Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión
3-9 DICIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 9-11
“Nixkúún nákha ginii mu nda̱wa̱á ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ niʼtáraʼa”
(Hechos 9:1, 2) Mú Saulo, xóó naʼtanumún ga̱jma̱a̱ nandoo magudíin discípulos ndrígóo Tátá, ni̱jkha̱ náa ndxajkun bi̱ kayá edxu̱u̱ 2 ga̱jma̱a̱ nindo̱ʼo̱o̱ cartas mu maʼga̱ náa sinagogas ndrígóo Damasco, mu maguwáʼ kudiin ga̱jma̱a̱ tsiakii náa Jerusalén xúgínʼ bi̱ kaʼñún náa Kamba̱a̱ rúʼko̱, xó má xa̱bekha ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱.
bt-S ináa 60 kutriga̱ 1, 2
“Congregación [...] nirígá rí tsímáá nguáthá mbiʼi”
BI̱ NAGÚN, itháán má eyóoʼ maguáʼnu Damasco: Nandún murawíin náa guʼwún bi̱ ni̱ndxu̱ún discípulos ndrígóo Jesús, muriyaʼ gamajkhún ga̱jma̱a̱ muru̱ʼu̱u̱n mu magún kudiin náa Jerusalén mu Sanedrín muxnún castigo.
2 Bi̱ nayéjkha̱ edxu̱u̱ nindxu̱u̱ Saulo, bi̱ nixídíí má eʼdi. Tséʼni má mba̱yu̱u̱ʼ, rí ndiʼyoo xú kaʼnii bi̱ nambáxu̱u̱ gajmíi̱n nixiyáa ga̱jma̱a̱ itsí Esteban, bi̱ ninindxu̱u̱ jmbii discípulos ndrígóo Cristo (Hech. 7:57–8:1). Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á nixkúún ma̱ngaa niʼni gíníi cristianos bi̱ kuwa náa Jerusalén. Táʼni̱i̱ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ ikha jngó nindoo maʼni gámbíin xa̱bu̱ bi̱ nagún náa Kamba̱a̱ rúʼko̱ (Hech. 9:1, 2).
(Hechos 9:15, 16) Mú Tátá niʼthúu̱n: “Ayuʼ, numuu rí xa̱bu̱ bugi̱ nindxu̱u̱ mbá vaso rí niríya̱ʼ mu maʼga̱ kayóo mbiʼyuʼ náa mbaʼa xuajen xúʼko̱ má náa reyes ga̱jma̱a̱ náa e̱ji̱i̱n Israel. 16 Numuu rí masngajmúu dí mbaʼyóoʼ mamínuʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ”.
Guxnáa núma̱aʼ Jeobá numuu rí ikhaa Naʼsngúlú
4 Jeobá tséʼñuun xa̱bu̱ xóo eʼñún ikháanʼ. Ikhaa ndaʼyoo a̱jkiu̱u̱n mámbáa xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ ndaʼyoo xú káʼnii phú nindxu̱u̱ (atraxnuu 1 Samuel 16:7b). Mbá rí nasngájma rí xú káʼnii eʼni ikhaa nindxu̱u̱ índo̱ ikhaa nigíʼ congregación cristiana. Ikhaa ni̱ʼkha̱ kagu̱u̱n náa ikhaa ga̱jma̱a̱ náa A̱ʼdióo mbaʼin xa̱bu̱ bi̱ xóo nakujmiin rí na̱nguá guáʼdáá numún (Juan 6:44). Mbáa rí ikhiin ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ ede̱ judío náa guʼwá ndxajkun bi̱ nagumbiʼyuu Saulo. Ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ bi̱ niʼnimbamínáʼ, bi̱ nixkúún cristianos ga̱jma̱a̱ niʼthí rí minduwaʼ ga̱jma̱a̱ numún (1 Tim. 1:13). Mú Jeobá ndiʼyoo a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ ndiʼyoo rí Saulo na̱nguá ninindxu̱u̱ mbá ku̱ba̱ʼ rí tséjmaa nditháan (Prov. 17:3). Dios ndiʼyoo rí Saulo nindxu̱u̱ mbá ku̱ba̱ʼ rí ma̱ndoo majmuu mu maʼni ‹mbá vaso kiejunʼ› bi̱ maʼtáruʼun “xabo gentiles, gajma naʼ inu reyes, gajma naʼ inu ijin xabo Israel” (Hech. 9:15). Jeobá ma̱ngaa niraʼwíin eʼwíínʼ xa̱bu̱ bi̱ maʼsngúún mu mani̱ndxu̱ún xóo rayaʼ rí “guiʼdo numu” (Rom. 9:21). Tikhun xa̱bu̱ buʼko̱ nini kuʼwáʼ, nijngi̱i̱n ga̱jma̱a̱ nibúúnʼ gajmiún eʼwíínʼ (1 Cor. 6:9-11). Mú índo̱ nijmañún ga̱jma̱a̱ numuu Dios, niʼni itháan gujkhuʼ fe ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ niniñami̱jna̱ rí ikhaa maʼsngúún.
(Hechos 9:20-22) nacha̱ má nigíʼdu̱u̱ raʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Jesús náa sinagogas, rí Bugi̱ nindxu̱u̱ A̱ʼdióo Dios. 21 Mú xúgínʼ bi̱ nidxawíín niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nithi: “Lá raʼkháa xa̱bu̱ bugi̱ bi̱ nixkawíin náa Jerusalén bi̱ nuthi ga̱jma̱a̱ numuu Jesús ráʼ. Lá raʼkháa ikhaa má numuu ni̱ʼkha̱ gi̱i̱, mu maruʼwún ga̱jma̱a̱ maʼga̱ kagui̱i̱n náa ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ xáʼ.” 22 Mú Saulo ni̱jkha̱ ragíʼdoo itháán tsiakii ga̱jma̱a̱ niʼningawi̱i̱n judíos bi̱ kuwa náa Damasco índo̱ nisngajma rí bugi̱ nindxu̱u̱ Cristo.
bt-S ináa 64 kutriga̱ 15
“Congregación [...] nirígá rí tsímáá nguáthá mbiʼi”
15 Índo̱ xa̱bu̱ ra̱májánʼ bugi̱ nigíʼdu̱u̱ nitaraʼa náa sinagogas ga̱jma̱a̱ numuu Jesús, ¡bi̱ judíos niʼniún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nikiʼníin! Mbáa asndu niraximíjna̱: “Lá raʼkháa xa̱bu̱ bugi̱ bi̱ nixkawíin náa Jerusalén bi̱ nuthi ga̱jma̱a̱ numuu Jesús ráʼ.” (Hech. 9:21). Mu maʼthúún náa numuu rí niriʼkhu̱u̱ rí naʼni, ndiyóoʼ masngájma “rí Jesús nindxu̱u̱ Cristo” (Hech. 9:22). Mu rúʼko̱ táʼngo̱o̱ gaʼni rí munimbuun bi̱ naguʼún nuni má rí eni ga̱jma̱a̱ bi̱ nuni mbaʼumíjna̱. Xúgíʼ rígi̱ táʼni rí Saulo makanajkóoʼ.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 9:4) ga̱jma̱a̱ ikhaa nijpátriga̱a̱ mbayííʼ ga̱jma̱a̱ niʼdxawuun mbá aʼwá rí naʼthí: “Saulo, Saulo, náa numuu rí natraxkoʼ rá”.
bt-S ináa 60, 61 kutriga̱ 5, 6
“Congregación [...] nirígá rí tsímáá nguáthá mbiʼiʼ”
5 Índo̱ Jesús nitsijii Saulo náa kamba̱a̱ʼ rí na̱jkha̱ náa Damasco, na̱nguá niʼthúu̱n: “Náa numuu rí natraxkhúún discípulos ndrígóʼ rá.”, rí phú niʼthúu̱n ninindxu̱u̱: “Náa numuu rí natraxkoʼ rá.” (Hech. 9:4). Xóo má eyáá, Cristo ndaʼyoo rí xkujndu rí nuraʼníí xa̱bi̱i̱ nindxu̱u̱ asndu xóo ndrígóo ikhaa (Mat. 25:34-40, 45).
6 Ikha jngó, á mu mbáa xtáa ramínuuʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí naguiji jmbu náa Cristo, gaʼyoo gajkhun rí Jesús ga̱jma̱a̱ Anu̱u̱ nduyáá xú kaʼnii ejkha̱ ranújngoo gaʼkhu (Mat. 10:22, 28-31). Gajkhun má rí xárigúu gaʼkhu mbá nacha̱. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí A̱ʼdióo Dios ndiʼyoo xú kaʼnii Saulo niyambáá mu muxiyáa Esteban ga̱jma̱a̱ rí murawíin ga̱jma̱a̱ muxmajtiin náa guʼwún cristianos bi̱ nikuwa náa Jerusalén (Hech. 8:3). Ga̱jma̱a̱ niniñuu marigá rúʼko̱, mu nixnúún tsiakii rí na̱ʼkha̱ náa Dios mu maʼngu̱u̱n maguajún jmbu.
(Hechos 10:6) Ikhaa xtáa náa goʼwóo Simón, bi̱ naʼni mújúunʼ xtá, bi̱ gíʼdoo goʼwóo náa rawunʼ lamáa”.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 10:6
Simón, bi̱ naʼni mújúunʼ xtá: Bi̱ nuni májánʼ xtá najmún idiʼ mu mudrigú xúgíʼ xtátsúun ga̱jma̱a̱ xuwiʼ rí xóo naguanúu ga̱jma̱a̱ ya̱jtsu̱. Nda̱wa̱á nuxtajmáá mbá líquido rí nuni ga̱jma̱a̱ iná náa xtá mu ma̱ndoo muni májánʼ. Rígi̱ naʼni rí maʼni ndajtsúnʼ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ ndayóoʼ wéñuʼ iyaʼ, mbáa ikhaa rúʼko̱ numuu rí Simón nixtáa náa rawunʼ lamáa, mbáa náa rawunʼ xuajen Jope. Xóo má naʼthí xtángoo ndrígóo Moisés, bi̱ nuñajunʼ ga̱jma̱a̱ xtún xujkhú bi̱ nikháñun ni̱ndxu̱ún tsagiin (Le 5:2; 11:39). Ikha jngó, mbaʼin judíos tsíñún gúñún bi̱ nuni májánʼ xtá ga̱jma̱a̱ xaguanúún munuʼ náa goʼwóo mbáa rí ikhiin. Náa Talmud naʼthí rí ñajunʼ rígi̱ nindxu̱u̱ itháán xkawiʼ ki xóo rí matiejunʼ matraxi̱i̱ ambá. Mu rígi̱ táʼni rí Pedro xáguanúu náa goʼwóo Simón. Nisngájma rí nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ niʼnirataa mu maʼnimbánuu i̱mba̱ ñajunʼ: Rí maʼgá náa goʼwóo mbáa gentil. Tikhun bi̱ najmañún nuthi rí náa ajngáa griego xóo “bi̱ naʼni mújúunʼ xtá” (byrseús) xúʼko̱ exna mbiʼí Simón.
