Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión
4-10 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | MARCOS 15, 16
“Kiʼtáriyaʼ rí nimbánuu náa Jesús”
(Marcos 15:3-5) Aʼkue ri dxakun tsi ñajun xabo idi, pu-nini aʼkun Jesús. 4 Jame mbuju-ma huatraxi neʼne Pilato, niʼtun: ¿An ni xi mbo ajnga maxaratan-ra? Atadxun mataya ri pu-kati aʼkanʼ itan xabo tsigueʼ. 5 Xoma Jesús maske asjndo xkuaʼni huaʼtan, taʼten mba jañi, aʼkue ri mapu-nimaku Pilato.
(Marcos 15:24) Jame rido huambun niduma naʼ ixi̱, aʼkue nixpiʼtamijna mbakuikun xtiñu Jesús, jame asjndo nirahui suerte tsudu xtiñu numu ri mbuya tsa guiʼdo mbiʼi, na ri gaya mbamba.
(Marcos 15:29, 30) Xoma xabo tsi naganujngun iki nitan xkahuiʼ, nimajnga idxun, jame niten: ¡Tia-ra! Ikan tsan narratan ri matrangudi guʼhua dxakuin Dios, jame atsu mbiʼi mataxuxi. 30 Atsijriyaminaʼ Ikan-ra, adxutaʼ naʼ ixi̱.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Mr 15:24, 29
nixuiʼtha̱a̱ xtíñuu rí mbájnii: Náa Juan 19:23 ga̱jma̱a̱ 24 naʼthí itháan xóo rí tséʼthi náa i̱ʼwáʼ Evangelios: Soldados romanos niriyaʼ suerte mu muxui̱ʼtha̱a̱ xtíñuu; nixuiʼtha̱a̱ a̱jkhu̱ xtíñuu rí kagíʼ mu mámbá gaya mámbáa, numuu rí tsíñún murujthu xtíin ikha jngó niriyaʼ suerte. Xúʼko̱ nimbánuu rí kiʼtáriyaʼ náa Salmo 22:18. Xóo má naguʼwún nuni bi̱ nuradíin rí naguanún ga̱jma̱a̱ xtíñún bi̱ nakháñun. Ikha jngó, nákha xóo tséradíin, nurawíi xtíñún ga̱jma̱a̱ rí guáʼdáá mú xúʼko̱ rí makhañún mani̱ndxu̱u̱ itháán majthiʼ.
nimajngáa edxu̱ún: Índo̱ nuni rígi̱ mbá kuyáá nuthi ga̱jma̱a̱ nutsijma ma̱ngaa rí nawiñunʼ. Bi̱ ninújngún ikhí ninimbánii rí kiʼtáriyaʼ náa Salmo 22:7.
(Marcos 15:43) Niʼka José tsi ñajun naʼ xuajin Arimatea, mba tsi, tsi nduyaikun xabo xuajin ñajunʼ, tsi mapu-guiʼdo numu, numu ri manga guiʼtun ri naʼtañajun Dios, tsuʼkue nixnaminaʼ tsiake nika nitoʼo naʼ xta Pilato, jame nindaʼa huajin Jesús maʼdi.
(Marcos 15:46) Aʼkue ri José niʼtsi mba sábana ri ñajun lino, aʼkue nirigüi naʼ ixi̱, nimbraʼa gajma sábana, aʼkue ri nimatiga naʼ aun iña huajin ri niguma mujun-ma naʼ patsi, aʼkue niʼke rarmbixi mba itsi nirugo gajma naʼ raun iña huajin.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mr 15:43
José: Numuu rí mámbáa bi̱ niʼniramaʼ evangelio niʼthí mixtiʼkhu ga̱jma̱a̱ numuu José rúʼko̱ nasngájma rí wajiʼ niniraʼmáʼ. Mateo, bi̱ naruma mbújkha̱a̱, niʼthí rí José nindxu̱u̱ “mbáa xa̱bu̱ gíʼdoo mbújkha̱a̱”. Marcos, bi̱ niʼnirámáʼ xó má kuwa xa̱bu̱ romanos, niʼthí rí nindxu̱u̱ mbáa “bi̱ gíʼdoo numuu náa xa̱bu̱ ñajunʼ” bi̱ ma̱ngaa gíʼthu̱u̱n Reino ndrígóo Dios. Lucas, bi̱ nindxu̱u̱ mbáa májáanʼ médico, niʼthí rí José nindxu̱u̱ mbáa “xa̱bu̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ jmbii” bi na̱nguá niyambáá náa awan xóo muxiyaa Jesús. Ga̱jma̱a̱ Juan niʼthí rí i̱ndó ikhaa “ninindxu mba tsi huaʼsjnga neʼne Jesús, indo numu ri nguʼhua-jayu ninindxu mba tsi niʼsjngo Jesús, numu ri namiñu jaʼñu judío” (Mt 27:57-60; Mr 15:43-46; Lu 23:50-53; Jn 19:38-42).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Marcos 15:25) Naʼne xo timijnaguhuaʼ hora igama akaʼ ri miʼcha, rido huaʼduma Jesús naʼ ixi̱.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mr 15:25
hora tiriajtsú: Xóo muʼthá, mijngii maʼni mijna gu̱wa̱ʼ hora rí miʼcha̱. Tikhun xa̱bu̱ nuthi mixtiʼkhu relato rígi̱ ga̱jma̱a̱ rí naʼthí náa Juan 19:14-16, náa naʼthí rí “nindxu̱u̱ majun hora” índo̱ Pilato nixnáxi̱ Jesús náa judíos mu muxiyáa. Maski ajndu náa Biblia na̱nguá eʼthí kaʼwu xúgíʼ rígi̱, mú rí gíʼmaa mbuʼyáá. Náa mbá a̱jkhu̱ Evangelios nambánii xúgíʼ hora rí nirígá náa iwáá mbiʼi rí nixtáa Jesús. Mbá xkri̱da, ndajkuíin nithi rí nijtsi má índo̱ ndxájkun ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ guanii nigimbiin mu muxnáxi̱i̱ Jesús náa xa̱bu̱ ñajunʼ romano Poncio Pilato (Mt 27:1, 2; Mr 15:1; Lu 22:66-23:1; Jn 18:28). Mateo, Marcos ga̱jma̱a̱ Lucas nuthi rí niʼni krína asndu nákha “hora majun asndu hora mijna gu̱wa̱ʼ”, índo̱ Jesús frajkha náa ixi̱ (Mt 27:45, 46; Mr 15:33, 34; Lu 23:44). I̱mba̱ rí ma̱ndoo mbuʼyáá rí tikhun nuthi rí muxpajtii nindxu̱u̱ xóo muxiyáá. Nguáná rí muxpajtii wéñuʼ xa̱bu̱ nakháñun. Rí nixpajtii Jesús nindxu̱u̱ gákhii wéñuʼ rí asndu i̱mba̱ xa̱bu̱ ndiyóoʼ mbayá ixi̱ ndrígóo (Lu 23:26; Jn 19:17). Nakujma rí índo̱ nigíʼdi̱i̱ nixpajtii, asndu índo̱ Jesús nidujmaa náa ixi̱ ndiyóoʼ manújngoo mbayuuʼ hora. Rígi̱ nambánii ga̱jma̱a̱ rí naʼthí náa Mateo 27:26 ga̱jma̱a̱ Marcos 15:15 náa naʼthí rí nixpajtii ga̱jma̱a̱ asndu nirájkhaa. Ikha jngó bi̱ niniraʼmáʼ Evangelios nithi hora mixtiʼkhu xó má nikumu̱ún rí nigíʼdi̱i̱ nixiyáa. Rígi̱ nambánii ga̱jma̱a̱ numuu rí Pilato niʼniuu mingíjyúuʼ maʼnimbo̱o̱ rí Jesús tajyuʼ nikháñu índo̱ nirájkha náa ixi̱ (Mr 