BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w04 7/1 lk. 13-18
  • Tetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi kasɛna

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Tetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi kasɛna
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2004
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Dikila mbɔsamaka oko okanga
  • Ɔkɛndɛ wele la nkum’otema kayɛ
  • Ambola w’oma le ambadi
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2004
  • Wembola oma le ambadi
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2000
  • Kanyui yaki Nzambi lo dikambo dia dikila
    Ngɛnangɛnaka la lɔsɛnɔ pondjo pondjo!—Kondja wahɔ oma lo wekelo wa Bible
  • Tangangɔ ta lo dikila ndo toho takambawɔ la dikila wonya w’epaso
    ‘Nyotshikale lo ngandji ka Nzambi’
Enda awui akina
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2004
w04 7/1 lk. 13-18

Tetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi kasɛna

‘Nyokadimɔ otsha le Nzambi kasɛna, ɔnɛ lakatonge olongo la nkɛtɛ, l’ashi a wake la diangɔ tshɛ diele lɔkɔ.’​—ETSHA 14:15.

1, 2. Lande na kele sunganaka dia sho mbetawɔ dia Jehowa ekɔ ‘Nzambi kasɛna’?

L’ƆKƆNGƆ w’ɔpɔstɔlɔ Paulo nde la Baranaba kɔnɔya pami kɛmɔtshi, Paulo akashikikɛ ase Lustɛra wakɛnyi dikambo sɔ ɔnɛ: “Ndu shu mbeli antu, wakatungama uku nyu. Shu tambunyela lukumu l’ololo, dia nyu nkadimo uma l’akambu ane w’anyanya utsha le [“Nzambi kasɛna,” NW] lakatungi ulungu la kete ndu ashi a wuki la diango tshe dieli loko.”​—Etsha 14:15.

2 Jehowa ekɔ mɛtɛ ‘Nzambi kasɛna,’ koko aha ekishi kaha la lɔsɛnɔ! (Jeremiya 10:10; 1 Tesalonika 1:9, 10) Jehowa ekɔ Kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ lande ndo la lɔsɛnɔ laso. “[Nde] ndame katushaka tshe lumu, luwi la diango tshe.” (Etsha 17:25) Nde nangaka dia sho ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ, oyadi la nshi nyɛ kana la lo nshi yayaye. Paulo akate nto dia Nzambi “kundjatshika aha la djimbitelu, ne dia ndi akâtshela ololo; akanyoloshiya mvula uma l’ulungu, la deku dia nfudia mbu ya nde, akalutsha etema anyu la mbu ya nde la ongenongeno.”​—Etsha 14:17.

3. Lande na kakokaso mbɛkama ɛlɔmbwɛlɔ katosha Nzambi?

3 Woho wayakiyanya Nzambi lo dikambo dia lɔsɛnɔ laso toshaka ɛkɔkɔ wa sho monga la wɛkamu lo ɛlɔmbwɛlɔ kande. (Osambu 147:8; Mateu 5:45) Anto amɔtshi mbeyaka tona mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kande, naka vɔ hawoshihodisha dimɛna didjango dimɔtshi diele lo Bible kana lam’ɛnawɔ dia tɔ mbasekɛka akambo amɔtshi. Koko, mɛnamaka dia mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa ekɔ dikambo dia lomba. Ɛnyɛlɔ: Kânga naka ose Isariyɛlɛ koshihodiaka ɔlɛmbɛ wakashimbaka dia munanda odo, nde akakondjaka wahɔ lo kitanyiya ɔlɛmbɛ akɔ. Ntondotondo, okitanyiya ande akahombe mbosukanya le Nzambi kasɛna; ka hende, vɔ wakahombaka mbokimanyiya dia nde mbewɔ waa hemɔ.​—Akambu w’Asi Lewi 5:2; 11:24.

4, 5. (a) La ntondo ka tena di’Akristo, ɛlɔmbwɛlɔ kakɔna kakasha Jehowa lo kɛnɛ kendana la dikila? (b) Ngande weyaso dia ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi lo kɛnɛ kendana la dikila mendanaka l’Akristo?

