BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w98 3/1 lk. 7-10
  • Ambutshi: Nyokokeananyu!

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Ambutshi: Nyokokeananyu!
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Woho Wɔsa Ase Afrika Wetshelo Wendana l’Awui wa Dieyanelo
  • Lande na Mbawaetsha?
  • Sawo di’Ɔlɔlɔ
  • Ana Wambokokamɛ ndo Wele l’Ɔngɛnɔngɛnɔ
  • Sawola awui wa dieyanelo l’anayɛ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2011
  • Kokɛ nkumbo kayɛ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ
    Sheke y’ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo
  • Ngande wakoka nkumbo kayɛ monga l’ɔngɔnɔngɛnɔ?​—Etenyi 2
    Ngɛnangɛnaka la lɔsɛnɔ pondjo pondjo!—Kondja wahɔ oma lo wekelo wa Bible
  • Etsha ɔnayɛ awui wendana la dieyanelo
    Emɔ!—2016
Enda awui akina
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
w98 3/1 lk. 7-10

Ambutshi: Nyokokeananyu!

LO KALASA kɛmɔ ka sekɔndɛrɛ ka la Nigérian, ɔna omoto ɔmɔtshi lakeyamaka efula oma lo monanyi kande, akashaka ambeki wa amato wa anyande alako wendana l’awui wa dieyanelo. Yoho mɔtshi yakandâlakanya dia tondja dîmi ele, nɔ okanga ɔmɔtshi w’ololo wele la lɔlɛngɔ wakasanganyema la tombaku. Ɛkɔndɔ ande, wɛnɛ wakandɔsaka oma lo tojurunalɛ t’awui a mindo, akanganyiya anyande ambeki efula. Amɔtshi wakayomɛ nangana woho w’anyanya, ndo ɔmɔtshi akayotshɔka dîmi. Dia minya dîmi diakɔ, nde akanɔ okanga wa lɔlɛngɔ wakasɔhanyema la tombaku. L’ɔkɔngɔ a wenya engana eto, nde akamɛ towo dikila. Nshi ngana tsho l’ɔkɔngɔ, nde akatovɔka la lopitadi.

L’andja ɔnɛ, ɛlɔngɔlɔngɔ efula tshɔbɔlaka paka awui wa dieyanelo, awui wadja akanga wa tetawetawɔ lo wâle. Ko le na ahomba ɛlɔngɔlɔngɔ mbɛlɛ dia kondja ewo k’oshika kayowakokɛ na? Ayonga dimɛna efula naka vɔ mbɛlɛ le ambutshi awɔ woka Nzambi wɔma, wanɛ wele l’ɔkɛndɛ wa mbaodia lo ‘ɛlɛmbɛ la lo wetshelo wa Jehowa.’​—⁠Efeso 6:⁠4.

Woho Wɔsa Ase Afrika Wetshelo Wendana l’Awui wa Dieyanelo

L’andja w’otondo, ambutshi efula mbokaka wolo sawola l’anawɔ awui wendana la dieyanelo. Djekoleko l’Afrika. Donald, ombutshi ɔmɔ a pami wa la Sierra Leone akate ate: “Ekɔ oko ndoko lushi lakamasawola l’ana awui wendana la dieyanelo. Ase Afrika bu la mbekelo ka ngasɔ.” Omoto ɔmɔtshi l’Ose Nigérian lelɛwɔ Confident akasuya ate: “Ambutshi ami mbɔsaka akambo wa dieyanelo oko dui diahawakoke manya ana fundo, le wɔ ɔsɔ ekɔ dui di’ekila.”

Lo ndjela mbekelo mɔtshi y’Ase Afrika, ekɔ sɔnyi mbuta nkombo ya tɔtɛkɛta tɔmɔ tendana l’awui wa dieyanelo, ɛnyɛlɔ oko losunga, alɔmi kana esose (masturbation). Okristo ɔmɔtshi wa omoto akashimbe ɔnande la omoto di’aha nde nimola tshɛkɛta “dieyanelo,” koko nde koka kamba la tshɛkɛta “loseka.” Lo yoho yotshikitanyi, Bible, Dui dia Nzambi, punulaka awui wa dieyanelo ndo dia tenyi dia demba dia dieyanelo. (Etatelu 17:11; 18:11; 30:​16, 17; Akambu w’Asi Lewi 15:⁠2) Oyango wa dikambo sɔ kema dia pomuya kana tshutshuya anto l’awui akɔ, koko wa kokɛ ndo mbetsha ekambi wa Nzambi.​—⁠2 Timote 3:⁠16.