Migixnuu Biblia
(Hechos 9:10-22) Náa Damasco nixtáa mbáa discípulo bi̱ mbiʼyuu Ananías, náa mbá visión Tátá niʼthúu̱n: “¡Ananías!”. Ikhaa niʼthí: “Gi̱i̱ xtáá, Tátá”. 11 Mú Tátá niʼthúu̱n: “Araxu, ga̱jma̱a̱ ayuʼ náa calle rí mbiʼyuu Recta, ga̱jma̱a̱ atayáaʼ náa goʼwóo Judas mbáa xa̱bu̱ bi̱ mbiʼyuu Saulo, bi̱ na̱ʼkha̱ náa Tarso. Numuu rí, ¡atayáá!, ikhaa xtáa raʼtájkháan, 12 ga̱jma̱a̱ náa mbá visión ndiʼyoo rí mbáa xa̱bu̱ bi̱ mbiʼyuu Ananías nato̱ʼo̱o̱ ga̱jma̱a̱ natámáʼ ñawúunʼ náa ikhaa mu mata̱nga̱a̱ mayexi mbu̱júu̱ʼ”. 13 Mú Ananías niriʼña̱a̱: “Tátá, mbaʼa rí nidxuun ga̱jma̱a̱ numuu xa̱biya̱ bugi̱, mbaʼa dí raʼkhí niʼniún xabia̱a̱ʼ bi̱ kuwa náa Jerusalén. 14 Ga̱jma̱a̱ gíʼdoo awan rí nikháná náa ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ mu maʼni gíníi xúgínʼ bi̱ nuthi ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyaaʼ”. 15 Mú Tátá niʼthúu̱n: “Ayuʼ, numuu rí xa̱bu̱ bugi̱ nindxu̱u̱ mbá vaso rí niríya̱ʼ mu maʼga̱ kayóo mbiʼyuʼ náa mbaʼa xuajen xúʼko̱ má náa reyes ga̱jma̱a̱ náa e̱ji̱i̱n Israel. 16 Numuu rí masngajmúu dí mbaʼyóoʼ mamínuʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ”. 17 Ikha jngó Ananías ni̱jkha̱, nito̱ʼo̱o̱ náa guʼwá, ga̱jma̱a̱ nitámáʼ ñawun náa ikhaa ma̱ngaa niʼthúu̱n: “Ndxájuʼ Saulo, Tátá Jesús bi̱ nikujmaa náa kamba̱a̱ rí ni̱dxa̱ʼ, nikuʼmún, mu mambáʼtáa idaʼ ga̱jma̱a̱ maraʼdáá xi̱ʼ kaʼwu”. 18 Núkhu nigajtaa xóo xtaxúwa náa iduu ga̱jma̱a̱ nindoo niyexi; ikhú nituxi̱i̱ ga̱jma̱a̱ nijngúun iyááʼ, 19 nikuiʼtsu ga̱jma̱a̱ ndiyáa tsiakii. Nixtáa nguáthá mbiʼi gajmíi̱n discípulos bi̱ kuwa náa Damasco, 20 nacha̱ má nigíʼdu̱u̱ raʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Jesús náa sinagogas, rí Bugi̱ nindxu̱u̱ A̱ʼdióo Dios. 21 Mú xúgínʼ bi̱ nidxawíín niguanún tsiánguá ga̱jma̱a̱ nithi: “Lá raʼkháa xa̱bu̱ bugi̱ bi̱ nixkawíin náa Jerusalén bi̱ nuthi ga̱jma̱a̱ numuu Jesús ráʼ. Lá raʼkháa ikhaa má numuu ni̱ʼkha̱ gi̱i̱, mu maruʼwún ga̱jma̱a̱ maʼga̱ kagui̱i̱n náa ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ xáʼ.” 22 Mú Saulo ni̱jkha̱ ragíʼdoo itháán tsiakii ga̱jma̱a̱ niʼningawi̱i̱n judíos bi̱ kuwa náa Damasco índo̱ nisngajma rí bugi̱ nindxu̱u̱ Cristo.
10-16 DICIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 12-14
“Bernabé ga̱jma̱a̱ Pablo nuni discípulos asndu náa itháan mitsinguánʼ”
(Hechos 13:2, 3) Índo̱ ikhiin kuwa rutaraʼa ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá náa kuwa mbaʼin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼi má rúʼko̱ nurkueyimijná, ikhú xi̱ʼ kaʼwu niʼthí: “Náa xúgínʼ xa̱bu̱ guriyaʼ Bernabé ga̱jma̱a̱ Saulo mu muni ñajunʼ rí nitha”. 3 Ikhú nirkueyimijná ga̱jma̱a̱ nitajkháan ma̱ngaa nita̱ma̱ʼ ñawúún náa ikhiin ga̱jma̱a̱ niniñu̱u̱nʼ magún.
bt-S ináa 86 kutriga̱ 4
“Niguáʼdáá gagi ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu”
4 Náa numuu rí xi̱ʼ kaʼwu niʼthí rí Bernabé ga̱jma̱a̱ Saulo ni̱ndxu̱ún bi̱ kixtaʼwíín rá. (Hech. 13:2.) Náa Biblia tséʼthi náa numuu. Mu, rí nduʼyáá gajkhun nindxu̱u̱ dí xi̱ʼ kaʼwu niraʼwíín ikhiin. Ga̱jma̱a̱ tséʼthi á mu gaʼyee ga̱jma̱a̱ bi̱ nusngáa bi̱ kuwa náa Antioquía ndrígóo Siria nithi dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí nikhánún. Rí phú nini, nimbañúún ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱ún. ¡Mbáa nida̱a̱ wéñuʼ tsiakii a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ nutaraʼa bugi̱ índo̱ ndiyáá rí a̱ngiu̱ún na̱nguá xígúun kuñún, “nirkueyimijná ga̱jma̱a̱ nitajkháan ma̱ngaa nita̱ma̱ʼ ñawúún náa ikhiin ga̱jma̱a̱ nixnúún magún”! (Hech. 13:3.) Ikháanʼ ma̱ngaa ndayóoʼ mumbáñún a̱ngiu̱lú bi̱ nikhánún mbá ñajunʼ náa congregación, mbáa rí ikhiin ni̱ndxu̱ún superintendentes. Tséxígulú kuʼñúún, ‹ikháánʼ nangajulú kuʼñúún ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí nuni› (1 Tes. 5:13).
(Hechos 13:12) Índo̱ procónsul ndiʼyoo dí nirígá, niʼnimbo̱o̱, numuu rí niguanúu tsiánguá ga̱jma̱a̱ kiʼsngáa ndrígóo Jeobá.
(Hechos 13:48) Índo̱ nidxawíín rígi̱ xa̱bu̱ xuajen, nigíʼdi̱i̱ nikuwa gagi ga̱jma̱a̱ nini mba̱a̱ ajngóo Jeobá, ga̱jma̱a̱ xúgínʼ bi̱ nindún makuwá kámuu mbiʼi ninimbu̱u̱n.
(Hechos 14:1) Rí xúgi̱, náa Iconio nitu̱ʼu̱u̱n mbóo náa sinagoga ndrígu̱ún judíos ga̱jma̱a̱ rí nithi niʼni rí xa̱bu̱ judíos ga̱jma̱a̱ griegos munimbu̱u̱n.
bt-S ináa 95 kutriga̱ 5
‹Tamíñún muthi ga̱jma̱a̱ numuu tsiakii ndrígóo Jeobá›
5 Timbá náa niguájun ninindxu̱u̱ náa Iconio, ninindxu̱u̱ mbá xuajen rí kaʼyoo Galacia. Náa xuajen rígi̱ kuwa wéñuʼ xa̱bu̱ bi̱ nuthi ajngáa hebrea ma̱ngaa xa̱bu̱ gentiles bi̱ ninindxu̱ún prosélitos. Xóo má rí naguʼún nuni, a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bugi̱ nigún gutaraʼa náa sinagoga (Hech. 13:5, 14). “Rí nithi niʼni rí xa̱bu̱ judíos ga̱jma̱a̱ griegos munimbu̱u̱n”. (Hech. 14:1.)
(Hechos 14:21, 22) Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí nitaraʼa ajngáa májánʼ náa xuajen rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ nini rí mbaʼin xa̱bu̱ mani̱ndxu̱ún discípulos, nitangi̱ín náa Listra ga̱jma̱a̱ náa Iconio ma̱ngaa náa Antioquía, 22 mu muxnún tsiakii discípulos rí maguaʼdáá mbá fe gújkhuʼ, ga̱jma̱a̱ nithúún: “Mu ma̱ndoo matu̱ʼu̱lú náa Reino ndrígóo Dios mbaʼyóoʼ muraʼníí mbaʼa ga̱ʼkhu̱”.
w14-S 15/9 ináa 13 kutriga̱ 4, 5
Atani má xúʼko̱ ñajunʼ Dios tséʼniuu má natraʼníí “mbaʼa gaʼkhu”
4 Nda̱wa̱á rí nigún náa Derbe, Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé “nitangi̱ín náa Listra ga̱jma̱a̱ náa Iconio ma̱ngaa náa Antioquía, mu muxnún tsiakii discípulos rí maguaʼdáá mbá fe gújkhuʼ, ga̱jma̱a̱ nithúún: ‹Mu ma̱ndoo matu̱ʼu̱lú náa Reino ndrígóo Dios mbaʼyóoʼ muraʼníí mbaʼa ga̱ʼkhu̱›” (Hech. 14:21, 22). Maski ajndu rí nithi tséwáán májánʼ. Ajngáa “muraʼníí mbaʼa ga̱ʼkhu̱” na̱nguá exná tsiakii. Náa numuu rí Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé nixnúún tsiakii discípulos ga̱jma̱a̱ mbá ajngáa rí naʼthí dí muraʼníí itháán gaʼkhu xá.
