Mɛtɛ Sho Kokaka Kondja Lɔsɛnɔ La Pondjo?
“Umbetsha, dikambu di’ololo diakona diayumutsha dia ndjala la lumu la pundju?”—MATEU 19:16.
1. Akokaso mbuta lo dikambo di’edja ka sɛna anto?
LUSHI lɔmɔtshi, l’ɔnɔnyi wa 480 N.T.D., Xerxès I, Nkumekanga k’Ase Pɛrɛsiya kelɛwɔ lo Bible ɔnɛ Ahasuɛro, akendaka lokidi lande l’asɔlayi la ntondo ka vɔ ntshɔ lo ta. (Esta 1:1, 2) Lo ndjela yɔnɛ Hérodote, ombeyi w’ɛkɔndɔ w’Ose Ngirika, nkumekanga akakɛdia asɔyi lam’akandêndaka asɔlayi ande. Lande na na? Xerxès akate ate: ‘Lekɔ la kandji k’efula etena kakanyiyami woho wele lɔsɛnɔ l’onto mondomondo. Ndoko ɔtɔi l’atei w’anto anɛ layonga la lɔsɛnɔ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi lokama.’ Ndo wɛ lawɔ ambonyangaka lo menda woho wele lɔsɛnɔ mondo ndo ndoko lalanga tshunda osombe, tata hemɔ ndo mvɔ. Ototongaka tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’alemba a wolo lo lɔsɛnɔ laso l’otondo oko lo nshi yakiso akɛnda lee!—Jobo 14:1, 2.
2. Elongamelo kakɔna kele l’anto efula, ndo lande na?
2 Dui dia diambo ko jurunalɛ yelɛwɔ The New York Times ya Ngɔndɔ ka Divwa 28, 1997 yakatondja sawo dimɔtshi diata ɔnɛ: “Vɔ Nangaka Sɛna.” Yɔ yakashile awui wakate onyangiyangi ɔmɔtshi ate: “Dimi mbetawɔka mɛtɛ dia sho koka monga lɔlɔnga la ntondo layɔsɛna pondjo pondjo.” Ondo ndo wɛ mbetawɔ ɔnɛ mɛtɛ lɔsɛnɔ la pondjo layonga. Wɛ mbeyaka kanyiya ngasɔ nɛ dia Bible tolakaka ɔnɛ sho kokaka sɛna pondjo pondjo lanɛ la nkɛtɛ. (Osambu 37:29; Enyelo 21:3, 4) Amɔtshi mbetawɔka ɔnɛ lɔsɛnɔ la pondjo layonga, aha paka l’ɔkɔkɔ wa kɛnɛ kata Bible keto koko ndo l’ɔtɛ w’akambo akina. Ɔsɛdingwelo w’ɛkɔkɔ ɛmɔtshi ayotokimanyiya dia mbeya ɔnɛ mɛtɛ lɔsɛnɔ la pondjo layonga.
Takatongama dia Sɛna Pondjo
3, 4. (a) Lande na ketawɔ anto amɔtshi ɔnɛ sho kokaka sɛna pondjo pondjo? (b) Davidi akandate lo woho wakandatongama?
3 Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wetawɔ anto efula ɔnɛ totokoka sɛna pondjo ele: woho wakatatongama la diambo di’efula. Ɛnyɛlɔ, nganɛ wakatatongama l’otema a nyangɛso ekɔ mɛtɛ tshondo ya dihindo. Ombeyi ɔmɔtshi a mukanda wakekaka nganɛ watshunda onto akafunde ate: “L’ɔkɔngɔ w’andja ɔnɛ ntsha ahindo wa tokonya epalanga w’anto wambokoka mbota oma k’otshwelo a diemi ndo eotwelo kaso, vɔ wakɛnyi dimɛna di’aha ntsha shambu mɔtshi yotônga wɔdu, dia etombelo w’oma l’ahindo wa ngasɔ tetemala.” Eelo, lo menda nganɛ wakatatongama la diambo, dimbola nɛ mbokamaka: Lande na kavɔso na?
