Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión Xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos
7-13 ENERO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 21, 22
“Gambanúu rí nandoo Jeobá”
(Hechos 21:8-12) Rí ma’ni i̱mba̱ mbiʼi ni̱jkuáxu, ga̱jma̱a̱ ni̱jkuánúxu Cesarea, ma̱ngaa nitu̱ʼu̱xu náa goʼwóo Felipe bi̱ naʼtáraʼa, ikhaa nindxu̱u̱ bi̱ maʼni mbá juwiin xa̱bekha bi̱ kixtaʼwíin, niguanuxu gajmiúxu̱. 9 Ikhaa gíʼdiin mbá a̱jkhui̱i̱n wa̱ʼxa̱ʼ, bi̱ xóó tsénu̱ju̱nʼ bi̱ nuthi rí marigá. 10 Mú nikúwáanʼxu ikhí mbayuuʼ mbiʼi, nigajtaa náa Judea mbáa gaʼyee bi̱ mbiʼyuu Ágabo, 11 ga̱jma̱a̱ ni̱ʼkha̱ náa ikháanʼxu ga̱jma̱a̱ niríyaʼ cinturón ndrígóo Pablo, niruʼwóo rajkúu ma̱ngaa ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Xúʼko̱ eʼthí xi̱ʼ kaʼwu: ‹Xa̱bu̱ bi̱ kayá cinturón rígi̱ xígi̱ gúruʼwaa xa̱bu̱ Judíos náa Jerusalén, ga̱jma̱a̱ muxnaxi̱i̱ náa ñawúnʼ xa̱bu̱ xuajen›”. 12 Índo̱ nidxáwinxu rígi̱, nitakháñixu, xóo má ikháanʼxu ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa ikhí, rí xáʼga̱ Jerusalén.
bt-S 177 kutriga̱ 15, 16
“Gambanúu rí nandoo Jeobá”
15 Índo̱ Pablo xtáa náa goʼwóo Felipe, ni̱ʼkha̱nú imba̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ nduyamajkuíí wéñuʼ: Nindxu̱u̱ gaʼyee Ágabo. Bi̱ kuwa ikhí nduyáá májánʼ tsáa nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ nduyáá rí ikhaa niʼtáriyaʼ ewiʼ rí nirígá nákha nixtáa raʼtáñajunʼ Xa̱bu̱ ñajunʼ Claudio (Hech. 11:27, 28). Ikha jngó, mbáa niraximi̱jna̱: “Náa numuu e̱ʼkha̱ xá. Ndiéjunʼ ajngáa e̱ʼkha̱ gaʼthí xá.” Tséniña̱a̱nʼ ruyáá ndiéjunʼ gaʼni. Ga̱jma̱a̱ ikhú ndiyáá rí niriyaʼ rí “kaxtóʼóo smídúu” Pablo o “cinturón” ndrígóo, (Versión Moderna). Rígi̱ nindxu̱u̱ mbá xtiin rí kaxtoʼóo smídúu ma̱ngaa najmaa mu magixii mbújkha̱a̱ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ rí nandoo maguxi̱i̱. Ga̱jma̱a̱ xtíin rígi̱, Ágabo niroʼóo rajkúu ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á niʼthí mbá ajngáa rí eʼwíínʼ niʼni mundxaʼwamíjná: “Xúʼko̱ eʼthí xi̱ʼ kaʼwu: ‹Xa̱bu̱ bi̱ kayá cinturón rígi̱ xígi̱ gúruʼwaa xa̱bu̱ Judíos náa Jerusalén, ga̱jma̱a̱ muxnaxi̱i̱ náa ñawúnʼ xa̱bu̱ xuajen›” (Hech. 21:11).
16 Rí kiʼtáriyaʼ rúʼko̱ nisngájma rí apóstol maʼga̱ Jerusalén. Ga̱jma̱a̱ nisngájma rí ga̱jma̱a̱ aʼkhún judíos maʼga̱nú “muxnaxi̱i̱ náa ñawúnʼ xa̱bu̱ xuajen”. Rí nijuiʼthá niʼni magawúunʼ a̱jkiu̱ún bi̱ nikuwa ikhí. “Índo̱ nidxáwinxu rígi̱ —eʼthí Lucas—, nitakháñixu, xóo má ikháanʼxu ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa ikhí, rí xáʼga̱ Jerusalén. Ikhú Pablo niriʼña̱a̱: ‹Náa numuu rí numbiyaʼ ga̱jma̱a̱ nuni rí makáguabaaʼ a̱jkiu̱nʼ rá. Ma̱ndoo mbu̱ya̱a̱ rí gajkhun: Ikhúúnʼ xtáá xawii raʼkháa i̱ndó mu maxtoʼóʼ ma̱ngaa mu makhañúʼ náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ numuu nambiʼyuu Señor Jesús›” (Hech. 21:12, 13).
(Hechos 21:13) Ikhú Pablo niriʼña̱a̱: “Náa numuu rí numbiyaʼ ga̱jma̱a̱ nuni rí makáguabaaʼ a̱jkiu̱nʼ rá. Ma̱ndoo mbu̱ya̱a̱ rí gajkhun: Ikhúúnʼ xtáá xawii raʼkháa i̱ndó mu maxtoʼóʼ ma̱ngaa mu makhañúʼ náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ numuu nambiʼyuu Señor Jesús”.
bt-S 178 kutriga̱ 17
“Gambanúu rí nandoo Jeobá”
17 ¡Atatsaʼwáminaʼ dí nirígá! Xúgínʼ a̱ngiu̱lú, asndu Lucas, nitakháñiin Pablo rí xáʼni rí nandoo. Nigawúunʼ índo̱ ndiʼyoo ngajua ndrígu̱ún, rí naxmiéjúnʼ kuyáá ga̱jma̱a̱ rí numbiyaʼ, ikhú Pablo naʼthúún: “Nuni rí makáguabaaʼ a̱jkiu̱nʼ”, o “¡Nuni magawúunʼ a̱jkiu̱nʼ!” (Nueva Versión Internacional). Rí niraʼwíí maʼni táʼni a̱jma̱ a̱jkiu̱u̱n mu maʼnimbánuu xó má nákhá niʼtámíjná gajmíi̱n a̱ngiu̱lú bi̱ Tiro. Xáʼngu̱u̱n gúni rí makáguabaaʼ maski ajndu nutakáñiin ga̱jma̱a̱ rí numbiyaʼ. Mú ikhaa naʼthúún náa numuu rí gíʼmaa maʼga. ¡Majphú tsímiñun ga̱jma̱a̱ mbó a̱jkiu̱u̱n niʼni! Xóo má Jesús, ndiyá tsiakii mu maʼga Jerusalén (Heb. 12:2). Maski ajndu ikhaa táʼndoo makhañúu, mú á mu mamínuʼ, maniñamina̱ʼ, ikhaa ndiʼyoo rí magiʼdoo numuu dí makhañúu xóo xa̱bi̱i̱ Cristo.
(Hechos 21:14) Numuu rí tséniñaminaʼ makáguabaaʼ ikha jngó nitaxu: “Gambanúu rí nandoo Jeobá”.
bt-S 178 kutriga̱ 18
“Gambanúu rí nandoo Jeobá”
18 Xú kaʼnii niriʼña a̱ngiu̱lú rá. Náa relato naʼthí rí niriʼña ga̱jma̱a̱ gamajkhu: “Numuu rí tséniñaminaʼ makáguabaaʼ ikha jngó nitaxu: ‹Gambanúu rí nandoo Jeobá›” (Hech. 21:14). Nini xó má niʼngo̱o̱ mu muthán rí xáʼga̱ náa Jerusalén, mú, maski ajndu maʼni mingíjyúuʼ xurikháá itháan. Nidxawíín rí niʼthí ga̱jma̱a̱ ndiyáá rí ndayóoʼ maguma rí nandoo Jeobá, ikhú niniña̱a̱ʼ maʼni rí eyoo. Apóstol nigíʼdu̱u̱ ni̱jkha̱ náa mbá kamba̱a̱ rí maʼga kayáa makhañúu ga̱jma̱a̱ xáʼniun mingíjyúuʼ á mu xa̱bu̱ bi̱ nandún kuyáá xúni̱ mariʼkhu̱u̱ dí eyoo maʼni.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 21:23, 24) Ikha jngó, atani rí nutaxu: Kuwa mbá a̱jkhui̱i̱n xa̱bekha bi̱ nixná ajngún muni. 24 Ayuʼ gajmiáanʼ xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ atani kaʼwuminaʼ gajmiáanʼ ga̱jma̱a̱ atani numáá mu mi̱ʼda̱ tsaʼtsaʼ edxu̱ún. Xúʼko̱ xúgínʼ gúyáá dí ragájkhun rí nithi ga̱jma̱a̱ numaʼ. Numuu rí ikháánʼ xtaa ratani̱ xó má gíʼmaa, rí mangáán natanimbánii Xtángoo.
bt-S 184, 185 kutriga̱ 10-12
“Gudxawíín ginii rí mata”
10 Apóstol Pablo nikro̱ʼo̱o̱ má xúʼko̱ kaʼñún bi̱ nuni costumbre ndrígu̱ún judíos, xóo rí ndu̱ya̱a̱ xu̱únʼ mbiʼi sábado ga̱jma̱a̱ rí tséʼphu̱ tikhu ganitsu (Rom. 14:1-6). Ma̱ngaa táʼni gáʼdu̱u̱ʼ rí muthu xtóo xuñúnʼ; ikhaa niʼni rí Timoteo maʼni rígi̱ mu xúʼko̱ Judíos munimbu̱u̱n kuyáá, numuu rí anu̱u̱ nindxu̱u̱ griego (Hech. 16:3). Numuu rí ndaʼyoo dí mambáa kaʼyoo maraʼwíí rí maʼni, ikha jngó niʼthún bi̱ gálatas: ‹Raʼkháa dí muthu xtóo xuyala gíʼdoo numuu ni raʼkháa má dí xútu, rí phú gíʼdoo numuu nindxu̱u̱ fe rí kuajtuminaʼ ga̱jma̱a̱ ngajua› (Gál. 5:6). Mú nguáná nakujmaa rí ndayóo’ fe índo̱ nuni rígi̱. Nguáná rá. Índo̱ nuni numuu rí nandún munimbaníí xtángoo o índo̱ nuthi rí ndayóoʼ muni rígi̱, mu xúʼko̱ Jeobá ma̱ndoo magruiguíinʼ.