5 Mu, makru̱ʼu̱lú májánʼ, guʼyáá xú kaʼnii ajngáa rí nijmuu Pablo. Ikhaa na̱nguá niʼthí: “Mbaʼyóoʼ maʼngulú muraʼníí mbaʼa gaʼkhu”. Rí phú niʼthí nindxu̱u̱: “Mu ma̱ndoo matu̱ʼu̱lú náa Reino ndrígóo Dios mbaʼyóoʼ muraʼníí mbaʼa ga̱ʼkhu̱”. Xúʼko̱, Pablo nixnúún tsiakii discípulos numuu rí niʼthún ndiéjunʼ gúdaaʼ á mu naguáju̱n jmbu. Rí muda̱a̱ʼ na̱nguá nindxu̱u̱ mbá xnuʼndaa. Jesús ma̱ngaa niʼthí kaʼwu rígi̱: ‹Bi̱ gáʼngo̱o̱ asndu índo̱ ga̱ʼkha̱ fin ikha buʼko̱ bi̱ makríyaʼ› (Mat. 10:22).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 12:21-23) Mú mboʼ mbiʼi kiejunʼ Herodes nigíʼ xtíñuu rí itháán májánʼ ga̱jma̱a̱ nigi̱ʼi̱ náa xíliu̱u̱ ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ nixná mbá discurso náa inún xa̱bu̱. 22 Xó má xa̱bu̱ bi̱ niwi̱i̱n ikhí nigíʼdi̱i̱ nithi: “¡Aʼwóo mbáa dios, raʼkháa ndrígóo mbáa xa̱bu̱!”. 23 Núkhu má ángel ndrígóo Jeobá niʼni gawúunʼ, numuu rí táxnúu gamajkhu Dios; ni̱jkha̱nú niʼphi̱i̱ ñu̱u̱ʼ, ga̱jma̱a̱ nikháñun.
w08-S 15/5 ináa 32 kutriga̱ 7
Rí itháan nagájnuriyoʼ náa libro ndrígóo Hechos
12:21-23; 14:14-18. Herodes nigruigú gamajkhu rí i̱ndó Dios kaʼyoo magruigú. ¡Phú mixtiʼkhu xóo niriʼña Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé índo̱ ninimbáʼwíin ga̱jma̱a̱ nixnúún gamajkhu! Ikháanʼlu ragíʼmaa maʼndulú mudrigú gamajkhu asndu xú kaʼnii má rí gaʼngulú muʼni náa ñajunʼ ndrígóo Jeobá.
(Hechos 13:9) Saulo, bi̱ ma̱ngaa mbiʼyuu Pablo, nigiʼdoo xi̱ʼ kaʼwu, mbájmbu niye̱xu̱u̱
nwtsty notas rí muʼnigajmaa Hch 13:9
Saulo, bi̱ ma̱ngaa mbiʼyuu Pablo: Asndu nákha mbiʼi rúʼko̱, Saulo nigumbiʼyuu Pablo. Apóstol bugi̱ ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano asndu nákha nixtáa (Hch 22:27, 28; Flp 3:5). Ikha jngó, mbáa asndu nákha chíʼgíʼ nigiʼdoo a̱jma̱ mbiʼyuu: Náa ajngáa hebreo nigumbiʼyuu, Saulo, ga̱jma̱a̱ náa ajngáa romano, Pablo. Judíos bi̱ nikuwa nákha ikhú niguáʼdáá a̱jma̱ mbiʼñún, itháán náa bi̱ na̱nguá kuwa náa Israel (Hch 12:12; 13:1). Mbá xkri̱da tikhun bi̱ kaʼñún Pablo mangiin niguáʼdáá mbiʼñún griegos o romanos mú ma̱ngaa hebreos (Ro 16:7, 21). Pablo nindxu̱u̱ ‹apóstol náa mbaʼa xuajen›, nixtiyáaʼ mu maʼga̱ kayóo ajngáa májánʼ náa bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún judíos (Ro 11:13). Xó má nakujmaa, nijmuu mbiʼyuu romano numuu rí mbáa nindxa̱ʼwáminaʼ dí xúʼko̱ maʼndún mudriguíi náa gáʼga (Hch 9:15; Gál 2:7, 8). Tikhun bi̱ nduyáá, nuthi rí nijmuu mbiʼyuu romano ga̱jma̱a̱ numuu Sergio Paulo, mú rígi̱ nakujmaa dí ragájkhun nindxu̱u̱, numuu rí nijmuu má xúʼko̱ índo̱ nigájnáa náa Chipre. Tikhun nakumu̱ún rí Pablo na̱nguá nindoo majmuu mbiʼyuu hebreo numuu rí índo̱ maratha náa ajngáa griego, nawáán xóo mbá ajngáa griego rí najmaa mu miʼtá ga̱jma̱a̱ numuu mbáa xa̱bu̱ (o mbáa xujkhúʼ) bi̱ naʼnimbamínaʼ.
Pablo: Náa Escrituras Griegas Cristianas, Paulos (náa latín Paulus) nandoo gáʼthúu̱n “chíʼgíʼ” ga̱jma̱a̱ najmaa mbá 157 nuthu mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu apóstol Pablo ga̱jma̱a̱ mbóʼ mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu procónsul bi̱ xtáa náa Chipre bi̱ nigumbiʼyuu Sergio Paulo (Hch 13:7).
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 7:58
Saulo: O “Saúl”, rí nandoo gáʼthúu̱n “Nixtanda̱ʼa̱a̱ náa Dios” o “Ninda̱ʼa̱a̱ náa Dios”. Saulo, ma̱ngaa nijmaʼniiʼ xóo Pablo (mbiʼyuu romano), ‹na̱ʼkha̱ náa tribu ndrígóo Benjamín, ninindxu̱u̱ a̱ʼdióo xa̱bu̱ hebreo› (Flp 3:5). Numuu rí ninindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano (Hch 22:28), ikhaa jngó anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ bi̱ ni̱ndxu̱ún judíos nixná mbá mbiʼyuu romano, Paulus o Pablo, rí nandoo gáʼthúu̱n “chíʼgíʼ”. Mbáa nigiʼdoo a̱jma̱ mbiʼyuuʼ asndu nákha chíʼgíʼ. Mbáa anu̱u̱ nixná mbiʼyuu Saulo numuu dí najmaʼnuuʼ wéñuʼ náa xa̱bu̱ benjaminitas numuu rí timbáa rey náa Israel ni̱ʼkha̱ náa tribu rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ nigumbiʼyuu Saúl (1Sa 9:2; 10:1; Hch 13:21). Ma̱ngaa ma̱ndoo maʼni ga̱jma̱a̱ numuu rí nandoo gáʼthúu̱n. O mbáa numuu rí xúʼko̱ mbiʼyuu anu̱u̱, numuu rí nákha ikhú naguʼwún nuxna mbiʼñún e̱jñún xóo má mbiʼñún ikhiin (atayáá ma̱ngaa Lu 1:59). Índo̱ ikhaa nixtáa gajmíi̱n eʼwíínʼ judíos, o nákha niʼnigajmaa̱ mu mani̱ndxu̱u̱ fariseo, mbáa ikhú nijmuu mbiʼyuu hebreo, Saulo (Hch 22:3). Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí ninindxu̱u̱ cristiano nijmaʼniiʼ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu rúʼko̱ itháan rí mbá gu̱wa̱ʼ tsiguʼ (Hch 11:25, 30; 12:25; 13:1, 2, 9).
Migixnuu Biblia
(Hechos 12:1-17) Ikhaa má mbiʼi rúʼko̱, rey Herodes niʼni gíníi tikhun bi̱ kuwa náa congregación. 2 Ga̱jma̱a̱ chídí nixiyáa Santiago ndxájuu Juan. 3 Índo̱ ndiʼyoo dí rígi̱ ninigu̱u̱nʼ judíos, ikhú niguguaa Pedro ma̱ngaa. (Mbiʼi rí nirígá rígi̱ ninindxu̱u̱ índo̱ nuniriyaʼ ndxa̱a̱ ndrígóo pan dí ragíʼdoo levadura.) 4 Ga̱jma̱a̱ índo̱ nigutuwiin, nikudaʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ, ga̱jma̱a̱ nixnáxi̱ náa mbá a̱jkhui̱i̱n soldados bi̱ muñewa̱a̱n, numuu rí nindoo maxnáxi̱ náa inún xa̱bu̱ xuajen nda̱wa̱á rí gájngoo pascua. 5 Índo̱, Pedro xtáa náa guʼwá e̱jua̱nʼ; bi̱ kuwa náa congregación nitajkháan wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa. 6 Índo̱ Herodes inu maxnáxi̱, mbruʼun rúʼko̱ Pedro xtáa raʼgu kaxtoʼóo ga̱jma̱a̱ a̱jma̱ cadenas náa a̱jmi̱i̱n soldados, ga̱jma̱a̱ bi̱ nuñewa̱a̱n xkrugua ndrígóo guʼwá e̱jua̱nʼ guájun inuu. 7 Mú, ¡atayáá!, ángel ndrígio̱o̱ Jeobá ni̱gui̱ji̱ ikhí ga̱jma̱a̱ mbá aguʼ nimbiʼiti̱ga̱ náa awúu̱n guʼwá e̱jua̱nʼ. Nixnúu Pedro náa tso̱xto̱o̱ mu maxka̱jui̱i̱ ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “¡Nacha̱ araxu̱nʼ!”. Ga̱jma̱a̱ cadenas rí kaxtoʼóo nijngutígúu náa ñawúunʼ. 8 Ángel niʼthúu̱n: “Atruʼwáa smídáaʼ ga̱jma̱a̱ atajngráʼaʼ raxtáaʼ”. Ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ má niʼni. Nda̱wa̱á niʼthúu̱n: “Atagúwanʼ xtíñáanʼ rí mbájnii ga̱jma̱a̱ ayi̱ tsu̱du̱ʼ”. 9 Ga̱jma̱a̱ ikhaa nigájnuu ni̱jkha̱ tsu̱du̱u̱, mu ikhaa tseʼyoo dí xtáa rarígá. Nikumu̱u̱ dí xtáa raʼyoo mbá visión. 10 Ninújngoo náa timbá náa gíi̱nʼ bi̱ nuñewa̱a̱n, ga̱jma̱a̱ náa rí maʼni a̱jma̱, niguáʼnu náa xkrugua dí ajua̱nʼ rí na̱jkha̱ náa xuajen, ga̱jma̱a̱ rígi̱ nimbáʼtoo ikháá. Nda̱wa̱á rí nigájnúú, nigún náa mbá calle, ikhú ángel nitsínguminaʼ náa ikhaa. 11 Índo̱ Pedro ndiʼyoo dí xtáa rarígá, niʼthí: “Xúgi̱ nda̱yo̱o̱ gajkhun rí Jeobá nikuʼmaa ángel ndrígióo mu maʼni kríñunʼ náa ñawun Herodes ga̱jma̱a̱ náa rí niguaʼti̱i̱n xúgínʼ xa̱bu̱ xuajen ndrígu̱ún judíos”. 12 Nda̱wa̱á rí ndiʼyoo rígi̱, ni̱jkha̱ náa goʼwóo María ru̱dúu̱ Juan bi̱ ma̱ngaa mbiʼyuu Marcos, náa niwi̱i̱n mbaʼin ga̱jma̱a̱ kuwa rutajkáan. 13 Índo̱ niʼdu̱u̱ xkrugua, mbáa bi̱ nañambáá bi̱ mbiʼyuu Rode ni̱ʼkha̱ gaʼyoo tsáa eʼdu̱u̱, 14 índo̱ nidxawun aʼwóo Pedro, na̱nguá nimbáʼtoo xkrugua numuu rí nidxuu wéñuʼ, rí nini, nigáyúu ni̱jkha̱ awún gaʼthí rí Pedro wíji̱ náa xkrugua. 15 Ikhiin nitháán: “Lá nakáguaanʼ ráʼ.” Mú ikhaa niʼthí má xúʼko̱ rí gajkhun nindxu̱u̱. Ikhiin nigíʼdi̱i̱ nithi: “Mbáa ángel ndrígóo”. 16 Mú Pedro niguiji má ikhí raʼdu̱u̱. Índo̱ nimbaʼtháá ga̱jma̱a̱ ndiyáá ikhú niguanún tsiánguá. 17 Mú ikhaa niʼthúún ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ rí maʼni wíí, ma̱ngaa niʼthúún xúgíʼ xóo Jeobá niríyaaʼ náa guʼwá e̱jua̱nʼ, ga̱jma̱a̱ niʼthúún: “Gutha̱a̱n rígi̱ Santiago ga̱jma̱a̱ a̱ngiu̱lú”. Ikhú, ikhaa nigájnuu ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ i̱mba̱ níʼkhá.
