Mishiki wangɛnyangɛnya Nzambi

Mishiki mbɔsamaka oko “olimu wamboleka mbiviya ndo woleki mbɔtɔnɛ la eongelo k’anto l’atei w’elimu tshɛ w’amɛna.” Oko wele ɔtɛkɛta, mishiki ekɔ woshasha wa dimɛna efula watshikitanya anto la waa nyama. Mishiki memulaka nsaki yele l’onto. Vɔ kokaka ngɛnyangɛnya atoyi, tutsha wɔɔngɔ. Ndo lâdiko di’akambo asɔ tshɛ vɔ kokaka ngɛnyangɛnya Nzambi.

OKO wadiɛnya Bible, ase Isariyɛlɛ waki anto wakalangaka ndo wakeyaka mishiki. Lo ndjela kɛnɛ kata dibuku dimɔtshi dielɛwɔ, Unger’s Bible Dictionary, mishiki aki “olimu wa dimɛna efula lo nshi y’edjedja yakafundamaka Bible.” Oko waki mishiki etenyi kɛmɔtshi ka lo lɔsɛnɔ lawɔ la lushi la lushi, vɔ wakakambaka la weho wa mishiki tshɛ l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ. Koko dui di’onto mbakalekaka kamba lawɔ, mbut’ate, mishiki wa l’onyɔ.

Nkumekanga Dividi akasɔnɛ anto amɔtshi l’atei w’ase Lɛwi ‘dia vɔ nɔmbɔlaka wembelo’ wa lo tabɛrnakɛlɛ, la ntondo ka vɔ sapola tɛmpɛlɔ kakake ɔnande, Sɔlɔmɔna. (1 Ekondo 6:31, 32) Lam’akawaye l’ɔshɛtɛ wa sheke la Jerusalɛma, ɔshɛtɛ wakalembetshiyaka wôngelo wa Jehowa, Davidi akasha ase Lɛwi amɔtshi ɔkɛndɛ wa ‘ntɛmɔla Jehowa, mbôka losaka ndo mbotombola.’ Vɔ wakayembaka esambo wa lotombo ‘la sɛsɛ, l’akembe ndo l’ɛkɔkɔlɔkɔ, . . . la lɔngɔmbi, . . . ndo l’amama.’ Apami asɔ ‘wakasɔnama dia mboka Jehowa losaka, nɛ dia ngandji kande k’otamanya bu l’ekomelo.’​—1 Ekondo 16:4-6, 41; 25:1.

Lo dibuku dia lo Bible dielɛwɔ Esambu, diosanganyi kâmɛ la mishiki, ɛtɛkɛta wa lokaloya w’ɔnɛ “ngandji [kaki Jehowa] ka shikaa katutshikalaka pundju” tanemaka mbala efula. Ɛnyɛlɔ, ɛtɛkɛta ɛsɔ mbɔsaka etenyi ka hende ka divɛsa tshɛ diele l’avɛsa 26 w’Osambu wa 136. Ombewi ɔmɔtshi w’akambo wa lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Tɔtɛkɛta ta tomondo ta l’avɛsa asɔ takayokimamɛka l’enyɔ waki anto. Onto tshɛ lakokaka ɛtɛkɛta akɔ kokokaka mbaohɛ.”

Awui wofundami l’esambo mɛnyaka woho wakakokanɛ mishiki wa la dihomahoma. Osambo wa 150 tɛkɛtaka dia: ponge, lɔsɛsɛ, lɔhɛnga, hionge, ɛkɔkɔlɔkɔ, la dihomahomba di’eshinga. Koko, kɛnɛ kalɔmbawɔ ntondo ele dui diaki onto. Divɛsa dia 6 tɔlɔmbaka ɔnɛ: ‘Ɛngɔ tshɛ kele la lomu katombole Yah. Nyotombole Yah, nyu ekambi ande!’

Lam’ele mishiki kɛnɛmɔlaka nsaki yaso, lo nshi yakafundamaka Bible anto wakakɛnɛmɔlaka tokanyi tawɔ t’ekiyanu lo memba kembo y’ɔkɛyi kana esambo. Koko yoho ya wembelo nyɛ yakahembetɛ lo mishiki w’ase Isariyɛlɛ. Ansiklopedi wa Bible welɛwɔ Étude perspicace des Écritures, mbutaka ɔnɛ: “Wembelo w’esambo wele l’awui wa ngɛngu ndo wa lengɔnya akalekaka sungana paka l’esambo w’otanda kana w’ɔkɛyi.”a

Yeso nde l’ambeki ande wa kɔlamelo wakembɛ Jehowa esambo wa lotombo l’otsho waki la ntondo ka nyɔi kande, aha la tamu, wakembe ɛtɛkɛta w’Esambo wa Hallel. (Esambo 113-118) Esambo ɛsɔ mɛtɛ wakahombe keketsha ambeki wa Yeso efula lam’akavu Nkumɛwɔ! Lâdiko dia lâsɔ, yɛdikɔ yawɔ ya tshikala ekambi wa kɔlamelo wa Jehowa Nkum’Olongo, yakakeketala lam’akawembe mbala tshanu y’etondo etenyi kɛnɛ kata ɔnɛ “ngandji kande ka shikaa katutshikalaka pundju.”​—Osambu 118:1-4, 29.