11 Maski ajndu xúʼko̱ nijuiʼthá ga̱jma̱a̱ numuu Pablo ninindxu̱u̱ mbá nduwaʼ dí ra̱májánʼ kayuʼ, ndiyáʼ muni jnga̱wi̱i̱n a̱ngiu̱lú bi̱ ni̱ndxu̱ún Judíos. Ikhaa jngó bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nixná ikha xóo maʼni apóstol Pablo: “Kuwa mbá a̱jkhui̱i̱n xa̱bekha bi̱ nixná ajngún muni. Ayuʼ gajmiáanʼ xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ atani kaʼwuminaʼ gajmiáanʼ ga̱jma̱a̱ atani numáá mu mi̱ʼda̱ tsaʼtsaʼ edxu̱ún. Xúʼko̱ xúgínʼ gúyáá dí ragájkhun rí nithi ga̱jma̱a̱ numaʼ. Numuu rí ikháánʼ xtaa ratani̱ xó má gíʼmaa, rí mangáán natanimbánii Xtángoo” (Hech. 21:23, 24).
12 Pablo ma̱ndoo maʼthí rí náa nikumu̱u̱ xkujndu rígi̱, raʼkháa ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, nindxu̱u̱ numuu rí nandoo maʼnimbánuu Xtángoo ndrígóo Moisés rí nuthi cristianos bi̱ ni̱ndxu̱ún judíos. Mú ikhaa nindoo maʼnimbánuu asndu xú kaʼnii má mbá rí tsenújngurámuuʼ náa ikha ndrígóo Dios. Mbayuuʼ mbiʼi ninújngoo rí niʼnirámáʼ: “Náa bi̱ nunimbu̱u̱n xtángoo ni̱ni̱ xóo rí nanimbánuu xtángoo maski ajndu ikhúún tsénimbánuu xtángoo, mu mambáñún bi̱ ninimbu̱u̱n xtángoo” (1 Cor. 9:20). Mbiʼi rígi̱, ikhaa niʼnimbo̱o̱ rí nitháán bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ ni̱jkha̱nú “niʼnimbánuu xtángoo”. Xúgi̱ kaʼnii niniñuʼ mbá xkri̱da májánʼ rí naxnúlú tsiakii mu mumbáñún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ xúʼni̱ rí nandulú ikháánʼ (Heb. 13:17).
(Hechos 22:16) Ga̱jma̱a̱ xúgi̱, ndíjkha jngó etatsigajíminaʼ rá. Atuxa̱a̱ʼ, gajnguánʼ iyááʼ ga̱jma̱a̱ arajñáa aʼkhánʼ índo̱ gátagríga̱a̱ mbiʼyuu.
nwtsty nota rí mu’nigajmaa náa Hch 22:16
arajñáa aʼkháanʼ índo̱ gátagríga̱a̱ mbiʼyuu: O “arajñáa aʼkháanʼ ga̱jma̱a̱ arathá mbiʼyuu”. Rí ‹marajñaa› aʼkhá na̱nguá nindxu̱u̱ índo̱ majnguáaʼ iyááʼ, ikhaa rí maratha mbiʼyuu Jesús, xóo muʼthá rí maraʼdáá fe náa ikhaa ga̱jma̱a̱ matasnga̱jmá fe rúʼko̱ náa rí natani (Hch 10:43; Snt 2:14, 18).
Migixnuu Biblia
(Hechos 21:1-19) Nda̱wa̱á rí nitangáwunxu̱ ikhiin, ikhú nijkhuáxu̱ náa lamáa ga̱jma̱a̱ nijkuáxu̱ mbájmbu nijkuánuxu̱ Cos, mu imbo̱o̱ mbiʼi nijkuánuxu Rodas, nda̱wa̱á náa Pátara. 2 Ga̱jma̱a̱ ikhí nitsimuxu mbá barco rí nanújngoo Fenicia. 3 Nda̱wa̱á rí ndiya̱a̱xu isla ndrígóo Chipre, niguanúu kidíí náa jmbuu xti̱ʼ ga̱jma̱a̱ nijkhuaxu má xúʼko̱ asndu Siria, niguajtáaxu̱ náa Tiro, numuu rí ikhí barco nigui̱ji̱ mu magajta̱a̱ rí kagu̱. 4 Nixkamixu discípulos índo̱ ni̱jkuá guʼñixu, ga̱jma̱a̱ niguanuxu ikhí mbá juwan mbiʼi. Mú ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu niʼthúu̱n mbaʼa nuthu Pablo rí xáʼga̱ Jerusalén. 5 Nda̱wa̱á rí ni̱jkha̱nú mbiʼi, nigájnuxu ga̱jma̱a̱ nijkhuáxu mbu̱júu̱ʼ; mú xúgínʼ nigún ga̱jma̱á nidxuxu, gu̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ e̱ji̱i̱n asndu náa rawunʼ xuajen. Ga̱jma̱a̱ nismbatiguxu náa rawunʼ lamáa mu mutajkáanxu 6 ga̱jma̱a̱ nitangawumijnáxu ma̱ngaa nitsimuxu̱ náa barco, mú ikhiin nitangi̱ín náa guʼwún. 7 Xúʼko̱ ninujnguxu Tiro ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á nikuánuxu̱ asndu Tolemaida, ga̱jma̱a̱ niraxiínxu a̱ngiu̱lú ma̱ngaa nikúwáanʼxu ikhí mbá mbiʼi. 8 Rí ma’ni i̱mba̱ mbiʼi ni̱jkuáxu, ga̱jma̱a̱ ni̱jkuánúxu Cesarea, ma̱ngaa nitu̱ʼu̱xu náa goʼwóo Felipe bi̱ naʼtáraʼa, ikhaa nindxu̱u̱ bi̱ maʼni mbá juwiin xa̱bekha bi̱ kixtaʼwíin, niguanuxu gajmiúxu̱. 9 Ikhaa gíʼdiin mbá a̱jkhui̱i̱n wa̱ʼxa̱ʼ, bi̱ xóó tsénu̱ju̱nʼ bi̱ nuthi rí marigá. 10 Mú nikúwáanʼxu ikhí mbayuuʼ mbiʼi, Nigajtaa náa Judea mbáa gaʼyee bi̱ mbiʼyuu Ágabo, 11 ni̱ʼkha̱ náa ikháanʼxu ga̱jma̱a̱ niríyaʼ cinturón ndrígóo Pablo, niruʼwóo rajkúu ma̱ngaa ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Xúʼko̱ eʼthí xi̱ʼ kaʼwu: ‹Xa̱bu̱ bi̱ kayá cinturón rígi̱ xígi̱ gúruʼwaa xa̱bu̱ Judíos náa Jerusalén, ga̱jma̱a̱ muxnaxi̱i̱ náa ñawúnʼ xa̱bu̱ xuajen›”. 12 Índo̱ nidxáwinxu rígi̱, nitakháñixu, xóo má ikháanʼxu ga̱jma̱a̱ bi̱ kuwa ikhí, rí xáʼga̱ Jerusalén. 13 Ikhú Pablo niriʼña̱a̱: “Náa numuu rí numbiyaʼ ga̱jma̱a̱ nuni rí makáguabaaʼ a̱jkiu̱nʼ rá. Ma̱ndoo mbu̱ya̱a̱ rí gajkhun: Ikhúúnʼ xtáá xawii raʼkháa i̱ndó mu maxtoʼóʼ ma̱ngaa mu makhañúʼ náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ numuu nambiʼyuu Señor Jesús”. 14 Numuu rí tséniñaminaʼ makáguabaaʼ ikha jngó nitaxu: “Gambanúu rí nandoo Jeobá”. 15 Ikha jngó nda̱wa̱á rí nijngoo rígi̱ niniratamijnáxu mu mu̱ʼguáxu náa Jerusalén. 16 Mú ma̱ngaa tikhun discípulos bi̱ kuwa náa Cesarea nigún ga̱jma̱á nindxu̱xu̱, mu magún kudáanʼxu náa maguanuxu̱. Náa goʼwóo Mnasón bi̱ na̱ʼkha̱ náa Chipre, bi̱ nindxu̱u̱ discípulo asndu nákha ginii. 17 Índo̱ nijkuánuxu Jerusalén, a̱ngiu̱lú nidriguanʼxu ga̱jma̱a̱ gagi. 18 I̱mba̱ mbiʼi Pablo nito̱ʼo̱o̱ ga̱jma̱á nindxuxu gáʼyoo Santiago; ga̱jma̱a̱ nikuwa ikhí xúgínʼ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱. 19 Ga̱jma̱a̱ ikhaa niraxíín ma̱ngaa nithúún xúgíʼ rí Dios niʼni ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ náa ni̱jkha̱ raʼtáraʼa.