17-23 DICIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 15, 16
“Awan rí nimbánuu xó má eʼthí Ajngá rawunʼ Dios”
(Hechos 15:1, 2) Ga̱jma̱a̱ tikhun xa̱bekha niguwaʼ náa Judea ga̱jma̱a̱ nigíʼdi̱i̱ nisngúún a̱ngiu̱lú: “Á mu tsethu mbájdi xtóo xuyala xóo eni nákha nixtáa Moisés, xándoo gakáwáanʼ”. 2 Mú nda̱wa̱á rí nigiʼdu̱u̱n ga̱jma̱a̱ tambánuun gajmiún Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé, ikhú niriyaʼ awan mu Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé ga̱jma̱a̱ tikhun rí ikhiin magún náa Jerusalén náa kuwa apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu xkujndu rígi̱.
bt-S ináa 102 kutriga̱ 8
“Nigiʼdu̱u̱n ga̱jma̱a̱ tambánuun”
8 Lucas niʼthí rí índo̱ “tambánuun gajmiún Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé” “xa̱bekha bi̱ niguwaʼ náa Judea”, ikhú bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación nithi rí “Pablo ga̱jma̱a̱ Bernabé ga̱jma̱a̱ tikhun rí ikhiin magún náa Jerusalén náa kuwa apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu xkujndu rígi̱” (Hech. 15:2). Rí “nigiʼdu̱u̱n ga̱jma̱a̱ tambánuun” ninindxu̱u̱ numuu rí ikhiin nandún maguma xó má rí nakumu̱ún. Mu makuwa tsímáá ga̱jma̱a̱ mbá kambáxu̱u̱n, bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ niraʼwi̱i̱ mbá rí májánʼ muni: Nithi rí xkujndu rígi̱ munimbánii “apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱” bi̱ ni̱ndxu̱ún Cuerpo Gobernante. Ndiéjunʼ ikha ejmañuluʼ ikháanʼ náa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Antioquía rá.
(Hechos 15:13-20) Nda̱wa̱á rí nitamijná, Santiago niriʼña, ga̱jma̱a̱ niʼthí: “A̱ngui̱nʼ, gudxawíín. 14 Symeón niʼthí mbajmbu xú káʼnii Dios niraʼwíin timbá miʼtsú xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajin mu mariyaʼ ikhí mbá xuajin bi̱ mayeʼga mbiʼyuʼ. 15 Ga̱jma̱a̱ rígi̱ nambánuu rí nithi Gaʼyee, xóo má nigumaraʼmáʼ: 16 ‹Nda̱wa̱á dí rígi̱ matangu̱ún ga̱jma̱a̱ mani̱i̱ goʼwóo David dí niguámbáa; ga̱jma̱a̱ mani̱i̱ nuxi̱ʼ mbu̱júu̱, 17 mu xa̱bu̱ bi̱ gaguanún mbuyáaʼ Jeobá gajmiún xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajen, xa̱bu̱ bi̱ majuiʼthúún ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ, eʼthí Jeobá bi̱ xtáa raʼni xúgíʼ rígi̱, 18 bi̱ najmaʼniiʼ asndu nákha wajyúúʼ›. 19 Ikha jngó, natha rí xáni xkájkiún xa̱bu̱ bi̱ kuwa ratangi̱ín náa Dios, 20 maniraʼmáʼ mathu̱u̱n dí munigaʼduunʼ mu xúphu̱ dí nini gachíí xándú, ma̱ngaa xúbúnʼ gajmiún bi̱ xóó tséyáa, ga̱jma̱a̱ xúphu̱u̱n xujkhúʼ bi̱ kaxngáu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ xúphu̱ eʼdi.
w12-S 15/1 ináa 5 kutriga̱ 6, 7
Bi̱ ni̱ndxu̱ún cristianos gajkhun nduyamajkuíí Ajngáa rawuunʼ Dios
6 Texto rí nijmún mu munimbánii xkujndu ninindxu̱u̱ Amós 9:11, 12, rí nigumaraʼmáʼ náa Hechos 15:16, 17 ga̱jma̱a̱ ajngáa rígi̱: “Nda̱wa̱á dí rígi̱ matangu̱ún ga̱jma̱a̱ mani̱i̱ goʼwóo David dí niguámbáa; ga̱jma̱a̱ mani̱i̱ nuxi̱ʼ mbu̱júu̱, mu xa̱bu̱ bi̱ gaguanún mbuyáaʼ Jeobá gajmiún xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajen, xa̱bu̱ bi̱ majuiʼthúún ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuʼ, eʼthí Jeobá”.
7 Gajkhun má rí náa texto rígi̱ tséʼthi mbájmbu rí, bi̱ na̱nguá ni̱ndxu̱ún judío mbaʼyóoʼ muthu xtóo xuñúnʼ. Mu ikhaa rúʼko̱ rí ekru̱ʼu̱u̱n cristianos bi̱ ni̱ndxu̱ún judío índo̱ nuraxnuu. Náa numuu rá. Numuu rí índo̱ mbáa bi̱ na̱nguá nindxu̱u̱ judío nuthu xtóo xuyuuʼ, naniñuuʼ ranindxu̱u̱ ‹xa̱bu̱ numbaaʼ› ga̱jma̱a̱ nduyáá xóo mbáa judío (Éxo. 12:48, 49). Rígi̱ mangaa nakujmaa náa Ester 8:17, xóo má naʼthí náa Septuaginta: “Mbaʼin bi̱ kuwa náa i̱ʼwáʼ xuajen nithu xtóo xuñúnʼ ga̱jma̱a̱ ninindxu̱ún judíos” (Biblia Textual, nota; tsinaʼ rí ka̱xtu̱wa̱a̱ niʼni ikháanʼ). Mu, ndiéjunʼ rí nijuiʼtáriyaʼ náa Amós rá. Ikhí niʼthí rí magajnúu mbá xuajen bi̱ maguwáʼ ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuu Dios. Bi̱ timbíi̱n gakuwa náa xuajen rígi̱ mani̱ndxu̱ún bi̱ gaguanún náa goʼwóo Israel xa̱bekha ga̱jma̱a̱ gu̱ʼu̱ bi̱ ninindxu̱ún judíos, xúʼko̱ má bi̱ ni̱ndxu̱ún prosélitos. Mu ma̱ngaa makuwá “xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajen”, xóo muʼthá bi̱ thutu xuñúnʼ. Naʼthí kaʼwu: Bi̱ raʼkhíin judíos xáʼyóoʼ má muthu xuñúnʼ mu mani̱ndxu̱ún cristianos.
(Hechos 15:28, 29) Numuu rí xi̱ʼ kaʼwu ga̱jma̱a̱ ikháanʼxu ndu̱ya̱a̱ dí xándoo maxtanda̱ʼa̱la mbá rí xáʼngala gúni, i̱ndó rígi̱ rí ndayóoʼ magumambáníí: 29 Guñeumíjna̱ rí xaphula tsigijñaʼ rí nixnaxi̱ náa xándú, ga̱jma̱a̱ eʼdi, ga̱jma̱a̱ xujkhúʼ bi̱ kaxngáun, ma̱ngaa xátaxuʼdáminaʼ aʼkhá ga̱jma̱ʼ mbáa. Á mu nuñewumíjna̱ ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ rígi̱, ikháanʼ makuwáanʼ májánʼ wéñuʼ. ¡Xáʼniala nandii!”
