BIBLIOTECA NÁA INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NÁA INTERNET
me̱ʼpha̱a̱
a̱
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • u̱
  • ŋ
  • BIBLIA
  • MBAʼA I̱YI̱I̱ʼ
  • REUNIÓN
  • mwbr18 enero mbaʼa ináa 1-8
  • Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí majmulú náa reunión

Nda̱a̱ video gi̱i̱ náa nitaxújmbi̱i̱

Atani̱ mba̱a̱ a̱jkia̱nʼ, tsíyoo gákujmaa video.

  • Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí majmulú náa reunión
  • Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión 2018
  • Subtítulos
  • 1-7 ENERO
  • 8-14 ENERO
  • 15-21 ENERO
  • 22-28 ENERO
  • 29 ENERO ASNDU 4 FEBRERO
Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión 2018
mwbr18 enero mbaʼa ináa 1-8

Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión

1-7 ENERO

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | MATEO 1-3

“Ri ninguiyu-ma tsi naʼtañajun mikui”

(Mateo 3:1, 2) Mbiʼi riuʼun niʼka Juan tsi Natsuhuin Xabo raʼtaraʼa apa naʼ mba guina mba jañi naʼ mbayu Judea. 2 Niʼten: Atanganʼla naʼ inu Dios numu ri ninguiyu-ma tsi naʼtañajun mikui.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 3:1, 2

raʼtaraʼa: Ajngáa griego nandoo gáʼthúu̱n “nuʼtáraʼa xóo mbá bi̱ na̱jkha̱ kayóo ajngáa náa kuwa mbaʼin xa̱bu̱”. Nasngájma xú káʼnii ejuiʼtáraʼa: Nutaruʼun mbaʼin xa̱bu̱, raʼkháa mbá discurso rí na̱jkha̱ náa inún mbaʼin xa̱bu̱.

naʼtañajun mikui: Timbá miʼtsú rí nakujmaa ajngáa griego basiléia, bi̱ naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbáa Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo mbáa rey, ga̱jma̱a̱ mbaaʼ mangiin xa̱bu̱ bi̱ naʼtáñajúnʼ. Ajngáa rígi̱ nakujmaa mbá 162 nuthu náa Escrituras Griegas Cristianas, 55 na̱ʼkha̱ náa Mateo. Mbaʼa nuthu na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ xtáa raʼtáñajunʼ mekhuíí. Mateo najmuu wéñuʼ ajngáa rígi̱, rí Evangelio ndrígóo ma̱ndoo magumbiʼyuu “Evangelio ndrígóo bi̱ naʼtañajun mikui”.

naʼtañajun mikui: Ajngáa rígi̱ nakujmaa mbá skíñúʼ gu̱wa̱ʼ nuthu, i̱ndó náa Evangelio ndrígóo Mateo. Náa Evangelios ndrígóo Marcos ga̱jma̱a̱ Lucas najmuu ajngáa “naʼtañajun Dios”, mu maʼthí rí mekhuíí gíʼ náa minaʼ “[ma]ʼtañajun Dios” (Mt 21:43; Mr 1:15; Lu 4:43; Da 2:44; 2Ti 4:18).

ninguiyu: Gi̱i̱ nandoo gáʼthúu̱n rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ maʼtáñajunʼ mekhuíí inuu ma̱ʼkha̱.

(Mateo 3:4) Xtin ri juun Juan niguma gajma tsaun camello, xoma xta ñajun ri xtoʼo smidu, xoma gunitsu ninindxun tsiʼbu tsi mbaʼun gajma ñu aʼma xana.

nwtsty multimedia

Xtíñuu ga̱jma̱a̱ xóo nikujmaa Juan bi̱ Nakumíínʼ iyaʼ xa̱bu̱

Juan nigíʼ mbá xtíin rí kiʼni ga̱jma̱a̱ xtátsiu̱u̱n camello ga̱jma̱a̱ xtoʼóo smídúu ga̱jma̱a̱ mbá cinto o mbá xtá rí najmaa mu magu̱ tikhuu rí na̱nguá kiwun. Gaʼyee Elías nijmuu mbá xtíin ikhaa kayuʼ xóo rígi̱ (2Re 1:8). Xtíin rí naguma ga̱jma̱a̱ xtátsiu̱u̱n camello mixkujyuʼ nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ rígi̱ najmún xa̱bu̱ migíníi. Xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá, najmún xtíin rí kiʼni ga̱jma̱a̱ lino o rí kiʼni ga̱jma̱a̱ seda (Mt 11:7-9). Numuu rí Juan ninindxu̱u̱ nazareo asndu mbiʼi rí nixtáa, nimbá miʼtsú na̱nguá nirujtu xtátsúun edxu̱u̱. Ga̱jma̱a̱ xtíñuu ga̱jma̱a̱ xóo kujmaa, nakujmaa kaʼwu rí na̱nguá gíʼdoo wéñuʼ ga̱jma̱a̱ niʼni káxi̱ rí nandoo Dios.

Tsiʼbu tsi mbaʼun

Náa Biblia, ajngáa tsiʼbu tsi mbaʼun nandoo gáʼthúu̱n asndu tsáa xujkuííʼ bi̱ gíʼdoo chi̱jyu̱ʼ chíjua̱, mú itháan bi̱ nagún mbaʼin wéñuʼ. Mbá rí ndiyáá náa Jerusalén nithi rí mbá 75% tsiʼbu tsi mbaʼun guáʼdáá rí maxnáʼ tsiakii. Rí mbiʼi xúgi̱, nákha xóó tsétsúúnʼ, natrígú edxu̱u̱, rajkúu, xniunʼ ga̱jma̱a̱ awúún. Rí naguanúu, tso̱xto̱o̱, naʼphu̱u̱n maxiinʼ o naguinʼ. Nuthi rí xujkhúʼ buʼko̱ guáʼdáá wéñuʼ rí naxnúlú tsiakii ga̱jma̱a̱ miʼtsíin xóo camarón o xawííʼ.

Ñu aʼma xana

Gi̱i̱ nduʼyáá xtíya ndrígu̱ún a̱ʼma bi̱ kuwa xaná (1) ga̱jma̱a̱ riʼñúún a̱ʼma mbá rí ga̱jnu̱ʼ wéñuʼ yááʼ (2). Mbáa Juan niʼga̱a̱n yááʼ rí nini a̱ʼma xaná bi̱ najmaʼnuʼ xóo Apis mellifera syriaca, bi̱ kuwa ikhí. Ni̱ndxu̱ún xujkhúʼ bi̱ naguʼwún makuwa náa mbaaʼ rí mijkha wéñuʼ ga̱jma̱a̱ mbaaʼ mixooʼ dí rígá náa Judea, mú na̱nguá ni̱ndxu̱ún a̱ʼma kharaʼdiin numuu rí naʼphu̱u̱n xa̱bu̱. Xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa Israel, guáʼdíín a̱ʼma náa daan ku̱ba̱ʼ nákha siglo mijna gu̱wa̱ʼ tsiguʼ ginii. Nikujmaa mbaʼa xtíya rí niguanúu náa kuwa mbaʼin xa̱bu̱ (rí mbiʼi xúgi̱ Tel Rehov), gíʼ náa xkua̱ ndrígóo Jordán. Yááʼ rí ga̱jnu̱ʼ náa xtíya na̱ʼkha̱ náa mbáa a̱ʼma bi̱ ni̱ʼkha̱ asndu náa Turquía.

Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu

(Mateo 1:3) Xoma Judá ninindxu anu Pérez gajma Zérah, jame rudun ninindxu Tamar, xoma Pérez ninindxu anu Esrom, xoma Esrom ninindxu anu Ram.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 1:3

Tamar: Nindxu̱u̱ timbáa bi̱ witsun gu̱ʼu̱ bi̱ niguwáʼ náa Mesiás rí niʼnirámáʼ Mateo. Bi̱ a̱jkhu̱u̱n ni̱ndxu̱ún: Rahab ga̱jma̱a̱ Rut, gu̱ʼu̱ bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún israelitas (v. 5); Batseba, “aʼgüi Urías” (v. 6), ga̱jma̱a̱ María (v. 16). Mbáa nigumaraʼmáʼ mbiʼñún gu̱ʼu̱ bugi̱ náa na̱ʼkha̱ mbiʼñún xa̱bekha numuu rí náa ikhiin ma̱ʼkha̱ Jesús numuu dí rígá mbá rí niʼni mámbáa.