14-20 ENERO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 23, 24
“Nini tsu̱di̱i̱ rí naʼni dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ rí narkuájinʼ xa̱bu̱”
(Hechos 23:12) Índo̱ nijtsi, bi̱ judíos niriyaʼ awan mu muxiyáa ga̱jma̱a̱ nimbánúún rí xuphiʼtsu ga̱jma̱a̱ ni xúwáan asndu índo̱ guxiyáa Pablo.
(Hechos 23:16) Mú, a̱ʼdióo gi̱ʼtio̱o̱ Pablo niʼdxuun rígi̱, ikhú ni̱ʼkha̱ náa kuwa soldados ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n Pablo.
bt-S 191 kutriga̱ 5, 6
“¡Ara’dáá tsiakii!”
5 Nijuiʼthá mbiʼi rí phú ndayóoʼ, numuu rí i̱mba̱ néjtsuu itháan rí cuarenta judíos “niriyaʼ awan mu muxiyáa ga̱jma̱a̱ nimbánúún rí xuphiʼtsu ga̱jma̱a̱ ni xúwáan asndu índo̱ guxiyáa”. Awan rí niriyaʼ nisngájma rí gajkhun nindún muxiyáa. Nikumúún rí á mu tsimbánuu rí nixudami̱jna̱ muni, ikhiin mugíʼníí mbá dí ra̱májánʼ (Hech. 23:12-15). Awan rí niriyaʼ gajmiún ndxájkun ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, nindxu̱u̱ rí ninda̱ʼa̱ rí magún ku̱ya̱a̱ mbu̱júu̱ náa Sanedrín numuu dí rígá xóó graxe̱ muni̱i̱ ga̱jma̱a̱ xú kaʼnii ikhaa. Mú xa̱bu̱ bi̱ niriya̱ʼ awan rígi̱ muguáʼthi̱i̱n náa kamba̱a̱ mu muxiyáa.
6 Mú sobriniuu apóstol Pablo bi̱ tséʼyáá xú kaʼnii mbiʼyuu nidxawun awan rí niriya̱ʼ muni, ikhú ni̱jkha̱ gáʼthúu̱n a̱muu, mú a̱muu niʼthúu̱n rí maʼga gaʼthí rígi̱ náa comandante Claudio Lisias (Hech. 23:16-22). ¡Phú támiñuu dxámá bugi̱!, Jeobá ma̱ngaa nandoo kaʼñún jiámá bi̱ tsímiñun muni asndu ndiéjunʼ má ga̱jma̱a̱ numuu Reino ma̱ngaa náa xa̱bi̱i̱ ikhaa.
(Hechos 24:2) Ikhú bi̱ mbiʼyuu Tértulo nigíʼdu̱u̱ niʼthí: “Ga̱jma̱a̱ numaaʼ ikháán nandoo nakuwáanʼxu tsímáá ma̱ngaa rí májánʼ naratañájunʼ nandoo nambánuu xkujndu náa xuajen rígi̱,
(Hechos 24:5, 6) Numuu rí nixkamaxu xa̱bu̱ bugi̱ bi̱ nindxu̱u̱ xóo mbá nandii, bi̱ xtáa raʼni nga̱wi̱i̱n judíos náa xúgíʼ xuajen, ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa secta ndrígu̱ún nazarenos. Ma̱ngaa nigíʼ maʼni tsagoo templo, ikha jngó nirtuwinxu.
bt-S 192 kutriga̱ 10
“¡Ara’dáá tsiakii!”
10 Mbóʼ mbiʼi náa Cesarea, Pablo niguanúu “náa goʼwóo Herodes” ga̱jma̱a̱ nikuwa bi̱ niñewa̱a̱n, xtáa ragíʼthuun rí maguwáʼ náa Jerusalén bi̱ nakiʼníin kuyáá (Hech. 23:35). Witsu mbiʼi nda̱wa̱á ni̱ʼkha̱ Ananías (bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxajkun), ma̱ngaa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ma̱ngaa Tértulo (bi̱ “naʼthí”, o bi̱ nañambáá maʼthí náa xkujndu). Ikhaa bugi̱ nigíʼdu̱u̱ niʼni mba̱a̱ Félix ga̱jma̱a̱ numuu rí májánʼ dí naʼni ga̱jma̱a̱ numún judíos, niʼni rígi̱ numuu rí nindoo mixtambañúún ikhiin. Nda̱wa̱á niʼthí rí phú nandoo, rí apóstol bugi̱: “Nindxu̱u̱ xóo mbá nandii, bi̱ xtáa raʼni nga̱wi̱i̱n judíos náa xúgíʼ xuajen, ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa secta ndrígu̱ún nazarenos, ma̱ngaa nigíʼ maʼni tsagoo templo, ikha jngó nirtuwinxu”. Ma̱ngaa eʼwíínʼ judíos ‹niʼthí rí gajkhun nindxu̱u̱ rígi̱› (Hech. 24:5, 6, 9). Rí muni tsudiin dí ikhaa naʼni gawíinʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ rí ikhaa kayáá edxu̱u̱ náa mbá secta ga̱jma̱a̱ rí naʼni tsagoo templo rígi̱ nindxu̱u̱ mbiiʼ wéñuʼ rí asndu ma̱ndoo makhañúu.
(Hechos 24:10-21) Índo̱ xa̱bu̱ ñajunʼ niʼni seña ga̱jma̱a̱ edxu̱u̱ rí Pablo ma̱ndoo maʼthí, ikhú ikhaa niriʼña̱a̱: “Ikhúúnʼ nda̱yo̱o̱ májánʼ rí niʼni má tsiguʼ ikháánʼ naratañájunʼ náa xuajen rígi̱, ga̱jma̱a̱ gamajkhu mata ga̱jma̱a̱ numuʼ. 11 Ma̱ndoo matraxi á mu nandaaʼ, rí tséʼni má mbá gu̱wa̱ʼ ijma̱ mbiʼi rí nitsimuʼ náa Jerusalén mu mani mba̱a̱ Dios; 12 ga̱jma̱a̱ náa templo tuxkamún ragi̱ʼdu̱ʼ ga̱jmu̱ʼ mbáa ga̱jma̱a̱ na̱nguá ndiyoʼ rí xtáá ragímbíi xa̱bu̱, ni má náa sinagogas, ni má náa xuajen. 13 Ga̱jma̱a̱ xándoo musngajma dí gajkhun nindxu̱u̱ xúgíʼ rí nuthi ga̱jma̱a̱ numuʼ xúgi̱. 14 Mú rígi̱ mata dí gajkhun nindxu̱u̱, índo̱ ikhiin nuthi ga̱jma̱a̱ numuu kamba̱a̱ rí nuxna mbiʼí ‘secta’, xúgi̱ kaʼnii ikhúúnʼ na̱xnu̱u̱ gamajkhu Dios bi̱ ndiyamajkuíí xiʼñúnʼ, ga̱jma̱a̱ nanimboʼ xúgíʼ rí naʼthí náa Xtángoo ga̱jma̱a̱ rí niniraʼmáʼ Gaʼyee. 15 Ikhúúnʼ gúʼthu̱u̱n náa Dios, ikhaa má dí guáʼthi̱i̱n bugi̱ mangiin, dí maguaxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nikháñun bi̱ nini rí jmbu xúʼko̱ má bi̱ túni rí jmbu. 16 Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, naniminaʼ má xúʼko̱ rí xagúʼdoʼ aʼkhúnʼ náa mbá dí ra̱májánʼ náa inuu Dios xúʼko̱ má náa xa̱bu̱. 17 Ikha jngó, nda̱wa̱á rí mbayuuʼ tsiguʼ ni̱ʼkhá kagu̱ tsigijñaʼ náa xuajñunʼ. 18 Ikhúúnʼ xtáa rani̱ rígi̱, kaʼwún nixkamún náa templo, raʼkháa gajmíʼ mbaʼin xa̱bu̱. Mu nikuwa tikhun judíos bi̱ naguwáʼ náa xuajen Asia 19 bi̱ ma̱ngaa ndayóoʼ makuwa gi̱i̱ mu muthi á mu rígá mbá dí ra̱májánʼ dí nini. 20 O guthi bi̱ kuwa gi̱i̱ dí raʼkhí nixkamaa nákha ikhúún ni̱jkhá náa Sanedrín, 21 i̱ndó dí nitha nákha nixtáa náa inún ikhiin nindxu̱u̱ dí: ‹Maguaxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nikháñun ¡ikhaa rúʼko̱ numuu rí nixrui̱gu̱u̱n mbiʼi xúgi̱!›”
bt-S 193, 194 kutriga̱ 13, 14
“¡Ara’dáá tsiakii!”