(Hechos 16:4, 5) Rí xúgi̱, índo̱ nagún ranújngún náa xuajen nuthúún bi̱ kuwa ikhí mu mbuyáá, xkujndu rí ninimbánii apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén. 5 Ikha jngó bi̱ kuwa náa congregación niʼni itháán gújkhuʼ fe ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ mámbá mbiʼi ni̱jkha̱ raʼni itháán mbaʼin.
bt-S ináa 123 kutriga̱ 18
‹Nuxnún tsiakii bi̱ kuwa náa congregación›
18 Pablo ga̱jma̱a̱ Timoteo niñajunʼ mbóó mba̱yu̱ʼ tsiguʼ. Ma̱ngaa mbaʼa náa nigún ruthún a̱ngiu̱lú ga̱jma̱a̱ numuu ikha rí niraʼwi̱i̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱. Mbá xkri̱da, “índo̱ nagún ranujgun náa xuajen nuthúún bi̱ kuwa ikhí mu mbuyáá, xkujndu rí ninimbánii apóstoles ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén” (Hech. 16:4). Rúʼko̱ naʼni rí a̱ngiu̱lú bi̱ kuwa ikhí munimbu̱u̱n ikha rí nigájnuu náa Jerusalén “Ikha jngó bi̱ kuwa náa congregación niʼni itháán gújkhuʼ fe ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ mámbá mbiʼi ni̱jkha̱ raʼni itháán mbaʼin” (Hech. 16:5).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 16:6-9) Ma̱ngaa, ninújngún Frigia ga̱jma̱a̱ náa xuajen Galacia, numuu rí xi̱ʼ kaʼwu taniñún mutaraʼa náa Asia. 7 Ma̱ngaa, índo̱ nigún náa Misia, ninimi̱jna̱ matu̱ʼu̱u̱n náa Bitinia, mu xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo Jesús taniñúúnʼ. 8 Ikha jngó tútaraʼa náa Misia ga̱jma̱a̱ nigún náa xuajen Troas. 9 Mu mbá mbruʼun Pablo ndiʼyoo mbá visión: Ikhí ndiʼyoo mbá xa̱biya̱ bi̱ na̱ʼkha̱ náa macedonia wíji̱ ga̱jma̱a̱ naʼthá kháñuun: “Anújngaʼ Macedonia mu matambáyuxu”.
w12-S 15/1 ináa 10 kutriga̱ 8
Guyaridáá xóo ninindxu̱ún apóstoles ndrígóo Jesús
8 Ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ dí nirígá rígi̱ rá. Xó má ndiʼyáá rí xi̱ʼ ndrígóo Dios nirígá nda̱wa̱á rí Pablo nigájnáa náa Asia. Nda̱wa̱á, Jesús niguijijthu̱u̱n índo̱ Pablo niʼni maʼgá Bitinia. Iwáá kayuʼ, Cristo niʼthúu̱n apóstol rí maʼga Macedonia nda̱wa̱á rí nijkhanú Troas. Rí mbiʼi xúgi̱, bi̱ kayá edxu̱u̱ náa congregación cristiana ma̱ndoo maʼniulú xúʼko̱ kayuʼ mangáanʼ (Col. 1:18). Mbá xkri̱da, mbáa maʼndulú manindxu̱lúʼ precursores o mu̱ʼgua̱ i̱mba̱ níʼkhá náa ndayóoʼ bi̱ mutaraʼa. Mu ma̱ndoo maʼni rí Jesús majmuu xi̱ʼ kaʼwu, mu maxnúlúʼ ikha rí ndayúlú mu muʼnimbánii rí nandulúʼ. Náa numuu rá. Guʼgíʼ mbá xkri̱da. Mbáa bi̱ na̱jkha̱ kayóo carro, i̱ndó ma̱ndoo maʼga kayóo náa má eyoo ikhaa á mu carro nakamuu má. Ikhaa kayuʼ, Jesús ma̱ndoo maxnúlúʼ ikha ndiéjunʼ guʼni á mu na̱jkua̱ má, xóo muʼthá, á mu nuʼni tsiakimijna mu mutaraʼa itháan.
(Hechos 16:37) Mú Pablo niʼthún: “Nixnuxu náa inún mbaʼin xa̱bu̱ maski ajndu nda̱a̱ aʼkhúxu, ikháanʼxu rí nindxuxu xa̱bu̱ romanos nixudáanʼxu náa guʼwá e̱jua̱nʼ; mú rí xúgi̱ nurawáanʼxu ngu̱ʼwa̱á xáʼ. ¡Na̱nguá! Mbaʼyóoʼ maguwáʼ ikhiin mu murawáanʼxu”.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Hch 16:37
nindxuxu xa̱bu̱ romanos: Pablo ga̱jma̱a̱ Silas ninindxu̱ún xa̱bu̱ romanos. Xtángoo ndrígóo roma naʼthí rí xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ ni̱ndxu̱ún romanos mbaʼyóoʼ rí mambanúu májánʼ xkujndu ndrígu̱ún ga̱jma̱a̱ rí xáʼyoo muxnún náa inún mbaʼin xa̱bu̱ á mu nda̱a̱ mbá numuu. Mbáa xa̱bu̱ romano ma̱ndoo maʼni rí eyoo asndu xú kaʼnii má xuajen dí naʼtáñajunʼ Roma. Ikhaa tsémbayumína̱ʼ ga̱jma̱a̱ xtángoo dí rígá náa xtáa, ikhaa nambáyuminaʼ ga̱jma̱a̱ xtángoo ndrígóo Roma. Á mu nuxuriga̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbá dí raʼkhí niʼni, ma̱ndoo munimbánii numuu xóo má xtángoo dí rígá má ikhí, mú ma̱ngaa ma̱ndoo mambanúu numuu náa xa̱bu̱ ñajunʼ romano. Ga̱jma̱a̱ á mu najuiʼthá rí makhañúu, ma̱ndoo maʼga náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ romano mu maʼnimbánuu xkujndu ndrígóo. Apóstol Pablo niʼtáraʼa náa xúgíʼ xuajen rí naʼtáñajunʼ Roma. Rígá náa nasngájma rí nijmuu ajtsú nuthu rí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano mu mambáyuminaʼ: 1) Náa Filipos niʼthúún Xa̱bu̱ Ñajunʼ rí ninujnguramúúnʼ xtángoo índo̱ nixnáá. 2) Náa Jerusalén niʼthí rí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano mu xúʼko̱ xúxnáá. 3) Índo̱ ni̱jkha̱ kiʼyáa náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ, ni̱jkha̱ náa inuu César, xóo muʼthá ninda̱ʼa̱ rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ romano madxawun xkujndu ndrígóo ikhaa minaʼ (Hch 22:25; 25:11).
it-1-S ináa 1029 kutriga̱ 6
Nixnáá
Pablo nixnáá ga̱jma̱a̱ xkuíyá náa Filipos, mbá rí nda̱wa̱á nijmuu náa xa̱bu̱ bi̱ nakiʼníin kuyáá, nijmuu rúʼko̱ mú mambáyuminaʼ ga̱jma̱a̱ mu magiʼdoo numuu ajngáa májánʼ rí niʼtáraʼa. Pablo nijuixná náa inún mbaʼin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ guʼwá e̱jua̱nʼ, mú índo̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndiyáá rí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano, nimiñun wéñuʼ, numuu rí mbaʼ nixnáá rí asndu ragíʼdoo aʼkhúun ga̱jma̱a̱ na̱nguá nuxu̱riga̱a̱. Ikhaa ga̱jma̱a̱ Silas nidri̱gi̱i̱n náa inún mbaʼin xa̱bu̱ xóo bi̱ nuni dí ra̱májánʼ. Índo̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ nithi rí muniñuuʼ magúun, Pablo niʼthí: “Nixnuxu náa inún mbaʼin xa̱bu̱ maski ajndu nda̱a̱ aʼkhúxu, ikháanʼxu rí nindxuxu xa̱bu̱ romanos nixudáanʼxu náa guʼwá e̱jua̱nʼ; mú rí xúgi̱ nurawáanʼxu ngu̱ʼwa̱á xáʼ. ¡Na̱nguá! Mbaʼyóoʼ maguwáʼ ikhiin mu murawáanʼxu”. Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndiyóoʼ rí munda̱ʼa̱ rí muni mba̱a̱ a̱jkiu̱ún kuñún ga̱jma̱a̱ numuu dí raʼkhí nini, náa relato naʼthí: “Ikha jngó comisiun nithúún ajngáa rígi̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ. Nimiñun índo̱ ikhiin nidxawíín rí xa̱bu̱ bugi̱ ni̱ndxu̱ún romanos. Ikhú niguwáʼ ga̱jma̱a̱ nitakañúún rí muni mba̱a̱ a̱jkiún kuñún, nda̱wa̱á rí nirawíin nithúún rí magajníin náa xuajen rúʼko̱”. (Hch 16:22-40.) Xúʼko̱ nindoo niniñaaʼ rí majuiʼtáraʼa ajngáa májánʼ ga̱jma̱a̱ xánindxu̱u̱ mbá rí nanujngoramuuʼ xtángoo, rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ niniñuʼ magúun Pablo ga̱jma̱a̱ Silas, niʼni rí eʼwíínʼ xa̱bu̱ mbuyáá rí a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bugi̱ na̱nguá guáʼdáá aʼkhún. Pablo ni’ni rígi̱ numuu rí nindoo mayambáá “mu magi̱ʼdu̱u̱ miʼtáraʼa ajngáa rí májánʼ”. (Flp 1:7.)
