Ngande Walembetshiyawɔ Losato L’osanto?
ƆTƐMWƐLƆ w’Aseka Mupɛ mbutaka ɔnɛ: “Losato l’Osanto ekɔ tshɛkɛta yɛnya wetshelo w’etshina w’ɔtɛmwɛlɔ w’Akristo . . . Ɔnkɔnɛ, lo ndjela djembetelo y’Athanase: ‘Papa ekɔ Nzambi, Ɔna ekɔ Nzambi, ndo Spirito k’Osanto ekɔ Nzambi, ndo aha Nzambi shato mbekɔ koko Nzambi ɔtɔi.’ Lo Losato l’Osanto lakɔ . . . Etondo akɔ tshɛ wokôngaka pondjo pondjo ndo mbɛdima: vɔ tshɛ kotongama ndo wekɔ a wolo tshɛ.”—L’Encyclopédie catholique (angl.).
Suke l’ɛtɛmwɛlɔ ekina tshɛ wa lo Lokristokristo mbetawɔka kanyi shɔ. Oko ɛnyɛlɔ, Ɔtɛmwɛlɔ w’Orthodoxe w’Ase Ngirika nto mbelɛka Losato l’Osanto ɔnɛ: “wetshelo w’etshina wa Lokristo,” vɔ mbutaka ndo ɔnɛ: “Akristo ele wanɛ wetawɔ ɔnɛ Kristo ekɔ Nzambi.” Lo dibuku Notre foi chrétienne orthodoxe (angl.), ɔtɛmwɛlɔ akɔ wâmɛ mbutaka ɔnɛ: “Nzambi ekɔ losato. . . . Papa ekɔ otondo a Nzambi. Ɔna ekɔ otondo a Nzambi. Spirito k’Osanto ekɔ otondo a Nzambi.”
Ɔnkɔnɛ, Losato l’Osanto mbɔsamaka oko “Nzambi ɔtɔi k’Etondo esato.” Ndoko otondo wele la etatelo, vɔ tshɛ wokôngaka pondjo pondjo. Ndoko lele l’ɛse kana la diko k’akina: vɔ akɔ asato wekɔ akanga a wolo tshɛ.
Onde kanyi shɔ yekɔ wolo ndjela? Ambetawudi efula w’etema ɛlɔlɔ wakɛnyi dia kanyi shɔ minganyiyanaka, hayɔtɔnɛ la yimba ndo la kɛnɛ tshɛ kambowohokɔ. Vɔ mumbolaka ɔnɛ woho akɔna wokoki Papa monga Nzambi, ko Ɔna monga Nzambi ko ndo nyuma k’ekila monga Nzambi, ko ɔnɛ aha Nzambi shato mbekɔ koko ɔtɔi na?
Kanyi “Yahakokaki Onto Mana Fundo”
OFUKUTANU ɔsɔ minganyiyaka anto efula. Lo ndjela Encyclopédie américaine, wetshelo wa Losato l’Osanto mbɔsamaka oko kanyi “yahakokaki onto mana fundo.”
Efula ka wanɛ wetawɔ Losato l’Osanto liɛnaka paka ɔsɔku oto. Eugene Clark, osasɛrdɔsɛ ɔmɔtshi mbutaka ate: “Nzambi ekɔ ɔtɔi, ndo Nzambi ekɔ asato. Lam’ele ndoko ɛngɔ kele ɔsɔku l’andja ɔnɛ, hatokoke shihodia dikambo sɔ, koko todietawɔ ntsho.” Cardinal John O’Connor ate: “Sho mbeyaka shate ɔsɔ ekɔ ehekesa ka dikambo kahatakoke shihodia kânga yema.” Ndo Papa Jean-Paul II tɛkɛtaka dia “ehekesa ka dikambo ka Nzambi ka Losato l’Osanto.”
Omalɔkɔ, Un Dictionnaire de la connaissance religieuse (angl.) mbutaka ɔnɛ: “Ambetawudi wa Losato l’Osanto hawokana l’asawɔ, oyadi lo dikambo dia kitshimudi ya wetshelo ɔsɔ, kana lo woho wa mbôlembetshiya.”
Lâsɔ, sho kokaka mboka bonde kofundiwɔ lo Nouvelle Encyclopédie catholique (angl.) ɔnɛ: “Lo kalasa ya seminɛrɛ y’Aseka Mupɛ, embetsha wa Losato l’Osanto yema tshitshɛ ntsho mbahatɛnyi pâ la dimbola nɛ: ‘Ko ngande wasambishawɔ Losato l’Osanto na?’ Ko naka ambeki hawoke dikambo diakɔ hwe, kete ondo ndo embetsha awɔ hawodishihodia.”
Dia mbeya mɛtɛ k’akambo asɔ, ntshɔka lo bibliɔtɛkɛ ɔmɔtshi dia tênda mikanda wasukɛ Losato l’Osanto. Lokema l’akatshi wakafundama dia pemba lilembetshiya. Koko, ombadi koshidiyaka la mbala efula ka wetshelo ɛsɔ wafukutanya wɔɔngɔ ndo lokema l’elembetshiyelo wahokɛma, nde hokondja kɛnɛ katandayange.