13 Rígi̱ nindxu̱u̱ mbá májánʼ xkri̱da rí ndayóoʼ mbuʼyaridáá á mu mbóʼ mbiʼi nagún kudánʼ náa inún Xa̱bu̱ Ñajunʼ ga̱jma̱a̱ numuu fe ndrígúlú ga̱jma̱a̱ á mu nuthi rí ikháanʼ nuʼni nduwiinʼ xa̱bu̱ o rí kuwaa náa mbá “secta”. Índo̱ Pablo ni̱jkha̱ náa inuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ, ikhaa táʼni xóo niʼni Tértulo rí majmuu ajngáa nagui̱i̱ mu maʼni rí mumbayíí. Rí niʼni ikhaa tákiʼnáa ga̱jma̱a̱ nigiʼdoo gamajkuu. Índo̱ niʼthí mu mambáyuminaʼ, támiñuu ga̱jma̱a̱ niʼthí xóo phú nindxu̱u̱. Ma̱ngaa niʼthí rí “judíos bi̱ naguwáʼ náa xuajen Asia” bi̱ nixrui̱ga̱a̱ rí ikhaa niʼni tsagoo templo na̱nguá niguwáʼ ga̱jma̱a̱ niʼthí rí nandoo mbaʼñún ma̱ngaa maʼdxawún xóo phú nithi ga̱jma̱a̱ numuu (Hech. 24:18, 19).
14 Rí itháán nagájnuriyoʼ rí niʼni nindxu̱u̱ rí táʼni a̱jma̱ a̱jkiu̱u̱n maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rí naʼnimbo̱o̱. Ma̱ngaa támiñuu maʼthí rí ikhaa gíʼdoo fe rí matangi̱ín bi̱ nikháñun, ikhaa rígi̱ nini rí magi̱ʼdu̱u̱n itháán índo̱ nigún ku̱ya̱a̱ náa Sanedrín (Hech. 23:6-10). Náa numuu niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ xá. Numuu rí naʼtáraʼa nindxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ numuu Jesús ma̱ngaa numuu rí ikhaa nituxi̱i̱ náa majñúnʼ bi̱ nikháñun, ikhaa rúʼko̱ rí tsénimbu̱u̱n bi̱ nakiʼníin kuyáá (Hech. 26:6-8, 22, 23). Xkujndu rígi̱ nirígá ga̱jma̱a̱ numuu rí matangi̱ín bi̱ nikháñun, itháán ga̱jma̱a̱ numuu Cristo.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 23:6) Índo̱ Pablo ndiʼyoo rí mbá nguéjmi̱i̱n ikhiin nindxu̱ún saduceos, mu imbá nguéjmi̱i̱n ni̱ndxu̱ún fariseos, ikhú nigíʼdu̱u̱ niʼthí náa Sanedrín: “Xa̱bu̱ guanii, a̱ngui̱nʼ, ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ fariseo, a̱ʼdióo fariseos. Ga̱jma̱a̱ numuu rí maguaxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nikháñun ikhaa rúʼko̱ numuu rí nuxrui̱gu̱u̱n”.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 23:6
ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ fariseo: Tikhu bi̱ kuwa ikhí niniʼniiʼ Pablo (Hch 22:5). Ikhiin nikru̱ʼu̱u̱n índo̱ niʼthí rí nindxu̱u̱ a̱ʼdióo fariseos, Pablo xtáa rasngájma dí rúʼko̱ má eʼnimbo̱o̱ ma̱ngaa xó má ikhiin. Fariseos bi̱ kuwa náa Sanedrín nduyáá rí nindxu̱u̱ mbáa cristiano bi̱ naʼni ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱u̱n ñajunʼ ndrígóo, ikha jngó ikhiin ndiyáá rí xtáa raʼthún dí gajkhun. Gi̱i̱ naʼni makru̱ʼu̱lú rí Pablo nindxu̱u̱ fariseo. Numuu rí saduceos tsénimbu̱u̱n rí matuxi̱ín bi̱ nikháñun, mú Pablo ga̱jma̱a̱ fariseos nunimbu̱u̱n. Índo̱ niʼthí rí nindxu̱u̱ fariseos, apóstol niʼni rígi̱ numuu rí nindoo dí mumbayíí. Xóo má ekujmaa, niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ numuu rí nindoo dí tikhun bi̱ kuwa náa Sanedrín mumbayíí, ga̱jma̱a̱ nirígá xó má nindoo (Hch 23:7-9). Nda̱wa̱á ma̱ngaa, xúʼko̱ má niʼni índo̱ ndiyóoʼ mambáyuminaʼ náa inuu rey Agripa (Hch 26:5). Ga̱jma̱a̱ niʼthí rí nindxu̱u̱ fariseo índo̱ niʼnirámáʼ mu maʼthúún cristianos bi̱ kuwa náa Filipos (Flp 3:5). Xúʼko̱ má eʼthí náa Hechos 15:5 ga̱jma̱a̱ numún eʼwíínʼ cristianos bi̱ ninindxu̱ún fariseos (atayáá nota rí muʼnigajmaa náa Hch 15:5).
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 15:5
tikhun ni̱ndxu̱ún fariseos: Xó má ekujmaa, nuthi má xúʼko̱ rí ni̱ndxu̱ún fariseos tikhun cristianos mu xúʼko̱ xájyúuʼ mbuyáá tsáa ni̱ndxu̱ún (atayáá nota rí muʼnigajmaa náa Hch 23:6).
(Hechos 24:24) Nguáthá mbiʼi nda̱wa̱á ni̱ʼkha̱nú Félix ga̱jma̱a̱ Drusila bi̱ nindxu̱u̱ a̱ʼgiu̱u̱, bi̱ nindxu̱u̱ judía, niʼthí rí maguwáʼ ku̱ya̱a̱ Pablo ga̱jma̱a̱ nidxawun rí niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Cristo Jesús.
(Hechos 24:27) Mú índo̱ ninújngoo a̱jma̱ tsiguʼ, Félix nixtiʼku̱riya̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ nigi̱da̱a̱ʼ Porcio Festo; numuu rí Félix nindoo rí maguanúu májánʼ náa inún judíos, ikha jngó niniñuu Pablo náa guʼwá e̱jua̱nʼ.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 24:24
Drusila: Nindxu̱u̱ bi̱ giʼta náa bi̱ ajtsíin waʼxiooʼ Herodes Agripa I, bi̱ naʼthí náa Hechos 12:1. Nixtáa tsiguʼ 38 ga̱jma̱a̱ ninindxu̱u̱ giʼtio̱o̱ Agripa II ga̱jma̱a̱ Berenice. Xa̱bu̱ Ñajunʼ Félix ninindxu̱u̱ bi̱ maʼni a̱jmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ nigui̱i̱n. Ginii ndiyáa rey sirio Aziz bi̱ na̱ʼkha̱ Emesa ga̱jma̱a̱ mijngii tsiguʼ 54, índo̱ ikhaa nigiʼdoo 16 tsiguuʼ niniña̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ ndiyáa Félix. Mbáa ikhaa nixtáa ikhí índo̱ Pablo niʼtámíjná ga̱jma̱a̱ Félix ga̱jma̱a̱ “numuu rí jmbu, muñewa̱a̱n rí muʼni numuu dí mixtaʼda̱ʼa̱a̱ cuenta nda̱wa̱á” (Hch 24:25). Índo̱ Festo nigruigú rí maʼtáñajunʼ, Félix niniñuuʼ Pablo náa guʼwá e̱jua̱nʼ “nindoo rí maguanúu májánʼ náa inún judíos”. Tikhun nakumu̱ún rí niʼni rúʼko̱ numuu rí xúʼko̱ eyoo a̱ʼgiu̱u̱, bi̱ nindxu̱u̱ judía (Hch 24:27).