4 Ambeta ɛnɔnyi nunu, Davidi, ofundji ɔmɔtshi wa Bible akasɛdingola ahindo asɔ kânga mbakinde kokoka mɛna otema a womoto oko nomb’ewo ya nshi nyɛ. Nde akayasɛdinga nganɛ wakandatongama, ko akafunde ɔnɛ ‘wakawodje l’otema a nyango.’ Nde akate l’etena kakɔ kɛsɔ ate: ‘evuna kande kakakengama.’ Nde akate nto, lo menda nganɛ akakengama ‘weka’ ande ɔnɛ: “Lakatungama lu usheshe.” Oma lâsɔ ko Davidi ndjota dikambo di’eholoko kaki l’otema a nyango ate: “Biyu [tenyi dia demba] diami tshe diakafundama.”—Osambu 139:13-16.
5. Ahindo akɔna watshama lam’akengamaso l’otema?
5 Aha la tamu vɔ kofunda la bikɛ nganɛ wakakengama Davidi l’otema a nyango. Koko lam’akakanaka Dividi lomba lo woho wakakengama ‘evuna, weka,’ la tenyi diande dikina dia demba, aki oko tɛdikɔ ta lɔ̂sa mbakɔ̂sama dia tenyi sɔ dia demba pama—watekana oko diɔ ‘diakafundama lofundama.’ Aki oko tɔtshɔngu (cellules) ta l’otema a nyango taki la dihole dia woke diakalole abuku wofundami awui efula wɛnya woho wakengama ɔna ashashi, ndo awui asɔ w’okakatanu wakasambiyama le oseka tshɔngu tshɛ y’oyoyo. Ɔnkɔnɛ, jurunalɛ Science World mbɛdikaka ‘tshɔngu tshɛ y’oyoyo yakenga eholoko k’ɔna la pata kɛmɔtshi kele la mikanda efula.’
6. Djembetelo yakɔna yɛnya ɔnɛ oko wakate Davidi, ‘sho takatongama la diambo’?
6 Onde wɛ ambokanyiyaka nganɛ wakɛndakɛnda tenyi diaso dia demba lo dihindo? Jared Diamond, ombeyi w’awui wa tɔtshɔngu ta demba akɛnyi ate: “Tɔtshɔngu takenga ɛsɔhi aso pɛnanaka l’ɔkɔngɔ a nshi mɔtshi, tɔnɛ takenga kutshu yaso ya wanyi pɛnamaka l’ɔkɔngɔ a ngɔndɔ hiende, ndo ta lo dikila diaso l’ɔkɔngɔ a ngɔndɔ nyɛi tshɛ.” Nde akadihiya ate: “Demba diaso pandjɔka ndo kengamaka tshɛ dwamɛ lushi la lushi.” Dui sɔ alangadiɔ mbuta na? Diɔ mɛnyaka ɔnɛ, oyadi lofulo l’ɛnɔnyi wakokaso sɛna—8, 80, kana 800—demba diaso ndjâlaka ashashi ato. Nomb’ewo kɛmɔtshi akasha kanyi nyɛ ate: “L’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi ɔtɔi, suke la % 98 ya tokamakama telɛwɔ atome takenga demba diaso pɛnamaka la tokina t’oma lo hiɛlɛlɛ, oma lo mbo ya ndɛ, kana oma l’ashi wanɔso.” Lo mɛtɛ, oko wakate Davidi, ‘sho takatongama la diambo.’—Osambu 139:14.