Akristo wa ntondo wa l’Ɛfɛsɔ ndo wa la Kɔlɔsɛ wakembe ‘esambo (mbut’ate, ‘nkembo’) ndo wakatombola Nzambi.’ Lâdiko dia nkembo shɔ, mbaki ndo ‘esambo wa lo nyuma’ wakawembaka l’etema awɔ. (Efeso 5:19; Kolose 3:16) L’ekimanyielo k’esambo ndo k’ɛtɛkɛta, vɔ wakakambaka l’enyɔ awɔ lo yoho yakakoke dia tombola Nzambi. Onde Yeso kombuta ate ‘onyɔ atɔtɛkɛta oma l’efula k’akambo wele l’otema’?​—Mateu 12:34.

Mishiki wahangɛnyangɛnya Nzambi

Aha mishiki tshɛ wofundami lo Bible mbakangɛnyangɛnyaka Nzambi. Tênde kɛnɛ kakatombe l’Okongo wa Sinai, lɛnɛ akatolongola Mɔsɛ Adjango, mbidja ndo Ɛlɛmbɛ Dikumi. Lam’akaholɔ Mɔsɛ oma l’okongo, kakɔna kakandoke na? “Aha nkembo yatembamaka naka dikambo dimɔtshi dia woke diambosalema,” “aha nkembo ya edjelo k’otshumba,” koko “londjo la woho okina wa wembelo.” Ɔsɔ aki mishiki wakasɔhana l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, dikambo diaki kɔngɛnyangɛnya Nzambi ndo l’ɔkɔkɔ akɔ mbakadiakema oko 3 000 di’amembi wa nkembo shɔ.​—Etumbelu 32:18, 25-28.

Kânga mbakoka anto tondja kana kongɛ esambo, memba, ndo ngɛnangɛna la weho tshɛ wa mishiki, hatokoke mbuta ɔnɛ mishiki ɛsɔ tshɛ ngɛnyangɛnyaka Nzambi. Lande na? Ɔpɔstɔlɔ Paulo ate: “Antu tshe wakatshi kolo, hawukumi lu yediko ya lutumbu la [Nzambi].” (Romo 3:23) Ditshelo di’apanganu, wetshelo w’ɔnɛ onto ekɔ l’anima wahavu, ndo ɔlɛnyɛlɔ wa Mariya oko “nyango Nzambi” mbele oko ɛtɛ w’awui wa lo waa nkembo kana lo waa mishiki. Koko, akambo asɔ ndo ditshelo sɔ hadiɔngɛnyangɛnya Nzambi k’akambo wa mɛtɛ, nɛ dia vɔ hawɔtɔnɛ la kɛnɛ katosholɛwɔ l’Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama, mbut’ate Bible.​—Euhwelu k’Elembe 18:10-12; Ezekiyele 18:4; Luka 1:35, 38.

Sala ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna efula wa mishiki

Sɔna mishiki wa dimɛna kema dikambo dia tshitshɛ. Mposo ya waa kasɛtɛ ya video kana y’aradiyo mɛnyaka weho wa nkembo yembami. Koko, naka ɔtɛmɔdi wa Nzambi nangaka mbɔngɛnyangɛnya, kete nde pombaka monga la shɛnɔdi di’aha ndjɔsɔna mishiki watɛtɛmɔla wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo waleka memba awui wa mindo ndo w’ɛdiɛngɛ.

Alubɛ, lakakambe oko misiɔnɛrɛ w’Okristo l’Afrikɛ, ekɔ lo mbuta ɔnɛ nde komonga l’etena efula ka kɛnya la piano lam’akinde lɛkɔ. Nde akahokamɛka mbala la mbala bandɛ mɔtshi yakatshu lande. Lam’akandakawola lo wodja awɔ, Alubɛ akamɛ membola tshumanelo di’Akristo oko omendji wetata. Wonya wa nde pokamɛ mishiki kondjonga efula nto. Nde ate: “Nkembo yaki Beethoven mbalekami nanga. Lo ɛnɔnyi wakete, dimi laki la bandɛ ya mishiki ande wa Symphonie, concerto, sonatas, ndo quartette.” Nde akangɛnangɛnaka efula lam’akandahokamɛka bandɛ shɔ. Ekɔ mɛtɛ di’onto l’onto ekɔ la woho wa mishiki walangande, koko, oko weso Akristo, sho pombaka mbohɔka dako nɛ diaki Paulo di’ɔnɛ: ‘Oyadi tayɔlɛ kana tayɔnɔ, kana tayotsha dikambo diakɔna tshɛ, totshe tshɛ lo lotombo la Nzambi.’​—1 Koreto 10:31.