Lâdiko w’ɔnɛ ekɔ ekila ditɛkɛta, papa kɛmɔ k’Ose Nigérian akasha ɔkɔkɔ okina watona ambutshi sawola l’ana lo dui sɔ, nde akate ate: “Naka layosawola l’anami akambo wa dieyanelo, kete wayondama la saki ka vɔ tosala monanyi.” Onde lâsɔ, akambo w’eshika wata Bible lo dikambo dia dieyanelo tshutshuyaka ana dia vɔ ntsha awui asɔ oka? Kema, aha ɔsɔku. Koko, naka ana haweye awui akɔ, kete weho tshɛ vɔ wayonana. Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Lomba [loye oma l’ewo k’oshika] ekɔ dia kokɛ onto.’​—⁠Undaki 7:⁠12.

Lo wɛɛla waki Yeso, kanga lomba akake luudu lande l’ave dia likokɛ oma lo mpɛpɛ ya wolo yakahombe ndja, kele kanga enginya akake luudu lande lo lɔsɛnga ndo akayohomɔka mpokoso. (Mateu 7:​24-27) Woho akɔ wâmɛ mbele, ambutshi w’Akristo wele la lomba, lam’eyawɔ ɔnɛ anawɔ wayoyohomana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wele oko mpɛpɛ, dia vɔ ndjaɔtɔnganyiya la lɔkɛwɔ l’ofukutanu l’akambo wa dieyanelo la l’andja ɔnɛ, vɔ keketshaka anawɔ lo mbasha ewo k’oshika ndo k’ɔlɔlɔ kayowakimanyiya dia vɔ shika tanga lo awui asɔ.

Omoto ɔmɔtshi l’Ose Afrika akasha ɔkɔkɔ okina nto wele ambutshi efula hawosawola l’anawɔ awui wa dieyanelo, nde akate ate: “Lam’akimi osekaseka, ambutshi ami, waki Ɛmɛnyi, kosawolaka la mi awui wa dieyanelo, ɔnkɔnɛ, hafɔnya dia layosawola l’anami awui asɔ lushi lɔmɔtshi.” Koko, ɛlɔngɔlɔngɔ wa nshi nyɛ mbamboleka sɛngiyama oleki ɛlɔngɔlɔngɔ wakasɛnaka l’ɛnɔnyi ambolekana 10 kana 20 wetshi ɛnɛ. Ɔsɔ kema dikambo dia mamba. Dui dia Nzambi diakate ɔnɛ “lu nshi y’ekumelu. . . . antu wa kolo la akanga a lukesu wayuhama lu akambu awo wa kolo; vo wayokesana; ku wayukesama.”​—⁠2 Timote 3:​1, 13.

Lâdiko di’awui asɔ tshɛ dikina diamboyahema nto, ana efula mbokaka wɔma ndjaɛkɛ le ambutshi awɔ kana mbasholɛ otema. Akambo asɔ tshɛ tombaka nɛ dia sawɔ di’ɔlɔlɔ bu l’asa ambutshi l’ana. Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’ɛnɔnyi 19 akanyangaka ɔnɛ: “Halasawolaka l’ambutshi ami. Dimi hatosawolaka la papa dimɛna. Nde hadje yimba lo kɛnɛ kawotɛmi.”