Migixnuu Biblia
(Hechos 16:25-40) Índo̱ niʼni tikhu nduʼun, Pablo ga̱jma̱a̱ Silas kuwa rutajkáan ga̱jma̱a̱ nuni mba̱a̱ Dios ga̱jma̱a̱ ajmúú; xúʼko̱, bi̱ kajtiin náa guʼwá e̱jua̱nʼ nudxawíín. 26 Nda̱a̱ tsu̱ma̱ niʼxma gakhi wéñuʼ, rí asndu niʼba̱a̱n rajkúu guʼwá e̱jua̱nʼ. Ma̱ngaa, nimbáʼtoo xúgíʼ xkrugua, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ cadenas nijkuíi. 27 Índo̱ ndijui̱i̱ bi̱ nañewu̱u̱n guʼwá e̱jua̱nʼ ndiʼyoo rí xkrugua nimbaʼtoo, ikhú niriyaʼ chídiúu mu maxiyamína̱ʼ, numuu rí nikumu̱u̱ rí xúgíʼ bi̱ tri̱ʼi̱i̱n náa guʼwá e̱jua̱nʼ nigáñun. 28 Mú Pablo niʼthúu̱n: “¡Xataxíyámínáʼ, numuu rí xúgiáanʼxu má kuwáanʼ gi̱i̱!”. 29 Ikhaa niʼthún muskhamáá aguʼ ga̱jma̱a̱ nito̱ʼo̱o̱ ragáyúu, asndu naguáʼaan, nismbátigo̱o̱ náa inuu Pablo ga̱jma̱a̱ Silas. 30 Ga̱jma̱a̱ niguwíin rexa ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Xa̱bu̱ guanii, kaʼnii gíʼmaa mani mu makríñunʼ rá.” 31 Ikhiin nitháán: “Ga̱ku̱ma̱ʼ xtayáá tátá Jesús mu xúʼko̱ makríñanʼ ikháán ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa náa guʼwáaʼ”. 32 Ga̱jma̱a̱ nitháán rí naʼthí náa Ajngáa rawunʼ Jeobá gajmíi̱n xúgínʼ bi̱ kuwa náa goʼwóo. 33 Ikhaa má mbruʼun rúʼko̱ ni̱jkha̱ kagu̱u̱n ga̱jma̱a̱ niʼjñáa náa nigawúnʼ; ikhaa gajmíi̱n bi̱ kuwa náa goʼwóo tájyúuʼ nijngúun iyááʼ. 34 Ga̱jma̱a̱ índo̱ nito̱ʼo̱o̱ kagui̱i̱n náa goʼwóo ikhú nitsiji mesa náa inún ikhiin ga̱jma̱a̱ nidxuu wéñuʼ numuu rí xúgínʼ bi̱ kuwa náa goʼwóo nikumu̱ún kuyáá Dios. 35 Índo̱ nijtsi, Xa̱bu̱ Ñajunʼ nithúún cumisiun rí magún guthi rí: “Magajnáan xa̱bu̱ buʼko̱”. 36 Ikha jngó xa̱bu̱ bi̱ nañewu̱u̱n guʼwá e̱jua̱nʼ niʼthúu̱n Pablo: “Xa̱bu̱ Ñajunʼ nixuʼmiin xa̱bu̱ mu muthi rí nájmáanʼ magajnáaʼla. Ikha jngó aʼguáaʼla tsímáá”. 37 Mú Pablo niʼthún: “Nixnuxu náa inún mbaʼin xa̱bu̱ maski ajndu nda̱a̱ aʼkhúxu, ikháanʼxu rí nindxuxu xa̱bu̱ romanos nixudáanʼxu náa guʼwá e̱jua̱nʼ; mú rí xúgi̱ nurawáanʼxu ngu̱ʼwa̱á xáʼ. ¡Na̱nguá! Mbaʼyóoʼ maguwáʼ ikhiin mu murawáanʼxu”. 38 Ikha jngó comisiun nithúún ajngáa rígi̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ. Nimiñun índo̱ ikhiin nidxawíín rí xa̱bu̱ bugi̱ ni̱ndxu̱ún romanos. 39 Ikhú niguwáʼ ga̱jma̱a̱ nitakañúún rí muni mba̱a̱ a̱jkiún kuñún, nda̱wa̱á rí nirawíin nithúún rí magajníin náa xuajen rúʼko̱. 40 Mu ikhiin índo̱ nigajnaan náa guʼwá e̱jua̱nʼ nigún náa goʼwóo Lidia, ga̱jma̱a̱ índo̱ ndiñún a̱ngiu̱lú nixnúún tsiakii ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á nigúun.
24-30 DICIEMBRE
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 17, 18
“Guʼtáraʼa ga̱jma̱a̱ guʼsngáa xó má apóstol Pablo”
(Hechos 17:2, 3) Xóo má, naguʼwun naʼni Pablo, nito̱ʼo̱o̱ awúún náa kuwa ikhiin, ga̱jma̱a̱ mbá ajtsú sábados niʼtámíjná gajmíi̱n rí naʼthí náa Escrituras, 3 niʼthún dí e̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ nisngájmun rí ndiyóoʼ mamínuʼ Cristo ga̱jma̱a̱ rí matuxi̱i̱ náa majñúnʼ bi̱ nikháñun, ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Bugi̱ nindxu̱u̱ Cristo, Jesús bi̱ ikhúún xtáá rata̱la̱ ga̱jma̱a̱ numuu”.
nwtsty notas rí muʼnigajmaa náa Hch 17:2, 3
niʼtámíjná gajmíi̱n: Pablo raʼkháa i̱ndó niʼthí ajngáa májánʼ ndrígóo Reino, niʼthí xú káʼnii phú nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ nisngájma rí naʼthí náa Escrituras, xóo muʼthá, Escrituras Hebreas rí nigumaraʼmáʼ ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu. Ikhaa raʼkháa i̱ndó niguxnuu Escrituras, ma̱ngaa nijmuu xóo eʼthí ikhí mu maʼtámíjná gajmíi̱n bi̱ kuwa rudxawíín. Verbo griego dialégomai nijuiʼtáriyaʼ xóo “maratamíjná ga̱jma̱ʼ mbáa xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ numuu mbá tema”, ga̱jma̱a̱ nasngájma rí naʼtámíjná ga̱jma̱a̱ mbáa. Ajngáa rígi̱ ma̱ngaa najmaa náa Hechos 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.
nisngájmun náa eʼthí: Náa ajngáa griego nandoo gáʼthúu̱n “mataʼgíiʼ kaníí”. Rígi̱ naʼni makru̱ʼu̱lú rí Pablo niʼni mbríguíi tsu̱ma̱ wéñuʼ rí nijuiʼtájuíi ga̱jma̱a̱ numuu Mesías náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ rí xóo nixtáa Jesús, mú masngájma rí ikhaa niʼnimbánuu.
(Hechos 17:17) Ikhaa niʼtámíjná gajmíi̱n judíos náa sinagoga ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ xa̱bu̱ bi̱ nduyamajkuíí Dios, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ mbiʼi naʼtámíjná gajmíi̱n náa xuáá bi̱ xóo naguapiin.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 17:17
xuáá: Rí gíʼ náa norte ndrígóo Acrópolis, náa xuáá ndrígóo Atenas (griego agorá) naʼni mbá 200 metros rí ma̱ja̱nʼ ga̱jma̱a̱ 250 metros rí mbaʼ. Ikhí raʼkháa i̱ndó naxtangujua̱, ma̱ngaa nuthi ga̱jma̱a̱ numuu política ga̱jma̱a̱ rí narígá náa xuajen. Xa̱bu̱ Atenas nanigu̱nʼ magimbíin ikhí mu mutamijná rí najmañún.
(Hechos 17:22, 23) Ikhú Pablo niwi̱ji̱ náa tapu̱ún xa̱bu̱ xuajen ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Xa̱bekha bi̱ kuwa náa Atenas, nda̱yo̱o̱ rí ikháanʼla náa xúgíʼ dí rígá nunimbala náa eʼwíínʼ jma̱a̱ namiñánla ku̱ñu̱u̱n eʼwíínʼ dios. 23 Mbá xkri̱da, índo̱ xtáá ranújngoʼ, nda̱yo̱o̱ tsu̱ma̱ wéñuʼ rí najmún mu muxna ga̱jma̱a̱ gamajkhu, ma̱ngaa nixkamaa mbá altar náa nigumaraʼmáʼ: ‹Mbáa Dios bi̱ tséjmaʼniiʼ›. Bi̱ ikháanʼla nuxna̱a̱ gamajkhu maski ajndu tsíniʼníiʼ, rígi̱ xtáá ratala.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 17:22, 23
Mbáa Dios bi̱ tséjmaʼniiʼ: Ajngáa griego Agnóstoi Theói nigumaraʼmáʼ náa mbá altar náa Atenas. Xa̱bu̱ Atenas nisngajma rí namiñun kuñún dioses ikha jngó rí nini mbaʼa wéñuʼ templo ga̱jma̱a̱ mbaʼa altar, rí asndu nini altar mu munda̱ʼa̱, rí Mbuyamajkún, rí mani̱ndxu̱ún Xa̱bu̱ Guabiinʼ, rí maguaʼdáá Tsiakii, rí majmiin muni Ríjíinʼ eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ rí Magáwíinʼ a̱jkiu̱ún. Mbáa numuu rí nimiñun muniñaaʼ mbáa Dios ga̱jma̱a̱ rí muni makiʼnáa, ikha jngó nini mbóʼ altar mu mbuyamajkuíí “mbáa Dios bi̱ tséjmaʼniiʼ”. Xúgi̱ kaʼnii, niguánu ndiyáá rí xtáa mbáa Dios bi̱ na̱nguá eniʼniiʼ. Pablo nijmuu altar rúʼko̱ mu maʼthúún ga̱jma̱a̱ numuu Dios buʼko̱ bi̱ tseniʼniiʼ, Dios bi̱ gajkhun.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 18:18) Nda̱wa̱á rí Pablo niguanúu mbayuuʼ mbiʼi ikhí, ikhú niʼtagawuún a̱ngiu̱lú ga̱jma̱a̱ nijngúun náa barco mu maʼga Siria, ni̱jkha̱ ga̱jma̱a̱ Priscila ma̱ngaa Áquila, ga̱jma̱a̱ náa Cencreas niʼdaa edxu̱u̱ numuu rí niʼni mbá voto.
w08-S 15/5 ináa 32 kutriga̱ 5
Rí itháan nagájnuriyoʼ náa libro ndrígóo Hechos
18:18. Xú kaʼnii voto rí niʼni Pablo rá. Tikhun bi̱ najmañún nuthi rí Pablo niʼni mbá voto mu mani̱ndxu̱u̱ nazareo (Núm. 6:1-21). Mú, náa Biblia tséʼthi xú kaʼnii voto niʼni Pablo ga̱jma̱a̱ á mu niʼni ginii o nda̱wa̱á rí nixtáa ikhí. Asndu xú kaʼníín má, mu na̱nguá ninindxu̱u̱ mbá aʼkhá voto rí niʼni.
