyoo gajkhun rí Jeobá nandoo kaʼyoo (Rom. 8:38, 39; Efes. 2:4, 5). Ikha jngóo Pablo nijkhánú nindoo kaʼyoo wéñuuʼ Jeobá. Nisngajmaaʼ rígi̱ ‹índo̱ nimbáñún bi̱ Dios niraʼwíin ga̱jma̱a̱ rí nimbáñún má xúʼko̱› (Heb. 6:10).
7. Ndiéjunʼ gámbáyulú mu muʼni mbaja̱a̱ rí nandulú kuʼyáá Jeobá rá.
7 Mu mba̱ja̱a̱ xóo itháán rí nandulú kuʼyáá Dios gíʼmaa muʼni tsiakimijna índo̱ gúʼnigajma̱a̱ Ajngáa rawuunʼ. Índo̱ guraxnuu Biblia, ndayóoʼ murajximíjna̱lú rígi̱: “Ndiéjunʼ eʼsngóʼ versículos rígi̱ ga̱jma̱a̱ rí Jeobá nandoo kaʼyoʼ rá. Náa numuu gíʼmaa maʼndoo ka̱yo̱o̱ Jeobá rá.”
8. Xú káʼnii embáyulú mba̱ja̱a̱ rí nandulú kuʼyáá Dios índo̱ nuʼtákáñíí xá.
8 Imbo̱o̱ rí ma̱ndoo mambáyulú mu muʼni mbaja̱a̱ rí nandulú kuʼyáá Jeobá nindxu̱u̱ rí muʼthán rí gíwánʼ náa a̱jkiu̱lú índo̱ guʼtákáñíí tsejtsíí mbiʼi (Sal. 25:4, 5). Ga̱jma̱a̱ Jeobá mariʼña̱a̱ rí muʼtákáñíí (1 Juan 3:21, 22). Khanh,b mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ bi̱ xtáa náa Asia, niʼthí: “Nákha ginii nindoʼ ka̱yo̱o̱ Jeobá i̱ndó numuu rí naguxnuu náa Biblia. Mú ngajua rúʼko̱ nijkha ra̱ja̱a̱ índo̱ ndi̱yo̱o̱ xú káʼnii eriʼña̱a̱ índo̱ natakáñuu, rígi̱ nixkajxu̱u̱n mu mani xó má eyoo ikhaa”.
GUʼNI TSIAKIMIJNA MU MBA̱JA̱A̱ RÍ NANDULÚ KUʼÑÚÚN IʼWÍÍNʼ
9. Xú káʼnii nisngájmaa Timoteo rí nindoo kaʼñúún a̱ngui̱i̱n rá.
9 Tsiguʼ nda̱wa̱á rí Pablo ninindxu̱u̱ mbáa cristiano, nininiiʼ mbáa májáanʼ ndxáma bi̱ mbiʼyuu Timoteo. Ikhaa ra̱ʼkhá tháán eyoo kaʼyoo Jeobá ga̱jma̱a̱ nandoo kaʼñún xa̱bu̱. Pablo niʼthúún filipenses ga̱jma̱a̱ numuu Timoteo: “Na̱nguá gúʼdaa i̱mba̱a̱ bi̱ naʼni xóo ikhaa, bi̱ gajkhun naxmiéjuunʼ kaʼyala” (Filip. 2:20). Pablo na̱nguá niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Timoteo dí naʼni májánʼ o rí naxná májánʼ discurso. Rí ikhaa itháán niniguʼ rí xóo nindxu̱u̱, ma̱ngaa xú káʼnii esngájma rí nandoo kaʼñún a̱ngui̱i̱n. Mbáa asndu congregación naguáʼthi̱i̱n mbiʼi índo̱ Timoteo maʼga gáʼñúún (1 Cor. 4:17).