Ana w’akɛnda mbeyaka mboka wɔma ɔnɛ, naka sho mumbola awui wendana la dieyanelo kete ndoko di’ɔlɔ diayotomba. Osekaseka ɔmɔtshi w’ɛnɔnyi 16 akate ate: “Dimi hasawolaka akambo wa dieyanelo l’ambutshi ami nɛ dia vɔ wekɔ oko lɔya hakonge ɔsɔsɔ lam’awatɛmi akambo akɔ. Ambeta yema ya tushi, enondo ami la omoto akambola Mama wembola ɛmɔtshi wendana l’awui wa dieyanelo. Lo dihole dia Mama mbokimanyiya, nde akamɛ mbokanɛ kɔlɔ. Mbala efula, Mama akambelɛka dia ndjomimbola awui ande, ndo wonya tshɛ nde akavɔka tshɔdia lo lɔkɛwɔ lande. Dimi mbokaka wɔma mbutɛ Mama akambo ami, nɛ dia nde atokoyopetsha.”

Lande na Mbawaetsha?

Mbetsha anaso akambo wa dieyanelo polo lo yɛdikɔ ekɔ dui dia dimɛna ndo di’ɔlɔlɔ diahombaso sala. Naka ambutshi hawetsha anawɔ awui wa dieyanelo, kete anto akina mbaetsha, wayotenamɛ ambutshi esadi eto ndo hawotowaetsha lo yoho yɔtɔnganɛ l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi. Osekaseka ɔmɔ w’ɛnɔnyi 13 akasale monanyi nɛ dia onyande la kalasa akawotɛ ate: naka wɛ tshikala emuma, kete wɛ ayoyɛna pâ ka mamba lo nshi yayaye. Nde akawotɛ ɔnɛ: “La shɔlɔ mbayowokata lâta dia kotondola.” L’ɔkɔngɔ diko, lam’akawawombola ɔnɛ, lande na kakiyɛ kombutɛ nyɔ lele Okristo akambo asɔ, osekaseka ɔsɔ akakadimola ate: hawosawolaka la dikumanyi awui wa ngasɔ.

Ɔna omoto ɔmɔ l’Ose Nigérian akate ate: “Angɛnyi ami wa la kalasa wakahembe mbetawoyami ɔnɛ: ont’anombe tshɛ pombaka kaha demba diande. Vɔ wakambutɛ ɔnɛ, naka hambeyani l’apami nshi nyɛ, kete layomonga l’ɛnɔnyi 21, layomɛ tata hemɔ kayoyombela asui lo nshi yami ya omoto lambotshunda wɔɔngɔ. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakambutɛ ɔnɛ dia mbewɔ wale wa ngasɔ, pombaka dimi teyani l’apami la ntondo ka tshukama.”

Having akasawolaka dimɛna l’ambutshi ande, nde akɛnyi mbala kakɔ ɔtɔi di’awui wakawawotɛ tshikitana la wakandeke la ngelo. “Oko wele mbekelo kami, lakatɛka mama awui wakawatombutɛ la kalasa.” Ɔnkɔnɛ, nyango akakokaka mɔndɔla awui wa kashi asɔ.​—⁠Ɛdika la Tukedi 14:⁠15.

Lo mbisha ana ewo kele ohomba dia mbakimanyiya dia monga la lomba laki Nzambi lo kɛnɛ kendana l’awui wa dieyanelo, ambutshi mbakimanyiyaka dia vɔ sɛdingola akambo wakoka mbakonya lo wâle ndo dia vɔ mbeya wanɛ walanga mbakesa. Tɔ mbakokɛka oma lo pâ ka hemɔ yasambiyama oma l’awui wa dieyanelo ndo oma lo waemi wakiwɔ kôkana. Tɔ mbakimanyiyaka dia vɔ ndjâlɛnya ndo nɛnyama oma le anto akina. Tɔ mbatshungolaka oma lo tokanyi ta kɔlɔ l’ekiyanu. Ewo kimanyiyaka ana dia vɔ kokɛ alemba awɔ, mɛna akambo wa dieyanelo la sso di’ɔlɔlɔ, ndo ayoyakondjiyɛ ɔngɛnɔngɛnɔ kânga lam’ayowoyotshukama. Tɔ koka mbakimanyiya dia vɔ monga la lokumu l’ɔlɔlɔ la ntondo ka Nzambi. Ndo lam’ayɛna ana ngandji kawaokawɔ, ewo ayokoka mbatshutshuya dia vɔ nɛnya ndo mboka ambutshi awɔ ngandji k’efula.