Lo dikambo sɔ, Joseph Bracken, Oseka Jésuite, mɛnyaka lo dibuku diande Que dit-on de la Trinité? (angl.) ate: “Asasɛrdɔsɛ, wanɛ wakadje weolo awɔ tshɛ dia mbeya . . . Losato l’Osanto nshi yakiwɔ lo seminɛrɛ, kandakandaka dia litɛkɛta la ntondo k’anto awɔ, oyadi kânga Lushi la Lomingu la Losato l’Osanto. . . . Bonde ka mbisanyaka anto la dikambo diahawamanaki fundo na?” Nde mbutaka nto ate: “Losato l’Osanto ekɔ wetshelo w’oma lo mbekelo y’anto, koko lɔ lekɔ la yema ya [shɛngiya] kana bu lo lɔsɛnɔ l’Okristo la lushi la lushi ndo l’ɔtɛmwɛlɔ.” Koko, vate lɔ mbele “wetshelo w’etshina” w’ɛtɛmwɛlɔ!
Hans Küng, teolojiɛ k’Oseka Mupɛ, mbutaka lo dibuku diande dia Christianisme et les religions du monde ate: Losato l’Osanto ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wakashimbe ehamelo k’ɛtɛmwɛlɔ lo wedja w’Apanganu. Nde ate: “Kânga wa Mizilima weya awui efula hawomane Losato l’Osanto fundo, oko aki koshihodia Ase Juda kânga yema. . . . Otshikitanelo wasala wetshelo wa Losato l’Osanto l’asa Nzambi ɔtɔi la kina shato hangɛnyangɛnya wa Mizilima, wanɛ wambonganyiyama la tokanyi ta teoloji t’oma la Suriya, Grɛkɛ, la Latin lo dihole dia tɔ mbâhotola yimba. Wa Mizilima mɛnaka kɛsɔ tshɛ oko lokadimola l’ɛtɛkɛta. . . . Bonde ka kotsha akambo akina lâdiko dia lokanyi l’ɔnɛ Nzambi ɔtɔi mbekɔ ndo ekɔ ndamɛ oto, dui diokoki mbɔdia kana nanya lokanyi lakɔ na?”
‘Aha Nzambi k’Ofutanu’
OMA lende akatɔngɔ wetshelo ɔnɛ wanganyiya anto na? L’Encyclopédie catholique (angl.) mbutaka ɔnɛ: “Dietawɔ di’ehekesa dia nganɛ ndjâka oko woshwelo w’oma le Nzambi.” Amɔmbɔdi ahende w’Aseka Mupɛ, Karl Rahner la Herbert Vorgrimler wakafunde lo Dictionnaire théologique diawɔ (angl.) vate: “Losato l’Osanto ekɔ ehekesa, . . . lo mɛtɛ . . . , lɔ halokoke mbeyama naka aha woshwelo, ndo kânga l’ɔkɔngɔ wa woshwelo akɔ, halokoke shihodiama tshɛ.”
Koko, lam’atawɔ ɔnɛ lam’ele Losato l’Osanto ekɔ ehekesa k’ofutanu, lɔ lakahombe ndja oma lo woshwelo wa Nzambi, tondjaka dikambo dikina dia woke efula. Lande na? Nɛ dia woshwelo w’oma le Nzambi vamɛ hawɛnya nganɛ wele Nzambi: “Nzambi kema Nzambi k’ofutanu.”—1 Kɔrɛtɔ 14:33, Jé.
Ko lâsɔ, onde Nzambi otokoka mbisha wetshelo w’ofutanu ngasɔ dia nde ndjaeyanya le anto, wetshelo wahakoke kânga amɔmbɔdi wa Hɛbɛru, Grɛkɛ ndo Latin nembetshiya ɔlɔlɔ oka?
Lâdiko dia lâsɔ, onde paka onto monga teolojiɛ ko nde ‘mbeya Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ la Yeso Kristo ɔnɛ lakandatome’? (Joani 17:3) Naka ɔsɔku mbediɔ, bonde kaki paka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda engana eto l’atei a wanɛ wakeke mukanda efula mbaketawɔ Yeso oko Mɛsiya? Ambeki ande wa kɔlamelo waki, akambi wa dikambɔ, amundji a nse, enongodi w’elambo ndo amato. Anto k’anto asɔ waketawɔ kɛnɛ kaketsha Yeso lo dikambo dia Nzambi l’ɔlɔlɔ tshɛ ongo akawakoke mbetsha anto akina ndo mbetawɔ mvɔ l’ɔtɛ w’akambo wakawetawɔ.—Mateu 15:1-9; 21:23-32, 43; 23:13-36; Joani 7:45-49; Etsha 4:13.
[Caption on page 4]
Ambeki wa Yeso waki anto k’anto w’okitshakitsha, aha ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