10. Xú káʼnii nisngajmaa Anna ga̱jma̱a̱ ajmbio̱o̱ rí nandún kuñún a̱ngiu̱ún xá.
10 Mangáanʼ nduʼyáálú xú káʼnii ma̱ndoo mumbáñuun a̱ngiu̱lú (Heb. 13:16). Narmáʼáan a̱jkia̱la eʼni Anna, bi̱ niʼthá náa artículo rí ninújngoo ráʼ. Nda̱wa̱á rí nirígá ruʼwa mbiʼ ikhaa ga̱jma̱a̱ ajmbio̱o̱ nigún guyáá mbá familia bi̱ nindxu̱ún Testigos. Nixpatrígú tsu̱du̱u̱ guʼwún ikha jngóo familia bugi̱ na̱nguá guáʼdáá xtíin kaʼwu mugíʼ. Anna naʼthí rí nini: “Kundéjkua̱xu̱ xtíin, ma̱ngaa nijñaxu ga̱jma̱a̱ índo̱ nirtanga̱a̱xu xtiñúún, nirmigaʼxu ga̱jma̱a̱ ninixu̱ plancha. Ikháanʼ nikumuxuʼ rí ninixu̱ na̱nguá má gíʼdoo wéñuuʼ numuu, núma̱aʼ rí nimbáñun, rí xúgi̱ nambájxuxu májánʼ gajmiúxu familia bugi̱”. Rí maʼndún kuñún a̱ngiu̱lú, Anna ga̱jma̱a̱ ajmbio̱o̱ nixkajxi̱i̱n rí mumbáñún (1 Juan 3:17, 18).
11. a) Xú káʼnii ku̱mu̱ún tikhuin índo̱ nusngajmá rí nandulú kuʼñúún rá. b) Xó má eʼthí Proverbios 19:17, xú káʼnii eʼyoo Jeobá índo̱ nusngajmá rí nandulú kuʼñúún iʼwíínʼ rá.
11 Índo̱ nuʼniuu rí májánʼ ga̱jma̱a̱ nusngajma rí nandulú kuʼñúún eʼwíinʼ, nduʼyaridáá xóo endxa̱ʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ xóo eʼni Jeobá. Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí nuʼni nduyáá iʼwíínʼ. Mbáa asndu na̱nguá eʼyáá xú káʼnii ku̱mu̱ún iʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí nuʼniu̱nlú. Khanh, bi̱ niʼthá náa kutriga̱ 8, narmáʼáan májánʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún bi̱ nimbáyíí, ikhaa eʼthí: “Náxniin wéñuuʼ núma̱aʼ a̱ngiu̱lú bi̱ nigún ku̱ñu̱u̱n náa maʼgá gátaraʼa. Ra̱ʼkhá tháán májáanʼ a̱jkiu̱ún. Nigún ku̱ñu̱u̱n mu makuíʼtsú gajmíʼ, tséʼniuu maski asndu raʼkháa mba̱a̱, ga̱jma̱a̱ asndu nigún guniñu̱u̱ʼ náa goʼwóoʼ. Xúgi̱ nda̱yo̱o̱ dí ra̱ʼkhá tháán nini tsiakimijna, nini rígi̱ numuu rí nandún kuyoʼ”. Gajkhun má dí raʼkháa xúgínʼ muxnáa núma̱aʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí muʼniu̱u̱n. Mú xó má eʼthí Khanh ga̱jma̱a̱ numún bi̱ nimbayíí: “Asndu xóo nandoʼ gartanga̱a̱ xúgíʼ rí májánʼ dí niniuʼ, mú na̱nguá eyoo náa kúwíin tikhun. Mú Jeobá ndaʼyoo, ga̱jma̱a̱ natakáñuu rí ikhaa maʼni tsajkurámiinʼ ga̱jma̱a̱ numuʼ”. Jeobá ndaʼyoo xúgíʼ rí nuʼni ga̱jma̱a̱ numún eʼwíinʼ tséʼniuu má á mu chíʼgíiʼ, ikhaa ndaʼyoo rí gíʼdoo numuu ga̱jma̱a̱ ndaʼyoo xó rí gíʼmaa maʼni numa̱a̱ʼ (atraxnuu Proverbios 19:17).c
Índo̱ na̱jkha̱ raja̱ánlúʼ xó má eyoo Jeobá, nduʼyáʼ xóo ma̱ndoo mumbáñuun iʼwíínʼ. (Atayáá kutriga̱ 12).