Sawo di’Ɔlɔlɔ

Di’ambutshi mbisha anawɔ alako wele ohomba efula le wɔ, vɔ la dia monga la diokanelo di’ɔlɔlɔ kana sawolaka la wɔ dimɛna. Naka ambutshi haweye kɛnɛ kele lo timba ndo l’etema w’anawɔ, kete vɔ wayahɛ dɔ̂mbɔ lâdiko dia tonya oyadi vɔ kowashaka alako w’eshika; watekana oko dɔkɔtɛlɛ mbafundɛ ɔkɔnyi ekanga aha la mbeya kɛnɛ kokande. Dia mbisha alako w’ɔlɔlɔ, ambutshi la dia mbeya tokanyi ndo nsaki y’anawɔ. Vɔ la dia mbeya efukutanu ndo ekakatanu wele l’anawɔ ndo akambo watshindja wɔɔngɔ. Ekɔ ohomba mpokamɛka kɛnɛ kata ana la yambalo tshɛ, ndo monga ‘esadi lo mboka, ndo ɔkɔkɛ lo tɛkɛta.’​—⁠Jakɔbɔ 1:19; Tukedi 12:18; Undaki 7:⁠8.

Di’ambutshi ndjokoma lo monga la diokanelo di’ɔlɔlɔ l’anawɔ ndo dilama, ndo di’ana ndjiholɛ ambutshi awɔ etema ndo mbatɛ nsaki yawɔ y’oma ka tshina di’etema, ɔsɔ kema dikambo di’ɛlɔ la lui, ndo ambutshi la dia monga la lotutsha ndo mbidja weolo. Nde etombelo w’ɔlɔlɔ wayowokondja lee! Ombutshi ɔmɔtshi w’Ose Afrika wa l’Edjelo ka Wonya, wele l’ana atanu ate: “Lekɔ ombutshi ndo onto lɛkɛwɔ otema. Ana mbutɛkami oseka kiambokambo tshɛ aha la mboka wɔma, mbidja ndo akambo wa dieyanelo. Oyadi ana wa amato, vɔ mbutɛkami tshɛ. Sho tshungolaka etena dia sawola la wɔ akambo awɔ. Ndo vɔ lawɔ kahanaka la mi ɔngɛnɔngɛnɔ wele lawɔ.”

Bola, ɔnande ɔmɔtshi la omoto, ate: “Haloshɛ papa ndoko dikambo. Papa tɔlɛnyaka ndo ndjadjaka l’ahole aso. Nde hatohangwɛhangwɛ kana tɔlɔmbɔla la ngala kânga takatshe kɔlɔ. Lo dihole dia nde momala, nde kanaka la so lomba l’akambo wambotomba ndo tɛnyaka kɛnɛ kahombaso ntsha kana kahatahombe ntsha. Mbala efula nde kambaka la dibuku Votre jeunesse la Ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo Nkumbo.”a

Naka kokaka, ekɔ dimɛna ambutshi tatɛ sawolaka l’anawɔ dikambo di’awui wa dieyanelo kekewɔ tɔkɛndakɛnda. Ngasɔ mbayonyeya sawolaka la wɔ mbala la mbala di’ekakatanu awɔ edja tshɛ kekewɔ ɛlɔngɔlɔngɔ. Naka hanyome sawola la wɔ k’ɔlɔmɔ, kete nyayoyohɔ okanga a kɔngɔlɔ wanyu amboshila, koko nyu la dia ntsha tshɛ dia sawola la wɔ. Ombutshi ɔmɔ wa omoto wele l’ana atanu akate ate: “Lakatshe la wolo tshɛ dia sawolaka l’ɔnami awui asɔ, kakianɛ, handjoka sɔnyi, ndo nde hayoka sɔnyi.” Nɛ dia lɔsɛnɔ l’ɔnayɛ mbele lo wâle, sunganaka wɛ mbidja weolo wa ngasɔ.