15:44). Ma̱ngaa bi̱ niniraʼmáʼ Biblia nuthi má xúʼko̱ rí nuruiʼtaa mbiʼi mámbá ajtsú hora mbá a̱jkhu̱ nuthu, xúʼko̱ má eni rí mbruʼun ma̱ngaa. Ikha jngó, naʼthí wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu hora riajtsú, majun ga̱jma̱a̱ mijna gu̱wa̱ʼ, nagíʼdu̱u̱ nagixnuu índo̱ nagájnuu a̱jkha̱ʼ, mbáa índo̱ naʼni majun hora rí miʼcha̱ (Mt 20:1-5; Jn 4:6; Hch 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30). Ma̱ngaa gíʼmaa mbuʼyáá rí xa̱bu̱ na̱nguá xóo mbuyáá náa phú hora, ikha jngó nuthi rí itháan maʼni mijngii, xó ma naʼthí náa Juan 19:14 (Mt 27:46; Lu 23:44; Jn 4:6; Hch 10:3, 9). Iwáá kayuʼ: Índo̱ nuʼthá rí xóo nikháñu Jesús, Marcos naʼthí rí nixpajtii, xó ma Juan i̱ndó naʼthí índo̱ nidujmaa náa ixi̱. Ikha jngó, mbáa Marcos ga̱jma̱a̱ Juan nithi ga̱jma̱a̱ numuu ajtsú rí nirígá xúgíʼ rígi̱, ga̱jma̱a̱ ra̱ʼkhá mbá hora kiejunʼ. Ma̱ngaa, Juan táʼthi mbájmbu mbá hora, ikhaa niʼthí “mbáa naʼni hora majun”. Rí na̱ndoo nasngájma rí mixtiʼkhu nindxu̱u̱ hora rí nakujmaa náa relatos. Mu mambúlú, rí Juan, bi̱ niʼnirámáʼ libro mbayuuʼ tsiguʼ nda̱wa̱á, rí niʼthí mbá hora mixtiʼkhu nasngájma rí Evangelio ndrígóo na̱nguá nindxu̱u̱ mbá copia ndrígóo Marcos.
(Marcos 16:8) Aʼkue ri nigajna ragañu goʼo tsuʼkue naʼ iña huajin, nigun, numu nixuunʼ asjndo naguaʼin, jame asjndo nimba xabo tutan, numu ri mapu-nimiñu.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Mr 16:8
numuu rí nimiñún: I̱yi̱i̱ʼ rí nijuiʼniraʼmáʼ rí itháan wayuu dí rígá ga̱jma̱a̱ numuu Marcos, Evangelio námboo ga̱jma̱a̱ ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa versículo 8. Tikhun nuthi rí ajngáa rí naguámbá gájmaa nindxu̱u̱ chíʼgíʼ wéñuʼ. Mú Marcos tséjmuu wéñuʼ ajngáa mu maʼthí, ndaa numuu muʼthá xúʼko̱ kaʼnii. Jerónimo ga̱jma̱a̱ Eusebio, bi̱ nduyáá wéñuʼ nákha siglo a̱jkhu̱, nithi rí náa i̱yi̱i̱ʼ ndrígóo Marcos naguámbá ga̱jma̱a̱ ajngáa “numuu rí nimiñún”.
Mbaʼa rí nijuiʼniraʼmáʼ náa ajngáa griegos ga̱jma̱a̱ rí nijuiʼtájuíi náa i̱ʼwáʼ ajngáa gíʼdoo conclusión larga o mbá corta índo̱ naguámbá versículo 8. Conclusión larga (rí gíʼdoo gu̱wa̱ʼ ijma̱ versículos) nakujmaa náa Manuscrito Alejandrino, náa Códice Ephraemi Syri Rescriptus ga̱jma̱a̱ náa Códice ndrígóo Beza Cantabrigense (xúgíʼ rí nirígá siglo witsu). Ma̱ngaa nakujmaa náa Vulgata latina, náa Peshitta siríaca ga̱jma̱a̱ náa Siríaco Curetoniano. Mú, tsékujmaa náa a̱jma̱ rí kiʼniraʼmáʼ náa ajngáa griego nákha siglo a̱jkhu̱: Náa Códice Sinaítico ga̱jma̱a̱ náa Códice Vaticano. Ma̱ngaa tsékujmaa náa Códice Sinaítico Siríaco (siglo a̱jkhu̱ o witsu) ga̱jma̱a̱ náa versión wayuu ndrígóo copto shaídico rí kaʼyoo Evangelio ndrígóo Marcos (siglo witsu). I̱yi̱i̱ʼ rí itháan wayuu ndrígóo Marcos náa ajngáa armenio ga̱jma̱a̱ georgiano ma̱ngaa naguámbá náa versículo 8.
Náa tikhu rí nijuiʼniraʼmáʼ náa ajngáa griegos ga̱jma̱a̱ rí nijuiʼtájuíi nda̱wa̱á na̱ʼkha̱ conclusión corta, rí gíʼdoo ka a̱jma̱ frases. Náa Códice Regio, ndrígóo siglo migiñuʼ, na̱ʼkha̱ nájma̱ ga̱jma̱a̱ nagíʼdu̱u̱ ga̱jma̱a̱ rí corta. Índo̱ nagíʼdu̱u̱ mambá, nakujmaa mbá nota náa naʼthí rí tikhun bi̱ najmañún nuthi rí gajkhun nindxu̱u̱ rígi̱, maski ajndu xóó tsékujmaa kaʼwu.
CONCLUSIÓN CORTA
Conclusión corta rí nakujmaa nda̱wa̱á rí Marcos 16:8 na̱nguá kaʼyoo náa Escrituras. Naʼthí xúgi̱:
Xúgíʼ rí niguma nindxu̱u̱ rí nithi bi̱ kuwa mijngii náa xtaa Pedro. Ma̱ngaa, nda̱wa̱á rí nirígá rígi̱, Jesús nikuʼmiin asndu náa occidente mu muthi rí makuwá kámuu.
CONCLUSIÓN LARGA
Conclusión larga rí nakujmaa nda̱wa̱á náa Marcos 16:8 na̱nguá kaʼyoo náa Escrituras. Naʼthí xúgi̱:
9 Rido huamba ndiʼya Jesús miʼcha mbiʼi ri guini ndayala semana. Aʼkue nisjngajmamineʼ guini-jayi naʼ inu María Magdalena, ri naʼ aʼgo tsuʼkue niguhuin mba juin guiñaʼ-güen Jesús naki huapa. 10 Aʼkue ri nika aʼgo tsuʼkue gaʼtun tsi nijuhua gajmi Jesús, tsi juhua nada akuin jame numbiyaʼ. 11 Ikin, rido nidxahuin ri xta ndaʼya, ri huaʼya neʼne aʼgo, tanimbun. 12 Ndahua imba xo jaʼni nisjngajmamineʼ naʼ inu ajmi tsi niʼsjngun, tsi inu juhua jamba nago xana. 13 Aʼkue ri ikin nigun gutun iʼhuin, ni-ma tsuʼkue tanimbun. 14 Ndahua-jayu nisjngajmaminaʼ Jesús naʼ inu-ma tsi mba guhuaʼ-emba, inu ri juhua triguin naʼ mesa, aʼkue nirriñu ri tanimbun, jame pu-guku akuin, numu ri tanimbun-juñu tsi huaʼtun nini tsi ndiya ri ndiʼya. 15 Aʼkue ri niʼtun: Aʼguala mba xugui naʼ inu numba, gutaraʼa apala ajnga ri majan nuxiʼ mudxahuin jambin xabo. 16 Tsi manimbo, jame muhuan, tsuʼkue tsi majriyaʼ, indo tsi maxanimbo, tsuʼkue tsi mbayaminuʼ. 17 Seña rigueʼ ri muni tsi manimbun: Gajma mbiʼyuʼ muxkahuin guiñaʼ-güen, jame muten ajnga ri nuxiʼ. 18 Muratun aboʼ gajma ñau, xi muhuan veneno, nda ri uguiʼni, muxkajmi tsi naxnu nandi, aʼkue maʼni akuin.