12. Xú káʼnii gándoo gusngajmá a̱ngiu̱lú xa̱bekha bi̱ nijngún má iyááʼ rí nandún kuñún a̱ngiu̱lú rá. (Atayáá ma̱ngaa xtiʼkhu.)
12 Á mu nindxa̱a̱ʼ mbáa ndxájulú xa̱biya̱, xú káʼnii gándoo gatasngajmá rí nandaaʼ xtañún a̱ngiu̱lú bi̱ kúwíin náa congregación rá. Atambáñun. Mbáa ndxájulú ndxáma bi̱ mbiʼyuu Jordan nirajxu̱u̱ mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ xú káʼnii gándoo gaʼni mu mambáñun xóó itháán a̱ngiu̱lú. Bi̱ kayá edxu̱u̱ niʼthún rí naniguʼ rí naʼni, mú niʼthúu̱n rí ma̱ndoo maʼni xóó itháan. Mbá xkri̱da, niʼthúu̱n rí maʼganú miʼcha̱ náa Salón mu ma̱ndoo marajxi̱ín a̱ngiu̱lú, rí maʼni comentar náa reunión ga̱jma̱a̱ rí xániñuuʼ maʼtáraʼa náa grupo ndrígóo ga̱jma̱a̱ gáʼyoo xú káʼnii gándoo gambáñún a̱ngiu̱lú. Índo̱ niʼnimbánuu consejo rí nikhánáá, raʼkháa i̱ndó niʼni rataminaʼ mu magruigú xóó ñajunʼ, Jordan niʼni mba̱ja̱a̱ rí nandoo kaʼñún a̱ngiu̱lú. Ma̱ngaa nijmañuu rí índo̱ mbáa ndxájulú nanindxu̱u̱ siervo ministerial, na̱nguá gíʼdu̱u̱ mambáñun eʼwíinʼ, ikhaa naʼni má xúʼko̱ xó má e̱ʼkha̱ raʼni (1 Tim. 3:8-10, 13).
13. Ndiéjunʼ nimbáyúu Christian mu matanga̱a̱ mani̱ndxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ rá.
13 Lá ninindxa̱a̱ʼ mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ o siervo ministerial nákha wajyúuʼ ráʼ. Jeobá tsémbumuu kaʼyoo xúgíʼ rí nitani̱ ga̱jma̱a̱ ngajua rí nitasngájma (1 Cor. 15:58). Ga̱jma̱a̱ asndu xúgi̱ Jeobá ndaʼyoo ngajua rí natasngájma, mbáa ndxájulú bi̱ mbiʼyuu Christian ra̱ʼkhá tháán nigáwíinʼ a̱jkiu̱u̱n índo̱ niniñuʼ ranindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱. Mú na̱nguá nikáguabaaʼ, ikhaa niʼthí: “Maski asndu nánguá nindxu̱ʼ bi̱ kayá edxu̱u̱ mu tániʼñúuʼ xúgíʼ rí kaʼyoʼ mani ga̱jma̱a̱ numuu rí nandoʼ ka̱yo̱o̱ Jeobá”. Nda̱wa̱á ikhaa ninindxu̱u̱ mbu̱júu̱ bi̱ kayá edxu̱u̱. “Asndu nini a̱jma̱ a̱jkiu̱nʼ mu mani̱ndxu̱ʼ mbu̱júu̱ bi̱ kayá edxu̱u̱, mú nindxa̱ʼwáminaʼ á mu Jeobá nagáwíin a̱jkiu̱u̱n kaʼyoʼ ga̱jma̱a̱ naniñuʼ rí ikhúún mani ñajunʼ ndrígóo náa Nagimbáanʼ, ikhúún gíʼmaa magruigúu numuu rí nandoo kaʼyoo, ga̱jma̱a̱ nandoo kañun a̱ngiu̱lú”.