Mishiki la ndjakimɔ kaki onto

Kɛnɛ kakalangaka Suza lo dihole dia ntondo aki mishiki. Nde ekɔ lo nembetshiya ate: “Dimi lakamɛ kɛnya piano leke l’ɛnɔnyi 6, ndo lɔngɔmbi l’ɛnɔnyi 10, ndo dikembe l’ɛnɔnyi 12.” L’ɔkɔngɔ diko, Suza akɔtɔ lo Royal College of Music la Londres lo wodja w’Angleterre, dia mbeka woho wahomawɔ dikembe. Nde akeke ɛnɔnyi ɛnɛi w’etondo nde la opomi ɔmɔtshi wa dikembe wa lokumu wa l’Espagne ndo nde akɔtɔ ɔnɔnyi okina nto lo kalasa ketawɔ ɔnɛ Paris Conservatoire, ndo akakome manyi lo mishiki ndo akalongola dipɔlɔmɛ l’ohomelo wa dikembe ndo lo wetshelo wa piano.

Suza akayɔtɔka l’etshumanelo kɛmɔtshi k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ka la Londres. L’etshumanelo kɛsɔ, nde akɛnyi ngandji kaki lam’asa Ɛmɛnyi ndo woho wakawakananɛka. Yema yema, ngandji kande le Jehowa kakahame ndo ohetoheto ande l’olimu akotshutshuya dia nde nyanga toho ta mbokambɛ. Kɛsɔ akayôkonyaka lo nde ndjoyakimɔ le Nzambi ndo batizama. Suza ate: “Le mi ndjakimɔ aya bu dikambo dimɔtshi dia wolo, nɛ dia olimu ami wa mishiki akalɔmbaka dia ndjakimɔ tshɛ lɔkɔ.” Wenya wakandetshaka dia poma mishiki ande wakayokitakitaka nɛ dia nde akayoyakimɔ l’olimu w’Akristo wa sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi dia kitanyiya didjango diaki Yeso.​—Mateu 24:14; Mako 13:10.

Etena kɛnɛ kondetshaka paka yema ya wenya tshitshɛ dia poma mishiki, ngande wayaokande na? Nde ate: “Mbala mɔtshi yema y’olengolengo tongaka lo woho wayami bu l’etena efula ka poma mishiki, koko, lekɔ lo tetemala poma eshinga ami ndo ngɛnangɛna la mishiki. Mishiki ekɔ woshasha w’oma le Jehowa. Kakianɛ, laya l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo woho wetshami olimu ande lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ lami.”​—Mateu 6:33.

Mishiki watombola Nzambi

Alubɛ la Suza kâmɛ la yɛdikɔ ya miliyɔ shamalo y’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo tombola Jehowa Nzambi mbala la mbala la mishiki. Lo nsanganya y’Akristo yasalema lo Mbalasa ya Diolelo lo wedja 234, vɔ tatɛka ndo komiyaka nsanganya yawɔ la membɛ Jehowa esambo, lɛnɛ akoka dikambo sɔ ntshama. Mbala mɔtshi vɔ mbidjaka bandɛ ya melɔdi y’amɛna efula yele l’awui w’oma l’Afundelo dia tombola Jehowa Nzambi.

Ampokami tshɛ nsanganyaka awui awɔ dia memba la wangasanu tshɛ ɔnɛ Jehowa ekɔ Nzambi katokanɛ (Osambo 44). Vɔ membɛka Jehowa osambo wa lotombo (Osambo 190). Esambo wakiwɔ mɛnyaka ɔlɔ ndo ɛkɛndɛ wele la nkumbo k’Akristo ndo mɛnyaka lɔsɛnɔ l’Okristo la waonga w’Okristo. Kɛnɛ kawasha nto ɔngɛnɔngɛnɔ ele weho wa mishiki wotshikitanyi w’oma le Ɛmɛnyi wa l’Asie, wa l’Australie, wa l’Erɔpɛ, ndo wa l’Amɛrika wa lo sidɛ la wa lo nɔrdɛ wakakambe lawɔ dia kongɛ bandɛ ya melɔdi.b

“Nyimbili [Jehowa] usambu w’uyuyu. Nyimbili [Jehowa] nyu wa la kete tshe, nyimbili [Jehowa]! Nyutumbuli lukumbu landi,” ɔsɔ ekɔ ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ w’osambo ɔmɔtshi wa nkumekanga wakafundama lo nshi y’omembi w’esambo. “Nyutaki dia panda kandi la lushi la lushi! Nyusanyaki lutumbu landi l’atei a wedja, la elimu andi wa mamba l’atei [w’]antu tshe.” (Osambu 96:1-3) Kɛsɔ mbasala Ɛmɛnyi wa Jehowa l’ɛtshi kanyu ka nkɛtɛ, ndo vɔ kelɛka dia wɛ ndjemba la wɔ kâmɛ esambo ɛsɔ wa lotombo. Vɔ wayokolongola lo Mbalasa yawɔ ya Diolelo, lɛnɛ akokayɛ teka woho wa tombola Jehowa la mishiki w’ɔngɛnyangɛnya.

[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 20]

Totombole Jehowa l’Esambo Aso