(Hechos 18:21) niʼtangawún ga̱jma̱a̱ niʼthúún: “Matangaán má, á mu Jeobá nandoo”. Ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ náa lamáa asndu náa Éfeso
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 18:21
á mu Jeobá nandoo: Ajngáa rígi̱ nasngájma rí ndayóoʼ makumulúʼ kuyáá Dios índo̱ nuraʼwíí mbá rí muʼni. Apóstol Pablo nijmuu má xúʼko̱ ajngáa rígi̱ (1Co 4:19; 16:7; Heb 6:3). Discípulo Santiago ma̱ngaa niʼthúún bi̱ nuraxnuu mutha: “Á mu Jeobá nandoo, makuwáanʼ ma̱ngaa muʼni rígi̱ o rí ñuʼún” (Snt 4:15). Ajngáa xó rígi̱ raʼkháa i̱ndó miʼtá xúʼkhiín. Índo̱ mbáa naʼthí: “Á mu Jeobá nandoo”, gíʼmaa maʼniminaʼ mu maʼni xóo má eyoo Jeobá. Tséyóoʼ má muʼthá kikháá o gakhi̱i̱ ajngáa rígi̱ (atayáá Hch 21:14; 1Co 4:19; Snt 4:15 ga̱jma̱a̱ Rbi8, Apéndice 1D).
Migixnuu Biblia
(Hechos 17:1-15) Ikhú ninújngún Anfípolis ga̱jma̱a̱ Apolonia ikhú niguánu Tesalónica, náa rígá mbá sinagoga ndrígu̱ún judíos. 2 Xó má, naguʼwun naʼni Pablo, nito̱ʼo̱o̱ awúún náa kuwa ikhiin, ga̱jma̱a̱ mbá ajtsú sábados niʼtámíjná gajmíi̱n rí naʼthí náa Escrituras, 3 niʼthún dí e̱ʼkha̱ raʼthí ga̱jma̱a̱ nisngájmun rí ndiyóoʼ mamínuʼ Cristo ga̱jma̱a̱ rí matuxi̱i̱ náa majñúnʼ bi̱ nikháñun, ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Bugi̱ nindxu̱u̱ Cristo, Jesús bi̱ ikhúún xtáá rata̱la̱ ga̱jma̱a̱ numuu”. 4 Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, tikhun rí ikhiin ninimbu̱u̱n ga̱jma̱a̱ nimbáxu̱u̱n gajmiún Pablo ma̱ngaa Silas, ga̱jma̱a̱ mbaʼin griegos bi̱ nduyamajkuíí Dios, ma̱ngaa mbá nguéjmi̱i̱n gu̱ʼu̱ bi̱ niguaʼdáá numún. 5 Mú xa̱bu̱ judíos, nixígu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ nimbáxu̱u̱n gajmiún xa̱bu̱ bi̱ nuni dí ra̱májánʼ bi̱ naskhúún bi̱ kuwa náa xuáá, ga̱jma̱a̱ nigimbíin mbaʼin xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ nini dí raʼkhí náa xuajen. Nitu̱ʼu̱u̱n náa goʼwóo ga̱jma̱a̱ nindúún murawíin náa majñúnʼ xa̱bu̱. 6 Numuu rí túxkamiin ikhí, ikha jngó nixmajtaa Jasón ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ a̱ngiu̱lú nigún kudiin náa inún Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ kuwa náa xuajen rúʼko̱, ga̱jma̱a̱ nithi: “Xa̱bu̱ bi̱ nuni xkujndu buʼko̱ kuwa gi̱jyooʼ ma̱ngaa, 7 ga̱jma̱a̱ Jasón nigruigúun náa goʼwóo. Ga̱jma̱a̱ ikhiin tsénimbu̱ún xtángoo ndrígóo César, ma̱ngaa nuthi rí xtáa imba̱a̱ rey, bi̱ mbiʼyuu Jesús”. 8 Índo̱ xa̱bu̱ xuajen ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ kuwa náa xuajen rúʼko̱ nimiñun wéñuʼ índo̱ nidxawíín rígi̱; 9 ga̱jma̱a̱ nini̱ña̱a̱nʼ ni̱jkha̱a̱ Jasón ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ nda̱wa̱á rí nini numáá. 10 Núkhu má mbruʼun rúʼko̱, a̱ngiu̱lú nixuʼngua̱nʼ Pablo ga̱jma̱a̱ Silas, náa Berea, ga̱jma̱a̱ índo̱ ikhiin niguáʼnu, nitu̱ʼu̱u̱n náa sinagoga ndrígu̱ún judíos. 11 Mú ikhiin ninindxu̱ún itháán míjiinʼ ki xóo bi̱ kuwa náa Tesalónica, numuu rí nindrigú ga̱jma̱a̱ májánʼ ajngáa rígi̱, ga̱jma̱a̱ ninigajmaa tsu̱ma̱ wéñuʼ Escrituras xúgíʼ mbiʼi mu mbuyáá á mu xúʼko̱ nindxu̱u̱. 12 Ga̱jma̱a̱ mbaʼin rí ikhiin ninimbu̱u̱n, ma̱ngaa gu̱ʼu̱ bi̱ ni̱ndxu̱ún griega bi̱ nuni rí májánʼ ga̱jma̱a̱ tikhun xa̱bekha. 13 Mú, índo̱ judíos bi̱ kuwa náa Tesalónica nidxawíín rí Pablo naʼtáraʼa ajngóo Dios náa Berea, nigún ikhí mu muni rí makiʼníin xa̱bu̱. 14 Ikhú a̱ngiu̱lú nacha̱ nixuʼmaa Pablo maʼga asndu náa lamáa; mu Silas ga̱jma̱a̱ Timoteo niguanún ikhí. 15 Bi̱ ni̱jkha̱ gajmíi̱n Pablo nigún ku̱ya̱a̱ asndu náa xuajen Atenas ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á ikhiin nitangi̱ín índo̱ nidxawíín rí Silas ga̱jma̱a̱ Timoteo naguwáʼ náa ikhaa.
31 DICIEMBRE ASNDU 6 ENERO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 19, 20
“Guñawumíjna̱ ikháanʼ ga̱jma̱a̱ guñewu̱u̱n xúgínʼ mugu̱”
(Hechos 20:28) Guñawumíjna̱ ikháanʼ ga̱jma̱a̱ guñewu̱u̱n xúgínʼ mugu̱, rí xi̱ʼ kaʼwu nigruigáanʼ xóo bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, mu muñewa̱a̱n congregación ndrígóo Dios, bi̱ ikhaa niʼtsi̱i̱n ga̱jma̱a̱ eʼdiuu A̱ʼdióo.
w11-S 15/6 ináa 20 kutriga̱ 5
“Guñawu̱u̱n mugu̱ ndrígóo Dios bi̱ kajchún náa ñawánlaʼ”
5 Apóstol niʼthí rí bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ kaʼñúún rí muñewu̱u̱n ‹mugiu̱u̱ Dios›. Ndayóoʼ mbuyáá rí buʼko̱ ni̱ndxu̱ún mugiu̱u̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesucristo, rí xóo eñawu̱u̱n mugu̱ buʼko̱ xúʼko̱ má guxnaxi̱i̱ cuenta. Guʼgíʼ mbá xkri̱da: Guʼthá rí mbáa bi̱ nambáxulúʼ gajmiúlú nagájnuu na̱jkha̱ nguáthá mbiʼi ga̱jma̱a̱ ikhaa na̱ndu̱ʼu̱lú rí muñewu̱u̱n e̱ji̱i̱n. Lá ragájkhun rí muñewu̱u̱n ga̱jma̱a̱ muxniʼtsun xáʼ. Á mu mbáa naʼniuu nandii, mu̱ʼgua̱ kuʼyáa náa guʼwá thana mbá nacha̱. Xúʼko̱ má kayuʼ, bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nduyáá rí gajkuáa ñawúnʼ rí muñewa̱a̱n “congregación ndrígóo Dios, bi̱ ikhaa niʼtsi̱i̱n ga̱jma̱a̱ eʼdiuu A̱ʼdióo” (Hech. 20:28). Na̱nguá embumúún rí mambáa mugu̱ buʼko̱ nijui̱ʼtsi̱i̱n ga̱jma̱a̱ eʼdiuu Jesucristo. Numuu rí nduyáá rí muxnaxi̱i̱ cuenta, ikha jngó nuni xó má eʼngo̱o̱ mu muñewu̱u̱n mugu̱.
(Hechos 20:31) “Ikha jngó, gakuwáanʼ xawii, ga̱jma̱a̱ garmáʼáan a̱jkia̱la rí ajtsú tsiguʼ, mbruʼun ga̱jma̱a̱ mbiʼi, tániʼñúʼ ra̱thu̱u̱n mámbáa ga̱jma̱a̱ xtambiyaʼ.
w13-S 15/1 ináa 31 kutriga̱ 15
Cristianos bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, nuyambáá mu makuwáanʼlu gagi
15 Rí muñewa̱a̱n congregación ndayóoʼ mba̱a̱ tsiakii. Nguáná bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ tsénuʼ rí mbruʼun, nutajkháan ga̱jma̱a̱ numún mugiu̱u̱ Dios o numbañún mu mambaxúún itháan gajmiún Dios (2 Cor. 11:27, 28). Mú nunimbánii ñajunʼ rí gajkuáa ñawúnʼ nuni ga̱jma̱a̱ gagi. Xúʼko̱ eyaridáá Pablo, bi̱ niʼnirámáʼ mu maʼthúún cristianos bi̱ náa Corinto: “Ikhúúnʼ asndu nadxuʼ rí majmuʼ xúgíʼ rí gúʼdoo ga̱jma̱a̱ majmuʼ káxi̱ ga̱jma̱a̱ numala” (2 Cor. 12:15). Nindoo kaʼñún wéñuʼ a̱ngiu̱lú rí asndu niʼni gínáminaʼ ga̱jma̱a̱ numuu ikhiin (atraxnuu 2 Corintios 2:4; Filip. 2:17; 1 Tes. 2:8). ¡Ikhaa jngó ra̱ʼkhá tháán nindúún kuyáá! (Hech. 20:31-38.)