14. Ndiéjunʼ ejmañulú ga̱jma̱a̱ rí niʼthí ndxájulú bi̱ xtáa náa Georgia rá.
14 Bi̱ nindxu̱lú xa̱bi̱i̱ Jeobá nusngajmá rí nandulú kuʼñúún bi̱ na̱nguá nindxu̱ún Testigos (Mat. 22:37-39). Mbá xkri̱da, ndxájulú Elena, bi̱ xtáa náa república ndrígóo Georgia naʼthí: “Nákha ginii i̱ndó nagájnuu gátaraʼa numuu rí nandoʼ ka̱yo̱o̱ Jeobá. Mú índo̱ nijkha ra̱ja̱a̱ xóo eyoo ka̱yo̱o̱ Anu̱lú bi̱ xtáa náa mekhuíí, ma̱ngaa nindoʼ kañun xa̱bu̱. Nandxa̱ʼwáminaʼ xú káʼnii xkujndu nuraʼníí ga̱jma̱a̱ ndiéjunʼ ma̱ndoo mathu̱u̱n, índo̱ nandxaʼwamina xúʼko̱ káʼnii itháan nindoʼ gambáñun” (Rom. 10:13-15).
RÍ NAMBÁYULÚ NUMUU DÍ NANDULÚ KUʼÑÚÚN EʼWÍINʼ
Maski káaʼ mbóo rí nuʼnilú rígi̱ mambáñun mbaʼin xa̱bu̱. (Atayáá kutriga̱ 15 ga̱jma̱a̱ 16).
15, 16. Xó má kujmaa náa xtiʼkhuu, xú káʼnii embáñunlu iʼwíínʼ índo̱ nusngajmá rí nandulú kuʼñúún rá.
15 Índo̱ nusngajmá rí nandulú kuʼñúún a̱ngiu̱lú asndu nambáñun eʼwíinʼ. Índo̱ nikuwáanʼ náa awúu̱n nandii COVID-19, Paolo ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ nimbáñún mbaʼin a̱ngiu̱lú gu̱ʼu̱ guanii mu majmúún teléfono, tableta o computadora ndrígún mu ma̱ndoo mutaraʼa. Mbáa dí ikhaa niʼniuu miʼskhaa majmuu, mu nda̱wa̱á nijmañuu ga̱jma̱a̱ niʼthún bi̱ kúwíin náa goʼwóo mu makuwíin náa Conmemoración. Mbá 60 rí ikhiin niʼngo̱o̱ nikúwíin nidxawíín. Xó ma eʼyáá nimbáyúu ndxájulú ga̱jma̱a̱ bi̱ kaʼñún, xúgíʼ tsiakii rí niʼni Paolo ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱. Mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ niʼnirámáʼ náa inuu Paolo: “Naxnáa núma̱aʼ numuu rí nirásnguxu bi̱ nindxu̱xu̱ xa̱bu̱ guaniánʼ, nditháan xámbumuxu rí Jeobá nisngajma rí naxmiéjunʼ kaʼyuxu̱ ga̱jma̱a̱ xó má rí niʼngo̱o̱ a̱jkia̱la ikháan índo̱ nisngúxu”.
16 Xúgíʼ rígi̱ Paolo nijmañuu mbá rí gíʼdoo wéñuuʼ numuu, ikhaa ndiʼyoo rí itháán gíʼdoo numuu rí maʼndulú kuʼñúún iʼwíínʼ ki xóo rí najmañulú o rí najmáán nuʼnilú, ikhaa eʼthí: “Nákha wajyúuʼ ninindxu̱ʼ circuito. Mbáa a̱ngiu̱lú asndu nánguá ermáʼáan a̱jkiu̱ún discurso rí nixna, mú mbáa narmáʼáan a̱jkiu̱ún xú káʼnii nimbáñún”.