4 Ekɔ woho akɔ wâmɛ lo kɛnɛ kendana l’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi lo dikambo dia dikila. Nde akatɛ Nɔa dia anto hawohombe ndɛ kana nnɔ dikila. L’ɔkɔngɔ diko, Nzambi akayɛnyaka l’Ɛlɛmbɛ dia paka l’elambwelo mbakawahombaka kamba la dikila dikambo di’edimanyielo ka pɛkato. Oma lo wadjango asɔ, Nzambi aki lo mbika etshina lo woho wayondoyokamba la dikila lo yoho yoleki dimɛna, mbut’ate shimbɛ nsɛnɔ y’anto l’ekimanyielo k’olambo wa tshungo waki Yeso. (Heberu 9:14) Eelo, ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi mɛnyaka woho wayakiyanyande dikambo dia lɔsɛnɔ laso ndo di’ɔlɔlɔ aso. Lo kɛnɛ kendana la Etatelu 9:4, Adam Clarke nomb’ewo kɛmɔtshi k’akambo wa lo Bible ka lo ntambe ka 19, akafunde ate: “Akristo wekɔ lo tetemala nɛmiya didjango diakawasha [Nɔa] . . . Lo ɛlɛmbɛ olêlo wa dikila akasekɛma, nɛ dia diɔ diakakotolaka yambalo y’anto oya lo dikila diakahombe mbitshɔma dikambo dia pɛkato y’andja; ndo lo ndjela Evanjiliɔ diɔ tâkandiahombe ndɛma, nɛ dia diɔ diaki didjidji dia dikila diakahombe mbitshɔma dikambo dia pɛkato.”

5 Ondo nomb’ewo kɛsɔ akatɛkɛtaka dikambo dia lokumu l’ɔlɔlɔ lakendanaka la Yeso. Dui sɔ diakendanaka nto la woho wakatome Nzambi Ɔnande dia nde ndjovɔ dikambo diaso ndo ndjotshola dikila diande dia sho kondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Mateu 20:28; Joani 3:16; Romo 5:8, 9) Kɔmatɛrɛ kaki nomb’ewo kɛsɔ mendanaka nto la didjango diakawadjɛ ambeki waki Kristo dia tona dikila.

6. Ɛlɔmbwɛlɔ kakɔna kakawasha Akristo lo kɛnɛ kendana la dikila ndo lande na?

6 Sho mbeyaka dia Nzambi akasha ase Isariyɛlɛ nkama y’ɛlɛmbɛ. L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso, ambeki ande komonga l’ɔkɛndɛ wa tetemala ndjela ɛlɛmbɛ ɛsɔ tshɛ. (Romo 7:4, 6; Kolosai 2:13, 14, 17; Heberu 8:6, 13) Koko, l’ɔkɔngɔ diko wombola ɔmɔtshi wendana la didjango dimɔtshi di’ohomba efula wakayonyiyamaka, vɔ wakendanaka la wahemelo w’ohekele. Onde anto waki komonga ase Juda wakalangaka kondja wahɔ oma lo dikila diaki Kristo wakahombe mbahema ohekele dia mɛnya dia vɔ weke l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ? L’ɔnɔnyi 49 lo tena diaso nɛ (T.D.), olui walɔmbɔla w’Akristo wakakandola dikambo sɔ. (Etsha, tshapita 15) L’ekimanyielo ka nyuma ka Nzambi, apɔstɔlɔ la dikumanyi, wakate dia didjango diendana la wahemelo w’ohekele diakakomɛ kâmɛ la Ɛlɛmbɛ. Koko, ekɔ akambo amɔtshi wakalɔmbaka Nzambi wakahombe Akristo tetemala mbakitanyiya. Lo mukanda awɔ otsha le tshumanelo, olui walɔmbɔla wakafunde vɔ ate: “Ne dia ndu [n]yuma k’[ekila] ndu shu takakani shati: Kema ololo shu nyukitshiya wutshu a wuki, wuleki akambu weli uhumba. Nyoseke diango diakawalambula dikishi, dikila, nyama yakawahini lu kingu, la munanyi. Naka nyambuyakimela lu akambu aso, nyu [nyayɔngɔna].”​—Etsha 15:28, 29.

7. Onde ekɔ ohomba le Akristo dia ‘tona dikila’?

7 Lo yoho yokɛma hwe, olui walɔmbɔla wakɛnyi dia ‘otonelo wa dikila’ aki ohomba efula oko tona awui wa mindo wa dieyanelo ndo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Kɛsɔ mɛnyaka dia otonelo wa dikila aki dui di’ohomba efula. Akristo watɛmɔla dikishi kana wasala monanyi ko hawoyatshumoya hawokoke ‘kita diolelo diaki Nzambi’; “sangu diawo diayuyala . . . nyoi ka hendi.” (1 Koreto 6:9, 10; Enyelo 21:8; 22:15) Tende otshikitanu: Mɔnyɔla ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi kendana la ekila kele la dikila dia lɔsɛnɔ koka konya onto lo nyɔi ka pondjo. Mɛnya dilɛmiɛlɔ l’olambo waki Yeso koka ntɔla onto otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo.