7. Kakɔna ketawɔ anto amɔtshi lo menda nganɛ wakatongama demba diaso di’emunyi?
7 Nomb’ewo kɛmɔtshi kele manyi l’awui w’otshundelo w’onto akênde woho wakatshama demba diaso ko akate ate: “Hatoke mɛtɛ bonde katshunda onto.” Mbokɛmaka mɛtɛ dia sho pombaka sɛna pondjo pondjo. Diɔ diakɔ diadja anto weolo dia kotsha oyango ɔsɔ l’ekimanyielo ka diangɔ diatshawɔ. Atete ndoko edja, Dr. Alvin Silverstein akafunde l’eshikikelo tshɛ lo dibuku diande dia Victoire sur la mort (lo Angɛlɛ) ate: “Tayoshola mɛtɛ kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ. Tayoshihodia . . . nganɛ watshunda onto.” Kakɔna kayotomba na? Nde akate ate lo nshi yayaye “ ‘esombe’ hawotonga nto nɛ dia lam’ayoteya woho wa nɛmbia nyɔi tayeya ndo woho w’anto tshikalaka paka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka eto.” Naka sho menda woho wayambola waa nomb’ewo ɛlɔ kɛnɛ lo woho wakakengama onto, onde vɔ mbɛkamaka kanyi y’ɔnɛ lɔsɛnɔ la pondjo layoyala? Ɔkɔkɔ okina wa lɔɔka wekɔ wɛnya ɔnɛ lɔsɛnɔ la pondjo layonga.
Saki ka Sɛna Pondjo Pondjo
8, 9. Saki kakɔna ka lôtɔ kokôngaka l’anto deko aha nɛ?
8 Onde wɛ atashihodia di’onto akotɔ la saki ka sɛna pondjo pondjo? Onganga ɔmɔtshi akafunde lo jurunalɛ y’Ase Allemagne ate: “Aha ɛlɔ a lui mbambɛna anto dɔ dia lɔsɛnɔ la pondjo.” Enda nganɛ wata dibuku The New Encyclopædia Britannica lo dikambo dia kɛnɛ kakafɔnyaka Ase Erɔpɛ amɔtshi wa lo nshi y’edjedja: “Anto wakoka wayɔsɛna pondjo lo mbalasa kokiwɔ la diangɔ dia paunyi.” Anto wakatshe tshɛ mɛtɛ dia kotsha saki kawɔ ka sɛna pondjo pondjo!
9 Encyclopedia Americana mɛnyaka ɔnɛ la Chine, aya ɛnɔnyi ndekana 2000 “oyadi ewandji kana [anto k’anto], vɔ tshɛ hawodje yimba l’olimu l’ɔtɛ wa tayangaka okanga wa lɔsɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛlɔmbɛdi wa l’ɔtɛmwɛlɔ welɛwɔ Tao”—okanga welɛwɔ ɔnɛ ɛtɛkɔ ka tshikalaka dikɛnda to shi tshɛ. Lɔsɛnɔ l’otande edja, anto fɔnyaka ɔnɛ naka vɔ ndɛ dikatɛkatɛ dimɔtshi kana nnɔ weho ɛmɔtshi w’ashi, kete wayotshikalaka akɛnda ato.
10. Ngande wahemba anto nshi nyɛ dia talola nsɛnɔ yawɔ?
10 Anto mbidjaka weolo efula dia shidiya saki ka lôtɔ kokôngaka lawɔ dia sɛna pondjo pondjo. Ɛnyɛlɔ koleki tshɛ ele woho wômbawɔ edo w’anto wovwe la hemɔ l’ahole wa tshitshi ka mamba dia vɔ kama. Vɔ ntshaka ngasɔ la kanyi ya ndjowaolola nshi yayowoyoshola okanga wa hemɔ yakavu lawɔ. Onto ɔmɔtshi lasukɛ otshelo ɔsɔ welɛwɔ cryogénisation akafunde ate: “Naka elongamelo kaso kotshama ndo naka tambeya woho wa kɔnɔla kana nɔngɔsɔla kɛnɛ tshɛ kakalana—kâmɛ ndo demba diakalana la lotshundu—kete wanɛ ‘wavɔ’ nshi nyɛ wayonga la lɔsɛnɔ lahakomɛ lo nshi yayaye.”