17. Tsáá i̱mba̱a̱ embáyúu índo̱ nusngajmá ngajua rá.
17 Índo̱ nusngajmá rí nandulú kuʼñúún iʼwíínʼ asndu mangáanʼ nambáyulú. Rígi̱ eʼyáá xó ma nigíʼnuu mbáa ndxájulú bi̱ xtáa náa Nueva Zelanda. Mbóoʼ mbiʼi sábado wakhaʼ, Jonathan ndiʼyoo mbáa ndxájulú precursor naʼtáraʼa mbáwii náa mijkha, ikhaa niraʼwíí rí magajnúu gáʼtaraʼa ga̱jma̱a̱ rí wakhííʼ sábado, mbiʼi rúʼko̱ na̱nguá nindxa̱ʼwáminaʼ rí asndu ikhaa má gámbáyúu rí niraʼwíí maʼni. Jonathan naʼthí: “Nákha xúʼko̱ na̱nguá nigu̱ʼ mataraʼa, mú índo̱ ndi̱yo̱o̱ xú káʼnii májánʼ esngáa precursor ga̱jma̱a̱ xóo májánʼ gajnu rí naʼtaraʼa nigíʼdu̱u̱ niniguʼ mataraʼa. Ma̱ngaa rígi̱ niʼni rí maguʼdáa mbáa bi̱ nambájxu̱ʼ májánʼ gajmuʼ bi̱ rakha tháán nimbáyuʼ mandxa̱ʼwamínaʼ xó ma endxa̱ʼwáminaʼ Jeobá, nanigu̱ʼ rí mataraʼa ga̱jma̱a̱ nambájxu̱ʼ gajmuʼ itháán Jeobá”.
18. Ndiéjunʼ eyoo Jeobá rí muʼnilú rá.
18 Jeobá nandoo rí maʼga ra̱ja̱a̱ rí nandulú kuʼyá ikhaa ga̱jma̱a̱ iʼwíínʼ. Xó ma ndiʼyáa mu maʼndulú kuʼyáá itháán Jeobá gíʼmaa muraxnuu Ajngáa rawuunʼ, mundxaʼwamíjná rí nuraxnuu ga̱jma̱a̱ muʼtákáñii tsejtsíí mbiʼi. Ma̱ngaa ma̱ndoo musngajmá rí nandulú kuʼñúún a̱ngiu̱lú, índo̱ numbáñún xó ma eʼngo̱o̱. Índo̱ na̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ ngajua rí kuáʼdáá ma̱ndoo mambájxulú itháán gajmiúlú Jeobá ma̱ngaa gajmiúlú a̱ngiu̱lú. ¡Ma̱ndoo mambájxulú gajmiúlú asndu kámuu mbiʼi!
AJMÚÚ 109 Gaʼndulúʼ kuʼyamijná ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱lú
a Tséʼniuu á mu kúwáanʼ má mbayuuʼ tsiguʼ náa xuajñuu Jeobá o ndiʼkhú gíʼdilú runiʼnúnʼ rí gajkhun, xúgiáanʼ ma̱ndoo majmañulú itháán. Náa artículo rígi̱ muʼnigajmaa xú káʼnii gándoo maʼga ra̱ja̱a̱nʼlu náa rí maʼndulú kuʼyáá itháán Jeobá mangiin xa̱bu̱ numbaaʼ gajmiulúʼ. Índo̱ gúʼnigajma̱a̱ i̱yi̱ʼ rígi̱ gundxaʼwamíjna̱ ndiéjunʼ rí niʼni máʼ ga̱jma̱a̱ xú káʼnii ma̱ndoo maʼga rajaánʼ itháán.
b Nixtiʼkhuu mbiʼñún tikhun.
c Proverbios 19:17: “Bi̱ gámbáyúu xa̱bu̱ gínáa asndu xóo xtáa raxnátiʼñuu Jeobá, ga̱jma̱a̱ ikhaa gáʼni numa̱a̱ rí gáʼni”.