8. Kakɔna kɛnya di’Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakayele ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi lo kɛnɛ kendana la dikila?

8 Ngande wakashihodia Akristo wa lo ntambe ka ntondo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi kendana la dikila ndo akawasale? Tohɔ kɛnɛ kakate Clarke ɔnɛ: “Lo Ndjela Evanjiliɔ dikila tâkandiahombamaka ndɛma, nɛ dia diɔ diaki didjidji dia dikila diakatshɔma dikambo dia pɛkato.” Ɔkɔndɔ w’ana w’anto mɛnyaka dia ɔsɔ aki dikambo di’ohomba efula le Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakɔsaka dikambo sɔ la nɛmɔ efula. Tertullien akafunde ate: “L’asɛkɛ wa tɔkɛnyɔ, anto amɔtshi ɛnyɛlɔ oko wanɛ wakɔsaka dikila di’andjakanyi waki oma la ndjakema . . . ko vɔ ntshɔ la diɔ dia todinɔ l’oyango wa ndjakɔnɔya oma lo hemɔ kawɔ k’ekunyɛ.” Otshikitanyi la apanganu wakalɛka dikila, Tertullien akate di’Akristo “kombidjaka kânga dikila dia waa nyama lo diangɔ diawɔ dia ndɛ . . . Dia pemba Akristo shawɔ budɛ yosadiwɔ la dikila. Lo mɛtɛ, oko weyayɛ, aki dikambo dia kɔlɔ le wɔ dia ndɛ dikila.” Eelo, Akristo waketawɔka kânga nyɔi lo dihole dia ndɛ dikila. Ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi aki dikambo di’ohomba efula le wɔ.

9. Lâdiko wa ndɛ dikila, tona dikila akendanaka nto la dikambo diakɔna?

9 Anto amɔtshi mbeyaka fɔnya dia olui walɔmbɔla wakate paka dia Akristo tâkawahombe ndɛ kana nnɔ dikila dia dikila kana ndɛ nyama y’esena kana diangɔ dia ndɛ diɔsɔhanyemi la dikila. Lo mɛtɛ, vɔ waki ɔlɛmbɛ wa ntondo w’ohomba wakasha Nzambi Nɔa. Ndo didjango diaki apɔstɔlɔ diakɛnyaka di’Akristo ‘wakahombaka tona nyama y’esena’ mbut’ate nyama yele la dikila l’etei. (Etatelu 9:3, 4; Etsha 21:25) Koko, Akristo wa lo ntambe ka ntondo, wakeyaka dia awui efula wakalɔmbamaka lo dikambo sɔ. Mbala mɔtshi anto wakalɛka kana nɔka dikila dia ndjasakɛ. Tertullien akate dia lo welo wakawadjaka dia kɔnɔya hemɔ k’ekunyɛ, apanganu amɔtshi wakanɔka dikila diâkahɛtahɛta. Ndo aki toho tokina takakambaka anto la dikila, ɛnyɛlɔ dia kɔnɔya hemɔ kɛmɔtshi kana dia ndowanya yônge ya demba. Omalɔkɔ, le Akristo, otonelo wa dikila akɛnyaka nto dia takawahombaka kamba la dikila kânga l’ɛkɔkɔ wendana l’“esakelo.” Vɔ wakatetemala nama didjango sɔ oyadi kânga dui sɔ diakadjaka lɔsɛnɔ lawɔ lo wâle.

Dikila mbɔsamaka oko okanga

10. Naa toho tɔmɔtshi takamba aseka enganga la dikila, ndo kɛsɔ munyiyaka wembola akɔna?

10 L’Ahole efula anto wɔsaka dikila oko okanga. Woho wa ntondo wakawakaloyaka dikila aki diɔsa oma le onto ɔmɔtshi lokimwe, ko vɔ diomba ko vɔ ndjodisha ɔkɔnyi ɔmɔtshi, ɛnyɛlɔ oko wanɛ wakatohomɔka lo ta. L’ɔkɔngɔ diko, anyangiyangi wamboyeka dia kakitolaka tangangɔ ta ntondo takenga dikila, mbut’ate plasma, globules rouges, globules blancs, ndo plaquettes. Lo kamba la tangangɔ tɔsɔ l’okaloyelo wa dikila, enganga kokaka disha ɛkɔnyi efula, ɛnyɛlɔ vɔ koka mbɔsa plasma ko mbisha onto lambohomɔ mpota, ko globules rouges vɔ mbisha ɔkɔnyi okina. Eyangelo ekina wa lâdiko wakɛnya dia oma lo yangɔ mɔtshi yoye oma lo dikila, vɔ koka nyomotondja nto tangangɔ tokina takokawɔ mbisha ɛkɔnyi efula. Aseka enganga wekɔ lo tetemala la mbidja welo dia tondja tangangɔ efula oma lo dikila ndo vɔ wekɔ lo mbuta dia wambotondja tangangɔ efula t’eyoyo tendana la dikila. Ngande wakoka sala Okristo lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la tangangɔ tɔsami oma lo dikila? Nde akayashikikɛ dia tona pondjo okaloyelo wa dikila, koko munganga ande ambokeketsha dia mbetawɔ dia vɔ mbodja yangangɔ mɔtshi yɔsami oma lo dikila mbala mɔtshi globules rouges. Kana osakelo ɔmɔtshi wahombande nongola mbeyaka nɔmba dia vɔ mbodja tangangɔ tɔmɔtshi tɔsami oma lo plasma, globules rouges, globules blancs, ndo plaquettes. Ngande wakoka okambi waki Nzambi sala la ntondo k’akambo asɔ eya dia dikila ekɔ ekila ndo ɔnɛ dikila diaki Kristo diekɔ dikila diashimbɛ nsɛnɔ y’anto lo yoho yoleki?

11. L’awui w’osakelo, kiongamu yakɔna yokongaka l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo kɛnɛ kendana la dikila?

11 Aya ɛnɔnyi akumi wele Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mɛnya hwe kiongamu yawɔ lo dikambo sɔ. Ɛnyɛlɔ, vɔ wakatomɛ jurunalɛ mɔtshi sawo dimɔtshi diendana l’awui wa dikila (The Journal of the American Medical Association, ya Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ɔtɔi 27, 1981; diakafundama nto lo biukubuku Comment le sang peut-il vous sauver la vie? lɛkɛ 27-29).a Sawo sɔ diakashile awui w’oma lo dibuku di’Etatelu, di’Akambu w’Asi Lewi ndo di’Etsha. Diɔ diakataka ɔnɛ: “Kânga mbele aha la dikambo di’awui wendana l’osakelo mbakafundama avɛsa asɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbɔsaka dia avɛsa asɔ tonaka okaloyelo wa dikila kana okambelo wa la globules rouges, plasma, globules blancs, ndo plaquettes.” Lo dibuku (Emergency Care), l’ɛse k’ɔtɛ a dui wata ɔnɛ: “Yoho Yokengami Dikila,” sho tanaka ɛtɛkɛta ɛnɛ wata ɔnɛ: “Dikila kengama la tangangɔ efula, oko: plasma, globules rouges, globules blancs ndo plaquettes.” Ɔnkɔnɛ, lo yoho yɔtɔnɛ l’aseka enganga, Ɛmɛnyi wa Jehowa tonaka okaloyelo tshɛ wa dikila kana wa tangangɔ tɔnɛi takenga dikila, mbut’ate plasma, globules rouges, globules blancs ndo plaquettes.

12. (a) Kakɔna kakalembetshiyama lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la tangangɔ tɔsami oma lo tangangɔ tɔnɛi takenga dikila? (b) Lende akokaso tana awui akina efula lo dikambo sɔ?

12 Sawo dimɔtshi diendana l’awui w’aseka enganga tetemalaka la mbuta ɔnɛ: “Dietawɔ diele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa diendana l’ɔtɛmwɛlɔ hate ɔnɛ paka tona okambelo wa la tangangɔ tele oko: albumine, immunoglobulines, ndo ndjakokɛ oma lo hemɔ ka hémophilie. Ɔmɛnyi wa Jehowa tshɛ la dia mbɔsa yɛdikɔ ndamɛ dia kana nde ayetawɔ diangɔ sɔ kana ayoditona.” Tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1981, anto wokamba la tangangɔ efula (tɔsami oma lo tangangɔ tɔnɛi takenga dikila) l’awui w’osakelo. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’Esambele 1, 2000, yekɔ l’awui w’ohomba efula lo sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wembola w’oma le Ambadi” diele lo lɛkɛ 30-32. Sawo sɔ diekɔ l’awui efula ndo la tokanyi t’ohomba ndo wɛ ayɛna dia kɛnɛ kakatama lo sawo diakɔ mbɔtɔnɛka l’awui wakafundama l’ɔnɔnyi 1981.