11. Bonde kakombola anto sɛna pondjo pondjo?
11 Wɛ mbeyaka ndjambola ɔnɛ: onde saki ka sɛna pondjo pondjo kambɔtɔtɔmɛka lo tokanyi taso? Onde ekɔ ngasɔ nɛ dia ‘Nzambi akadje kanyi ya pondjo l’etema w’anto’? (Undaki 3:11) Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dui dia kana la diɔ yimba! Ohokanyiya yema: bonde kototonga la kanyi ya pondjo l’etema aso, saki ka sɛna pondjo pondjo, naka Otungi konanga dia saki kɛsɔ mondɔ na? Shi Otungi otɛnama kanga kɔlɔ otondonga nde akatotonge la saki ka sɛna pondjo pondjo ko ndjotodima diaaso dia sho mondoya saki kakɔ?—Osambu 145:16.
Le Na Ahombaso Ndjaɛkɛ?
12. Naa mbetawɔ kele l’anto amɔtshi, ko onde wɛ mbetawɔka ɔnɛ tɔ kekɔ l’etshina k’oshika?
12 Ko lende, kana lo na, ahombaso ndjaɛkɛ dia kondja lɔsɛnɔ la pondjo? Onde lo tshulatshula diatsha anto wa l’eleko ka 20 kana ka 21? Sawo dia lo jurunalɛ The New York Times diele l’ɔtɛ a dui w’ɔnɛ “Vɔ Nangaka Sɛna,” diakatɛkɛta dia lonzambi l’oyoyo, tshulatshula, ndo di’“ohetoheto wele l’anto lo dikambo di’akoka wakondjawɔ oma lo tshulatshula.” Diɔ diakate ndo ɔnɛ onyangiyangi ɔmɔtshi aketawɔka “l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ . . . ɔnɛ tayokondja diewo di’oyoyo diendana l’akambo wa diwutshi esadi, diewo diayotoshimba diaha sho tshundaka esombe nto.” Lo mɛtɛ, weolo tshɛ wadja anto di’aha vɔ tshundaka kana mvɔ wambɔtɔ l’ashi.
13. Ngande wɛnya wɔɔngɔ aso ɔnɛ takatongama dia sɛna pondjo pondjo na?
13 Ko onde dui sɔ mɛnyaka ɔnɛ ndoko yoho yakokaso kondja lɔsɛnɔ la pondjo? Atonga na! Yoho mɔtshi yekɔ! Sho kokaka mbetawɔ dikambo sɔ kânga lo menda wɔɔngɔ aso wa diambo efula wele la dikoka dia mbekaka tsho aha l’ekomelo. James Watson, nomb’ewo l’awui wa diangɔ dia sɛna, akate dia wɔɔngɔ ɔnɛ vɔ wekɔ “ɛngɔ koleki ohokosanu lo diangɔ tshɛ diamboshola anto l’andja.” Richard Restak, onganga wa hemɔ ya l’eshisha, akate ate: “Ndoko dihole dieyama l’andja ɔnɛ diatanema ɛngɔ kɛmɔtshi kafɔna la wɔɔngɔ, kânga yema tshitshɛ.” Bonde keso la wɔɔngɔ wakoka kimɛ ndo nembetɛ lokema l’akambo ndo bonde keso la demba diakatshama dia sɛna pondjo naka Otungi kosangoya dia sho sɛna pondjo na?
14. (a) Lo kitshimudi yakɔna yakayokoma afundji wa Bible lo dikambo dia lɔsɛnɔ l’onto? (b) Lande na kahombaso ndjaɛkɛ le Nzambi, koko aha le onto?