Ana Wambokokamɛ ndo Wele l’Ɔngɛnɔngɛnɔ

Ana ngɛnangɛnaka ambutshi wakimanyiya la ngandji tshɛ la ewo kayoyakokɛ l’ɔkɔngɔ. Tohokame kɔmatɛrɛ mɔtshi y’Ɛmɛnyi wa Jehowa w’Ase Afrika:

Mojisola, omoto ɔmɔtshi l’ɛnɔnyi 24 akate ate: “Dimi layandolaka mama nshi tshɛ. Nde akambisha wetshelo w’ohomba wendana l’awui wa dieyanelo l’etena k’ɔlɔlɔ. Kânga mbakamokaka sɔnyi l’etatelo, ɛlɔ kɛnɛ lambohomɔ lokolo l’ɔlɔ oma lo kɛnɛ kakandambutɛka.”

Iniobong akakotsha ate: “Dimi mongaka l’ɔlɔ wonya tshɛ wohɔmi ndo wakanyiyami kɛnɛ kakasalɛ Mama lo ndakanyami awui w’ɔlɔlɔ wendana l’akambo wa dieyanelo. Ɔsɔ aki ekimanyielo k’ohomba efula kakakimanyiyaka otsha lo nshi yami ya omoto lambotshunda wɔɔngɔ. Lambotshika dɔkɔlɔkɔ nte, ngasɔ mbayomoyotshɛ anami wayomoyota.”

Kunle, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’ɛnɔnyi 19, akate ate: “Ambutshi ami wakakimanyiya dia dimi shika ekolo la ntondo ka tɔsɛngiya t’oma le amato wa l’andja ɔnɛ watalange apami vamɛ. Otondonga vɔ kompokolami, tshike lambɔkɔka lo monanyi. Layowawandolaka nshi tshɛ lo kɛnɛ kakawatshɛ.”

Christiana akate ate: “Dimi kondjaka wâhɔ efula lo asawo ami la mama l’akambo wa dieyanelo. Lakahandɔ oma lo hemɔ yadiaka anto ndo oma lo waemi waha la lolango, ndo lakakoke tshikɛ analengo l’akadiyɛmi ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka vɔ ndjela. Anto wakanɛnyaka efula, ndo omi layotshuka ayɔnɛnyaka ndo nde lawɔ. Kɛnɛ koleki tshɛ ele: lekɔ la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Jehowa Nzambi lo woho wakitanyiyami ɛlɛmbɛ ande.”

Bola ɔnɛ lakatati diande akate ate: “Onyami la kalasa ɔmɔ akataka ate: Aha paka onto kotshukami ko nde mbeyana la pami. Le nde ɔsɔ aki kɛnyɔ. Koko, nde akayɛnaka dia ɔsɔ kema kɛnyɔ lam’akandayɔsaka dîmi ndo wakinde kondjokoka sala la so ɛgzamɛ dia kondja dipɔlɔmɛ. Otondonga dimi komonga l’ombutshi a pami w’ɔlɔlɔ wanɔmbɔla, tshike ondo lotonga oko osekami ɔsɔ, ɔnɛ lakayɛnaka wonya oko lɛɛdi.”

Ekɔ ɔtshɔkɔ mɛtɛ etena kakimanyiya ambutshi w’Akristo anawɔ dia vɔ ndjala la ‘lomba dia panda’ l’andja ɔnɛ wadjɔdjɔ anto l’awui wa dieyanelo! (2 Timote 3:15) Alako wotumbi oma lo Bible washawɔ anawɔ wekɔ oko ɛlɛngalɛnga k’ɔlɔlɔ kalɛnga ana ndo kawaetɛ elangala lo washo wa Nzambi. (Tukedi 1:​8, 9) Ana ndjaokaka dia wekɔ lo lotui tshitshi ndo ambutshi ngɛnangɛnaka otamanya. Papa kɛmɔ k’Ose Afrika kakatshe tshɛ dia sawolaka dimɛna l’anande w’akɛnda akate ate: “Tekɔ la wɔladi wa lo yimba. Sho ndjashikikɛka dia anaso mbeyaka kɛnɛ kangɛnyangɛnya Jehowa; vɔ hawokesama oma le wanɛ wele la lɔkɛwɔ la mindo. Sho suyaka dia vɔ hawototsha akambo wakoka ndjodja nkumbo lo pâ. Lambokawoya Jehowa losaka nɛ dia anaso hawotosha sɔnyi.”

[Footnote]

a Wakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa

[Caption]

[Footnotes]

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto