Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ

Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’etatelu​—II

OMA lo etongelo k’onto la ntondo, Adama, polo ndo lo nyɔi kaki Yɔsɛfu y’ɔn’a Jakɔba, Etatelu mbɔsaka yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 2 369 l’ɔkɔndɔ w’anto. Totshapita 10 totate ndo avɛsa 9 wa lo tshapita 11, Eta 1:1–11:9 tele l’ɔkɔndɔ w’oma l’etongelo polo lo luudu l’etangelo la Babɛlɛ, takalembetshiyama lo Tshoto y’Etangelo ya mbala ketshi.a Sawo nɛ diayɔsɛdingola akambo w’ohomba w’oma l’etenyi k’Etatelo kotshikadi, wɛnya woho wakongaka Nzambi nde la Abarahama, Isaka, Jakoba ndo Yɔsɛfu.

ABARAHAMA AMBOKOMA ƆNGƐNYI WA NZAMBI

(Etatelu 11:10–23:20)

Ɛnɔnyi oko 350 l’ɔkɔngɔ Mvula k’Elola, pami kɛmɔtshi kaketawɔma le Nzambi lo yoho ya lânde akotɔ oma lo dioho diaki Shɛmɛ y’ɔn’a Nɔa. Lokombo lande ko Abarahama, l’ɔkɔngɔ diko wakayowɔlɛka Abarahama. Oma lo didjango diaki Nzambi, Abarahama akonɔ oma l’osomba wa Ura kala Kaladiya ndo akatokomaka ombidjashi wa lo mvudu y’apɛma lo nkɛtɛ yakalake Jehowa dia mbisha tokanula tande. Oma lo mbetawɔ ndo okitanyiya ande, Abarahama akayelamɛka onɛ “ongenyi a [Nzambi”].​—Jakoba 2:23.

Jehowa akalanya atshi wa kɔlɔ waki la Sɔdɔma ndo esomba wakasukana la wɔ, etena kele Lɔta nde l’anande wa wamato wakakokamɛ. Daka diaki Nzambi diakakotshama oma lo eotwelo k’ɔnaki Abarahama le Isaka. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, mbetawɔ kaki Abarahama kakadjama l’ohemba etena kakawotɛ Jehowa dia nde kimɔ ɔn’ande akɔ oko olambo. Abarahama aki suke dia kitanyiya koko ondjelo akoshimbe. Ndoko tamu dia Abarahama aki onto laki la mbetawɔ, ndo wakoshikikɛ ɔnɛ oma le kanula yande, mbayɔtshɔkwama wedja tshɛ wa la nkɛtɛ. Nyɔi ka wadɛnde la ngandji le Sara akasha Abarahama lonyangu efula.

Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:

12:1-3​—Etena kakɔna kakatatɛ sheke ya Abarahama monga la nɛmɔ, ndo l’edja ka ngande? Sheke yaki Jehowa nde l’Abarahama y’ɔnɛ “wedja tshe wa la kete wayotshokwama uma lu dikambu [di’Abarahama]” yakatatɛ monga la nɛmɔ etena kakatehɔ Abarahama Eyufarata dia nde tshɔ otsha la Kanana. Dikambo sɔ diakahombe salema lo Nisana 14, 1943 N.T.D.​—ɛnɔnyi 430 la ntondo k’ase Isariyele ndjotshungɔ oma l’Edjibito. (Etombelo 12:2, 6, 7, 40, 41) Sheke y’Abarahama ekɔ ‘sheke ya pondjo pondjo.’ Yɔ yekɔ la nɛmɔ polo l’etena kayɔtshɔkwama anto tshɛ wa la nkɛtɛ ndo kayolanyema atunyi tshɛ waki Nzambi.​—Etatelu 17:7; 1 Koreto 15:23-26.

15:13​—Etena kakɔna kakakotshama ɛnɔnyi 400 wakalakema dia tokanula t’Abarahama soyama? Etena k’asoyi asɔ kakatatɛ lo 1913 N.T.D. lam’akakome Isaka w’ɔna Abarahama l’ɛnɔnyi 5 ndo ‘wakawɔlɛ’ Ishamɛlɛ w’enondo ande laki l’ɛnɔnyi 19. (Etatelu 21:8-14; Ngalatiya 4:29) Ndo kakakomɛ etena kakatshungɔ ase Isariyɛlɛ oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito l’ɔnɔnyi 1513 N.T.D.

16:2​—Onde aki dimɛna le Sara dia nde mbisha Abarahama okambi ande a womoto Hangara oko wadi? Etshelo kakatshe Sara akɔtɔnɛka la mbekelo yakikɔ nshi shɔ, dia womoto l’ekomba akahombaka mbisha omɛnde oseka wakahombaka mbota lande. Etshelo ka tshuka ɔsɛngɛ kakatatɛ ntondo oma lo dioho dia Kɛna. L’ɔkɔngɔ diko, etshelo kɛsɔ kakayokomaka mbekelo ndo atɛmɔdi amɔtshi waki Jehowa wakayokiyela. (Etatelu 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Koko, Jehowa kombohɛ pondjo ɔlɛmbɛ ande w’oma k’etatelo dia pami monga la wadi ɔtɔi. (Etatelu 2:21, 22) Nɔa nde l’anande, wanɛ wakanyomoyolongola didjango dia ‘mbotanɛ ndo ndodja nkɛtɛ’ nto waki vɔ tshɛ onto l’onto la wadi ɔtɔi. (Etatelu 7:7; 9:1; 2 Petero 2:5) Ndo nto, ɔlɛmbɛ wa tshuka wadi ɔtɔi ɔsɔ wakayoshikikɛmaka nto oma le Yeso Kristo.​—Mateu 19:4-8; 1 Timote 3:2, 12.

19:8​—Onde komonga kɔlɔ le Lɔta dia mbisha ase Sɔdɔma anande wa wamato? Lo ndjela ɛlɛmbɛ waki lo lɛkɛ l’Ehotwelo ka Wonya, ɔnɛ lakalongolaka angɛndangɛnda akikɔ l’ɔkɛndɛ wa kokɛ anto wolongodinde lo luudu lande, oyadi kânga dikambo sɔ diakakokaka mbokonya lo nyɔi. Lɔta akayalɔngɔsɔla dia sala diui sɔ. La dihonga tshɛ nde akatombe otsha le olui w’anto, akadihe lokuke l’ɔkɔngɔ ande ndo akasembɔnɛ lawɔ ndamɛ. Nde akayokoma ndo lo mbasha anande wa wamato, ondo Lɔta akeye dia angɛndangɛnda ande waki atomami w’oma le Nzambi, ndo ondo nde akakanyiyaka ɔnɛ Nzambi mbeyaka kokɛ anande wa wamato oko woho wakandakokɛ Sara ka wadi ɔnango she l’Edjibito. (Etatelu 12:17-20) Lo mɛtɛ, oko wakayotshikitanaka akambo, Lɔta nde l’anande wa wamato wakashimbamɛ.

19:30-38​—Onde Jehowa akânya Lɔta lo woho wakandadjɔ wanu ko nde ndjota l’anande ahende wa wamato? Jehowa hetawɔ oyadi dieyanelo dia lam’asa anto w’otɔ kana wodjwelo wa wanu. (Akambu w’Asi Lewi 18:6, 7, 29; 1 Koreto 6:9, 10) Lɔta akanyangaka mɛtɛ l’ɔtɛ wa “akambu wa mindu” wakasalaka ase Sɔdɔma. (2 Petero 2:6-8) Woho ɔnɛ wakadjoya ana wa Lɔta shɛwɔ wanu mɛnyaka dia vɔ waki l’eshikikelo ɔnɛ nde hetawɔ dia mbeyana la wɔ naka nde ele wɔɔngɔ ki. Koko oko wakiwɔ angɛndangɛnda lo nkɛtɛ shɔ, vɔ wakɛnyi dia ɔsɔ mbaki yoho tshɔyi yakawakoke nama ɔlɔndji wa dioho dia nkumbo ka Lɔta. Ɔkɔndɔ akɔ wekɔ lo Bible dia tɛnya woho ɔnɛ wotɔ ase Mɔaba (oma lo tshimbo ya Mɔaba) ndo ase Amɔra (oma lo tshimbo ya Bɛnani) vɔ la ase Isariyele wakaye oma le Abarahama.

Wetshelo le So:

13:8, 9. Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakatshike Abarahama lo kɛnɛ kendana la woho wa shidiya ewanu! Ɔnkɔnɛ hatohombe pondjo shisha diokanelo dia ki diele lam’asaso l’ɔtɛ wa falanga, wa nango y’onto ndamɛ, kana wa lotamanya.

15:5, 6. Etena kakatatshundaka Abarahama ko nde atote ɔna, nde akatɛkɛta la Nzambi kande lo dikambo sɔ. Jehowa akalonge, ndo akolake. Etombelo akɔna wakonge? Abarahama ‘aki la mbetawɔ le Jehowa.’ Naka sho diholɛ Jehowa etema aso lo dɔmbɛlɔ, ndo mbetawɔ eshikikelo katoshande oma lo Bible, ndo monga l’okitanyiya otsha le nde, kete mbetawɔ kaso kayokeketshama.

15:16. Jehowa akayakimɛ di’aha mbela elombwelo kande le ase Amɔra (kana ase Kanana) l’edja ka nɔnga nyɛi. Lande na? Nɛ dia nde ekɔ Nzambi kele la solo dia lotutsha. Nde akakonge edja ndo elongamelo tshɛ k’ɔnɛ vɔ wayokadimɔ kamboshila. L’ɛnyɛlɔ ka Jehowa, sho pombaka monga la solo dia lotutsha.

18:23-33. Jehowa halanya anto tshɛ aha la sala otshikitanu. Nde kokɛka anto w’ɔlɔlɔ.

19:16. Lɔta “akatshimbatshimba,” ko andjelo wakotondja la wolo nde la nkumbo kande oma l’osomba wa Sɔdɔma. Sho mɛnyaka dia tekɔ la lomba naka tekɔ lo tetemala sala akambo la shamanya lam’akongɛso ekomelo k’andja ɔnɛ wa kɔlɔ.

19:26. Koka monga mɛtɛ dikambo di’enginya naka sho mbekola yimba kana kombola kɛnɛ kakatashile la mboka ɔkɔngɔ l’andja ɔnɛ!

JAKƆBA AYA L’ANA 12

(Etatelu 24:1–36:43)

Abarahama akatshukɛ ɔn’ande Isaka Rɛbɛka, womoto ɔnɛ laki la mbetawɔ le Jehowa. Nde akote diasa Esau nde la Jakɔba. Esau akɔnyɔla dihole diande di’ɔna enondo ko akasondja Jakɔba, ndo l’ɔkɔngɔ diko Jakɔba akayolongola ɔtshɔkɔ oma le shɛwɔ lo dihole di’enondo ande. Jakɔba akalawɔ otsha la Padana-Arama, lɛnɛ akandatotshukaka Lea nde la Rashɛlɛ ndo akalame dongalonga dia shɛwɔ yɛdikɔ y’ɛnɔnyi oko 20 la ntondo ka nde mumɔ la nkumbo kande oma lɛkɔ. Oma le Lea la Rashɛlɛ kâmɛ l’ekambi awɔ a wamato ehende, Jakɔba akayala l’ana w’apami 12 ndo ɔna womoto ɔtɔi. Jakɔba akalɔ la ondjelo ndo akatshɔkwama, ndo lokombo lande lakatshikitanyema ko lɔ koma Isariyɛlɛ.

Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:

28:12, 13​—“Lukati” lakɛnyi Jakɔba lo dɔ akikɔ la kitshimudi yakɔna? “Lukati” lɔsɔ lakafɔnaka ondo la kibandola kakasalema l’ave, akɛnyaka ɔnɛ diɔtɔnganelo diekɔ lam’asa nkɛtɛ l’olongo. Woho wakadɛka ndo wakaholɔka andjelo waki Nzambi akɛnya dia andjelo wakakambaka elimu ɛmɔtshi w’ohomba lam’asa Jehowa nde l’anto wanɛ wetawɔma le nde.​—Joani 1:51.

30:14, 15​—Lande na kakengɔnya Rashɛlɛ diaaso diaki lande dia tshɔ diemi la mandrangɔrɛ? Lo nshi y’edjedja enganga wakakambaka l’elowa wa mandrangɔrɛ dia kitshakitsha kandji ndo dia mbewɔ kana shidiya djumatshi. Wakataka nto dia mandrangɔrɛ ekɔ la dikoka dia mbisha onto mposa ka dieyanelo ndo dia fudia akoka w’onto wa mbota kana kimanyiya onto dia nde tshɔ diemi. (Limbu la Solomona 7:13) Kânga mbahashola Bible oyango wakatshutshuya Rashɛlɛ dia nde sala dikambo sɔ, ondo nde akafɔnya dia mandrangɔrɛ ayowokimanyiya dia nde tshɔ diemi ko komiya sɔnyi kaki lande ka womoto l’ekomba. Koko, dikambo sɔ diakasalema ɛnɔnyi ɛmɔtshi la ntondo ka Jehowa ‘dihola otema ande.’​—Etatelu 30:22-24.

Wetshelo le So:

25:23. Jehowa ekɔ la dikoka dia mbeya woho wokengami demba di’ɔna lahatotɔ, ndo dia kamba l’ewo kande k’akambo wahataye ko tasɔnyi la ntondo onto layondɔsɔna dikambo dia sangwelo diande. Koko, nde hakongɛ kɛnɛ kayoyokomɛ anto l’ekomelo.​—Hosea 12:3; Romo 9:10-12

25:32; 32:24-29. Okiyanu wa Jakɔba wendana la woho wa kondja lowandji l’ɔna enondo ndo woho wakandalɔ la ondjelo otsho w’otondo dia kondja ɔtshɔkɔ mɛnyaka dia nde mɛtɛ akɔsaka akambo w’ekila la nɛmɔ efula. Jehowa ambotosha akambo w’ekila efula, oko diɔtɔnganelo diele lam’asaso lande ndo ɔlɔngɔswamelo ande, olambo wa tshungo, Bible, ndo elongamelo ka Diolelo kele la so. Nyɛsɔ tɛnya dia tekɔ oko Jakɔba lo mbɔsa akambo asɔ la nɛmɔ.

34:1, 30. Jakɔba aki l’‘ɔhɛnyɔhɛnyɔ’ nɛ dia Dina akatatɛ mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wa lo wedja waki konangaka Jehowa. Sho pombaka sɔna angɛnyi aso la lomba tshɛ.

JEHOWA AMBƆTSHƆKƆLA YƆSƐFU L’EDJIBITO

(Etatelu 37:1–50:26)

Kandjema akatshutshuya ana wa Jakɔba dia vɔ sondja Yɔsɛfu ya kosɛwɔ lo fumbe. L’Edjibito, Yɔsɛfu akadjama lo lokanu nɛ dia nde akalame ɛlɛmbɛ wa lâdiko waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ la kɔlamelo tshɛ ndo la dihonga. L’edjedja ka wonya, wakayotondja oma lo lokanu dia nde tolembetshiya Farawɔ alɔ ande, wakɛnyaka dia ɛnɔnyi esambele wa dinela di’efula wayoyelana l’ɛnɔnyi esambele wa ndjala ka kasha. Yɔsɛfu akayokomaka l’etena kɛsɔ omboledi wakendaka mbo ya ndɛ l’Edjibito. Anango wakaye l’Edjibito dia ndjoyanga mbo ya ndɛ l’ɔtɛ wa ndjala kɛsɔ. Anto wa lo nkumbo kɛsɔ wakayosanganaka kâmɛ nto ndo wakayodjasɛ lo nkɛtɛ y’ɛtɛtɔ ya Ngoshena. La ntondo ka nyɔi kande Jakɔba akatshɔkɔla anande ndo akate prɔfɛsiya kɛmɔtshi kasha elongamelo ka shikaa k’ɛtshɔkɔ wakahombe ndjonga nshi efula otsha la ntondo. Demba dia Jakɔba diakɛmbama otsha lo nkɛtɛ ya Kanana dia tokundɛma. Etena kakavu Yɔsɛfu lam’akinde l’ɛnɔnyi 110, demba diande diakombama, l’ɔkɔngɔ diko diakɛmbama dia tokundɛma lo Nkɛtɛ ya Daka.​—Etumbelu 13:19.

Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:

43:32​—Lande na kaki ase Edjibito kombetawɔka dia ndɛ kâmɛ l’ase Hɛbɛru? Ondo kɛsɔ akakoke monga l’ɔtɛ wa lohetsho l’oma l’ɔtɛmwɛlɔ kana w’otako waki lawɔ wa lokoho la demba. Ndo nto ase Edjibito wakahetshaka anami wa dongalonga. (Etatelu 46:34) Lande na? Nɛ dia ondo anami wa dongalonga wakɔsamaka oko anto w’anyanya l’Edjibito. Kana lam’ele wodja w’Edjibito komonga l’ahole efula wa kamba dikambɔ, ase Edjibito wakahetshaka wanɛ wakayangaka ahole wa ndesha dongalonga diawɔ.

44:5​—Onde Yɔsɛfu mɛtɛ akakambaka la dikɔhɔ dia mbeya akambo woshami? Akɛnama dia dikɔhɔ dia paonyi ndo kɛnɛ kakatama lo dikambo dia diɔ aki yoho mɔtshi ya mayɛlɛ ya sala dikambo. Yɔsɛfu aki ɔtɛmɔdi wa kɔlamelo waki Jehowa. Nde kokamba la dikɔhɔ sɔ mɛtɛ dia mbishola akambo woshami nɛ dia Bendjamina kodiva mɛtɛ.

49:10​—Kakɔna kalembetshiya “danga dia diulelu” ndo “ukalimba a khum’ekanga”? Danga ekɔ tshenyi y’osongo yakimɛ nkumekanga lo lonya oko djembetelo ya lowandji. Okalemba wa nkumekanga ekɔ danga di’otale diɛnya wolo wele lande wa toma awui. Jakɔba akakambe ladiɔ dia mɛnya ɔnɛ lowandji ndo wolo wayoyala lo dioho dia Juda edja ndo lam’ayoya Shilo. Ɔnɛ lakaye oma lo dioho dia Juda ɔsɔ ko Yeso Kristo, ɔnɛ lele Jehowa akawosha kiti ka diolelo ka l’olongo. Kristo ekɔ la lowandji ndo la wolo wa nɔmbɔla.​—Osambu 2:8, 9; Isaya 55:4; Danyele 7:13, 14.

Wetshelo le So:

38:26. Juda akasale kɔlɔ lo woho wakandeyana la Tamara k’okilo ande lakavusha omɛnde. Koko, lam’akayeyamaka dia nde aya la diemi, la ndjakitshakitsha tshɛ Juda aketawɔ munga kande. Sho la wɔ pombaka monga suke dia mbetawɔka munga yaso.

39:9. Okadimwelo wakasha Yɔsɛfu wadiaki Pɔtifara akɛnyaka dia tokanyi tande takɔtɔnɛka la taki Nzambi lo dikambo dia lɔkɛwɔ ndo khum’otema kande kakalɔmbwama l’atɔndɔ waki Nzambi. Onde sho lawɔ hatokoke ndjâtshutshuya dia sala woho akɔ wâmɛ dia pama efula l’ewo k’akambo wa mɛtɛ?

41:14-16, 39, 40. Jehowa koka tshikitanya akambo l’ɔtɛ w’anto wawoka wɔma. Etena katokomɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ, ayonga dikambo dia lomba dia sho ndjaɛkɛ le Jehowa ndo tshikala la kɔlamelo le nde.

Vɔ waki la mbetawɔ ka shikaa

Abarahama, Isaka, Jakɔba, ndo Yɔsɛfu waki mɛtɛ apami wakokaka Nzambi wɔma ndo waki la mbetawɔ. Ɔkɔndɔ wa nsɛnɔ yawɔ, watanema lu dibuku di’Etatelu, keketshaka mbetawɔ yaso ndo toshaka wetshelo efula w’ohomba.

Wɛ kokaka kondja wetshelo efula oma l’ɛkɔndɔ ɛnɛ etena kalɔngɔsɔlayɛ ɔkɛndɛ wa wadielo wa Bible wa lomingu la lomingu wa lo Kalasa k’Olimu wa Teokrasi. Ɔsɛdingwelo w’akambo anɛ ayokimanyiya dia ndeka shihodia awui watama.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 15]

Abarahama aki pami kaki la mbetawɔ

[Osato wa lo lɛkɛ 15]

Jehowa akatshɔkɔla Yɔsɛfu

[Osato wa lo lɛkɛ 15]

Onto ɔlɔlɔ Lɔta nde la anande wa wamato wakakokamɛ

[Osato wa lo lɛkɛ 17]

Jakɔba akɔsaka akambo w’ekila la nɛmɔ. Onde ndo wɛ?