14 Ko kitshimudi yakɔna yâmɛ yasungana yahombaso monga layɔ na? Shi y’ɔnɛ takakengama ndo tongama oma le Otungi ɔmɔtshi wele la yimba y’efula ndo kanga-wolo-tshɛ dia sho sɛna pondjo pondjo? (Jobo 10:8; Esambu 36:9; 100:3; Malaki 2:10; Etsha 17:24, 25) Ko lâsɔ, hatokoke ndjela dako dia lomba diatodjangɛ omembi w’Esambu wa lo Bible ɔnɛ lakasambiyama ɔnɛ: ‘Tatɛkamake ana wa nkumi ya dikanga, koyanga le onto laheye toshimbela’? Lande na ahatahombe ndjaɛkɛ le onto na? Nɛ dia oko wakafunde omembi w’Esambu, ‘Lomu lande latotombaka, ko nde atokalolaka lo nkɛtɛ. Ko lushi lakɔ, tokanyi tande tatolanyemaka.’ Lo mɛtɛ kânga mbeso l’elongamelo ka sɛna pondjo pondjo, wolo w’onto shilaka la ntondo ka nyɔi. Omembi w’esambu ambodihiya ate: ‘Ɔnɛ . . . latokitshaka elongamelo le Jehowa Nzambi kande ekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.’—Osambu 146:3-5.
Onde Mɛtɛ, Ɔsɔ Ekɔ Sangwelo dia Nzambi?
15. Ɛnya ɔnɛ sangwelo dia Nzambi ele dia sho sɛna pondjo pondjo?
15 Koko, ondo wɛ koka ndjambola ɔnɛ onde mɛtɛ sangwelo dia Nzambi ekɔ dia sho sɛna pondjo pondjo? Eelo, ekɔ ngasɔ! Mbala efula, Ɔtɛkɛta ande tolakaka lɔ. Bible toshikikɛka ɔnɛ: ‘oshasha a Nzambi, ele lɔsɛnɔ la pondjo.’ Joani, okambi a Nzambi akafunde ate: ‘Daka diakandatolake [Nzambi] diele lɔsɛnɔ la pondjo.’ Diakɔ diakambola ɔlɔngɔ a pami ɔmɔtshi Yeso ate: “Umbetsha, dikambu di’ololo diakona diayumutsha dia ndjala la lumu la pundju?” (Romo 6:23; 1 Joani 2:25; Mateu 19:16) Diɔ diakɔ diakafunde ɔpɔstɔlɔ Paulo dikambo di’‘elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo lakalake Nzambi la ntondo ka deko aha nɛ, nde laheye mbuta kashi.’—Tito 1:2.
16. Lo woho akɔna wakalake Nzambi anto lɔsɛnɔ la pondjo ‘l’edja ka deko aha nɛ’?
16 Dikambo di’ɔnɛ Nzambi akalake anto lɔsɛnɔ la pondjo ‘la ntondo ka deko aha nɛ’ ɛnyadiɔ na? Anto amɔtshi kanaka ɔnɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo akalange mbuta ɔnɛ Nzambi akasangoya di’anto sɛna pondjo pondjo la ntondo ka nde tonga Adama l’Eva. Koko, naka Paulo akataka dikambo di’etena kɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ w’anto tongama ndo l’etena kakate Jehowa dia sangwelo diande sɔ, kete mbokɛmaka hwe dia Nzambi nangaka di’anto sɛna pondjo pondjo.
17. Bonde kakatshanyema Adama l’Eva oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna, ndo lande na kakawakitsha akɛruba la soko?
17 Bible mbutaka ɔnɛ l’ekambɔ k’Ɛdɛna, ‘Jehowa Nzambi akatombia oma lo nkɛtɛ . . . otamba a lɔsɛnɔ.’ Wotshanyelo wakatshanyema Adama oma l’ekambɔ ele nɛ ‘di’aha nde ndjosembola lonya ko ndjɔsa olowa w’oma l’otamba wa lɔsɛnɔ ko ndjɔsɛna’ pondjo pondjo! L’ɔkɔngɔ wa mbitshanya Adama l’Eva oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna, Jehowa akakitsha akeruba ndo ‘yɔmbɔ ya lombe yakatshimbaka wonya tshɛ dia nama mboka k’otsha l’otamba a lɔsɛnɔ.’—Etatelu 2:9; 3:22-24.
