LISAUN 3
Temi liafuan ida-idak ho loloos
MAROMAK nia atan barak la eskola boot. Bíblia dehan katak apóstolu Pedro no João mak “ema la eskola”. (Apóstolu 4:13) Maski nuneʼe, importante atu ita hakaʼas an hatoʼo lia-loos ho didiʼak hodi rona-naʼin la tau atensaun deʼit ba liafuan neʼebé ita temi sala.
Buat neʼebé ita presiza hanoin. Tuir loloos, la iha ukun-fuan ida ba língua hotu kona-ba oinsá atu temi liafuan sira ho loloos. Língua barak hakerek tuir alfabetu latina, no mós alfabetu seluk hanesan arabi, cyrillic, gregu, no ebraiku. Língua xinés, la uza alfabetu, maibé uza sinál oioin. Sinál sira-neʼe baibain sai nuʼudar liafuan ida ka parte ba liafuan ida. Maski língua japonés no koreanu foti letra sira husi língua xinés, maibé sinál sira-neʼe karik uza iha dalan neʼebé la hanesan no temi la hanesan no mós iha arti ketak.
Iha língua sira neʼebé uza alfabetu, koʼalia liafuan sira ho loloos neʼe katak temi letra ida-idak ka letra balu hamutuk iha dalan neʼebé loos. Se língua ida iha ukun-fuan neʼebé metin, hanesan lia-gregu, español no zulu, ida-neʼe halo fasil ba ema atu koʼalia liafuan sira ho loloos. Maibé, tanba língua balu hetan influensia husi língua seluk, karik ida-neʼe sei kona dalan neʼebé ema temi liafuan ruma. Porezemplu, karik letra ida bele temi iha dalan oioin, ka dala ruma ema la temi letra ida-neʼe. Karik ita presiza dekór no sai toman atu temi ho loloos liafuan hanesan neʼe. Iha lia-xinés, atu temi liafuan sira ho loloos ita presiza hatene oinsá temi letra rihun ba rihun. Iha língua balu, arti ba liafuan ida bele troka tuir dalan neʼebé ita temi liafuan neʼe. Se ita la hanoin kona-ba neʼe, karik ita sei fó sai ideia neʼebé sala.
Baibain, liafuan ida halo husi letra balu neʼebé hamutuk no bolu nuʼudar sílaba. Entaun importante tebes atu tau énfaze ba sílaba neʼebé loos. Língua barak iha ukun-fuan neʼebé metin kona-ba oinsá temi liafuan sira. Maibé, língua balu mós tau asentu atu hatudu oinsá temi liafuan sira ho loloos. Ida-neʼe sei halo fasil ba ita atu temi liafuan sira-neʼe. Maibé, se la iha ukun-fuan, ida-neʼe sei halo susar liután ba ita. Atu bele hetan susesu karik ita presiza dekór liafuan barak.
Iha língua balu, importante atu hanoin kona-ba asentu sira. Neʼe inklui sinál sira neʼebé tau iha letra nia leten ka iha okos. Iha lia-tetun letra tuirmai neʼe iha asentu sira: á, é, í, ó, ú. Entaun, ita presiza prepara didiʼak hodi hatene oinsá atu temi asentu sira-neʼe kuandu ita iha knaar atu lee iha ema nia oin.
Maibé ita presiza kuidadu kona-ba buat balu tan. Se ita buka deʼit atu temi liafuan sira ho loos liu hotu, karik rona-naʼin bele sente hanesan ita finje deʼit, ka foti-an. Hanesan neʼe mós se ita temi liafuan sira neʼebé ema barak la uza ona. Ida-neʼe sei dada deʼit ema nia atensaun ba diskursu-naʼin. Iha parte seluk, diʼak mós atu la temi liafuan sira iha dalan neʼebé arbiru deʼit. Ita koʼalia tiha ona buat sira-neʼe balu iha lisaun ho tema “Koʼalia liafuan sira ho klaru”.
Dalan neʼebé ema temi liafuan ruma iha rai ida karik la hanesan ho ema iha rai seluk, no ida-neʼe mós akontese ba ema iha parte ida ho ema iha parte seluk iha nasaun ida nia laran. Ema husi rai seluk neʼebé muda ba rai ida, karik sira bele koʼalia língua iha rai neʼe, maibé dala barak temi liafuan sira ho logat oin seluk. Dala ruma disionáriu hatudu katak liafuan balu bele temi iha dalan oioin. Se ema ida ladún iha oportunidade atu bá eskola ka se língua neʼebé nia koʼalia daudaun mak laʼós ninia língua rasik, nia bele aprende hodi rona ema neʼebé iha matenek atu koʼalia língua neʼe no halo tuir dalan neʼebé sira koʼalia. Nuʼudar Testemuña ba Jeová, ita hakarak koʼalia iha dalan neʼebé halo ema hafolin ita-nia mensajen no fasil ba ema atu komprende.
Kuandu ita koʼalia loroloron, diʼak liu atu uza liafuan neʼebé ita hatene didiʼak ona. Dala barak, se ita koʼalia baibain, fasil ba ita atu temi liafuan sira ho loos. Maibé, kuandu ita lee iha ema nia oin, karik ita sei hetan liafuan neʼebé ita seidauk uza bainhira ita koʼalia loroloron. No nuʼudar Testemuña ba Jeová, ita tenke lee iha ema nia oin. Ita lee Bíblia ba ema kuandu ita haklaken. Irmaun sira iha knaar atu lee parágrafu sira durante estudu Livru Haklaken ka Estudu Bíblia iha Kongregasaun nian. Importante tebes atu ita lee ho loloos, tanba se ita temi sala liafuan ruma, ida-neʼe bele halo rona-naʼin la hanoin tan kona-ba ita-nia mensajen.
Dalan atu hadiʼa. Ema balu ladún hatene katak sira iha problema kona-ba oinsá temi liafuan sira ho loloos. Entaun, se katuas Eskola nian hatudu ba ita kona-ba dalan oinsá atu temi liafuan ruma, simu ida-neʼe. Kuandu ita hatene ona ita-nia problema, oinsá mak ita bele hadiʼa?
Dalan primeiru mak kuandu ita simu knaar atu lee, ita mós bele uza disionáriu. Buka-hatene liafuan neʼebé ita seidauk hatene. Se ita ladún iha esperiénsia atu uza disionáriu, loke ba pájina primeiru hodi haree esplikasaun ba símbolu sira. Se presiza, ita bele husu ema ida atu esplika buat sira-neʼe ba ita. Depois ita haree tiha liafuan ida iha disionáriu, diʼak atu temi ida-neʼe ho lian makaʼas ba dala balu antes ita taka disionáriu.
Dalan segundu neʼebé ajuda ita atu temi liafuan sira ho loloos mak hodi lee ba ema seluk neʼebé iha matenek atu temi liafuan sira ho loloos. Ita bele husu nia atu korrije liafuan neʼebé ita temi sala.
Dalan terseiru atu aumenta ita-nia kbiit atu temi liafuan sira ho loos mak hodi rona ba ema neʼebé koʼalia ho diʼak. Se iha gravasaun ba Bíblia Tradusaun Mundu Foun ka gravasaun ba Livru Haklaken no Matan-moris bá!, uza didiʼak buat sira-neʼe. Nuʼudar ita rona, haree oinsá mak liafuan sira temi iha dalan neʼebé la hanesan ho ita-nian. Hakerek ida-neʼe, no treinu fali. Nuʼudar tempu liu daudaun, ita sei temi liafuan sira ho loloos no ida-neʼe sei aumenta liután ita-nia matenek atu koʼalia.