(Mateo 3:11) Gako ri ikun natsuhuanʼla naʼ aun iya, numu ri matanganʼla naʼ inu Dios, indo tsi naʼka tsuduʼ, tsuʼkue tsi rajaʼyoʼ maʼga jaguʼ ado. Ika ri mapu-ihua guiʼdo tsiake raʼka xo ri ikun. Ika matsuhuanʼla naʼ Espíritu Tsi Kaʼhui gajma naʼ agu.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 3:11

natsuhuanʼla: Ajngáa griego baptízo nandoo gáʼthúu̱n “nakumáanʼla”. I̱ʼwáʼ Biblia nasngájma rí majnguánʼ iyááʼ nindxu̱u̱ rí majnguánʼ káxi̱. Mbóo mbiʼi, Juan nikumíínʼ iyááʼ náa mbá xkua̱ ndrígóo Jordán rí kaʼyoo Salim, “numu ri iki riga mbajinʼ iya” (Jn 3:23). Índo̱ Felipe nikumánʼ iyááʼ eunuco etíope, nájmi̱i̱n ‹niguájtaa náa iyááʼ› (Hch 8:38). Septuaginta najmuu ikháá má ajngáa griego náa 2 Reyes 5:14 mu maʼthí rí Naamán “nijngúun mbá juwan nuthu náa Jordán”.

Migixnuu Biblia

(Mateo 1:1-17) Yiʼ rigueʼ iʼtan numu huanʼa xiʼñu Jesucristo, ade David, ade Abraham. 2 Abraham ninindxu anu Isaac, xoma Isaac ninindxu anu Jacob; xoma Jacob ninindxu anu Judá gajami iʼhuin dxiyo. 3 Xoma Judá ninindxu anu Pérez gajma Zérah, jame rudun ninindxu Tamar, xoma Pérez ninindxu anu Esrom, xoma Esrom ninindxu anu Ram. 4 Xoma Ram ninindxu anu Aminadab, xoma Aminadab ninindxu anu Naasón, xoma Naasón ninindxu anu Salmón. 5 Xoma Salmón ninindxu anu Booz, jame rudu ninindxu Rahab, xoma Booz ninindxu anu Obed, jame rudu ninindxu Rut, xoma Obed ninindxu anu Jesé. 6 Xoma Jesé ninindxu anu rey David, xoma rey David ninindxu anu Salomón ade aʼgüi Urías. 7 Xoma Salomón ninindxu anu Roboam, xoma Roboam ninindxu anu Abías, xoma Abías ninindxu anu Asa. 8 Xoma Asa ninindxu anu Josafat, xoma Josafat ninindxu anu Joram, xoma Joram ninindxu anu Uzías. 9 Xoma Uzías ninindxu anu Jotam, xoma Jotam ninindxu anu Acaz, xoma Acaz ninindxu anu Ezequías. 10 Xoma Ezequías ninindxu anu Manasés, xoma Manasés ninindxu anu Amón, xoma Amón ninindxu anu Josías. 11 Xoma Josías ninindxu anu Jeconías gajmi dxiyo naki nikajiʼdin naʼ mbayu Babilonia. 12 Rido huamba nikajiʼdin naʼ Babilonia, aʼkue ri Jeconías ninindxu anu Salatiel, xoma Salatiel ninindxu anu Zorobabel. 13 Xoma Zorobabel ninindxu anu Abiud, xoma Abiud ninindxu anu Eliaquim, xoma Eliaquim ninindxu anu Azor. 14 Xoma Azor ninindxu anu Sadoc, xoma Sadoc ninindxu anu Aquim, xoma Aquim ninindxu anu Eliud. 15 Xoma Eliud ninindxu anu Eleazar, xoma Eleazar ninindxu anu Matán, xoma Matán ninindxu anu Jacob. 16 Xoma Jacob ninindxu anu José ajmba María, ika niʼni Jesús tsi mbiʼyu Cristo. 17 Xkuaʼni neʼne ri mba guhuaʼ-iko-mu nihuiji nigumi xabo ri mba xuguinʼ naki nixta Abraham asjndo mbiʼi ri nixta David, imba guhuaʼ-iko-mu nihuiji nigumi xabo naki nixta David asjndo mbiʼi ri nikajiʼdin naʼ mbayu Babilonia, imba guhuaʼ-iko-mu nihuiji nigumi xabo naki nikajiʼdin naʼ Babilonia asjndo mbiʼi ri niguma Cristo.

8-14 ENERO

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | MATEO 4, 5

“Ikha rí najmañulú náa nijuiʼthá náa Kúbá”

(Mateo 5:3) Gagi kuwa bi̱ nduyáá rí ndañúnʼ mbuyáaʼ Dios, numuu dí ikhiin kaʼñúún Reino bi̱ xtáa mekhuíí.

nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mt 5:3

Gagi: Tsíyoo gáʼthi rí tsixmiéjunlú, xóo mbá bi̱ xtáa raʼnigagiminaʼ. Índo̱ najmaa mu miʼtá xú káʼnii nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱, naʼni makru̱ʼu̱lú rí Dios naʼni tsajkurámááʼ ga̱jma̱a̱ rí ikhaa nandoo kaʼyoo. Ajngáa rígi̱ ma̱ngaa najmaa mu miʼtá xú káʼnii nindxu̱u̱ Dios ga̱jma̱a̱ Jesús náa gloria ndrígóo mekhuíí (1Ti 1:11; 6:15).

bi̱ nduyáá rí ndañúnʼ mbuyáaʼ Dios: Gi̱jyooʼ náa ajngáa griego rí naʼtájuíi “bi̱ nduyáá rí ndañúnʼ”, nandoo gáʼthi, “bi̱ migíníin (ndañúnʼ, bi̱ nda̱a̱ náa makuwá, bi̱ nundaʼa mbújkha̱a̱)”, nandoo gáʼthúu̱n bi̱ ndañúnʼ ga̱jma̱a̱ nduyáá rí ndañúnʼ. Ikháá má ajngáa najmaa náa Lucas 16:20, 22 mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu bi̱ “nindaʼaminuʼ” bi̱ nigumbiʼyuu Lázaro. Ajngáa griego rí tikhun nutajuíi xóo “migíníin náa espíritu” nandoo gáʼthi rí mbáa xa̱bu̱ ndaʼyoo rí ndayóoʼ mbayáaʼ Dios.

(Mateo 5:7) Juhua gagui xabo tsi nañahuin akuin-juñu iʼhuin, numu ri xuʼkue mañahuin akuin Dios-jaʼñu manguin.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 5:7

xabo tsi nañahuin akuin-juñu iʼhuin: Xóo ajngáa rí naʼtáriyaʼ náa Biblia “tsi nañahuin akuin-juñu iʼhuin” tsíyoo gáʼthi rí maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n ni má maʼthí numa. Rí itháan naʼthí rí xú káʼnii ku̱mu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ rí naxkaxi̱i̱ maʼni mbáa xa̱bu̱ mu mambáñun bi̱ nda̱ñúnʼ.

(Mateo 5:9) Juhua gagui xabo tsi tsinigun xkujndu, numu ri ikin magu mbiʼñu ijin Dios ñajunʼ.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 5:9

xabo tsi tsinigun xkujndu: Bi̱ raʼkháa i̱ndó nuni marigá rí tsímáá ma̱ngaa nuni marigá rí tsímáá náa nda̱a̱.

w07-S 1/12 ináa 17

Arasngúún e̱jña̱ʼ mu xúyáʼ xkujndu

Cristianos bi̱ guáʼdiin e̱jñún nunimi̱jna̱ musngúún mu mbuyááʼ ‹rí tsímáá ga̱jma̱a̱ magún kidxuuʼ rúʼko̱› (1 Pedro 3:11). Gajkhun má rí e̱ji̱n naʼniún mingíjyúuʼ munigaʼduunʼ rí nakumu̱ún xóo rí namiñun, rí nakuwa gíná ga̱jma̱a̱ rí nakiʼníin. Mú índo̱ ikhiin nduyáá rí kuwa gagi índo̱ nduyááʼ rí tsímáá, nakru̱ʼu̱u̱n májánʼ rí na̱nguá nindxu̱u̱ ndíí rí muni rígi̱.

Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu

(Mateo 4:9) Niʼtun: Mba xugui rigueʼ maxnaʼ xi matasmatigaʼsmaʼanʼ inuʼ matane mbun.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 4:9

xi matasmatigaʼsmaʼanʼ inuʼ matane mbun: Ajngáa griego rí najuiʼtájuíi xóo “matane mbun” nasngájma rí maʼni mbá nacha̱. Rí miʼtájuíi xóo rí “matane mbun” naniñulúʼ mbuʼyáá rí Gixa̱a̱ tándo̱ʼo̱o̱ Jesús rí mbaʼyamajkuu má xúʼko̱; nindoo gáʼthi rí ‹maʼni mba̱a̱› mbá miʼtsú.

(Mateo 4:23) Aʼkue ri Jesús nika rangroʼo mba xugui naʼ mbayu Galilea raʼsjnga naʼ sinagoga drigun-ma ikin naʼ mbamba xuajin, iki niʼtaraʼe apa ajnga ri majan nuxiʼ xo jaʼni iʼtañajun Dios, jame neʼnemandin xabo tsi najañu eʼne mbamba nandi, gajma tsi naʼkun eʼne mbamba nandi, tsi juhua naʼ xuajin.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 4:23

raʼsjnga [...] niʼtaraʼe: Mixtiʼkhu nindxu̱u̱ rí marasngáa ga̱jma̱a̱ rí marataráʼa, nindxu̱u̱ itháan ki xóo rí maratha: Narasngáa, naratá, naratá xú káʼnii nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ natasngájma náa phú e̱ʼkha̱.

Migixnuu Biblia

(Mateo 5:31-48) Huaʼtan manga: Asjndo tsa tsi naniñaʼ aʼgüi, gaxnu mba yiʼ naʼ naʼtan ri naniñaʼ. 32 Mú ikhúúnʼ natala rí asndu tsáa bi̱ naniñaʼ a̱ʼgiu̱u̱, á mu takudaminaʼ aʼkhá ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ bi̱ raʼkháa ajmbio̱o̱, ikhú naʼni rí a̱ʼgiu̱u̱ makudaminaʼ aʼkhá, ga̱jma̱a̱ asndu tsáa bi̱ gánigu̱nʼ ga̱jma̱a̱ mbáa bi̱ niguanáa nikudaminaʼ má aʼkhá. 33 Ka-nidxahuinla manga ri huaʼtun tsi nijuhua huajiu: Maxatanela ri maxatsimbani ri nataxudaminaʼ matsimbani naʼ inu Dios, atsimbani ri nataxudaminaʼ matsimbani naʼ inu Jeobá. 34 Indo Ikun natanʼla: Asjndo nimbala maxuriyaʼla mbiʼyu ri mutanla ri ndaʼyo: Ni miku, numu ri xili Dios ñajun miku. 35 Ni maxutanla ri ndaʼyo jubaʼ, numu ri iki iya xuʼ naku, ni maxutanla ri ndaʼyo xuajin Jerusalén, numu ri iki xuajñu Rey tsi mapu-mba. 36 Ni maxaratan ri ndaʼyo idxaʼ, numu ri maxaxo gatane ri maʼne miʼxa mba tsaun idxaʼ o skuni. 37 Indo ri guiʼma mutanla: Xuʼkue, xi xuʼkue, raʼka, xi raʼka, indo xi marigu xo naʼ ri ramajan iʼka. 38 Ka-nidxahuinla ri huaʼtun xabo tsi nijuhua huajiu: Xi mba xabo gariyaʼ idaʼ, atriyaʼ idu manga, xi mba xabo gariyaʼ iñaʼ, atriyaʼ iñu manga. 39 Indo Ikun natanʼla: Maxurikala xabo tsi naʼñaʼla ri ramajan, aʼkue ako asjndo tsa tsi maxnu inu majanʼ, atartuaʼan imbiʼta maxnu manga. 40 Ga̱jma̱a̱ á mu mbáa xa̱bu̱ nandoo maʼga̱ kañán náa guʼwá ñajunʼ ga̱jma̱a̱ nandoo maríya kaʼyáʼ xtíñaaʼ rí natagíʼ awúu̱n, atatsíñaʼ rí ma̱ngaa mayéʼga xtíñaaʼ rí natagíʼ mbájnii. 41 Asjndo tsa tsi matsundan ri midxuʼ xtaʼ amu mba kilómetro itiku, ayu xo xtaʼ amu imba xkuaʼni. 42 Tsi mandaʼaʼ ri nando, araxna, tsi mago matiʼñu ri nambujmu, araxnatiʼña. 43 Ka-nidxahuin ri huaʼtan: Gaʼne akianʼ-xtaya xabo numbagajmaʼ, maxaxaʼ gataya tsi xtadaminaʼ gajmaʼ sianʼ. 44 Indo Ikun natanʼla: Gaʼne akianʼla-juñu tsi najiʼni-juyaʼla, gunitsakuramila tsi nutan xkahuiyaʼla, guñula ri majan tsi tsiñu guyaʼla. Gunila tsakun numu tsi nutan xkahuiyaʼla jame nuxkahuiñaʼla, 45 ikajngo manindxaʼla ijin Anaʼla tsi xta mikui. Tsi naʼne ri mayaxirami akaʼ xabo tsi ramajin gajma tsi majin, naʼni ri maxnu ruʼhua naʼ juhua xabo tsi nuni ri jmbu gajma naʼ juhua tsi tsini ri jmbu. 46 Numu ri xi maʼne akianʼla-juñu tsi naʼne akuin-juyaʼla, ¿nala ri gudaʼla xuʼkue-ra? ¿a raʼka xkuaʼni ini xabo tsi nurruma mbuka guʼhua ñajun manguin-dxeʼ? 47 Xi indo-ma dxiyaʼla guraxin, ¿nala guidaʼ itan ri majan nunila-ra? ¿a raʼka xkuaʼni-ma ini xabo tsi nurruma mbuka guʼhua ñajun manguin-dxeʼ? 48 Guni ri maʼne jmbanʼla, xo ri jmbi Anaʼla tsi xta mikui.

15-21 ENERO

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | MATEO 6, 7

“Guʼyááʼ má xúʼko̱ ginii reino”

(Mateo 6:10) Ga̱ʼkha̱ reino ndrígáʼ. Gambanúu xóo rí nandaʼ ikháánʼ, xóo má rí nambánuu mekhuíí, xúʼkhue̱ má gámbanuu mbayííʼ gi̱jyooʼ ma̱ngaa.

bh ináa 169 kutriga̱ 12

Rí muʼtájkáan naʼni makuwáanʼ itháan mijngii náa Dios

12 Índo̱ nuʼtájkáan gíʼmaa mbuʼyáá rí gíʼdoo itháan numuu xúgíʼ rí na̱ʼkha̱ náa Jeobá Dios. Kuaʼdáá mbaʼa numuu mu mbuʼyamajkuíí ga̱jma̱a̱ rí muxnáa núma̱aʼ, numuu rí májánʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyulúʼ (1 Crónicas 29:10-13). Náa Mateo 6:9-13 ikhí nuxkamaa xkri̱da rí niniñuʼ Jesús rí xú káʼnii muʼtájkáan. Ikhí naʼsngúlúʼ munda̱ʼa̱ rí maguma kaʼwii mbiʼyuu Dios. Nda̱wa̱á nunda̱ʼa̱ rí ma̱ʼkha̱ Reino ndrígóo Dios ga̱jma̱a̱ maguma rí nandoo náa tsu̱du̱u̱ Ku̱ba̱ʼ xó má rí naguma mekhuíí. Ndiʼyáá rí ginii Jesús ninda̱ʼa̱ rí gíʼdoo itháan numuu náa Jeobá ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á ninda̱ʼa̱ rí ndayóoʼ ikhaa. Á mu rí mangáanʼ nuniʼñánʼ rí Dios magiʼdoo itháan numuu índo̱ nuʼtájkáan, xúʼko̱ gusngajmá dí raʼkháa i̱ndó naxmiéjunʼlú kuʼyamijná ikháanʼ.

(Mateo 6:24) Nimba xabo maxaxo majma naʼ inu ajmi xabo ri mbo miʼtsu, numu ri mba maxaxo gaʼyo, imba tsi maʼne akuinjaʼyo, o maʼnemajanmineʼ inu mba, imba tsi maxaxo gaʼyo. Maxaxo gajmaʼla naʼ inu Dios xi maguihuanʼ-güeño akianʼla-juya riqueza.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 6:24

maxaxo majma naʼ inu ajmi xabo: Ajngáa griego naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbáa bi̱ nañajun mbáá, xóo muʼthá, bi̱ nañajunʼ ga̱jma̱a̱ mbáwíi xa̱bu̱. Gi̱i̱, Jesús naʼthí rí mbáa cristiano xándoo gáʼyamajkhuu Dios xóo kaʼyoo á mu ikhú má xtáa rayáaʼ magiʼdoo wéñuʼ mbújkha̱a̱.

(Mateo 6:33) Guini-jayi ri naʼtañajun Dios guʼyala, gajma ri jmbu ri riga naʼ Ika, ikajngo maʼka ika mba xugui ruʼkue majanaʼla.

nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mt 6:33

Guini-jayi [...] guʼyala: Náa griego, ajngáa rígi̱ nasngájma rí gíʼmaa matani má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ ma̱ndoo miʼtájuíi xóo “guʼyáaʼ má xúʼko̱”. Bi̱ phú ni̱ndxu̱ún xa̱bi̱i̱ Jesús xúyááʼ Reino mbá nguáthá mbiʼi ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á muni i̱ʼwáʼ. Gíʼmaa mugíʼ ginii náa vida ndrígu̱ún.

Ika: Nandoo gáʼthúu̱n, ‹Anu̱lú bi̱ xtáa mekhuíí› rí naʼthí náa Mt 6:32.

jmbu: Bi̱ nduyááʼ rí jmbu ndrígóo Dios nunimbu̱ún ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ nunimbánii xtángoo rí ikhaa nagíʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí májánʼ ga̱jma̱a̱ dí ra̱májánʼ. Kiʼsngáa rígi̱ nindxu̱u̱ mixtiʼkhu wéñuʼ rí xóo ethi xa̱bu̱ fariseos, bi̱ nindúún muni rí jmbu xóo eñún ikhiin (Mt 5:20).

w16.07 ináa 7 kutriga̱ 18

Guʼyáaʼ Reino, raʼkháa rí muguaʼdáá wéñuʼ

18 (Atraxnuu Mateo 6:33) . Á mu nuʼgíʼ ginii Reino ndrígóo Dios, Jeobá nakudaminaʼ rí maxnúlúʼ xúgíʼ rí ndayúlú. Náa numuu nduʼyáá májánʼ rí xúʼko̱ gáʼni xá. Náa Mateo 6:32, Jesús niʼthí: “Anaʼla tsi xta mikui ndaʼyo-ma ri mba xugui rigueʼ iʼyaʼla”. Jeobá ndaʼyoo rí ndayúlú asndu nákha xóó tséʼyáá ikháanʼ (Filip. 4:19). Ndaʼyoo xú káʼnii xtíin ga̱jma̱a̱ ganitsu rí gáʼyulúʼ. Ga̱jma̱a̱ ndaʼyoo rí bi̱ kuwa náa guʼwúlú nda̱ñúnʼ náa makuwá. Ikhaa maxnúlúʼ rí phú ndayúlú.

Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu

(Mateo 7:12) Ikajngo, mba xugui ri nandaʼla muñaʼla xabo, xkuaʼni-ma guñu manganʼla, numu ri xkuaʼni iʼtan naʼ xtangao Moisés gajma naʼ iñu gaʼyo.

w14-S 15/5 ináa 14 ga̱jma̱a̱ 15 kutriga̱ 14-16

Ataniu̱u̱n xó má rí nandaʼ muniaʼ náa narataráʼa

14 Atatsaʼwáminaʼ rí mbáa naʼtáraʼa mu na̱nguá etadxutawinʼ tsáa eʼtáraʼaʼ. Tsítatsiʼniiʼ mú ikhaa naraxa̱ʼ xú káʼnii ganitsu rí nanigua̱ʼ. Ikháánʼ natatsaʼwáminaʼ tsáa nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ káʼnii eyoo. Numuu rí májánʼ a̱jkia̱nʼ, mbáa naratámíjná ga̱jma̱ʼ mbá xngaa, mú nda̱wa̱á ikháánʼ mataniʼñáʼ raratamíjná ga̱jma̱ʼ. Mú xúgi̱ atatsaʼwáminaʼ rí bi̱ naʼtáraʼaʼ naʼtháanʼ xú káʼnii mbiʼyuu, ga̱jma̱a̱ naʼtháanʼ rí nañajunʼ náa nutha̱nʼ ndiéjunʼ ganitsu gambáyaʼ ga̱jma̱a̱ naʼtháanʼ rí nandoo mambáyaʼ. Mbáa ikháánʼ matadxawíín rí gáʼtháanʼ. Lá ragájkhun ráʼ. Numuu rí xúgiáanʼ nuxnáa núma̱aʼ rí xúgínʼ mutulu ga̱jma̱a̱ gamajkhu mu ma̱ngaa muthi rí gajkhun. Lá muʼniu̱u̱n xúʼko̱ mangáanʼ bi̱ nuxkamiin náa nuʼtáraʼa rá.

15 Náa mbaʼa xuajen gíʼmaa muʼtháán xa̱bu̱ bi̱ nagájnuu asndu nákha ejkua̱nú gúʼyáá náa numuu rí kuwáanʼ ikhí. Gajkhun má rí na̱jkua̱ kuʼyúlú mbá ajngáa rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rí ikhaa na̱nguá eninuʼ, mú atatsaʼwáminaʼ rí asndu túʼthán tsáa ni̱ndxu̱lú índo̱ nugíʼdi̱i̱ nuraxi̱i̱ mbá nacha̱ ga̱jma̱a̱ mbá ajngáa xóo rígi̱: “Á mu ikháánʼ nandaʼ matani gámbáa xkujndu dí rígá náa numbaaʼ rígi̱, náa biʼyaa gátani gámbáa rá.” Nduʼyáá rí nuʼni̱i̱ graxe̱ rúʼko̱ mu mbuʼyáá ndiéjunʼ endxa̱ʼóo edxu̱u̱ ikhú ma̱ndoo muʼtháán rí naʼthí náa Biblia. Mbáa ikhaa mandxa̱ʼóo edxu̱u̱: “Tsáa nindxu̱u̱ xa̱bu̱ bugi̱, ga̱jma̱a̱ náa numuu eʼniuʼ graxe̱ rígi̱ xá. Ndiéjunʼ eyoo xá.” Ikha jngó gíʼmaa muʼni rí xa̱bu̱ maku̱mu̱u̱ rí májánʼ (Filip. 2:3, 4). Xú káʼnii gúʼni rá.

16 Mbáa superintendente viajante nambáyúu wéñuʼ maʼni rígi̱. Ginii naraxi̱i̱ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ naʼthúu̱n tsáa nindxu̱u̱, nda̱wa̱á naxnúu mbá tratado Lá manigua̱ʼ ma̱ta̱ya̱a̱ dí gajkhun ráʼ. Ikhú naʼthúu̱n: “Rí xúgi̱ kúwáanʼxu ruxnu̱u̱n i̱yi̱i̱ʼ rígi̱ xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ nuxkamin. Na̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbá majun graxe̱ rí nuni mbaʼin xa̱bu̱. Rígi̱ ma̱ndoo mbiya̱ ikháánʼ”. (Ndxájulú naʼthí rí mbaʼin xa̱bu̱ nuxnatiʼñamijná nudxawíín índo̱ naʼthúún náa numuu rí na̱jkha̱ gáʼñun, xúʼko̱ tséʼni mingíjyúuʼ mutamijná xóó itháan.) Ndxájulú xóó naʼthúún: “Lá nitraximínáʼ mbá miʼtsú graxe̱ xóo rígi̱ ráʼ.” Á mu xa̱bu̱ nasngájma mbóo graxe̱, nambáʼtoo tratado ga̱jma̱a̱ nasngájmuu rí naʼthí náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu graxe̱ rúʼko̱. Á mu na̱nguá, ikhaa má naraʼwíí mbá graxe̱ ga̱jma̱a̱ naʼtámíjná má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ tséʼniuu rí xa̱bu̱ mati̱yu̱ʼ. Gajkhun má dí rígá mbaʼa enii xóo mugíʼdi̱i̱ muʼtámíjná gajmiúlú mbáa xa̱bu̱. Náa tikhuu xuajen ginii ndayóoʼ muraxi̱i̱ xa̱bu̱ nákha xóó tsigíʼdi̱i̱ muʼthán náa numuu ejkua. Rí gíʼmaa muʼni rí mbaʼyóoʼ mundxaʼwamíjna̱ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xuajñulú ga̱jma̱a̱ muʼthúún rí xóo maʼndún mugíʼ edxu̱ún mudxawunlú.

(Mateo 7:28, 29) Xkuaʼni neʼne, rido huambo Jesús niʼtan ajnga rigueʼ, pu-nimakun xabo neʼne guisjngo. 29 Numu ri niʼsjngun xabo asjndo xo mba xabo tsi guiʼdo ñajun, raʼka xo isjnga xabo tsi nusjnga xtangao Moisés.

nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mt 7:28, 29

pu-nimakun: Náa ajngáa griego rí gi̱i̱ ejmaa nandoo gáʼthúu̱n “rí naʼniuu tsiánguá, asndu nánguá eʼyoo rí maʼni”. Ajngáa rígi̱ nindoo gáʼthúu̱n rí nirígá má xúʼko̱, nasngájma rí ajngóo Jesús niʼniún tsiánguá bi̱ nidxawíín.

guisjngo: Ajngáa rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n xú káʼnii niʼsngáa Jesús, xóo rí nijmuu, rí na̱ʼkha̱ náa niʼsngáa, mbá xúgíʼ xkri̱da rí niʼsngáa Jesús náa Kúbá.

raʼka xo isjnga xabo tsi nusjnga xtangao Moisés: Ikhaa taríyaʼ mbiʼñún bi̱ phú najmañún nusngáa itháan, xóo nini escribas, Jesús niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá, xo mba xabo tsi guiʼdo ñajun, ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ rí niʼsngáa nijmuu Ajngá rawunʼ Dios (Jn 7:16).

Migixnuu Biblia

(Mateo 6:1-18) Guyala maxunila ri majan inu xabo numu ri nacha mbuya xabo ri majan inila; xi xkuaʼni gunila nda ri gudaʼla naʼ inu Anaʼla tsi xta mikui. 2 Ikajngo rido naraxna limosna, maxatanela ri muhuan ri natane, xo ini xabo tsi rigujnu ri nutan jame ri nuni, naʼ sinagoga jame naʼ xua, numu ri mitiamakun guni xabo: Gako ri natanʼla ri rigama ri mudaʼ xabo tsuʼkue. 3 Rido naraxna limosna, ni xabo tsi pu-xta iyangajua gajmaʼ maxaratan. 4 Ikajngo mariga ngoʼo limosna ri niraxna. Anaʼ tsi ndaʼyo nguʼhua ri xkuaʼni itane, Ika maxnaʼ ri matadaʼ naʼ inu apa. 5 Rido natane tsakun, maxatanela xo ini xabo tsi rigujnu ri nutan jame ri nuni, numu ri xkuaʼni ini-jin nanigunʼ muni tsakun naʼ sinagoga, xkuaʼni-ma ini asjndo naʼ nambriʼkun calle huajuin, numu ri xuʼkue mbuya xabo ri nuni, gako ri natanʼla ri riga-ma ri mudaʼ xabo tsuʼkue. 6 Rido natane tsakun, ataʼaʼ naʼ aun guʼhuaʼ, atrugua xkruguaʼ, atane tsakun naʼ inu Anaʼ tsi xta nguʼhua, Anaʼ tsi nayaxaʼ nguʼhua, maxnaʼ ri matadaʼ naʼ inu apa. 7 Rido natane tsakun, maxatangan maratan ika ika ajnga ri niratan-ma, xo ri ini xabo tsi tsininuhuin Dios, numu ri ikin nundxaʼhuamijne ri muhuan ri nuten ri mbaʼa-güeño iten. 8 Maxunila xo ini xabo tsuʼkue, ndaʼyo-ma Anaʼla na ri imbujmaʼla, naki ri mundaʼala. 9 “Ikháanʼ gíʼmaa mutajkháan xúgi̱ kaʼnii: “‹Anu̱xu bi̱ xtaa mekhuíí, gaguma kaʼwi̱i̱ mbiʼyaaʼ. 10 Ga̱ʼkha̱ reino ndrígáʼ. Gambanúu xóo rí nandaʼ ikháánʼ, xóo má rí nambánuu mekhuíí, xúʼkhue̱ má gámbanuu mbayííʼ gi̱jyooʼ ma̱ngaa. 11 Araxnaʼxoʼ xuguiʼ guma ri ndaʼyo mopoxoʼ xuguiʼ. 12 Atsimba akianʼ-xtayaʼxoʼ numu guedxahuaʼxoʼ, xoma ri nuni mba akianʼxoʼ manganʼxoʼ-juñuxoʼ tsi timi inaʼxoʼ. 13 Maxatatsiʼñaʼxoʼ ri mundxaʼhuamijnaxoʼ ri munixoʼ ri ramajan. Atsijahuiñaʼxoʼ naʼ inu ri ramajan. 14 Numu ri xi nuni mba akianʼla-juñula xabo tsi nuñaʼla ri ramajan, maʼne mba akuin Anaʼla tsi xta mikui-jaʼyaʼla manganʼla. 15 Indo xi tsini mba akianʼla-juñula xabo tsi nuñaʼla ri ramajan, ni-ma Anaʼla maxaʼne mba akuin-jaʼyaʼla manganʼla gajma numu ri ramajan inila. 16 Rido nduyamiʼkila, maxaʼnela ri maʼne jina inaʼla, xo ini xabo tsi rigujnu ri nutan jame ri nuni, numu ri xkuaʼni ini-jin asjndo tsen inu ini numu ri mbuya xabo ri nduyamiʼki. Gako ri natanʼla ri riga-ma ri mudaʼ xabo tsuʼkue. 17 Indo ikan, rido natiamiʼki, ataxtigu idxaʼ, araxmbaʼ. 18 Ikajngo maxuya xabo ri natiamiʼki, ri indo Anaʼ tsi xta nguʼhua iʼyo; Anaʼ tsi nayaxaʼ nguʼhua maxnaʼ ri matadaʼ inu apa.

22-28 ENERO

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | MATEO 8, 9

“Jesús nindoo kaʼñún xa̱bu̱”

(Mateo 8:1-3) Rido nigata naʼ juba, pu-mbaʼin xabo niguhuanʼ tsudu. 2 Jenla, mba xabo tsi naʼgaʼ eʼne nandi ri mbiʼyu lepra niʼka gasjmatigosmuʼun, niʼtun: Señor, xi nandaʼ, mago matsikaun. 3 Aʼkue nitsriyaʼ ñau Jesús nixkajma, niʼtun: Nandoʼ, gaʼnekaʼhuin. Nu-nacha neʼnekaʼhui.

nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mt 8:3

nixkajma: Náa Xtángoo ndrígóo Moisés naʼthí rí gíʼmaa magajnúu wájíʼ mbá a̱jma̱ skiñúʼ mbiʼi bi̱ gíʼdoo lepra mu xáguíi imba̱a̱ xa̱bu̱ (Le 13:45, 46; Nú 5:1-4). Mú, xa̱bu̱ ede̱ judíos bi̱ kuwa náa ndxajkun nugíʼ itháan xtángoo. Mbá xkri̱da, xándoo muxuʼmámijná mijngii náa mbá a̱jkhu̱ itsu̱ gúʼxáʼ, xóo muʼthá, mbá 1,8 metros, náa mbáa bi̱ gíʼdoo lepra. Mú índo̱ naʼni giñánʼ, gíʼmaa maʼni mbá 100 itsu̱ gúʼxáʼ, mbá 45 metros rí aʼmbaʼ. Xtángoo xóo rúʼko̱ niʼni muni gíníi itháan bi̱ guáʼdáá lepra. Rí naguʼwún nuni judíos naʼthí ga̱jma̱a̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ naʼsngáa bi̱ narkaʼumínaʼ náa xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá lepra ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ bi̱ nadunʼ itsí mu xaguwáʼ kanuu itháan. Jesús ninindxu̱u̱ mixtiʼkuii ki xóo ikhiin, ikhaa nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n índo̱ xa̱bu̱ niʼtákáñuu rí niʼni mbá rí judíos ndiyáá dí ra̱májánʼ nindxu̱u̱: Nixkajmaa. Niʼni maski ajndu maʼngo̱o̱ má mbá ajngáa mu maʼni tanuu lepra (Mt 8:5-12).

Nandoʼ: Jesús raʼkháa i̱ndó niʼdxuun ma̱ngaa nindoo maʼni thanuu, xúʼko̱ nisngájma rí naxkaxi̱i̱ maʼni itháan raʼkháa i̱ndó numuu rí gíʼmaa maʼni.

(Mateo 9:9-13) Rido nigajnu Jesús nika, aʼkue ndiʼyo mba xabo tsi mbiʼyu Mateo guiʼ naʼ xili narruma mbuka guʼhua ñajun, niʼtun: Aye muʼgualoʼ. Aʼkue nituxu Mateo, nika gajma. 10 Neʼne ri inu guiʼ naʼ mesa naʼ aun guʼhua, jenla pumbaʼin xabo tsi nurruma mbuka guʼhua ñajun gajmi xabo tsi nuni aʼkan niguhua iki, mbo nitriguin manguin gajmi Jesús, gajma tsi gajmi Jesús naʼsjngun. 11 Rido ndiya ri xkuaʼni fariseo, aʼkue nitun tsi naʼsjngun Jesús: ¿Narijngo ikueʼtso Maestriaʼla gajmi xabo tsi nurruma mbuka guʼhua ñajun gajma xabo tsi nuni aʼkan-roʼ? 12 Rido nidxaun Jesús, aʼkue niʼtun: Xabo tsi tsijañu tsimbujmu numu xabo tsi naʼne tana, indo xabo tsi najañu nambujmu numu xabo tsi naʼne tana. 13 Aʼguaʼla-ra, gamañaʼla na ri iʼtan rigueʼ: Ri mañahuin akuin xabo-juyamijna iyoʼ-jun, raʼka ri nuturoʼo agun xuku; numu ri taʼkaloʼ gaʼñiʼ xabo tsi jmbun, indo xabo tsi nuni aʼkan niʼkaloʼ gaʼñiʼ.

nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mt 9:10

ri inu guiʼ naʼ mesa: Rí mataba níjniáʼ náa inu mesa ga̱jma̱a̱ mbáa mu matsiʼtsu nindoo gáʼthúu̱n rí nambáxa̱ʼ májánʼ gajmiáanʼ xa̱bu̱. Ikha jngó, nákha mbiʼi rí nixtáa Jesús, judíos nditháan taba níjniún náa mesa gajmiún bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún judíos.

xabo tsi nurruma mbuka: Mbaʼin judíos nuruma mbújkha̱a̱ mu maʼga̱ náa inún Xa̱bu̱ Ñajunʼ romanos. Xa̱bu̱ naguiñunʼ kuñún numuu numbañún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ na̱ʼkha̱ i̱mba̱ níʼkhá numuu rí tsíñún gúñún ga̱jma̱a̱ numuu rí nunda̱ʼa̱ itháan mbújkha̱a̱ ki xóo rí kaʼyoo. Judíos táʼnduun gúñún bi̱ nuruma mbújkha̱a̱, bi̱ mangiin ni̱ndxu̱ún judíos, ga̱jma̱a̱ nduñún ikháá má xóo bi̱ nakudaminaʼ aʼkhá ga̱jma̱a̱ a̱ʼgu̱ bi̱ nagujuamínaʼ (Mt 11:19; 21:32).

(Mateo 9:35-38) Aʼkue ri nika raganujngo Jesús mba xugui xuajin ri mbaʼo, gajma naʼ xuajin ri lakin raʼsjnga naʼ sinagoga, niʼtaraʼe apa ajnga ri majan nuxiʼ ri naʼtañajun Dios, jame neʼnemandin xabo tsi najañu eʼne mba xugui nandi, gajma mba xugui gaʼko ri riga naʼ xuajin ruʼkue. 36 Rido Jesús ndiʼñu mbaʼin mendaʼko xabo, aʼkue ri puniñahuin akuin-jaʼñu, numu ri ndahua tsi mbaʼyo ri ini, asjndo xo idruʼun borrego tsi ndahua huaxtin, xkuaʼni idruʼun. 37 Ikhú niʼthúún xa̱bi̱i̱: “Xúʼko̱; mba̱a̱ wéñuʼ tsígáʼ, mú bi̱ nuñejunʼ ni̱ndxu̱ún nguéjmi̱i̱n. 38 Ikha jngó, guʼtá káñii bi̱ Kaʼyoo tsígáʼ rí makunguiinʼ xa̱bu̱ mugimbóó”.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 9:36

puniñahuin akuin: Náa ajngáa griego rí najmaa gi̱i̱ (splagkjnízomai) kagujtuminaʼ ga̱jma̱a̱ ajngáa “chámbá” (splagkjna) ga̱jma̱a̱ nasngájma rí naku̱mu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ asndu náa awúu̱n a̱jkiu̱u̱n. Nindxu̱u̱ mbá ajngáa griego rí naʼthí itháan ga̱jma̱a̱ numuu rí nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n.

Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu

(Mateo 8:8-10) Aʼkue ri niʼtan tsi naʼtañajun mbaciento soldado: Señor, maxagruigu ri mataʼaʼ naʼ goʼoʼ, indo-ma aratan ajnga ri maʼni akuin dxama tsi nambayiʼ. 9 Numu ri xabo kitañajuinʼ ñajunʼ mangun, guʼdin soldado tsi natañajun mangun. Rido natun tsigueʼ: Ayu, nake, rido natun imba: Aye, naʼke, rido natun tsi nambayiʼ: Atane rigueʼ, naʼni. 10 Rido nidxaun Jesús ajnga rigueʼ pu-nimaku, aʼkue niʼtun tsi nago tsudu: Gako ri natanʼla, ri asjndo nimba xabo Israel taxkama tsi mapu-guiʼdo fe.

w02-S 15/8 ináa 13 kutriga̱ 16

“Ikhúúnʼ niʼgíʼ xkri̱da”

16 Xúʼko̱ má kayuʼ, Jesús nininuʼ májánʼ xóo nindxu̱u̱ oficial bi̱ naʼtáñajúnʼ ejército, mbáa nindxu̱u̱ romano, bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún judíos, bi̱ nindo̱ʼo̱o̱ rí maʼni thanuu ñumbáá ndrígóo bi̱ naʼniuu nandii. Nákha ikhú mbáa militar najmaʼniiʼ xóo mbáa bi̱ najmanguʼ wéñuʼ, nagudíin a̱ngui̱i̱n ga̱jma̱a̱ ndaʼyamajkhún xándú. Mú Jesús ndiʼyoo rí májánʼ náa ikhaa: Rí gíʼdoo wéñuʼ fe (Mateo 8:5-13). Nda̱wa̱á, ikhaa taríyúu xa̱bu̱ bi̱ nindrajkamaa náa níjniúu numuu rí niʼni dí ra̱májánʼ nákha ginii, ikhaa nixnúu tsiakii ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n xú káʼnii gáxtáa nda̱wa̱á (Lucas 23:43). Jesús ndaʼyoo rí á mu ikhaa naʼthúún mbá dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ naʼtá numún, maʼni rí makáguabiinʼ. Mbáa índo̱ nigíminaʼ mbaʼyoo rí májánʼ náa xa̱bu̱ mbaʼin nixkaxi̱i̱n mu muni rí májánʼ.

(Mateo 9:16, 17) Asjndo nimba tsiʼxmiraʼa xtin ri nuxiʼ naʼ xtiska, numu ri xtin ri huaʼxmiraʼa aʼkue, ihua mba gutun xtiska gaʼne-ne. 17 Ni tsixiñeʼ vino ri nuxiʼ naʼ aun xta lamba ri huayu, xi xkuaʼni gaʼne, mutun xta lamba ri huayu, aʼkue ri magadi xugui vino, jame mandatiga xugui xta lamba, naʼ xta lamba ri nuxiʼ ixiñeʼ vino ri nuxiʼ, aʼkue ri najma nda ri iguiʼnu.

jy-S ináa 70 kutriga̱ 6

Náa numuu rí tseyamiʼki xa̱bi̱i̱ Jesús rá.

Jesús nindoo mbuyáá xa̱bi̱i̱ dí ragíʼmaa muni costumbre dí rígá nákha wajyúúʼ rí nuni xa̱bu̱ judíos, xóo rí nduyamiʼki. Ikhaa táʼkha̱ gaʼxmiraʼa, xóo muʼthá, rí maʼni marigá xóó religión rí wayuu ga̱jma̱a̱ rí niguuʼ numuu rí inuu mambáa. Rí phú niʼni, rí mbiʼyamajkuíí Dios i̱mba̱ núthu, raʼkháa xóo nini judíos bi̱ nikuwa nákha ikhú bi̱ nini mbaʼa costumbre. Nakujmaa kaʼwu rí tségíʼ maʼxmiraʼa mbá xtíin nuxi̱ʼ náa mbá xtíin wayuu ní má vino rí nuxi̱ʼ tsejni̱ʼ náa kulambra rí wayuu ga̱jma̱a̱ xkujyuʼ.

Migixnuu Biblia

(Mateo 8:1-17) Rido nigata naʼ juba, pu-mbaʼin xabo niguhuanʼ tsudu. 2 Jenla, mba xabo tsi naʼgaʼ eʼne nandi ri mbiʼyu lepra niʼka gasjmatigosmuʼun, niʼtun: Señor, xi nandaʼ, mago matsikaʼun. 3 Aʼkue nitsriyaʼ ñau Jesús nixkajma, niʼtun: Nandoʼ, gaʼnekaʼhuin. Nu-nacha neʼnekaʼhui. 4 Aʼkue ri huaʼtan neʼne Jesús: Atadxun, asjndo nimbala xabo maxaratan, ayu, araxnaximinaʼ naʼ inu dxakun, araxnaxi ofrenda xoma ri niʼtañajun Moisés, numu ri mbaʼyo ri nigumakaʼhuin. 5 Rido nitoʼo Jesús naʼ Capernaum, iki niʼka mba xabo tsi naʼtañajun mbaciento soldado, niʼtajañu Jesús, 6 niʼten: Señor, mba dxama tsi xta nambayiʼ naʼ goʼoʼ mapu-gake jaboʼ eʼne nandi ri neʼne xaʼ. 7 Jesús niʼtun: Ikun gaʼga ganemanda. 8 Aʼkue ri niʼtan tsi naʼtañajun mbaciento soldado: Señor, maxagruigu ri mataʼaʼ naʼ goʼoʼ, indo-ma aratan ajnga ri maʼni akuin dxama tsi nambayiʼ. 9 Numu ri xabo kitañajuinʼ ñajunʼ mangun, guʼdin soldado tsi natañajun mangun. Rido natun tsigueʼ: Ayu, nake, rido natun imba: Aye, naʼke, rido natun tsi nambayiʼ: Atane rigueʼ, naʼni. 10 Rido nidxaun Jesús ajnga rigueʼ pu-nimaku, aʼkue niʼtun tsi nago tsudu: Gako ri natanʼla, ri asjndo nimba xabo Israel taxkama tsi mapu-guiʼdo fe. 11 Ikun natanʼla ri maguhua mbaʼin tsi juhua naʼ naʼne jmbu ri naʼka akaʼ gajma tsi juhua naʼ naʼne jmbu ri natraʼmu akaʼ, matriguin gajmi Abraham, gajma Isaac, jame gajma Jacob, naʼ ri naʼtañajun tsi xta mikui. 12 Indo ijin tsi naʼtañajun, tsuʼkue tsi magadin rixa naʼ jina, iki mumbiyeʼ jame mupiʼdun iñu. 13 Aʼkue ri Jesús niʼtun tsi naʼtañajun mbaciento soldado: Ayuʼ-ra, xoma ri nijuma’ xkua’ni-ma gambanu. Ika-ma mbruma ru’kue ni’ni akuin dxama tsi nitambayi e’ne. 14 Rido niʼka Jesús naʼ goʼo Pedro, aʼkue ndiʼyo dxagüi Pedro ri jabo naʼ xiyo, najañu naguiga. 15 Aʼkue nixkajme ñau, nuko nihuiji raguiga, aʼkue nituxi aʼgo tsuʼkue neʼnembaʼun. 16 Rido nika raʼne huaki, aʼkue ri mbaʼin xabo tsi guaʼdin guiñaʼ-güen niʼka jiʼdin naʼ inu Jesús, nixkahuin guiñaʼ-güen gajma ajngo, mba xuguinʼ tsi najañu neʼnemandin. 17 Numu ri xkuaʼni mambanu ri niʼtan gaʼyo Isaías, tsi niʼtan: Ika-ma nigüeʼde nandiyaʼlo, jame nike jagu gaʼkiaʼlo.   

29 ENERO ASNDU 4 FEBRERO

GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | MATEO 10, 11

“Jesús niʼni maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún”

(Mateo 10:29, 30) ¿An tsitangujun ajmi ijin ñuʼun gajma mbuka ri mba centavo-dxeʼ? Asjndo nimba tsi ikin maxaraka mbahui mbayi xi raʼka Anaʼla gajma. 30 Asjndo tsun idxaʼla kixnu mba xugui.

nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mt 10:29, 30

ijin ñuʼun: Náa ajngáa griego strouthíon nindxu̱u̱ mbá ajngáa rí nandoo gáʼthúu̱n asndu tsáa ñu̱ʼu̱ chíʼgíʼ, mú itháan najmaa náa e̱jín ñúʼú, ñu̱ʼu̱ bi̱ naʼphu̱u̱n bi̱ na̱nguá minumún náa xuáá.

gajma mbuka ri mba centavo: Nandoo gáʼthúu̱n “mbá asarion”, ninindxu̱u̱ mbá mbújkha̱a̱ rí nadaʼ mbáa xa̱bu̱ bi̱ nañajunʼ mbá a̱jma̱ skiñúʼ witsu minutos (atayáá sgd, sección 18B). Ikhú, rí maʼni ragajtsú aʼphu̱ rí ni̱jkha̱ náa Galilea, Jesús niʼthí rí a̱jmi̱i̱n e̱jín ñúʼú naʼni mbá asarion. Imbo̱o̱ mbiʼi, mbá tsiguʼ nda̱wa̱á, nákha niʼtáraʼa náa Judea, Jesús niʼthí rí ma̱ndoo miʼtsi̱i̱n mbá witsiin e̱jín ñúʼú ga̱jma̱a̱ a̱jma̱ asarion (Lu 12:6). Índo̱ nuʼnimbánii a̱jma̱ historia rígi̱, najmañulú rí e̱jín ñúʼú na̱nguá guáʼdáá wéñuʼ numún rí asndu bi̱ nugujui̱i̱n nuxna̱a̱ mbáa aʼdá ñúʼú á mu mbáa naʼtsi̱i̱n a̱jkhui̱i̱n.

asjndo tsun idxaʼla kixnu mba xugui: Najuiʼthá rí náa edxu̱ún xa̱bu̱ guáʼdáá itháan rí mbá cien mil xtátsu edxu̱ún. Rí Jeobá ndaʼyoo májánʼ rígi̱ nasngájma rí naxmiéjunʼ kaʼyoo mámbáa xa̱bi̱i̱ Jesús.

nwtsty multimedia

Aʼdá ñúʼú

E̱jín ñúʼú bi̱ naʼphu̱u̱n ga̱jma̱a̱ na̱nguá minumún náa xuáá. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ nañejunʼ ma̱ndoo maʼtsi̱i̱n a̱jmi̱i̱n e̱jín ñúʼú rí nadaʼ mbá a̱jma̱ skiñúʼ witsu minutos. Náa ajngáa griego nandoo gáʼthúu̱n asndu tsáa má ñu̱ʼu̱ bi̱ majkhinʼ mú itháan náa e̱jín ñúʼú bi̱ najmaʼnunʼ (Passer domesticus biblicus) ga̱jma̱a̱ ñu̱ʼu̱ moruno (Passer hispaniolensis), bi̱ xóó kuwa wéñuʼ náa Israel.

(Mateo 11:28) Ahuala naʼ Ikun mba xuguianʼla tsanʼla nuñajunla jame juda eʼdala, Ikun mane ri mbuya xaʼla.

nwtsty notas de estudio para Mt 11:28

juda eʼdala: Jesús naʼthúún xa̱bu̱ bi̱ kuda má xúʼko̱ gamiéjunʼ ga̱jma̱a̱ ñajunʼ rí naʼni néʼngu̱u̱n. Índo̱ ndiyamajkuíí Dios ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mingíjyúuʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ costumbre ndrígu̱ún xa̱bu̱ rí nigún ruxudaʼ náa Xtángoo ndrígóo Moisés (Mt 23:4). Ansdu mbiʼi sábado, rí ninindxu̱u̱ mbóo mbiʼi rí mbu̱ya̱a̱ xúnʼ, niʼni mingíjyúuʼ munimbánii (Éx 23:12; Mr 2:23-28; Lu 6:1-11).

ikun mane ri mbuya xaʼla: Náa ajngáa griego rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí maʼni “mbu̱ya̱a̱ xúnʼ” (Mt 26:45; Mr 6:31) o “maʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n mbáa bi̱ nañajunʼ gakhi̱i̱ mu mbayáa tsiakii” (2Co 7:13; Flm 7). Náa ajngáa rí niʼthí Jesús nasngájma rí murígú ‹yoko› ndrígóo Jesús, (Mt 11:29) nandoo gáʼthúu̱n rí muʼni ñajunʼ, raʼkháa rí mbuʼyáaxulu. Ajngáa rígi̱ náa ajngáa griego nasngájma rí Jesús nayambáá wéñuʼ ga̱jma̱a̱ naxnún tsiakii bi̱ néʼngu̱u̱n ga̱jma̱a̱ ikhiin nuraʼwíí rí xúniñaʼ nditháan.

(Mateo 11:29, 30) Gurigula yugüiʼ naʼ rixaʼla muʼgua juyaʼla, gamañaʼla xo ini, masun jame huaba akuinʼ, aʼkue ri muxkamala naʼ ri mbaya xuʼ nimiaʼla. 30 Ranguijiu-ma muʼgua juyaʼla yugüiʼ, jame huipi-ma ri jaguloʼ.

nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mt 11:29

Gurigula yugüiʼ: Jesús nijmuu ajngáa “yugüiʼ” xóo mbá xkri̱da mu maʼthí rí mundrígú ga̱jma̱a̱ mbuʼyamajkuíí mbáa bi̱ kayá ñajunʼ o ikha ndrígóo mbáa. Á mu Jesús nandxa̱ʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ mbá yoko rí itháan mba̱a̱, mbá rí Dios nirígú náa ikhaa, xtáa raʼthún xa̱bi̱i̱ rí muguajún náa agoo yoko rí kagu̱ má ikhaa ga̱jma̱a̱ rí ikhaa mambáñun. Á mu xúʼko̱, ajngáa rígi̱ ma̱ndoo miʼtájuíi: “Guguajún náa agoo yoko ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ”. Ma̱ngaa, á mu yoko nindxu̱u̱ rí Jesús natámaʼ náa eʼwíínʼ, nandoo gáʼthúu̱n rí mbáa maʼnimbo̱o̱ rí naʼtáñajunʼ Jesús ga̱jma̱a̱ ikha ndrígóo xóo xa̱bi̱i̱.   

Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu

(Mateo 11:2, 3) Aun-ma ri xta Juan güejuan nidxaun ri naʼne Cristo, aʼkue nijuʼmi ajmi tsi naʼsjngun mago guya, 3 numu ri muraxi: ¿An Ikan ñajuanʼ tsi xta maʼka, o maguaʼtinxoʼ imba-dxeʼ?

jy-S ináa 96 kutriga̱ 2, 3

Juan gíʼthu̱u̱n rí mariʼña̱a̱ Jesús

Lá tséʼniulú tsiánguá rí maʼni graxe̱ rígi̱ xáʼ. Ikhaa nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ jmbii náa Dios. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí índo̱ nikumááʼ iyaʼ Jesús, na̱jkha̱ maʼni a̱jma̱ tsiguʼ, ndiʼyoo xi̱ʼ kaʼwu rí nigajtaa náa ikhaa ga̱jma̱a̱ niʼdxuun aʼwóo Dios náa niʼthí rí nindoo kaʼyoo. Ikha jngó na̱nguá xóo mundxaʼwami̱jna̱ rí nánguá gíʼdoo fe. Á mu xúʼko̱ nindxu̱u̱, Jesús xáʼthi rí májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu, xó má eʼni xúgi̱. Mú, ikhú, á mu nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ, náa numuu eʼni graxe̱ xóo rígi̱ xá.

Mbáa i̱ndó nandoo rí Jesús maʼthúu̱n á mu ikhaa nindxu̱u̱ Mesías, numuu dí rúʼko̱ gáxnúu tsiakii mu maʼngo̱o̱ índo̱ xtáa rakháñuu náa guʼwá e̱jua̱nʼ. Mú, nakujmaa rí graxe̱ rí niʼni Juan nandoo gáʼthúu̱n xóo itháan. Ikhaa naninuʼ rí naʼtáriyaʼ náa Biblia náa naʼthí rí bi̱ Dios ndiyááʼ mani̱ndxu̱u̱ rey ga̱jma̱a̱ bi̱ maʼni káwíin, mú ninújngoo má mba̱yu̱ʼ tsiguʼ rí nikumááʼ iyááʼ Jesús ga̱jma̱a̱ ikhaa kaʼnííʼ xóó xtáa guʼwá e̱jua̱nʼ. Ikha jngó nandoo mbaʼyoo á mu maxtáa imba̱a̱ xa̱bu̱, bi̱ mariʼkuriyaaʼ Jesús, xóo muʼthá, bi̱ maʼnimbánuu rí nijuiʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu Mesías.

(Mateo 11:16-19) ¿Tsala ganembrigun gajmi xabo tsi juhua xuguiʼ-ra? Xo jaʼñu jñama tsi nago ratriguin xua nundxaʼhua mudxahuin angüin jaʼñu. 17 Tsi nutan: Nundixoʼ enʼen mudxahuinla, tsisianla, nusian rahuanʼxoʼ ajmu ri jina mudxahuinla, tsimbiyaʼla. 18 Niʼka Juan tsi ni takueʼtso, ni tagan, aʼkue niten ri guiñaʼ-güen guiʼda. 19 A̱ʼdióo xa̱biya̱ ni̱ʼkha̱ rakuiʼtsu ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n vino, ga̱jma̱a̱ nuthi: ‹¡Gu̱ya̱a̱! Mbáa xa̱biya̱ nakuiʼtsu egoo ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n vino, bi̱ nambáxu̱u̱ gajmíi̱n xa̱bu̱ bi̱ nuruma mbújkha̱a̱ mangiin xa̱bu̱ aʼkhá›. Mú Dios ndaʼyoo rí á mu nuʼni rí jmbu, manindxu̱lúʼ xa̱bu̱ májáánʼ”.

jy-S ináa 98 kutriga̱ 1, 2

Migíníin bi̱ tsedxawíín

Jesús nandoo kaʼyoo Juan bi̱ nakumíínʼ iyááʼ xa̱bu̱, mú, ndiéjunʼ endxaʼwamíjna̱ mbaʼin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ numuu xá. Jesús niʼthí ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ bi̱ nikuwa nákha nixtáa ikhaa: “Xo jaʼñu jñama tsi nago ratriguin xua nundxaʼhua mudxahuin angüin jaʼñu: ‹Nundixoʼ enʼen mudxahuinla, tsisianla, nusian rahuanʼxoʼ ajmu ri jina mudxahuinla, tsimbiyaʼla›” (Mateo 11:16, 17).

Ndiéjunʼ nindoo gáʼthi Jesús rá. Ikhaa naʼthí: “Niʼka Juan tsi ni takueʼtso, ni tagan, aʼkue niten ri guiñaʼ-güen guiʼda. A̱ʼdióo xa̱biya̱ ni̱ʼkha̱ rakuiʼtsu ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n vino, ga̱jma̱a̱ nuthi: ‹¡Gu̱ya̱a̱! Mbáa xa̱biya̱ nakuiʼtsu egoo ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n vino, bi̱ nambáxu̱u̱ gajmíi̱n xa̱bu̱ bi̱ nuruma mbújkha̱a̱ mangiin xa̱bu̱ aʼkhá›” (Mateo 11:18, 19). Mú, Juan na̱nguá gíʼdoo wéñuʼ ga̱jma̱a̱ tséʼga̱a̱n vino numuu rí nindxu̱u̱ nazareo, mú xa̱bu̱ nuthi rí gíʼdaa xa̱bu̱ wéñiʼ (Números 6:2, 3; Lucas 1:15). Mú Jesús xtáa xóo kuwa eʼwíínʼ xa̱bu̱, nakuiʼtsu ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n xó má kaʼyoo, mú nuthi rí mbaʼ nakuiʼtsu ga̱jma̱a̱ naʼga̱a̱n. Asndu xóo mingíjyúuʼ matani rí nanigu̱nʼ xa̱bu̱.

Migixnuu Biblia

(Mateo 11:1-19) Rido huambo Jesús niʼtañajun xo muni tsi mba guhuaʼ ejma-mu gajmi naʼsjngun, aʼkue ri nigajnu Jesús iki, nika gaʼsjnga, nike gaʼtaraʼe apa naʼ xuajñu-ma xabo tsuʼkue. 2 Aun-ma ri xta Juan güejuan nidxaun ri naʼne Cristo, aʼkue nijuʼmi ajmi tsi naʼsjngun mago guya, 3 numu ri muraxi: ¿An Ikan ñajuanʼ tsi xta maʼka, o maguaʼtinxoʼ imba-dxeʼ? 4 Aʼkue ri Jesús niʼtun: Aʼguaʼla gutanla Juan ri nudxahuinla jame nduyala. 5 Tsi tsifrigun, nafrigun, tsi indi nakun, nando nago, tsi naʼguin eʼne nandi lepra, nigumakaʼun, tsi xkargüeʼon, nudxun, tsi nijañu-ma, nduya, xoma tsi guini nitun ajnga ri majan nuxiʼ. 6 Xta gagui xabo tsi maxaʼne ajma akuin-jaʼyeʼ. 7 Índo̱ bugi̱ kuwa ragún náa kambu̱ún, Jesús niʼthún mbaʼin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ numuu Juan: “Ndiéjunʼ ni̱jkua̱ gúya̱a̱ náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ rá. Lá mbá diin rí ni̱jkha̱ kayóo giñánʼ ráʼ. 8 ¿O nala ri nikuala aguya-ra? ¿An mba xabo tsi juun xtin ri mapu-mitsan, ndiyala-dxeʼ? Jenla xabo tsi juun xtin ri mapu-mitsan indo naʼ guʼun rey juhueʼ. 9 ¿Nala ri nikuala aguya-ra? ¿An mba gaʼyo-dxeʼ? Iki xuʼkue natanʼla, ihua guiʼdo numu tsuʼkue xo tsi gaʼyo. 10 Numu ri tsigueʼ ñajun tsi huaʼtan numu naʼ huaʼtan: Jenla guejio ijuʼngualoʼ xabiʼ tsi maʼga guini jayo ajnga naʼ inaʼ, Tsi maʼga guini raʼne majanʼ jambaʼ. 11 Gako ri natanʼla: Naʼ majñu xabo tsi nagumi naʼ aʼgo, nangua nituxu imba tsi manindxu pu-itan guini xo Juan tsi Natsuhuin Xabo, indo tsi ihua lajuin naʼ ri naʼtañajun Dios, tsuʼkue tsi ihua guini xo ri ika. 12 Asjndo naki mbiʼi ri niʼka Juan tsi Natsuhuin Xabo asjndo xuguiʼ, naʼ xta si naʼtañajun mikui, gake iguiʼnu, indo tsi gakin iʼngun nuda. 13 Numu ri mba xuguinʼ gaʼyo gajma xtangao Moisés nitan ri nijanu mutan neʼne Dios, asjndo mbiʼi ri niʼka Juan. 14 Xi nandaʼla mudrigüi, ika ñajunʼ Elías tsi xta maʼka. 15 Tsi guiʼdo ñaʼun ri madxaun, gadxaun. 16 ¿Tsala ganembrigun gajmi xabo tsi juhua xuguiʼ-ra? Xo jaʼñu jñama tsi nago ratriguin xua nundxaʼhua mudxahuin angüin jaʼñu. 17 Tsi nutan: Nundixoʼ enʼen mudxahuinla, tsisianla, nusian rahuanʼxoʼ ajmu ri jina mudxahuinla, tsimbiyaʼla. 18 Niʼka Juan tsi ni takueʼtso, ni tagan, aʼkue niten ri guiñaʼ-güen guiʼda. 19 Niʼka Ade Xabo, tsi nakueʼtso jame naʼña, nuten: Jenla mba xabo tsi mapu-nakueʼtso, pu-naʼña vino, jame nambaxu gajmi xabo tsi nurruma mbuka guʼhua ñajun, gajma xabo tsi nuni aʼkan. Jun, xkuaʼni pu-inijmbumijna xabo tsi nundxaʼhuamijna ri nduya-güiñi juhua xuguiʼ-rajnoʼ.

    I̱yi̱i̱ʼ náa ajngáa me̱ʼpha̱a̱ (2007-2025)
    Atrugua̱a̱
    Atambáʼtaa
    • me̱ʼpha̱a̱
    • Náa mataxuʼmá
    • Xóo nandaʼ ma̱ta̱ya̱a̱
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Xtángoo náa naʼthí rí xú káʼnii majmaaʼ
    • Xtángoo náa naʼthí rí nañewu̱u̱n dato ndrígáʼ
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Atambáʼtaa
    Náa mataxuʼmá