(Hechos 20:35) Náa xúgíʼ rígi̱ nisngajmála rí ga̱jma̱a̱ numuu ñajunʼ rí itháan gakhi̱i̱, mumbáñuun bi̱ gua̱bi̱nʼ, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa marmáʼáan a̱jkia̱la ajngáa rí niʼthí Jesús, índo̱ mínaʼ ikhaa niʼthí: ‹Kuwáanʼ itháan gagi á mu nuxná ki xóo rí mundrígú›”.
bt-S ináa 172 kutriga̱ 20
“Na̱nguá gúʼdoo aʼkhá ga̱jma̱a̱ numuu eʼdiún xúgínʼ xa̱bu̱”
20 ¡Phú mixtiʼkuii ninindxu̱u̱ Pablo raʼkháa xóo bi̱ tsíñewu̱u̱n májánʼ mugu̱! Ikhaa niñejunʼ mu magiʼdoo mbújkha̱a̱ mu maxtáa ga̱jma̱a̱, tánduʼu̱u̱n bi̱ kuwa náa congregación. Ga̱jma̱a̱ índo̱ nimbáñun a̱ngiu̱lú tháʼni jma̱a̱ numuu mbújkha̱a̱. Ga̱jma̱a̱ nixnúún tsiakii bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Éfeso rí muni xúʼko̱ kayuʼ índo̱ niʼthúún rí: “Mumbáñuun bi̱ gua̱bi̱nʼ, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa marmáʼáan a̱jkia̱la ajngáa rí niʼthí Jesús, índo̱ mínaʼ ikhaa niʼthí: ‹Kuwáanʼ itháan gagi á mu nuxná ki xóo rí mundrígú›”. (Hech. 20:35).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 19:9) Mú, índo̱ tikhun nini gaʼduunʼ ga̱jma̱a̱ túnimbu̱u̱n, ma̱ngaa nithi dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu Kamba̱a̱ náa inún mbaʼin xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱a̱ náa inún ikhiin ma̱ngaa niʼni wájínʼ discípulos, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ mbiʼi naxná discursos náa escuela ndrígóo Tirano.
bt-S ináa 161 kutriga̱ 11
Maski ajndu nuraʼníí xkujndu ‹mú ni̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ má xúʼko̱›
11 Apóstol nixná xúgíʼ mbiʼi discurso náa guʼwá rúʼko̱, xóo mbá las once dí miʼcha̱ asndu las cuatro rí wakhííʼ (Hech. 19:9, nota). Numuu rí hora rúʼko̱ nindxu̱u̱ májánʼ, numuu rí índo̱ naʼni mijkha, mbaʼin nagún guphiʼtsu ga̱jma̱a̱ nunuʼ mbá chigíiʼ. Lá xúʼko̱ má niʼni Pablo rí a̱jma̱ tsiguʼ rí nixtáa ráʼ. Ikha ndiyóoʼ masngáa ajtsú míi hora. Gi̱i̱ nduʼyáá i̱mba̱ numuu xóo ndija̱a̱ Ajngá rawunʼ Jeobá: Pablo nisngáa májánʼ ga̱jma̱a̱ niguʼwunʼ mariʼkhu̱u̱ awan ndrígóo índo̱ ndayóoʼ. Ndiéjunʼ nirígá ga̱jma̱a̱ rí xúʼko̱ niʼni xáʼ. ‹Xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xuajen Asia nidxawíín ajngóo Tátá, xóo má judíos ga̱jma̱a̱ griegos.› (Hech. 19:10.) ¡Phú májánʼ ninindxu̱u̱ ajngáa!
(Hechos 19:19) Ma̱ngaa, raʼkhá tháán mbaʼin bi̱ nini xawan nigimbó iñu̱únʼ ga̱jma̱a̱ nitsikha̱a̱ náa inún xúgínʼ xa̱bu̱. Ga̱jma̱a̱ ndiyáá rí mbá xúgíʼ minumuu mbá cincuenta mil mbújkha̱a̱ plata.
bt-S ináa 162 kutriga̱ 15
Maski ajndu nuraʼníí xkujndu ‹mú ni̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ má xúʼko̱›
15 Rí nuni xawan ni̱jkha̱nú nirígá wéñuʼ náa Efeso. Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí nuni nijmaʼnuʼ wéñuʼ ma̱ngaa kiʼniraʼmáʼ náa i̱yi̱i̱ʼ rí nuraxnuu. Mu ga̱jma̱a̱ numuu rí niguáʼníí e̱ji̱i̱n Esceva niʼni mamiñún kuyáá Dios náa xúgíʼ xuajen ga̱jma̱a̱ nimbañúún mbaʼin xa̱bu̱ munimbu̱u̱n rí gajkhun ga̱jma̱a̱ muniña̱a̱nʼ runi xawan. Ikha jngó mbaʼin niraʼwi̱i̱ rí muda̱ gáguwáʼ libros rí nuni ga̱jma̱a̱ xawan mu mutsikha náa inún mbaʼin xa̱bu̱, maski ajndu minumuu wéñuʼ. “Xúʼko̱, ga̱jma̱a̱ tsiakii, Ajngá rawunʼ Jeobá ni̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ má xúʼko̱”. (Hech. 19:17-20.) ¡Dí gajkhun niʼngo̱o̱ niʼni ga̱jma̱a̱ dí raʼkhí! Xa̱bu̱ bi̱ niguájun jmbu buʼko̱ niniñaaʼ mbá májánʼ xkri̱da. Ikháanʼlu ma̱ngaa rí mbiʼi xúgi̱ kuwáanʼ náa mbá numbaaʼ náa nuni wéñuʼ xawan ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ dí raʼkhí. Á mu nduʼyáá rí guaʼdáá mbá dí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ xawan, guʼni xóo má nini xa̱bu̱ efesios: Guríyáaʼ nacha̱ xúgíʼ rúʼko̱. Maski ajndu naʼniulú mingíjyúuʼ, gawiyulú kuʼyáá xóo e̱ʼni̱ ga̱jma̱a̱ mbá nandii.
Migixnuu Biblia
(Hechos 19:1-20) Índo̱ rí Apolos xtáa náa Corinto, Pablo ninújngoo ga̱jma̱a̱ nigajtaa náa Éfeso, ga̱jma̱a̱ ikhí nixkamin tikhun discípulos; 2 ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Lá nindrígu xi̱ʼ kaʼwu índo̱ ninimbala ráʼ.” Ikhiin nitháán: “¡Nimbá míʼtsú túdxawíínxu á mu rígá xi̱ʼ kaʼwu!”. 3 ga̱jma̱a̱ ikhaa niʼthí: “Mú xú káʼnii nijnguála iyááʼ rá.” Ikhiin nithi: “Nákha Juan nakumíínʼ iyááʼ”. 4 Pablo niʼthí: “Juan nikumíínʼ iyááʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí natanga̱a̱ a̱jkiu̱ún, niʼthún xa̱bu̱ rí munimbu̱u̱n náa bi̱ gáʼkha̱ nda̱wa̱á náa ikhaa xóo muʼthá náa Jesús”. 5 Índo̱ nidxawíín rígi̱, ikhú nijngún iyááʼ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Tátá Jesús. 6 Ga̱jma̱a̱ índo̱ Pablo nimbáñun, nirígá xi̱ʼ kaʼwu náa ikhiin, ga̱jma̱a̱ nigíʼdi̱i̱ niʼthí i̱ʼwáʼ ajngáa ga̱jma̱a̱ nitaraʼa. 7 Rí mbá xúgínʼ naʼni mbá doce xa̱bekha. 8 Índo̱ nito̱ʼo̱o̱ náa sinagoga, ikhaa támiñuu maʼtáraʼa mbá ajtsú igu̱nʼ, nixná discurso ma̱ngaa niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Reino ndrígóo Dios. 9 Mú, índo̱ tikhun nini gaʼduunʼ ga̱jma̱a̱ túnimbu̱u̱n, ma̱ngaa nithi dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu Kamba̱a̱ náa inún mbaʼin xa̱bu̱, ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱a̱ náa inún ikhiin ma̱ngaa niʼni wájínʼ discípulos, ga̱jma̱a̱ xúgíʼ mbiʼi naxná discursos náa escuela ndrígóo Tirano. 10 Rígi̱ nirígá mbá a̱jma̱ tsiguʼ, Xúgínʼ xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xuajen Asia nidxawíín ajngóo Tátá, xóo má judíos ga̱jma̱a̱ griegos. 11 Ga̱jma̱a̱ Dios nisngájma má xúʼko̱ tsiakii ndrígóo náa ñawúunʼ Pablo, 12 rí asndu nagún kudúún xtíñuu náa bi̱ nandoo kañún ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ naʼnii a̱jkiu̱ún ma̱ngaa asndu xa̱bu̱ wéñiʼ nagájníín. 13 Ga̱jma̱a̱ tikhun judíos ninimi̱jna̱ murawíin xa̱bu̱ wéñiʼ ma̱ngaa nigíʼ muthi mbiʼyuu Jesús náa xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin giñán wéñiʼ, ga̱jma̱a̱ nithi: “I̱ndó nathala ga̱jma̱a̱ numuu Jesús bi̱ Pablo naʼtáraʼa numuu”. 14 Nikuwa mbá majuiin e̱ji̱i̱n Esceva, ndxájkun judío bi̱ kayá edxu̱u̱, ikhiin nini rígi̱. 15 Mú, xa̱bu̱ wéñiʼ niʼthún: “Naniʼníinʼ Jesús, ga̱jma̱a̱ nda̱yo̱o̱ tsáa nindxu̱u̱ Pablo; mu ikháanʼla tsáa nindxa̱la rá.” 16 Nda̱wa̱á dí rúʼko̱ xa̱bu̱ bi̱ gíʼdaa giñán wéñiʼ nikixi̱i̱ náa ikhiin ga̱jma̱a̱ nixnúún mú táʼngu̱u̱n guni gajmiún, xúʼko̱ nigájnún ragañun náa guʼwá rúʼko̱ rí asndu nánguá kugíʼ xtíñún ga̱jma̱a̱ nigawúnʼ. 17 Rígi̱ ni̱jkha̱nú nidxawíín xúgínʼ xa̱bu̱ judíos ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ griegos bi̱ kuwa náa Éfeso; ga̱jma̱a̱ xúgínʼ ikhiin nimiñun, xúʼko̱ ni̱jkha̱nú niguma mba̱a̱ mbiʼyuu Jesús. 18 Ga̱jma̱a̱ mbaʼin bi̱ ninimbu̱u̱n niguwáʼ ga̱jma̱a̱ nithi pajnu xúgíʼ rí nini. 19 Ma̱ngaa, raʼkhá tháán mbaʼin bi̱ nini xawan nigimbó iñu̱únʼ ga̱jma̱a̱ nitsikha̱a̱ náa inún xúgínʼ xa̱bu̱. Ga̱jma̱a̱ ndiyáá rí mbá xúgíʼ minumuu mbá cincuenta mil mbújkha̱a̱ plata. 20 Xúʼko̱, ga̱jma̱a̱ tsiakii, Ajngá rawunʼ Jeobá ni̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ má xúʼko̱.