19 Rido huambo Señor niʼtun, aʼkue ri huatrigüi rijma naʼ mikui, aʼkue ri niguiʼi naʼ nijñu mujun Dios. 20 Aʼkue ri ikin nigajnu nigo gutaraʼe apa mba xugui inu numba, jame Ika-ma Señor imbañu ri nanimbun xabo-juya ajnga gajma seña ri nuni.
Migixnuu Biblia
(Marcos 15:1-15) Pu-miʼcha niguaʼda ahuan dxakun tsi ñajun xabo idi, gajma xabo huanu, gajma tsi nusjnga xtangao Moisés, gajma mba xuguinʼ xabo tsi nduyaikun xabo xuajin, aʼkue ri xtoʼo Jesús nigo juya guxnaxi naʼ inu Pilato. 2 Aʼkue ri Pilato niraxu Jesús: ¿An Ikan ñajuanʼ Rey drigun judío-dxeʼ? Aʼkue ri Ika niʼtun: Niratan-ma ikan-ra. 3 Aʼkue ri dxakun tsi ñajun xabo idi, pu-nini aʼkun Jesús. 4 Jame mbuju-ma huatraxi neʼne Pilato, niʼtun: ¿An ni xi mbo ajnga maxaratan-ra? Atadxun mataya ri pu-kati aʼkanʼ itan xabo tsigueʼ. 5 Xoma Jesús maske asjndo xkuaʼni huaʼtan, taʼten mba jañi, aʼkue ri mapu-nimaku Pilato. 6 Jame mbiʼi ri nagajnu ndxa, jamba miʼtsu nariyaʼ mba xabo güejuanʼ, asjndo na tsi gutan xabo ri magajna. 7 Jame ika mbiʼi ruʼkue guidaʼ güejuanʼ mba xabo tsi mbiʼyu Barrabás, gajmi iʼhuin tsi nixuximijna gajmi ri niradin xabo. 8 Rido niguhua xabo tsi mbaʼin, aʼkue niguiʼdi niten ri maʼne Pilato xoma ri ndaʼyo naʼñu xabo jamba miʼtsu. 9 Aʼkue ri Pilato niʼtun: ¿An nandaʼla ri maniʼñu Rey drigun judío-dxeʼ? 10 Numu ri ndiʼyo ri gajma numu tsixigu huaxnaxi Jesús naʼ inu, nini dxakun tsi ñajun xabo idi. 11 Xoma dxakun tsi ñajun xabo idi nisjngruʼun xabo tsi pu-mbaʼin, numu ri mutan ri magajna Barrabás. 12 Aʼkue ri Pilato niʼtun xabo mbuju: ¿Nala ri iyala mañu tsi nutanla ri Rey drigun judío-ñajun-ra? 13 Aʼkue ri ikin gake nindxaʼhue ri niten mbuju: ¡Ataduma naʼ ixi̱! 14 Aʼkue ri Pilato niʼtun: ¿Nala ri ramajan niʼni-ra? Xoma ikin ihua gake nindxaʼhue ri niten: ¡Ataduma naʼ ixi̱! 15 Aʼkue ri Pilato ndiyo ri maguanu mujunʼ naʼ inu xabo, aʼkue niriyaʼ Barrabás naʼ güejuanʼ, xoma Jesús niʼtañjuin ri mixpatin, ndahua nixnaxi numu ri miʼduma naʼ ixi̱.
11-17 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | LUCAS 1
“Ganindxu̱lú xa̱bu̱ guabaaʼ xóo María”
(Lucas 1:38) Aʼkue ri María niʼtan: Jenla guejio xta, tsun naʼtañajuinʼ Señor, gaʼni gajma nindxuʼ xo ri niratan. Aʼkue ri niguanu neʼne ángel.
ia-S ináa 149 kutriga̱ 12
¡Atayáá! ¡Ñumbáá ndrígóo Jeobá!
12 Asndu mbiʼi xúgi̱, ajngáa rí niʼthí gíʼdoo numuu náa xa̱bi̱i̱ Dios numuu rí nasngájma rí nindxu̱u̱ a̱ʼgu̱ guabaaʼ ga̱jma̱a̱ naʼnimbo̱o̱. Ikhaa niʼthu̱u̱n Gabriel: “Jenla guejio xta, tsun naʼtañajuinʼ Señor, gaʼni gajma nindxuʼ xo ri niratan” (Luc. 1:38). Ñumbáá bi̱ itháán majkhinʼ ni̱ndxu̱ún bi̱ na̱nguá guaʼdáá wéñuʼ numún; kuwa xóo má nuthúún muni bi̱ nutañajúnʼ. Rúʼko̱ rí nikumu̱u̱ María náa Jeobá. Ikhaa ndiʼyoo rí Jeobá nindxu̱u̱ jmbii náa bi̱ naguajún jmbu náa ikhaa ga̱jma̱a̱ maʼni tsájkuramáʼ á mu naʼnimbánuu ñajunʼ gakhi̱i̱ rúʼko̱, ndiʼyoo rí ikhaa mañewun (Sal. 18:25).
(Lucas 1:46-55) Aʼkue ri María niʼtan: Nimiʼ ri pu-naʼne mba Señor; 47 Jame nidxu espíritiʼ jaʼyo Dios tsi Naʼnejriñu. 48 Numu ri taniñiʼ mba jañi tsun guinu nane ri naʼtañajuinʼ. Numu ri asjndo naki xuguiʼ jame mba xuguinʼ xabo tsi maguhua rajuhua, mutan ri xtaloʼ gagui. 49 Numu ri Dios tsi guiʼdo mba xugui tsiake pu-mba ri majan niʼñiʼ, Jame pu-Kaʼu mbiʼyu. 50 Jame jamba tsigu nañahuin akuin jaʼñu xabo tsi naguhua rajuhua, Tsi namiñu-juya. 51 Pu-mba ri mamakun xabo niʼni gajma ñau; Niʼni ri naxaguiʼdo numu tsi nundxaʼhuamijna naʼ aun akuin ri guiʼdo-güeño numu. 52 Jame nixkun xabo ñajun tsi mbaʼun naʼ xilin, xoma tsi guini, niʼni ri maguiʼdo numu. 53 Tsi naxkidxun nixnu ri niʼpo asjndo niguiʼmu, xoma rico nixkun magun nanda xi tan ri juda. 54 Jame nimbayu Israel, tsi ñajun ñumbe, niñahuin akuin taʼnebumamineʼ-jaʼyo. 55 Xoma ri niʼtun anaʼlo ri maʼni gajma nindxu Abrahán, Gajmi mba xuguinʼ tsi naguhua naʼ rijiu asjndo jamu.
ia-S ináa 150, 151 kutriga̱ 15, 16
¡Atayáá! ¡Ñumbáá ndrígóo Jeobá!
15 Xóo María niriʼñuu Elisabet nixtagixi̱i̱ náa Biblia (atraxnuu Lucas 1:46-55). Nindxu̱u̱ rí itháán mbaaʼ rí najuiʼthá náa Biblia ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa. Mbá xkri̱da, ninindxu̱u̱ mbáa dxáʼgú bi̱ naxnáa núma̱aʼ, xóo má ndiʼyamajkuu Jeobá índo̱ nikhaná ñajunʼ rí mani̱ndxu̱u̱ rudu Mesías. Ajngáa rí niʼthí ma̱ngaa nasngájma rí nigiʼdoo fe, niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá xóo bi̱ naʼni majtiinʼ bi̱ nuni mbaʼumíjna̱ ga̱jma̱a̱ bi̱ guaʼdáá tsiakii, mú nambañún xa̱bu̱ ginii bi̱ nandún muni ñajuunʼ. Ma̱ngaa xóo niʼthí nasngájma rí nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ Ajngá rawunʼ Dios, nakujmaa kaʼwu rí niʼthí itháan rí mbá skiñúʼ nuthu rí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Hebreas.
16 Naʼkhunʼ kaʼwu rí María naguʼwun nandxaʼwamína rí naʼthí náa Ajngá rawunʼ Dios. Mú, táʼthi rí nandoo ikhaa, ikhaa niniñuʼ rí Escrituras maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa. Ada̱ bi̱ kaguii ewan masngájma nda̱wa̱á rúʼko̱ ma̱ngaa, numuu rí nijkanú niʼthí: “Ri nasjngaloʼ guejio, raʼka guisjngoʼ Ikun ñajun, ri guisjngo tsi nijungun ñajun” (Juan 7:16). Índo̱ nuʼsngúún eʼwíínʼ xa̱bu̱, lá nusngajmá ikháá má gamajkhu ga̱jma̱a̱ numuu Ajngá rawunʼ Dios ráʼ. O nuʼthá rí nandulúʼ ikháánʼ ráʼ. Ikha jngó májánʼ gáʼni rí mbuʼyaridáá xkri̱da ndrígóo María.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Lucas 1:69) Jame nixniaʼxoʼ tsi guiʼdo mba xugui tsiake tsi Naʼnejahuiñaʼxoʼ; Tsi naʼka naʼ rijiu David tsi ñajun ñumbe.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Lu 1:69
mbá chijiʼ rí maʼni káwáanʼ: O “bi̱ gíʼdoo tsiakii maʼni kawánʼ”. Náa Biblia, chijiʼ ndrígu̱ún xujkhúʼ nguáná nandoo gáʼthúu̱n tsiakii o rí naʼngu̱u̱n (1Sa 2:1; Sl 75:4, 5, 10; 148:14). Chijiʼ ma̱ngaa nandoo gáʼthúu̱n xa̱bu̱ ñajunʼ —xóo bi̱ míjiinʼ o na̱nguá—, ga̱jma̱a̱ rí murmájnguiinʼ ga̱jma̱a̱ chijiʼ nandoo gáʼthúu̱n rí naʼngu̱u̱n nundrigú (Dt 33:17; Da 7:24; 8:2-10, 20-24). Gi̱i̱ ajngáa “naʼnejahuiñaʼxo” nandoo gáʼthúu̱n Mesías, xóo bi̱ gíʼdoo tsiakii maʼni káwáanʼ.
(Lucas 1:76) Xoma ikan dxama lajuin, gaʼye Dios Tsi Mapu-Mba gaʼne mbiʼyaʼ; Numu ri ikan midxuʼ guini ratsimajan jambo Señor naʼ inu.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Lu 1:76
Jeobá: Náa ajngáa rí kiʼtáriyaʼ náa raga̱jma̱ níʼkhóo ndrígóo versículo, Zacarías niʼthí ajngáa rí na̱ʼkha̱ náa Isaías 40:3 ga̱jma̱a̱ Malaquías 3:1. Náa versículos rígi̱, nakujmaa mbiʼyuu Dios náa texto hebreo original, náa na̱ʼkha̱ a̱jkhu̱ letra hebreas (transliteradas YHWH). Ikha jngó nixtagixii mbiʼyuu Dios náa texto rí ginii maski ajndu rígá rí kiʼniraʼmáʼ náa griego dí najmún Kýrios (Señor) (atayáá Lu 1:6, 16, 17; 3:4 ga̱jma̱a̱ náa Apéndice 1D). Ma̱ngaa, náa rígi̱ ga̱jma̱a̱ náa i̱ʼwáʼ versículos rí kaʼyoo capítulo 1 ndrígóo Lucas náa najmaa Kýrios, tséʼkha̱ náa artículo mu maʼthí dí kýrios phú nindxu̱u̱ mbiʼyuu, xóo má e̱nda̱ʼa̱ náa gramática griega. Ma̱ngaa náa mbaʼa Biblia na̱ʼkha̱ mbiʼyuu Jeobá xóo Yahveh, Yahweh, Yavé, יהוה (YHWH, náa Tetragrámaton), SEÑOR ga̱jma̱a̱ ADONAI náa phú texto, náa notas rí na̱ʼkha̱ agoo ináa nasngájma rí nandoo gáʼthúu̱n Dios. Mbaʼa i̱yi̱i̱ʼ nuthi rí gajkhun ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ (atayáá Rbi8, Apéndice 1D).
mi̱dxu̱ʼ giníí náa inu Jeobá: Juan bi̱ nakumíínʼ iyááʼ xa̱bu̱ “maʼga̱ ginii náa inu Jeobá” nandoo gáʼthúu̱n rí mani̱ndxu̱u̱ mbáa precursor ndrígóo Jesús, bi̱ mani̱ndxu̱u̱ xóo Anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ma̱ʼkha̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu ikhaa (Jn 5:43; 8:29; atayáá nota rí muʼnigajmaa ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá náa versículo rígi̱).
Migixnuu Biblia
(Lucas 1:46-66) Aʼkue ri María niʼtan: Nimiʼ ri pu-naʼne mba Señor; 47 Jame nidxu espíritiʼ jaʼyo Dios tsi Naʼnejriñu. 48 Numu ri taniñiʼ mba jañi tsun guinu nane ri naʼtañajuinʼ. Numu ri asjndo naki xuguiʼ jame mba xuguinʼ xabo tsi maguhua rajuhua, mutan ri xtaloʼ gagui. 49 Numu ri Dios tsi guiʼdo mba xugui tsiake pu-mba ri majan niʼñiʼ, jame pu-Kaʼu mbiʼyu. 50 Jame jamba tsigu nañahuin akuin jaʼñu xabo tsi naguhua rajuhua, tsi namiñu-juya. 51 Pu-mba ri mamakun xabo niʼni gajma ñau; Niʼni ri naxaguiʼdo numu tsi nundxaʼhuamijna naʼ aun akuin ri guiʼdo güeño numu. 52 Jame nixkun xabo ñajun tsi mbaʼun naʼ xilin, xoma tsi guini, niʼni ri maguiʼdo numu. 53 Tsi naxkidxun nixnu ri niʼpo asjndo niguiʼmu, xoma rico nixkun magun nanda xi tan ri juda. 54 Jame nimbayu Israel, tsi ñajun ñumbe, niñahuin akuin taʼnebumamineʼ-jaʼyo. 55 Xoma ri niʼtun anaʼlo ri maʼni gajma nindxu Abrahán, gajmi mba xuguinʼ tsi naguhua naʼ rijiu asjndo jamu. 56 Xo atsun gunʼ nixta María gajma Elisabet, aʼkue nika María naʼ goʼo. 57 Rido niganu mbiʼi ri maʼnexuajin Elisabet, aʼkue niʼni mba dxama. 58 Rido nidxahuin xabo tsi juhua mijngui naʼ xta, gajma xabo tsi mijngui-jaʼñu, ri pu-mba ri majan neʼne Dios ri niñahuin akuin jaʼyo, aʼkue ri nijuhueʼ gagui gajmi. 59 Rido neʼne-ma timba miguiñu mbiʼi niguma ada, aʼkue niguhueʼ aguya murrutunrigüi mbajndi xto xuyu ada tsuʼkue, jame ndiñu muxna mbiʼi ada xoma ri mbiʼyu anu Zacarías. 60 Xoma rudu niʼtan: Maxagu mbiʼyu xkuaʼni. Juan gaʼne mbiʼyu. 61 Aʼkue ri nitan: Nimba tsi mijngui xtaya rambiʼyu Juan. 62 Aʼkue ri niraxi gajma ñau anu ada xo pu-iyo ri maʼne mbiʼyu ade. 63 Aʼkue ri anu nindaʼa mba ixi huapa lajuin, iki niʼtan: Juan mbiʼyu. Aʼkue ri mba xuguinʼ nimakun. 64 Nuko nimbaʼta raunʼ neʼne huaba rajun, nigriyaʼ ajngo. Aʼkue neʼne mba Dios. 65 Aʼkue ri pu-nimiñu xabo tsi juhua mijngui naʼ xta, mba xuguin xabo tsi juhua mba xugui juba naʼ mbayu Judea nidxahuin ri xkuaʼni niriga. 66 Jame mba xuguinʼ tsi nidxahuin ajnga ruʼkue, indo-ma ikin igui-unʼ naʼ aun akuin, aʼkue niten: ¿Na ri gaʼne ada tsigueʼ-roʼ? Numu ri Señor xta gajma.
18-24 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | LUCAS 2, 3
“Dxámá, lá xtáa rataniminaʼ mu mambáxaʼ itháan ga̱jma̱ʼ Jeobá ráʼ.”
(Lucas 2:41, 42) Jamba tsigu naka anu gajma rudu Jesús na’ xuajin Jerusalén rido nagajnu ndxa pascua. 42 Rido bramu guhua’-ejma-mu tsigu Jesús, a’kue nigo na’ Jerusalén xoma ri nduya nuni rido nagajnu ndxa.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Lu 2:41
rí anu̱ún naguʼwún nuni: Maski ajndu náa Xtángoo tséʼthi rí gu̱ʼu̱ gíʼmaa magún Jerusalén mu muniriyaaʼ ndxa̱a̱ Pascua, María na̱jkha̱ gájmaa José xúgíʼ tsiguʼ (Éx 23:17; 34:23). Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n rí maʼga̱ ga̱jma̱a̱ ma̱ʼkha̱a̱ nindxu̱u̱ mbá 300 kilómetros (190 millas) gajmiin xúgínʼ bi̱ kuwa náa goʼwóo.
(Lucas 2:46, 47) Asjndo mbi’i riatsu nixkama Jesús na’ aun gu’hua dxakun. Gui’ na’ majñu xabo tsi nutahui ri na’tan xtangao Moisés, nadxaun ri nutan, jame naraxun. 47 Mba xuguin’ xabo tsi nudxahuin ri na’ten, pu-nimakun ni’ni ri pu-majan idxu, jame ri nari’ña.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Lu 2:46, 47
nitakañii: Xóo niriʼña bi̱ nudxawíín, nduʼyáá rí graxe̱ rí naʼni Jesús na̱nguá nindxu̱u̱ rí maʼni mbáa ada̱ bi̱ nandoo mbaʼyoo (Lu 2:47). Ajngáa griega rí najuiʼtájuíi gi̱i̱ xóo “maratakáñii” nguáná ma̱ndoo mani̱ndxu̱u̱ mbá graxe̱ ga̱jma̱a̱ maxtiʼña̱a̱ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ graxe̱, xó má índo̱ nuxuriga̱ mbáa (Mt 27:11; Mr 14:60, 61; 15:2, 4; Hch 5:27). Xó má nuthi bi̱ nunigajmaa historia, tikhun bi̱ nusngáa xtángoo bi̱ itháan najmañún naguanún náa templo nda̱wa̱á rí narígá ndxa̱a̱ mu musngáa náa tikhu riejun. Xa̱bu̱ ma̱ndoo mutrigi̱i̱n mu mudxawíín ga̱jma̱a̱ muniu̱u̱n graxe̱.
niguanún tsiánguá: Ajngáa griego rí gi̱i̱ najuiʼtájuíi “rí maguanáʼ tsiánguá” ma̱ndoo maʼthúu̱n rí narígá má xúʼko̱.
(Lucas 2:51, 52) A’kue ri nigata gajmi ni’ka na’ xuajin Nazaret, ninimbo mba xugui ri hua’tan nini. Indo nane ta’nebumamina’ numu mba xugui rigue’ na’ aun akuin. 52 Ga̱jma̱a̱ Jesús ni̱jkha̱ rajmañuu itháan ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ rakhi̱i̱ itháan ma̱ngaa nikujmaa májánʼ náa inuu Dios ga̱jma̱a̱ náa inún xa̱bu̱.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Lu 2:51, 52
niʼni má xúʼko̱: Ma̱ngaa “tániñuuʼ raʼni” o “niʼnimbo̱o̱ má xúʼko̱”. Ajngáa griego rígi̱ nasngájma dí nda̱wa̱á rí niʼni maguanún tsiánguá bi̱ nusngáa Ajngá rawunʼ Dios, Jesús natanga̱a̱ náa goʼwóo ga̱jma̱a̱ niʼnimbo̱o̱ má xúʼko̱ kaʼñún anu̱u̱. Rí niʼnimbo̱o̱ nigiʼdoo itháán numuu ki xóo ndiyáá eʼwíínʼ e̱ji̱n, numuu rí ikhaa ndiyóoʼ maʼnimbánuu Xtángoo ndrígóo Moisés májánʼ wéñuʼ (Éx 20:12; Gál 4:4).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Lucas 2:14) ¡Aguma mba Dios tsi xta mikui, jame gajuhua huiñu xabo mbayi, gajma xabo tsi pu-nangajo ja’ñu!
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Lu 2:14
tsímáá náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ náa kuwa xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún: Tikhu náa kiʼniraʼmáʼ naʼthí rí ma̱ndoo miʼtájuíi xóo “tsímáá náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ, rí májánʼ marigá náa xa̱bu̱”, ga̱jma̱a̱ náa tikhu Biblia xúʼko̱ nijuiʼtájuíi. Mú rígá itháan náa kiʼniraʼmáʼ rí naʼthí ikháá xóo náa Traducción del Nuevo Mundo. Rí niʼthí ángel na̱nguá eyoo gáʼthi rí Dios nandoo kaʼñún xúgínʼ xa̱bu̱ rí asndu tséʼñuu xóo eni. Nandoo gáʼthúu̱n rí Dios nandoo kaʼñún bi̱ nusngajma fe náa ikhaa ga̱jma̱a̱ naguáʼnu nanindxu̱ún discípulos ndrígóo A̱ʼdióo (atayáá nota rí muʼnigajmaa ga̱jma̱a̱ numuu xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún náa versículo rígi̱).
xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱ún: Náa ajngáa rí niʼthí ángel, bi̱ nisngájma rí májánʼ a̱jkiu̱u̱n nindxu̱u̱ Dios, ra̱ʼkhá xa̱bu̱ numbaaʼ. Ajngáa griega eudokía ma̱ngaa ma̱ndoo majuiʼtájuíi “mbá péñu”, “mitsaanʼ” ga̱jma̱a̱ “rí nagruigú”. Ajngáa eudokéo najmaa náa Mateo 3:17, Marcos 1:11 ga̱jma̱a̱ Lucas 3:22, náa naʼthí índo̱ Dios naʼthúu̱n A̱ʼdióo nda̱wa̱á rí nijngu̱u̱n iyááʼ. Ikhí naʼthí rí “nagruiguíi”, “ma̱ʼdxa̱ʼ ga̱jma̱a̱”, “mbuʼyáá rí májánʼ nindxu̱u̱” o “mitsaanʼ”. Ga̱jma̱a̱ rí ndiʼyáá rígi̱, ajngáa “xa̱bu̱ bi̱ májánʼ a̱jkiu̱u̱n” (anthrópois eudokías) ni̱ndxu̱ún bi̱ Dios nandoo kaʼñún. Ma̱ngaa ma̱ndoo miʼtájuíi xóo “xa̱bu̱ bi̱ ikhaa nandoo kaʼñún” o “xa̱bu̱ bi̱ nandún kuñún”. Ikha jngó rí niʼthí ángel na̱nguá eyoo gáʼthúu̱n rí Dios maʼndoo kaʼñún xúgínʼ xa̱bu̱ numbaaʼ. I̱ndó nandoo kaʼñún bi̱ nusngajma fe náa ikhaa ga̱jma̱a̱ naguáʼnu nanindxu̱ún discípulos ndrígóo A̱ʼdióo. Gajkhun má rí ajngáa eudokía nguáná ma̱ndoo maʼthúu̱n rí májánʼ a̱jkiu̱ún xa̱bu̱ numbaaʼ (Ro 10:1; Flp 1:15), mú naʼthí itháan rí májánʼ naʼni Dios —rí naniguʼ ikhaa— o rí naguma xóo má ikhaa nandoo (Mt 11:26; Lu 10:21; Ef 1:5, 9; Flp 2:13; 2Te 1:11). Náa Septuaginta, ajngáa rígi̱ najmaa mu miʼtá “rí májánʼ a̱jkiu̱u̱n” Dios (Salmo 51:18 [50:20, LXX]).
(Lucas 3:23) Ne’ne-ma xo mbaskiñu guhua’ tsigu Jesús rido nigui’du ñajun ri na’ne. Tsi nijumu xabo ri ade José ñajun, xoma José ninindxu ade Elí.
wp16.3-S ináa 9 kutriga̱ 1-3
Lá natayáá ráʼ.
Tsáa nindxu̱u̱ anu̱u̱ José rá.
José, nindxu̱u̱ mbáa bi̱ naʼthóo ixi̱ náa Nazaret, ninindxu̱u̱ anu̱u̱ skojo̱o̱ Jesús. Ga̱jma̱a̱ tsáa ninindxu̱u̱ anu̱u̱ José rá. Xó má naʼthí náa ni̱ʼkha̱ Jesús rí nakujmaa náa Evangelio ndrígóo Mateo ikhí naʼthí numuu Jacob, mú rí na̱ʼkha̱ náa Lucas naʼthí rí nindxu̱u̱ “a̱ʼdióo Helí”. Náa numuu rí naʼthí a̱jma̱ mbiʼñún xa̱bu̱ rá. (Lucas 3:23; Mateo 1:16).
Mateo niʼniraʼmáʼ: “Jacob nijkanú ninindxu̱u̱ anu̱u̱ José”. Ajngáa griego rí nijmuu nandoo gáʼthúu̱n rí Jacob nindxu̱u̱ anu̱u̱ José. Mateo niʼni mbiʼñún bi̱ naguwáaʼ náa goʼwóo José. Ikhí nasngájma rí José nindxu̱u̱ bi̱ kaʼyoo magruigú xíliu̱u̱ David, rí nikaná Jesús, bi̱ nindxu̱u̱ a̱ʼdióo skojo̱o̱.
Ma̱ngaa Lucas niʼniraʼmáʼ: “José, nindxu̱u̱ a̱ʼdióo Helí”. Rígi̱ nandoo gáʼthúu̱n “rí nindxu̱u̱ nigiúnʼ”. Náa Lucas 3:27 ikháá kayuʼ eʼthí. Ikhí naʼthí rí Sealtiel nindxu̱u̱ “a̱ʼdióo Nerí”, mú rí phú gajkhun, ikhaa nindxu̱u̱ a̱ʼdióo Jeconías (1 Crónicas 3:17; Mateo 1:12). Sealtiel ninigúnʼ ga̱jma̱a̱ guáxioo Nerí bi̱ tséʼthi mbiʼyuu, ikha jngó nindxu̱u̱ nigiúnʼ. Ikha jngó José ninindxu̱u̱ “a̱ʼdióo” Helí numuu rí ndiyáá a̱ʼdióo, bi̱ nindxu̱u̱ María. Ikha jngó Lucas nisngájma rí Jesús “kaʼyoo náa xuwiʼ”, numuu rí ni̱ʼkha̱ náa María (Romanos 1:3). Ikha jngó, Biblia naʼthúlúʼ nájma̱ náa ni̱ʼkha̱ Jesús, rí naʼsngúlú wéñuʼ.
Migixnuu Biblia
(Lucas 2:1-20) Xa’ni ne’ne mbi’i riu’un naki Augusto César ni’tañajun ri mba xuguin’ xabo tsi juhua na’ inu numba ru’kue, maguma mbi’ñu na’ inu padrón. 2 Padrón rigue’ ri pu-guini-jayu niguma, naki xabo tsi mbi’-yu Cirenio ñajun Gobernador na’ Siria. 3 Mbamba xabo ika na’ xuajñu ri maguma mbi’yu na’ padrón. 4 Ikajngo nigajnu José na’ xuajin Nazaret ri gui’ na’ mbayu Galilea. Nitsimu nike na’ Judea na’ xuajin Belén na’ niguma David, numu ri José na’ka na’ rijiu David. 5 Iki maguma mbi’yu José gajma María na’ inu Padrón, tsi inu-ma xta mbaya tsi jagüi-ehuan-ma ada. 6 Ne’ne ri inu-ma juhue iki rido niganu mbi’i ri ma’nexuajin María. 7 Iki ni’ni ade tsi guini-jayi, a’kue nimbra’a gajma xtin, nitiga na’ ri nape’tsomu’un xuku, numu ri tajanu gu’hua na’ mahuajuin. 8 Jame iki-ma na’ mba ru’kue juhua huaxtu tsi numbatin xukuin xana mbru’un. 9 Jenla mba ángel drigo Señor ni’ka na’ ikin, a’kue ri gloria drigo Señor nimbi’ita’a mba nahua na’ nijñu, a’kue ri pu-nimiñu. 10 A’kue ri ángel ni’tun: Maxamiña’la; na’ka gayo matan’la ri majan nuxi’, numu ri mapu-magua’dala gagui, jame magua’da mba xuguin’ xabo. 11 Numu ri xugui’ niguma mba tsi Ma’nejahuin xabo na’ xuajñu David, tsi ñajun CRISTO, Señor. 12 Seña rigue’ ri muninuhuinla gajma: Ada tsi mbuyala jambra’a xtin jabo na’ aun ri nape’tsomu’un xuku. 13 A’kue ri mba nacha mba’in menda’ko ángel niguhua mikui gajma nindxu ángel tsu’kue, tsi nisian alabanza na’ inu Dios jame niten: 14 ¡Aguma mba Dios tsi xta mikui, jame gajuhua huiñu xabo mbayi, gajma xabo tsi pu-nangajo ja’ñu! 15 Rido nigun ángel mikui, a’kue nitamijna mbakuikun huaxtu: U’gualo gu’ya na ri niriga na’ xuajin Belén ri ne’ne Señor mbu’yalo. 16 A’kue ri mba nacha niguhue’, iki nixkama María gajma José, gajma ada jabo na’ nape’tsomu’un xuku. 17 Rido ndiya ri xkua’ni, a’kue nirahui inu xabo ri hua’tun numu ada. 18 A’kue ri pu-nimakun mba xuguin’ tsi nidxahuin ri nirahui huaxtu. 19 Ta’nebumamina’ María mba xugui ajnga ru’kue, indo ika niguiun’ na’ aun akuin. 20 A’kue nitanguin huaxtu, nini mba Dios, jame nisien alabanza na’ inu Dios, gajma numu mba xugui ri nidxahuin jame gajma ri ndiya xoma ri hua’tun.
25 JUNIO ASNDU 1 JULIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | LUCAS 4, 5
“Guʼnigaʼduunʼ tsáʼkhá xóo niʼni Jesús”
(Lucas 4:1-4) Jesús gui’da mba jañi-jayu Espíritu Tsi Ka’hui, rido nigajna na’ mañu Jordán, a’kue hua’yaika nike na’ mba guina mba jañi ne’ne Espíritu. 2 Iki nixta Jesús ajmaskiñu mbi’i. Jame takui’tsi mba xugui mbi’i ru’kue, ndahua a’kue ri nixkidxu, a’kue ri ni’ka Gixa̱a̱ ga’ne ri mandxa’huamine’ ri ramajan. 3 A’kue ri Gixa̱a̱ ni’tun Jesús: Xi Ikan ñajuan’ Ade Dios, arratañajun ri itsi rigue’ mataxi ma’ni pan. 4 A’kue ri Jesús ni’tun: Na’ Hua’tan i’tan: Ra’ka indo pan maxta gajma tsi xabo, ri maxta-ma gajma mbamba ajngo Dios manga.
w13-S 15/8 ináa 25 kutriga̱ 8
Atatsaʼwáminaʼ xú káʼnii xa̱bu̱ ndiyóoʼ mani̱ndxu̱u̱
8 Gixa̱a̱ nijmuu ikháá tsáʼkhá náa Jesús náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ. Naʼni má 40 mbiʼi ga̱jma̱a̱ 40 mbruʼun rí nánguá kuiʼtsu, ikha jngó Gixa̱a̱ nigíʼ maʼni rí maʼndoo makuiʼtsu. Ikhaa niʼthúu̱n: “Xi Ikan ñajuanʼ Ade Dios, arratañajun ri itsi rigueʼ mataxi maʼni pan” (Luc. 4:1-3). Jesús nigiʼdoo a̱jma̱ rí maʼni: Ma̱ndoo maʼni mbá milagro mu makuiʼtsu, o xáʼni. Ikhaa ndaʼyoo dí ragíʼmaa majmuu tsiakii ndrígóo mu maʼni rí naniguuʼ. Maski ajndu naxkidxuu, rí nambáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ Jeobá nigiʼdoo itháan numuu náa ikhaa. Ikha jngó niriʼña̱a̱: “Naʼ Huaʼtan iʼtan: Raʼka indo pan maxta gajma tsi xabo, ri maxta-ma gajma mbamba ajngo Dios manga” (Luc. 4:4, nota).
(Lucas 4:5-8) A’kue ri Gixa̱a̱ nika jaya Jesús na’ inu juba tsida’, iki nisjngajmu mbruma xugui’ mba xugui numba ri mba’o. 6 A ‘kue ri Gixa̱a̱ ni’tun Jesús. Ikan maxna’ mba xuguiñajun ri maratañajun iki, gajma gloria ri riga iki, numu ri ikun hua’xnaxu’, ikajngo asjndo tsa nando’ maxnu. 7 Xi Ikan matasmatigasma’an’ inu’ matane mbun. Mba xugui ru’kue ma’ne driga’. 8 A’kue ri Jesús ni’tun: Arraxo jani, ayu na’ tsudu’ Guixa, numu ri na’ hua’tan i’tan: Indo Señor Dios gatane mba, indo na’ inu Ika gajma.
w13-S 15/8 ináa 25 kutriga̱ 10
Atatsaʼwáminaʼ xú káʼnii xa̱bu̱ ndiyóoʼ mani̱ndxu̱u̱
10 Ga̱jma̱a̱ xú káʼnii nijmuu Gixa̱a̱ “rí nagua̱ʼa̱ idulú” mu magíʼ tsáʼkhá náa Jesús rá. “Nisjngajmu mbruma xuguiʼ mba xugui numba ri mbaʼo. Aʼkue [...] niʼtun: Maxnaʼ mba xuguiñajun ri maratañajun iki, gajma gloria ri riga iki.” (Luc. 4:5, 6.) Mú Jesús na̱nguá ndiʼyoo xúgíʼ reinos ga̱jma̱a̱ iduu. Gixa̱a̱ nisngájmuu náa mbá visión, nikumu̱u̱ rí maniguuʼ índo̱ gáʼyoo xú káʼnii nindxu̱u̱. Ikhú niʼthúu̱n: “Xi Ikan matasmatigasmaʼanʼ inuʼ matane mbun. Mba xugui ruʼkue maʼne drigaʼ” (Luc. 4:7). Jesús táʼndoo mani̱ndxu̱u̱ xóo mbáa xa̱bu̱ bi̱ Gixa̱a̱ nindoo. Ikha jngó niriʼña̱a̱: “Arraxo jani, ayu naʼ tsuduʼ Guixa, numu ri naʼ huaʼtan iʼtan: Indo Señor Dios gatane mba, indo naʼ inu Ika” (Luc. 4:8).