18. (a) Kakɔna kototomba otondonga Adama l’Eva walɛ̂ke olowa w’otamba wa lɔsɛnɔ? (b) Ndɛ olowa w’otamba akɔ akawɛnyaka?
18 Otondonga Adama l’Eva wakale olowa w’oma l’otamba a lɔsɛnɔ, ngande wotowonga na? Wotonga la diɛsɛ dia sɛna pondjo pondjo lo paradiso! Ɔmɔmbɔdi ɔmɔtshi wa Bible ate: “Otamba a lɔsɛnɔ wakahombe monga la wolo wotokimanyiya demba di’onto di’aha diɔ tshunda, kana nɛmba ko ndjovɔ.” Nde akate ndo ɔnɛ “osongo ɔmɔtshi wakikɔ lo Paradiso wakoka shimba etombelo” w’oma lo lotshundu. Koko Bible hate ɔnɛ otamba a lɔsɛnɔ akɔ vɔamɛ mbaki l’akoka wa ngasɔ wa mbisha lɔsɛnɔ. Otamba akɔ akɛnyaka dia onto layowosha dikimɔ dia ndɛ olowa w’oma lɔkɔ ayokondja lɔsɛnɔ la pondjo oma le Nzambi.—Enyelo 2:7.
Nzambi Kotshikitanya Sangwelo Diande
19. Lande na kakavu Adama, ko lande na kavɔso, sho ekana ande?
19 Etena kakatshe Adama pɛkato, nde akayashishɛ ndo akashishɛ anande waki watôtɔ diɛsɛ dia kondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Etatelu 2:17) Ɔnkɔnɛ lam’akakome Adama otshi wa pɛkato oma l’ohedia ande, nde kondjala kokele nto. Oma k’etena kɛsɔ, demba diande diakakongɛma dia mvɔ. Oko wata Bible: ‘difuto dia pɛkato ele: nyɔi.’ (Romo 6:23) Ndo nto, ana w’Adama w’ekokele wakakongɛma ndo vɔ lawɔ dia mvɔ, koko aha dia sɛna pondjo pondjo. Bible nembetshiyaka ɔnɛ: ‘Pɛkato akaye la nkɛtɛ oma le onto ɔtɔi [Adama] ndo nyɔi oma lo pɛkato, ɔnkɔnɛ nyɔi akadiangana le anto tshɛ nɛ dia anto wakatshe pɛkato.’—Romo 5:12.
20. Kakɔna kɛnya ɔnɛ anto wakatongama dia sɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ?
20 Kakɔna kotoyala otonga Adama kotsha pɛkato, kopindolɛ Nzambi ndo akakondja dikimɔ dia ndɛ olowa w’oma l’otamba a lɔsɛnɔ na? Lende otondotokondja oshasha a Nzambi wa lɔsɛnɔ la pondjo na? L’olongo? Kema! Nzambi kombuta ndoko dui diɛnya ɔnɛ Adama otɛmbama otsha l’olongo. Wakawosha lotumu la kamba lanɛ la nkɛtɛ. Bible nembetshiyaka ɔnɛ: ‘Oma lo nkɛtɛ kakatombia Jehowa Nzambi weho tshɛ w’etamba wele amɛna lo asho ndo wele ɔlɔlɔ dia ndɛ’ ndo, tɔ mbutaka nto ɔnɛ: ‘Jehowa Nzambi akɔsɛ onto, akôkitsha lo ekambɔ ka Ɛdɛna, dia nde nkikambaka la nkilamaka.’ (Etatelu 2:9, 15) L’ɔkɔngɔ w’Eva tongama dia monga wadi aki Adama, vɔ akɔ ahende wakalongola ɛkɛndɛ ekina lanɛ la nkɛtɛ. Nzambi akawatɛ ate: ‘Nyoyale la diwutshi, nyofulanele, nyolodia nkɛtɛ, nyoyûlele. Nyolele nse ya l’ashi a wake, fudu ya l’olongo, la dikɛndakɛnda tshɛ diele la lumu diakɛndakɛnda la nkɛtɛ.’—Etatelu 1:28.
21. Elongamelo kakɔna ka diambo kaki l’anto ahende wa ntondo?
21 Ohokanyiya akambo w’amɛna efula wakakongɛka Adama l’Eva lanɛ la nkɛtɛ oma l’awui asɔ wakawatɛ Nzambi! Vɔ wotodia ana wa kokele w’apami la wa amato lo Paradiso lanɛ la nkɛtɛ. Lam’otoyôla anawɔ, vɔ lawɔ wotongaka la diwutshi ndo wotoyokamba la wɔ lotumu lɔsɔ la dimɛna efula la nɔngɔsɔlaka Paradiso. Lɔsɛnɔ lawɔ lotonga ɔlɔ efula nɛ dia wotonga la lowandji lâdiko dia nyama tshɛ. Ohokanyiya ndo ɔlɔ wotonga lawɔ wa tananulaka ekambɔ k’Ɛdɛna, ko l’edja l’edja nkɛtɛ k’otondo ndjokoma paradiso! Onde wɛ otɔngɛnangɛna sɛna l’anayɛ wa kokele lo ngelo ka dimɛna efula ngasɔ, aha la mboka wɔma wa tshunda la mvɔ? Otema ayɛ wakadimole lo dimbola sɔ.
22. Bonde kakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ Nzambi kotshikitanya sangwelo diande lo dikambo dia nkɛtɛ?
22 Ko, lam’akahindola Adama l’Eva ndo akawatshanyema oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna, onde Nzambi akatshikitanya sangwelo diande di’anto sɛna pondjo pondjo lo Paradiso la nkɛtɛ? He bu! Nɛ dia otondotsha ngasɔ tshike otɛnama oko nde ambohekɔ, hadjisha dia kotsha sangwelo diaki lande l’etatelo. Sho koka mbetawɔ ɔnɛ Nzambi kotshaka kɛnɛ kasangoyande l’ɔlɔlɔ tshɛ oko waditande ndamɛ ɔnɛ: ‘Ɔsɔku mbatoyalaka dui diatotombaka oma l’onyɔ ami. Diɔ hadiotokalolaka le mi okalolakalola. Kele diɔ diatotshaka lolango lami ndo diatoshidiyaka kɛnɛ kakamasangoya.’—Isaya 55:11.
23. (a) Kakɔna kambotoshikikɛ nto ɔnɛ sangwelo dia Nzambi ele di’akanga a losembwe sɛna pondjo pondjo lanɛ la nkɛtɛ na? (b) Awui akɔna wayotɛna lo sawo diayela?
23 Bible mɛnyaka hwe ɔnɛ kɛnɛ kakasangoya Nzambi lo dikambo dia nkɛtɛ kotshikitana, nɛ dia lɔkɔ mbalaka Nzambi ɔnɛ: ‘Anto w’ɔlɔlɔ wayokita nkɛtɛ, wayodjasɛka lɔkɔ pondjo.’ Kânga Yeso Kristo akashikikɛ lo Dako diande dieyama efula diakandasha lo Dikona ɔnɛ akanga a ndjakitshakitsha wayokita nkɛtɛ. (Osambu 37:29; Mateu 5:5) Ko ngande wakokaso kondja lɔsɛnɔ la pondjo, ndo ahombaso ntsha dia kondja lɔsɛnɔ lɔsɔ na? Awui asɔ mbayotɔsɛdingola lo sawo diayela.
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 8]
[Review on page 8]
Ayoyokadimola?
◻ Lande na ketawɔ anto efula ɔnɛ lɔsɛnɔ la pondjo layonga?
◻ Kakɔna katêtawoya ɔnɛ takatongama dia sɛna pondjo pondjo?
◻ Sangwelo diakɔna diaki la Nzambi oma k’etatelo lo dikambo di’anto ndo dia nkɛtɛ?
◻ Lande na kayashikikɛso ɔnɛ Nzambi ayokotsha sangwelo diande di’oma k’etatelo?