Migixnuu Biblia
(Hechos 23:1-15) Ikhú Pablo niyexu̱u̱n bi̱ kuwa náa Sanedrín ga̱jma̱a̱ niʼthí: “Xa̱bu̱ guanii, a̱ngui̱nʼ, asndu mbiʼi xúgi̱ ikhúúnʼ xtáá kaʼwu náa inuu Dios”. 2 Ikhú bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxajkun bi̱ nindxu̱u̱ Ananías nithúún bi̱ kuwa mijngii náa ikhaa rí muxnáá rawuunʼ. 3 Mú Pablo niʼthúu̱n: “Dios maʼni ngawáaʼ ikháán, xu̱ʼ miʼxá. Ikháán xtaa gi̱i̱ mu mataya̱a̱ rí naʼnitígo̱ʼ xóo má naʼthí náa xtángoo, mú nanujngorámáanʼ xtángoo índo̱ naratá rí majuixnúʼ rá.” 4 Bi̱ guájun mijngii ikhí nithi: “Ndxajkun bi̱ Dios nigíiʼ naratá wéñíʼ”. 5 Ikhú Pablo niʼthí: “A̱ngui̱i̱nʼ, na̱nguá ndi̱yo̱o̱ á mu nindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxajkun. Numuu rí kiʼniraʼmáʼ: ‹Ragíʼmaa maratha dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu xa̱bu̱ bi̱ naʼtáñajunʼ náa xuajñanʼ›”. 6 Índo̱ Pablo ndiʼyoo rí mbá nguéjmi̱i̱n ikhiin ni̱ndxu̱ún saduceos, mu imbá nguéjmi̱i̱n ni̱ndxu̱ún fariseos, ikhú nigíʼdu̱u̱ niʼthí náa Sanedrín: “Xa̱bu̱ guanii, a̱ngui̱nʼ, ikhúúnʼ ni̱ndxu̱ʼ fariseo, a̱ʼdióo fariseos. Ga̱jma̱a̱ numuu rí maguaxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nikháñun ikhaa rúʼko̱ numuu rí nuxrui̱gu̱u̱n”. 7 Ga̱jma̱a̱ numuu rí niʼthí, niʼni rí magi̱ʼdu̱u̱n fariseos ga̱jma̱a̱ saduceos, ikhú bi̱ kuwa ikhí niruiʼtamijna. 8 Numuu rí saduceos nuthi nda̱a̱ rí maguaxu̱ún xa̱bu̱ bi̱ nikháñun, nda̱wi̱i̱n ángeles, nda̱a̱ xi̱ʼ, mú fariseos nuthi ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱. 9 Ikhú nigi̱ʼdu̱u̱n ga̱jma̱a̱ aʼwá gakhi̱i̱, ga̱jma̱a̱ nituxu̱u̱n tikhun escribas bi̱ kuwa náa nijniún fariseos ga̱jma̱a̱ nijmajngu̱u̱nʼ nithi: “Na̱nguá nixkamaa nimbá dí raʼkhí náa xa̱bu̱ bugi̱; mú xi̱ʼ o mbáa ángel niʼthúu̱n...”. 10 Índo̱, niʼni itháan mba̱a̱ xkujndu, comandante ndrígu̱ún soldado nimiñuu rí ikhiin murujkuriga̱a̱ Pablo, ikhú niʼtáñajunʼ rí muguajtáa soldados mu muriya̱a̱ʼ náa majñúnʼ ikhiin ga̱jma̱a̱ magúun ku̱ya̱a̱ náa kuwa soldados. 11 Mú i̱mba̱ mbruʼun Tátá ni̱gui̱ji̱ náa nijniun ikhaa ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: “¡Araʼdáá tsiakii! Numuu rí xóo niratáraʼa káxi̱ ga̱jma̱a̱ numuʼ náa Jerusalén, xúʼko̱ má gátani náa Roma ma̱ngaa”. 12 Índo̱ nijtsi, bi̱ judíos niriyaʼ awan mu muxiyáa ga̱jma̱a̱ nimbánúún rí xuphiʼtsu ga̱jma̱a̱ ni xúwáan asndu índo̱ guxíyáa Pablo. 13 Ni̱ndxu̱ún itháan rí cuarenta xa̱bekha bi̱ nimbánúú muni rígi̱. 14 Ga̱jma̱a̱ nigún náa ndxajkun ma̱ngaa náa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ nithi: “Nimbánumijnáxu rí xuphiʼtsuxu nditháan asndu índo̱ guxíyaxu Pablo. 15 Ikha jngó rí xúgi̱, ikháanʼla gajmiála bi̱ kuwa náa Sanedrín gutha̱a̱n comandante ndrígu̱ún soldados náa numuu rí ndayóoʼ ma̱ʼkha̱a̱ náa ikháanʼ, maʼni rí asndu xóo dí nandala mbuya̱a̱ itháán kaʼwu xúgíʼ rí nijuiʼthá ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa. Mú nákhi xóó tséʼkha̱a̱ ikháanʼxu makuwáanʼxu xawii mu muxiyáa”.
21-27 ENERO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 25, 26
“Pablo ninda̱ʼa̱ maʼtámíjná ga̱jma̱a̱ César ma̱ngaa niʼtároʼoo rey Herodes Agripa”
(Hechos 25:11) Mú, á mu gajkhun ni̱ndxu̱ʼ mbáa xa̱bu̱ ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ á mu nini mbá rí kaʼyoo makhañúʼ, tsénda̱ʼa̱ má rí makríñu̱u̱ʼ; mú, á mu ragájkhun nindxu̱u̱ rí nuthi bugi̱ ga̱jma̱a̱ numuʼ, nimbáa xándoo maxnáxu̱u̱n náa ikhiin. ¡Nandoʼ matamíjná gájmuʼ César!”.
bt-S 198 kutriga̱ 6
“¡Nandoʼ matamíjná gájmuʼ César!”
6 Ndiʼyoo rí Festo nandoo maxíyáa numuu rí nambáñun xa̱bu̱ judíos, Pablo niʼthí rí nindxu̱u̱ xa̱bu̱ romano: “Guájun náa inuu tribunal ndrígóo César, náa mbaʼyóoʼ mbiʼyáá xkujndu ndrígóʼ. Thániu̱u̱ nimbá dí raʼkhí judíos, xóo má ikháán natayáá kaʼwu. [...] ¡Nandoʼ matamíjná gájmuʼ César!”. Ikha jngó, niʼthí ajngáa rígi̱, nda̱a̱ imbo̱o̱ rí maguma. Xúʼko̱ má niʼthí minaʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ: “Niratá rí nandaʼ maratamíjná ga̱jma̱a̱ʼ César; náa César má gídxúʼ” (Hech. 25:10-12). Índo̱ nindoo maʼga náa guʼwá ñajunʼ rí itháan mba̱a̱, apóstol Pablo nigíʼ mbá xkri̱da rí mambáñún xúgínʼ cristianos. Á mu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ‹najmuu xtángoo mu maʼni dí ra̱májánʼ› ga̱jma̱a̱ tsíyoo miʼtáraʼa ajngáa májánʼ, ikháanʼlu mumbáyíí ajngáa májánʼ ga̱jma̱a̱ xtángoo dí rígá (Sal. 94:20, Nueva Biblia Española).
(Hechos 26:1-3) Agripa niʼthúu̱n Pablo: “Ma̱ndoo maratha ga̱jma̱a̱ numaaʼ”. Ikhú Pablo nisriya̱ʼ ñawúunʼ ga̱jma̱a̱ niʼthí mu mambáyuminaʼ: 2 “Ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ rí judíos nuxuri̱gu̱u̱, rey Agripa, nadxuʼ rí náa inaʼ ikháán mambáyuminaʼ rí mbiʼi rígi̱, 3 numuu rí ikháán najmañaʼ májánʼ xú kaʼnii nindxu̱u̱ xúgíʼ costumbres ga̱jma̱a̱ náa xkujndu ndrígu̱ún judíos. Ikha jngó natakháñáanʼ rí matadxuun rí mata.
bt-S 198-201 kutriga̱ 10-16
“¡Nandoʼ matamíjná gájmuʼ César!”
10 Apóstol nixnáa núma̱aʼ ga̱jma̱a̱ gamajkhu Xa̱bu̱ Ñajunʼ rí niniñuʼ maʼthí, ndiʼyoo rí nikro̱ʼo̱o̱ rí ikhiin nunimbu̱u̱n ga̱jma̱a̱ rí xkujndu ndrígu̱ún xa̱bu̱ judíos. Nda̱wa̱á niʼthí xóo nixtáa: ‹Ikhúún ninindxu̱ʼ mbáa fariseo bi̱ naʼnimbánuu kaxi̱ xtángoo› (Hech. 26:5). Nákha ninindxu̱u̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa escuela ndrígóo religión rúʼko̱, Pablo gíʼthu̱u̱n ma̱ʼkha̱ Mesías. Xúgi̱ rí nindxu̱u̱ cristiano, tséʼniuu miʼskhaa maʼniniiʼ Jesús bi̱ mbayuuʼ tsiguʼ guaʼthi̱i̱n ma̱ʼkha̱. Niʼthí rí ma̱ngaa xtáa náa guʼwá ñajunʼ rúʼko̱ numuu rí bi̱ nitanumáá niguánu ndiyáá rí niʼthí maʼni Dios náa wa̱jinʼ xiʼñúnʼ nákha ginii. Rígi̱ nixkaxi̱i̱ maʼnimbóo itháan Agripa.
11 Pablo nirmáʼáan a̱jkiu̱u̱n dí raʼkhí niʼniún cristianos, ikha jngo niʼthí: ‹Ikhúúnʼ nidxaʼwaminaʼ rí ndayóoʼ mani dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu Jesús bi̱ nindxu̱u̱ Nazareno, nikiʼnún wéñuʼ kañu̱u̱n xa̱bi̱i̱, rí nijkhá raxkhún asndu náa xuajen dí rígá mitsinguanʼ› (Hech. 26:9-11). Ga̱jma̱a̱ nikuwa mbaʼin bi̱ ndiyáá rí apóstol niʼthí rí gajkhun (Gál. 1:13, 23). Mbáa Agripa niraximínáʼ: “Náa numuu rí niriʼkumináaʼ wéñuʼ xá.”
12 Rígi̱ nixtiʼña̱a̱ índo̱ niʼthí: “Índo̱ xtáa ranimbánuu ñajunʼ rígi̱, xtáá rajkhá náa Damasco ga̱jma̱a̱ awan rí nikanún náa ndxajkun bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, ta̱pha̱ mbiʼi ndiyoo, oh rey, mbá aguʼ rí nimbiʼi náa mekhuíí náa mbájndi ngúju ga̱jma̱a̱ náa bi̱ najkhá gajmínʼ ga̱jma̱a̱ nimbiʼi itháán ki xóo ajkhaʼ. Índo̱ xúgiáanʼ nijngutiganʼxu mbayííʼ nidxawun mbá aʼwá rí niʼthúnʼ náa ajngáa hebreo: ‹Saulo, Saulo, náa numuu rí natraxkoʼ rá. Naʼniaʼ mingíjyúuʼ rí matatsiʼñáʼ rataxumpráʼá xmbáwúu›. Mú ikhúúnʼ nitha: ‹Tsáá nindxa̱ʼ rá›. Ga̱jma̱a̱ ikha̱a̱ niʼthí: ‹Ikhúúnʼ nindxu̱ʼ Jesús, bi̱ xtaa ratraxkáá›” (Hech. 26:12-15).
13 Nákha xóó tséʼkha̱ rí magíʼnuu, Pablo nixtáa “rajngápróʼoo xmbáwúu”. Xóo muʼthá, niʼni xóo mbáa xujkhúʼ bi̱ nagu, bi̱ naʼni gawuminaʼ ikha̱á ga̱jma̱a̱ najngápróʼoo inuu ixi̱ rí naxná ikhoo. Mú nimínuʼ numuu rí tándoo mambaxúu ga̱jma̱a̱ Dios numuu rí niwi̱ji̱ jthu̱u̱n rí nandoo maguma Ikhaa. Mú náa kamba̱a̱ Damasco, Jesús ndiʼyoo xa̱bu̱ bugi̱, maski ajndu nindxu̱u̱ ra̱májánʼ mú ikhaa niʼni rí mariʼkhu̱u̱ dí edxaʼwáminaʼ (Juan 16:1, 2).
14 ¡Pablo mbá nacha̱ niriʼkhu̱u̱ xóo ni̱ndxu̱u̱! Niʼthúu̱n Agripa: “Ninimboʼ rí ndiyo̱o̱ mekhuíí, xó má náa Damasco, xúʼko̱ má náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ náa xúgíʼ xuajen Judea, ma̱ngaa náa eʼwáʼ xuajen, nijkhá kayoʼ ajngáa mu murtangamijnáá náa inuu Dios, ga̱jma̱a̱ muni rí masngájma dí gajkhun nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún” (Hech. 26:19, 20). Mbayuuʼ tsiguʼ xtáa raʼnimbánuu ñajunʼ rí nigruigú náa Cristo nákha mbiʼi rúʼko̱. Ndiéjunʼ ni̱jkha̱nú nirígá índo̱ niʼtáraʼa xá. Mbaʼin ninimbu̱u̱n rí gajkhun, niniñaʼ dí ra̱májánʼ kuwa runi ga̱jma̱a̱ ndiyáaʼ Dios. Xúgi̱ kaʼnii niguánu ninindxu̱u̱n míjínʼ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ ndiyamajkuíí xtángoo.
15 Mú xa̱bu̱ bi̱ guáʼdáá sia̱nʼ náa ikhaa na̱nguá eyáá rí gíʼdoo numuu rí narígá, ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ nisngájma Pablo índo̱ niʼthí: “Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ ikha jngó judíos nirtuún náa templo ga̱jma̱a̱ nigíʼ muxiñúu. Mú ga̱jma̱a̱ numuu rí Dios nimbáyuʼ ikha jngó kaʼníí xtáá asndu mbiʼi xúgi̱ ratarúʼún bi̱ majkhin ga̱jma̱a̱ bi̱ guanii” (Hech. 26:21, 22).
16 Bi̱ nindxulúʼ cristianos gíʼmaa makuwáanʼlu ‹xawii má xúʼko̱ mu muʼthá› ga̱jma̱a̱ numuu fe ndrígúlú (1 Ped. 3:15). Á mu ndayóo muʼthá rí nuʼnimbulúʼ náa inún jueces ga̱jma̱a̱ náa políticos, ndayóo mbuʼyaridáá xkri̱da rí niniñuʼ apóstol índo̱ ikhaa niʼtámíjná ga̱jma̱a̱ Agripa ma̱ngaa Festo. Mbáa asndu maʼga̱nú náa a̱jkiu̱u̱n á mu nuʼthúún dí gajkhun rí naʼthí náa Biblia rí nimbáyulúʼ ikháanʼlu ga̱jma̱a̱ bi̱ niʼthúún.
(Hechos 26:28) Mú Agripa niʼthúu̱n Pablo: “Itháan matani rí mani̱ndxu̱ʼ mbáa cristiano”.
bt-S 202 kutriga̱ 18
“¡Nandoʼ matamíjná gájmuʼ César!”
18 Mú Pablo niriʼña̱a̱ májánʼ náa Xa̱bu̱ Ñajunʼ: “Raʼkháa naguajta skágiu̱u̱nʼ, tátá Festo, xtáá ratha̱nʼ ajngáa rí gajkhun ga̱jma̱a̱ rí májánʼ. Phú gajkhun, rey bi̱ xtáá rathu̱u̱n ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkhiu̱nʼ ndaʼyoo májánʼ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ [...]. Rey Agripa lá nakuma̱a̱nʼ xtañún gaʼyee ráʼ. Ikhúún nda̱yo̱o̱ rí nakuma̱a̱nʼ xtañún”. Ikhú Xa̱bu̱ Ñajunʼ niriʼña̱a̱: “Itháan matani rí mani̱ndxu̱ʼ mbáa cristiano” (Hech. 26:25-28). Tséʼniuu á mu gajkhun rí naʼthí o na̱nguá, ajngáa rí niʼthí Pablo niʼni rí maʼganú asndu náa a̱jkiu̱u̱n.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 26:14) Índo̱ xúgiáanʼ nijngutiganʼxu mbayííʼ nidxawun mbá aʼwá rí niʼthúnʼ náa ajngáa hebreo: ‹Saulo, Saulo, náa numuu rí natraxkoʼ rá. Naʼniaʼ mingíjyúuʼ rí matatsiʼñáʼ ratajngumpráʼá xmbáwúu›.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 26:14
ratajngumpráʼá xmbáwúu: Mbáa xmbáwúu nindxu̱u̱ mbá ixi̱ rí grígú mbá ajuanʼ kúdú inuu dí najmaa mu muni maʼga mbáa xujkhúʼ (Jue 3:31). Ajngáa ratajngumpráʼá xmbáwúu nindxu̱u̱ mbá ajngáa rí nakujmaa náa i̱yi̱i̱ʼ griega. Naʼni mbríguii xóo gawúunʼ mbáa xede̱ bi̱ najmangu̱u̱ʼ índo̱ najngapráʼa ma̱ngaa índo̱ nuxkruaʼaa ixi̱ rígi̱. Nákha xóó tsénindxu̱u̱ cristiano, Saulo xúʼko̱ kayuʼ niʼni: Nixnáximinaʼ mamínuʼ gakhi̱i̱ wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu rí nixkúún discípulos ndrígóo Cristo, bi̱ Jeobá xtáa rambáñun (atayáá ma̱ngaa Hch 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14). Náa Eclesiastés 12:11, naʼthí rí xtágabu ndrígu̱ún xa̱bu̱ bi̱ najmañún nindxu̱u̱ xóo mbá xmbáwúu numuu rí naxkaxi̱i̱n xa̱bu̱ magún náa kamba̱a̱ rí jmbu.
(Hechos 26:27) Rey Agripa lá nakuma̱a̱nʼ xtañún gaʼyee ráʼ. Ikhúún nda̱yo̱o̱ rí nakuma̱a̱nʼ xtañún”.
w03-S 15/11 16 kutriga̱ 14
Gumbáñuun eʼwíínʼ xa̱bu̱ mundrigú ajngáa ndrígóo Reino
14 Pablo ndaʼyoo rí Agripa nindxu̱u̱ judío. Niʼthúu̱n ga̱jma̱a̱ ku̱ma̱ rí gíʼdoo Xa̱bu̱ Ñajunʼ náa judaísmo, niʼthí rí naʼtáraʼa: “nindxu̱u̱ rí nithi Gaʼyee ga̱jma̱a̱ rí niʼthí Moisés marigá” ga̱jma̱a̱ numuu rí nikháñuu ga̱jma̱a̱ rí nigabi̱i̱ Mesías (Hechos 26:22, 23). Ikhú niraxu̱u̱ mbájmbu: “Rey Agripa lá nakuma̱a̱nʼ xtañún gaʼyee ráʼ”. Agripa niraʼnuu mbá xkujndu. Á mu naʼthí rí tséʼnimbo̱o̱ kaʼñún gaʼyee, nánguá gajmaʼniiʼ xóo judío. Á mu niʼthí xúʼko̱, náa graxe̱ ndrígóo Pablo, bi̱ kuwa ikhí mutháán rí nindxu̱u̱ cristiano. Pablo niriʼña̱a̱ májánʼ graxe̱ ndrígóo, niʼthúu̱n: “Ikhúún nda̱yo̱o̱ rí nakuma̱a̱nʼ xtañún”. Ndiéjunʼ rí nigájnuu náa a̱jkiu̱u̱n niriʼña̱a̱ Agripa rá. “Itháan matani rí mani̱ndxu̱ʼ mbáa cristiano.” (Hechos 26:27, 28.) Maski rey buʼko̱ na̱nguá ninindxu̱u̱ cristiano, nikujmaa rí ajngáa dí niʼthúu̱n Pablo nijkhanú náa a̱jkiu̱u̱n (Hebreos 4:12).
Migixnuu Biblia
(Hechos 25:1-12) Nda̱wa̱á rí Festo nito̱ʼo̱o̱ maʼtáñajunʼ náa xuajen rúʼko̱, índo̱ niʼni ajtsú mbiʼi nigájnuu náa Cesarea ni̱jkha̱ náa Jerusalén; 2 ga̱jma̱a̱ ikhí ndxajkun ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ judíos bi̱ guáʼdáá numún nitháán ga̱jma̱a̱ numuu Pablo. Ikha jngó nigíʼdi̱i̱ nitakáñii, 3 ninda̱ʼa̱a̱ rí xa̱bu̱ bugi̱ maniñuuʼ ma̱ʼkha̱a̱ náa Jerusalén, numuu rí ikhiin muguaʼthi̱i̱n náa kamba̱a̱ mu muxiyáa. 4 Mú Festo niriʼña rí Pablo maguanúu má náa Cesarea ga̱jma̱a̱ rí ikhaa najkha̱a̱ má ikhí. 5 “Ikha jngó bi̱ guaʼdáá numún náa ikháanʼla, gagún ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ʼ ga̱jma̱a̱ guxruígáa xa̱bu̱ bugi̱ á mu rígá mbá dí raʼkhí dí niʼni” niʼthí ikhaa. 6 Ni táʼni má mbá migiñuʼ o gu̱wa̱ʼ mbiʼi, ni̱jkha̱a̱ náa Cesarea, ga̱jma̱a̱ imbo̱ʼ mbiʼi nigi̱ʼi̱ náa tribunal ga̱jma̱a̱ nikuʼmá rí maguwáʼ ku̱ya̱a̱ Pablo. 7 Índo̱ ikhaa ni̱ʼkha̱nú, judíos bi̱ niguwáʼ náa Jerusalén niguájun bájndi̱i̱ náa ikhaa ga̱jma̱a̱ nixruiga mbaʼa dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, mu nda̱a̱ xóo musngajmá á mu gajkhun nindxu̱u̱ rí nuthi. 8 Mú Pablo niʼthí mu mambáyuminaʼ: “Ni náa Xtángoo ndrígu̱ún judíos, ni náa templo, ni náa inuu César taguʼdáminaʼ aʼkhá”. 9 Festo, nindoo maguanúu májánʼ náa inún judíos ikha jngó niʼthúu̱n Pablo: “Lá nandaʼ mi̱dxu̱ʼ náa Jerusalén mu mbiʼyáá xkujndu ndrígáʼ náa inuʼ ráʼ.” 10 Mú Pablo niʼthí: “Guájun náa inuu tribunal ndrígóo César, náa mbaʼyóoʼ mbiʼyáá xkujndu ndrígóʼ. Thániu̱u̱ nimbá dí raʼkhí judíos, xóo má ikháán natayáá kaʼwu. 11 Mú, á mu gajkhun ni̱ndxu̱ʼ mbáa xa̱bu̱ ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ á mu nini mbá rí kaʼyoo makhañúʼ, tsénda̱ʼa̱ má rí makríñu̱u̱ʼ; mú, á mu ragájkhun nindxu̱u̱ rí nuthi bugi̱ ga̱jma̱a̱ numuʼ, nimbáa xándoo maxnáxu̱u̱n náa ikhiin. ¡Nandoʼ matamíjná gájmuʼ César!”. 12 Nda̱wa̱á rí Festo niʼtámíjná gajmíi̱n bi̱ naguwáʼ ku̱ñu̱u̱n ajngáa, niʼthí: “Niratá rí nandaʼ maratamíjná ga̱jma̱a̱ʼ César; náa César má gídxúʼ”.
28 ENERO ASNDU 3 FEBRERO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | HECHOS 27, 28
“Pablo na̱jkha̱ Roma”
(Hechos 27:23, 24) Numuu rí mbruʼun rígi̱, niwi̱ji̱ náa ikhúúnʼ mbáa ángel ndrígóo Dios bi̱ ikhúúnʼ nani ñajuunʼ, 24 ga̱jma̱a̱ niʼthí: ‹Xámiñaʼ, Pablo. Ndaʼyóoʼ rí maraxtaa náa inuu César ga̱jma̱a̱ ¡atayáá!, Dios nixniáanʼ xúgíinʼ bi̱ nadxu̱ʼ gajmiáanʼ›.
bt-S 208 kutriga̱ 15
“Nimbáa dí ikháanʼla xákáñuu”
15 Gajkhun má rí Pablo niʼthún má mbaʼin bi̱ na̱jkha̱ gajmíi̱n ga̱jma̱a̱ numuu ‹rí Dios nikudaminaʼ maʼni nda̱wa̱á› (Hech. 26:6; Col. 1:5). Mú rí xúgi̱ nakujmaa rí barco magu̱ʼwi̱i̱, niʼthún rí májánʼ mu munimbu̱u̱n rí gíʼ mijngii dí makáwíin: “Mbruʼun rígi̱, niwi̱ji̱ náa ikhúúnʼ mbáa ángel [...], ga̱jma̱a̱ niʼthí: ‹Xámiñaʼ, Pablo. Ndaʼyóoʼ rí maraxtaa náa inuu César ga̱jma̱a̱ ¡atayáá!, Dios nixniáanʼ xúgíinʼ bi̱ nadxu̱ʼ gajmiáanʼ›. Ikha jngó xa̱bu̱ guanii, xámiñálá; numuu rí nanimbo̱ʼ náa Dios rí marigá xó má nijuiʼthúʼ. Ikha jngó mbaʼyóoʼ magujñánʼlu náa mbá isla” (Hech. 27:23-26).
(Hechos 28:1, 2) Ga̱jma̱a̱ índo̱ nikáwáanʼxu, nidxáwinxu rí isla rúʼko̱ mbiʼyuu Malta. 2 Ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí bi̱ nuthi i̱mba̱ ajngáa nidriguáanʼxu májánʼ wéñuʼ, ikhiin nigíʼ aguʼ ga̱jma̱a̱ nidriguáanʼxu xúgiáanʼ numuu rí naxnúu ruʼwa ga̱jma̱a̱ naʼni gúwan.
bt-S 209 kutriga̱ 18
“Nimbáa dí ikháanʼla xákáñuu”
18 Ni̱jkha̱nú asndu Malta, isla rígi̱ gíʼ náa sur ndrígóo Sicilia (atayáá kúgumaʼá rí na̱ʼkha̱ náa ináa 209 “Náa biʼyaa isla rí kaʼyoo Malta rá.”) Maski ajndu xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí nuthi mixtiʼkhu ajngáa, nindriguíin “májánʼ wéñuʼ” bi̱ nigu̱ʼwi̱i̱n (Hech. 28:2). Nígi̱ʼ aguʼ dí raʼkháa i̱ndó mu mutsigamíjnáa ga̱jma̱a̱ rí nakrámu̱úʼ numuu rí mbiʼi rúʼko̱ naxnúu ruʼwa ga̱jma̱a̱ naʼni ngúwán, ma̱ngaa ndiyáá rí niguma mbá milagro.
bt-S 210 kutriga̱ 21
“Nimbáa dí ikháanʼla xákáñuu”
21 Náa xuajen rúʼko̱ xtáa mbáa xa̱bu̱ bi̱ gíʼdoo wéñuʼ bi̱ mbiʼyuu Publio, mbáa ninindxu̱u̱ Xa̱bu̱ Ñajunʼ romano bi̱ kayá edxu̱u̱ náa Malta. Índo̱ nisngájmaa, Lucas nixná mbiʼyuu ‹xa̱biya̱ bi̱ gíʼdoo numuu náa isla›, nijmuu a̱jma̱ ajngáa rígi̱ rí najuiʼthá náa xuajen rúʼko̱. Nda̱wa̱á Publio nixnúu náa maguanúu Pablo ga̱jma̱a̱ bi̱ ni̱ʼkha̱ gajmíi̱n mbá ajtsú mbiʼi, maski ajndu anu̱u̱ naʼniuu nandii. Lucas niʼnirámaʼ májánʼ xú kaʼnii nidxu̱u̱ nandii: ‹Kri̱ga̱a̱ kabóoʼ, naʼniuu mijkha ga̱jma̱a̱ teʼdi›. Apóstol Pablo niʼtájkáan náa Dios, nitámáʼ ñawúunʼ náa ikhaa ga̱jma̱a̱ niʼni thanuu. Niguanún tsiánguá índo̱ ndiyáá milagro rígi̱, bi̱ kuwa náa xuajen ma̱jkha̱ʼ nigún kudiin itháan mbaʼin bi̱ naʼniún nandii mu maʼni thanún, ga̱jma̱a̱ niguwáʼ kudúún rí ndayóoʼ Pablo ma̱ngaa bi̱ ni̱jʼkha̱ gajmíi̱n (Hech. 28:7-10).