(Lucas 4:9-12) A’kue ri Guixa ndiyaiko Jesús nika na’ xuajin Jerusalén,nitsiji na’ tsudu gu’hua dxakun, a’kue ni’tun: Xi Ade Dios ñajuan’, atamatigumina’ guejio, 10 numu na’ hua’tan i’tan: Ri majungüin’ ángel maguhua guñahuan’, 11 jame, tsi mudrigüin gajma ñau, ikajngo maxañau nakua’ ga’ne itsi. 12 A’kue ri Jesús ni’tun: Xu’kue-ma i’tan na’ hua’tan manga: Maxatanela ri mandxa’huamina’ ri ramajan Señor Dia’.
nwtsty multimedia
Náa tsu̱du̱u̱ templo
Mbáa Satanás ni̱jkha̱ ka̱ya̱a̱ gajkhun Jesús náa “tsu̱du̱u̱ [náa itháan mitsídánʼ] templo” ga̱jma̱a̱ ikhí niʼthúu̱n rí madamináʼ, mú tsékujmaa náa phú minaʼ. Ajngáa rí najmaa gi̱i̱ “templo” ma̱ndoo maʼthúu̱n xúgíʼ tsu̱du̱u̱, mbáa Jesús niguiji náa nijñuu naramaʼ a̱jkha̱ʼ (1) o i̱mba̱ esquina ndrígóo templo. Asndu náa má gakixi̱i̱, makhañún i̱ndó á mu Jeobá gaʼni kriyáaʼ.
w13-S 15/8 ináa 26 kutriga̱ 12
Atatsaʼwáminaʼ xú káʼnii xa̱bu̱ ndiyóoʼ mani̱ndxu̱u̱
12 Ra̱ʼkha̱ xóo Eva, ¡mbá xkri̱da májánʼ niniñuʼ Jesús rí ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ! Satanás nindoo mbu̱júu̱ʼ magíʼ tsáʼkhá náa inu, mú rí xúgi̱ niʼni rí maʼniún tsiánguá eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ magíiʼ tsáʼkhá Jeobá, mú Jesús ndiʼyoo dí naʼnimbamínaʼ. Ikha jngó niʼthí ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱u̱n: “Xó má naʼthí náa kiʼniraʼmáʼ: Xátagiiʼ tsáʼkhá Jeobá Dios ndrígáʼ” (atraxnuu Lucas 4:9-12).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Lucas 4:17) A’kue nijana iyu’ ga’yo Isaías. Rido huambo nixuajen,a’kue nixkama na’ hua’tan ri xa’ni i’tan:
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Lu 4:17
rollo ndrígóo gaʼyee Isaías: Rollo rígi̱ nikujmaa náa mar Muerto rí mbaaʼ naʼni 7,3 metros (24 pies) ga̱jma̱a̱ gíʼdoo mbáa 17 ináa dí nindxu̱u̱ pergamino rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ gíʼdoo mbá 54 columnas ndrígóo texto. Mbáa rollo rí nijmaa náa sinagoga ndrígóo Nazaret mbáa ikháá má mbaaʼ. Nákha siglo timbá, libros ndrígóo Biblia na̱nguá gíʼdoo capítulos ga̱jma̱a̱ versículos, ikha jngó Jesús ndiyóoʼ mba̱ya̱ʼ rí nindoo maguxnuu. Mú nixkamaa náa naʼthí, rígi̱ nasngájma rí naninuʼ májánʼ Ajngá rawunʼ Dios.
(Lucas 4:25) Pu-gako ri natan’la, ri pu-mba’in go’oxoa’a nijuhua naki mbi’i ri nixta ga’yo tsi mbi’yu Elías na’ mba Israel, naki taxnu ru’hua mba atsu tsigu itiku, jame pu-niriga ihui mba xugui na’ tsudu numba.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Lu 4:25
ajtsú tsiguʼ ga̱jma̱a̱ mbá majun gu̱nʼ: Náa 1 Reyes 18:1, Elías niʼthí rí maxnúu ruʼwa “índo̱ gaʼni ajtsú tsiguʼ”. Ikha jngó tikhun nuthi rí ajngáa rí niʼthí Jesús tsembánii ga̱jma̱a̱ rí naʼthí náa Primero de los Reyes. Mú, rí naʼthí náa Escrituras Hebreas naʼni mbuʼyáá rí tájyúuʼ ajtsú tsiguʼ rí táxnúu ruʼwa. Índo̱ “najuiʼthá ajtsú tsiguʼ”, nagi̱ʼdu̱u̱ nagixnuu índo̱ Elías niʼthúu̱n Acab rí xáxnúu ruʼwa (1Re 17:1). Mbáa rígi̱ nijuiʼthá índo̱ nithuxi má ruʼwa, rí ma̱ndoo mbajyúuʼ asndu majun gu̱nʼ, mú ikhú ndiyóoʼ mbajyúuʼ itháan. Ma̱ngaa rí táxnúu ruʼwa taguámbáa núkhu rí Elías niʼthámijna gájmaa Acab índo̱ “niʼni ajtsú tsiguʼ”, ginii nirígá rí nigajtaa aguʼ náa kúbá Carmelo (1Re 18:18-45). Ikha jngó ajngáa ndrígóo Jesús ga̱jma̱a̱ ndrígóo ngíʼtio̱o̱ skojo̱o̱, rí nuxkaʼmaa náa Santiago 5:17, tséʼthi mixtiʼkhu rí naʼthí náa 1 Reyes 18:1.
Migixnuu Biblia
(Lucas 4:31-44) A’kue ri nigata Jesús nika na’ xuajin Capernaum ri gui’ na’ mbayu Galilea, iki ni’sjngun xabo mbi’i ri nduyaxun judío. 32 Jame pu-nimakun xabo ri xkua’ni i’sjnga, numu ri gui’do ñajun ajngo. 33 Na’ sinagoga xta mba xabo tsi gui’da mba espíriti guiña’güen tsi xkahui’ tsi gake nindxa’hua, 34 ni’tan: Atatsiña’xo’, ¿nala ri kua’dalo-ra Jesús nazareno? ¿An nidxa’ matanegamban’xo’-dxe’? Ikun nanenuhuin tsa ñajuan’. Ikan ñajuan’ tsi Ka’hui na’ inu Dios. 35 A’kue ri Jesús nixprigu guiña’güen: ¡Hui ga’ne, agajna’ na’ xabo tsu’kue! Akue ri guiña’güen rido huambo nixpatriga xabo tsu’kue mbayi na’ inu mba xuguin’ xabo, a’kue nigajna na’ xabo tsu’kue, ta’nejambiyu. 36 A’kue ri mba xuguin’ xabo nimakun, jame nitamijna mbakuikun: ¿Nala ri ajnga ñajun rigue’-ra? Numu ri xabo tsigue’ gui’do ñajun gajma tsiake ri na’tañajun guiña xkahuin’ nagajna. 37 Nibo ajngo Jesús, mbamba xuajin ri triga mbanahua. 38 A’kue ri Jesús nigajna na’ sinagoga, nike na’ go’o Simón. Dxagüi Simón pu-gake ijañu ri naguiga, a’kue nitajañi Jesús numu a’go tsu’kue. 39 A’kue nisjnga’du Jesús na’ kriga tsi najañu, nixprigu nandi ri naguiga, nuko nihuiji ri naguiga. A’kue ri mba nacha nituxi, jame ne’nemba’un. 40 Rido huamba nitra’mu aka’, mba xuguin’ xabo tsi gua’din xabo tsi najañu e’ne mba’a ini nandi, niguhua judin tsi najañu na’ xta Ika, a’kue rido huambo nixkajma mbamba tsi najañu, a’kue nuko nihuiji nandiñu. 41 Xu’kue-ma mba’in guiña’güen nigajna na’ xabo tsu’kue, jame pu-gake niten: Ikan ñajuan’ Cristo Ade Dios. Xoma Ika nixprigun, taxnu mutan, numu ri nuninuhuin ri Ika ñajun’ Cristo. 42 Rido nimbi’i nigajnu Jesús nika na’ mba guina mba jañi, pu-hua’ya nini xabo. Rido nixkama a’kue ninigajyi numu ri maxariyamina’ ma’ga. 43 Xoma Ika ni’tun: Pu-nda’yo ri ma’ga i’hua xuajin gatara’a ajnga ri majan nuxi’ ri na’tañajun Dios; numu ri ika numu ru’kue huaxungunlo’. 44 Xkua’ni nika Jesús ra’tara’a apa mba xugui na’ sinagoga ri triga na’ mbayu Galilea.