(Hechos 28:16, 17) Índo̱ nituʼwu̱xu̱ náa Roma, Pablo niniñaaʼ rí maguanúu mbáwiin ga̱jma̱a̱ soldado bi̱ nañewu̱u̱n. 17 Índo̱ niʼni ajtsú mbiʼi ikhaa nindxaʼwún xa̱bu̱ judíos bi̱ ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ ede̱. Índo̱ ndi̱wi̱i̱n, nigíʼdu̱u̱ niʼthún: “Xa̱bu̱ guanii, a̱ngui̱nʼ, maski má tani nimbá dí raʼkhí ga̱jma̱a̱ numuu xuajen, ni má náa costumbres ndrígu̱ún xiʼñúlú, mu náa Jerusalén nixnaxúun náa ñawun xa̱bu̱ romanos.
bt-S 213 kutriga̱ 10
“Naʼtáraʼa kaxi̱”
10 Lucas bi̱ niʼnirámaʼ niʼthí xóó: “Índo̱ nituʼwu̱xu̱ náa Roma, Pablo niniñaaʼ rí maguanúu mbáwiin ga̱jma̱a̱ soldado bi̱ nañewu̱u̱n” (Hech. 28:16). Ikhaa rígi̱ rí nijuiʼthá dí bi̱ gídáʼ guʼwá e̱jua̱nʼ maxtoʼóo ga̱jma̱a̱ mbá cadena náa bi̱ nañewu̱u̱n. Mú nimbá cadena xáʼngo̱o̱ gáʼni rí maniñuuʼ bi̱ ga̱jma̱a̱ gagi eʼtáraʼa numuu Reino. Ikhaa jngó káʼ ndiyáa xu̱ʼ mbá ajtsú mbiʼi, nindxaʼwún xa̱bu̱ bi̱ guaʼdáá numún náa xa̱bu̱ judío mu masngájmaminaʼ ga̱jma̱a̱ maʼtáruʼun.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Hechos 27:9) Ninújngoo má mbayuuʼ mbiʼi, ga̱jma̱a̱ naʼni itháan gamíi rí maʼga barco, numuu rí ninújngoo má rí nurkueyimijná mbiʼi rí najmagudi̱i̱ʼ aʼkhá, Pablo niʼthí rí marigá,
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 27:9
rí nurkuéyimijná mbiʼi rí najmangudi̱i̱ aʼkhá: O “rí nurkuéyimijná” (lit. “tséphiʼtsu”). Ajngáa griego rí najuiʼtájuíi “nurkuéyimijná” nandoo gáthúu̱n rí i̱ndó nurkuéyimijná xóo má eʼthí náa xtángoo ndrígóo Moisés, xóo muʼthá, rí nurkuéyimijná Mbiʼi rí najmangudi̱i̱ Aʼkhá rí narígá mámbá tsiguʼ, ma̱ngaa nagumbiʼyuu Yom Kipur (hebreo yohm hakkippurím, “mbiʼi rí najngudi̱i̱ aʼkhá”) (Le 16:29-31; 23:26-32; Nú 29:7). Naku̱mu̱u̱ rí ajngáa namínúunʼ a̱jkiu̱ún, rí nambánii ga̱jma̱a̱ Mbiʼi rí najmangudi̱i̱ aʼkhá, nambriguii ga̱jma̱a̱ mbaʼa tsigijñaʼ, mbá dí ikhaa, rí nurkuéyimijná (Le 16:29). Rí náa Hechos 27:9 naʼthí rí “nurkuéyimijná” nasngájmaa rí nindxu̱u̱ mbá tsigijñaʼ rí itháan gíʼdoo numuu rí naguma Mbiʼi rí najmangudi̱i̱ Aʼkhá, Rí narígá índo̱ na̱jkha̱ mambáa septiembre o índo̱ nagi̱ʼdu̱u̱ octubre.
(Hechos 28:11) Ajtsú igu̱nʼ nda̱wa̱á, nitsimaxu náa barco ndrígóo Alejandría bi̱ ma̱ngaa niguanúu náa isla ga̱jma̱a̱ náa edxu̱u̱ gíʼma inún “E̱ji̱i̱n Zeus”.
nwtsty nota rí muʼnigajmaa náa Hch 28:11
E̱ji̱i̱n Zeus: Xóo ethi náa roma, “E̱ji̱i̱n Zeus” (griego Dióskouroi) ninindxu̱u̱ Cástor ga̱jma̱a̱ Pólux, E̱ji̱i̱n Zeus bi̱ mbóó nigumiin (Júpiter) ga̱jma̱a̱ Leda, reina ndrígóo Esparta. Nakumu̱ún rí ikhiin nuñewu̱u̱n náa lamáa ga̱jma̱a̱ rí ma̱ndoo muni káwíin náa gamíi rí narígá náa lamáa. Rí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu rí gíʼma náa inuu barco rúʼko̱ esngájma rí xtáa mbáa bi̱ niʼnirámáʼ relato rí nirígá.
Migixnuu Biblia
(Hechos 27:1-12) Numuu rí nijuiʼthá rí mu̱ʼguáxu Italia, ikhú nixna̱xi̱i̱ Pablo ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ presos náa mbáa bi̱ naʼtáñajunʼ soldados bi̱ mbiʼyuu Julio, bi̱ xtáa náa ñawúunʼ Augusto. 2 Nitsimaxu̱ʼ náa mbá barco bi̱ na̱ʼkha̱ náa Adramitio bi̱ inu manújngoo náa xuajen rí tri̱ga̱ náa rawunʼ iyaʼ rí kaʼyoo xuajen Asia, ikhú ni̱jkuáxu, ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ gajmáán nindxuxu Aristarco, mbáa macedonio bi̱ na̱ʼkha̱ náa Tesalónica. 3 Imbo̱o̱ mbiʼi ni̱jkuáxu náa Sidón, ikhú Julio niʼniuu rí májánʼ Pablo ga̱jma̱a̱ niniñuʼ maʼga̱ mu maxtáa náa bi̱ nambáxu̱u̱ gajmíi̱n ga̱jma̱a̱ rí muñewa̱a̱n. 4 Ikhú nigíʼdi̱i̱ ni̱jkuáxu asndu ikhí náa agoo Chipre, numuu rí giñánʼ tséxnúu májánʼ; 5 ga̱jma̱a̱ ni̱jkuáxu náa lamáa ninújnguxu náa Cilicia ga̱jma̱a̱ Panfilia, ga̱jma̱a̱ niguájunxu náa Mira rí kaʼyoo Licia. 6 Mú ikhí bi̱ naʼtáñajúnʼ soldados nixkamaa mbá barco ndrígóo Alejandría rí na̱jkha̱ Italia, ga̱jma̱a̱ niʼthúxu rí mutsi̱mu̱xu̱. 7 Ikhú, nda̱wa̱á rí ni̱jkuáxu mbayuuʼ mbiʼi náa lamáa, ga̱jma̱a̱ nijkuánuxu ga̱jma̱a̱ tsiakii náa Cnido, numuu rí giñánʼ tséniñuxu muʼguá, ikha jngó ni̱jkuáxu náa agoo Creta rí gi̱ʼ mijngii Salmone, 8 ga̱jma̱a̱ phú mingíjyúuʼ niʼniuxu rí muʼguá ga̱jma̱a̱ nijkuánuxu náa mbá mbaaʼ mbiʼyuu Bellos Puertos, náa mijngii gíʼ xuajen Lasea. 9 Ninújngoo má mbayuuʼ mbiʼi, ga̱jma̱a̱ naʼni itháan gamíi rí maʼga barco, numuu rí ninújngoo má rí nurkuéyimijná mbiʼi rí najmagudi̱i̱ʼ aʼkhá, Pablo niʼthí rí marigá, 10 ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Xa̱bu̱ guanii, naku̱mu̱ʼ rí á mu na̱jkua̱ xóó, maguáʼníí mbá dí ra̱májánʼ, raʼkháa i̱ndó mandátigulú barco ga̱jma̱a̱ rí kagu̱ ma̱ngaa ikháanʼlu”. 11 Mú, bi̱ naʼtáñajúnʼ soldados nimajkuu itháán kaʼyoo bi̱ na̱jkha̱ kayóo ga̱jma̱a̱ bi̱ ndrígóo barco ki xóo rí niʼthí Pablo. 12 Numuu rí náa xuajen dí gíʼ náa rawunʼ lamáa rúʼko̱ na̱nguá májánʼ maguanáa ikhí índo̱ naʼni gúwan ikha jngó mbaʼin niʼthí rí magún mu mbuyáá á mu maʼngu̱u̱n maguánu náa Fenice dí gíʼ náa rawunʼ lamáa ndrígóo Creta, mu maguanún ikhí índo̱ naʼni gúwan, ikhí nakujmaa nordeste ga̱jma̱a̱ sudeste.