Ɔkɛndɛ wele la nkum’otema kayɛ

13, 14. (a) Kakɔna kelɛwɔ ɔnɛ nkum’otema ndo ngande wendanatɔ la dikambo dia dikila? (b) Didjango diakɔna diakasha Nzambi ase Isariyɛlɛ lo kɛnɛ kendana la ndɛ nyama ndo wembola akɔna wele ondo wakambɔma?

13 Awui asɔ nɔmbɔka dia onto l’onto kamba la nkum’otema kande etena kɔsande tɛdikɔ. Lande na? Akristo mɛnaka ohomba wa ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, koko l’awui amɔtshi onto l’onto la dia mbɔsa yɛdikɔ ndamɛ ndo dikambo sɔ mendanaka la nkum’otema k’onto. Nkum’otema ekɔ dikoka diotɔ l’onto dia mbɛdika akambo ko l’ɔkɔngɔ nde mbɔsa tɛdikɔ mbala efula tɛdikɔ tɔsɔ mendanaka la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. (Romo 2:14, 15) Koko, nkum’etema y’anto tshikitana.b Bible mbutaka dia anto amɔtshi wekɔ la ‘nkum’otema kele wɔdu,’ ndo akina wekɔ la nkum’etema yele wolo. (1 Koreto 8:12) Akristo efula wotshikitanyi wambosala ehamelo lo mbeka ele lolango laki Nzambi kana yoho yande ya kana yimba ndo lo woho wa kamba la kanyi yaki Nzambi etena kɔsawɔ tɛdikɔ. Sho koka mɛnya dikambo sɔ lo mbisha ɛnyɛlɔ kaki ase Juda la olelo wa nyama.

14 Bible mbutaka hwe dia onto lakitanyiya Nzambi hahombe ndɛ nyama yahawasedisha dikila. Didjango sɔ diaki mɛtɛ ohomba efula nɛ dia oyadi lo dikambo dia wanyandja, lam’akalɛka asɔlayi w’ase Isariyɛlɛ nyama yahawasedisha dikila, vɔ waki l’onongo wa woke kana la pɛkato. (Euhwelu k’Elembe 12:15, 16; 1 Samuele 14:31-35) Koko, ondo wembola efula wakatombe. Etena kakadiakaka ose Isariyɛlɛ ɔkɔkɔ, esadi wa ngande wakandahombaka sedia dikila diatɔ? Onde akahombaka pembola mpoo ka nyama dia sedia dikila? Onde aki ohomba le nde dia mbedja ekolo w’ɔkɔkɔ akɔ l’olongo ko ɔtɛ oya lo nkɛtɛ? Lo edja ka ngande? Ko akandahombaka sala la ngɔmbɛ ka woke? Kânga l’ɔkɔngɔ wa sedia dikila, yema ya dikila mɔtshi yakatshikalaka lo nyama. Onde nde akakokaka ndɛ nyama kɛsɔ? Onto akɔna lakahombe mbɔsa yɛdikɔ?

15. Ngande wakasalaka ase Juda amɔtshi lo kɛnɛ kendana l’olelo wa nyama, ko ɛlɔmbwɛlɔ kakɔna kakawasha Nzambi?

15 Ohokanyiya kɛnɛ kakahombe ose Juda ɔmɔtshi lele l’ohetoheto sala la ntondo ka wembola wa ngasɔ. Nde akakokaka mbuta dia yoho yoleki dimɛna ya ndjakokɛ aki mbewɔ nyama yakawasondjaka lo lobingu oko wakakokaka ose Juda okina tona nyama kakawalambola ekishi. Ase Juda akina wakakokaka ndɛ nyama paka l’ɔkɔngɔ wa vɔ ndjela mbekelo kendana l’otondjelo wa dikila.c (Mateu 23:23, 24) Akanyiyayɛ lo toho totshikitanyi takasalaka ase Juda tɔsɔ na? Ndo nto, lam’ele Nzambi kɔnɔmbaka ase Juda dia vɔ sala awui wɔtɛkɛtami la diko ango, onde otonga ɔlɔlɔ le ase Juda dia tomɛ olui awɔ w’embetsha lokema la wembola lo kiambokambo tshɛ? Kânga mbele l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda anto efula waki la mbekelo kɛsɔ, tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbeya dia Jehowa kɔnɔmba atɛmɔdi wa mɛtɛ dia kamba la tɛdikɔ tendana la dikila lo yoho shɔ. Nzambi akasha ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa lo kɛnɛ kendana l’odiakelo wa nyama yaki pudipudi ndo otshulwelo wa dikila diayɔ, koko nde kokotsha awui akina lâdiko.​—Joani 8:32.

16. Lande na kakoka Akristo monga la tokanyi totshikitanyi lo kɛnɛ kendana la wetawelo w’okanga ɔmɔtshi wosalemi oma lo yangɔ mɔtshi ya tshitshɛ yakenga dikila?

16 Oko wofundamidiɔ l’odingɔ 11 ndo 12, Ɛmɛnyi wa Jehowa tonaka wodjelo wa dikila kana wa diangɔ nɛi diakenga dikila, mbut’ate plasma, globules rouges, globules blancs, ndo plaquettes. Ko kayotota dikambo dia tangangɔ ta totshitshɛ tɔsama oma lo diangɔ nɛi diakenga dikila sɔ, oko sérum yalama demba oma lo waa mikrɔbɛ dia ndɔshana la hemɔ kana dia ndɔshana la lɔlɛngɔ l’olui? Lo kɛnɛ kendana la tangangɔ ta totshitshɛ efula tɔsɔ, anto amɔtshi mbeyaka mbuta dia tɔ taya bu nto dikila ndo ɔnɛ hatendana la didjango diata dia ‘tona dikila.’ (Etsha 15:29; 21:25) Ɔsɔ ekɔ ɔkɛndɛ awɔ vɔamɛmɛ. Nkum’otema k’Akristo akina mbatshutshuyaka dia vɔ tona yangɔ tshɛ yoye oma lo dikila (dia nyama kana di’onto), mbidja ndo tangangɔ ta totshitshɛ efula toye oma l’ɛngɔ kɛmɔtshi kakenga dikila.d Akina mbeyaka mbetawɔ vɔ mbaka tɛdi yele la waa vitaminɛ ya plasma dia ndɔshana la hemɔ kana dia ndɔshana la lɔlɛngɔ l’olui, koko vɔ mbeyaka tona tangangɔ tokina tɔsami oma lo tangangɔ tɔnɛi takenga dikina. Ndo nto, ekɔ ekanga ɛmɔtshi wɔsami oma lo yangangɔ mɔtshi l’atei wa tangangɔ tɔnɛi takenga dikila, mbeyaka monga woho wâmɛ la tshondo yakɔ ya yangangɔ yakenga dikila ndo vɔ kambaka la yangɔ yakɔ shɔ olimu wa sukɛ demba, diakɔ diele Akristo efula hawɔngɛnangɛna mbɔsa okanga ɔsɔ.

17. (a) Ngande wakoka nkum’otema kaso tokimanyiya etena kahomanaso l’akambo wendana la tangangɔ tɔsami oma lo dikila? (b) Lande na kele tɛdikɔ tɔsama lo dikambo sɔ tekɔ ohomba efula?

17 Kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia nkum’otema ekɔ ohomba efula etena kɔsaso tɛdikɔ ta ngasɔ. Nna dia ntondo ele mbeka kɛnɛ kata Ɔtɛkɛta waki Nzambi ndo nyanga woho wa mbɔtɔnganyiya nkum’otema kaso la kɛnɛ katatɔ. Dui sɔ diayokokimanyiya dia wɛ mbɔsa yɛdikɔ yɔtɔnɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi lo dihole dia nɔmba di’onto okina kɔsɛ yɛdikɔ. (Osambu 25:4, 5) Lo kɛnɛ kendana la mbetawɔ mbɔsa tangangɔ tɔsami oma lo dikila, anto amɔtshi mbutaka ɔnɛ: ‘Ekɔ dikambo diambendana la nkum’otema, lâsɔ diɔ kema ohomba efula.’ Ɔsɔ ekɔ ekanelo ka kɔlɔ. Ɔnkɔnɛ aha naka dikambo dimɔtshi diendana la nkum’otema, kete lâsɔ diɔ bu ohomba efula. Tɛdikɔ taso koka monga l’etombelo wa weke efula. Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele tɔ koka monga la shɛngiya le anto akina wele nkum’otema kawɔ tshikitana la kaso. Dikambo sɔ mɛnamaka lo dako diakasha Paulo diendana la nyama yakawalambolaka dikishi ko l’ɔkɔngɔ vɔ ndjoyisondja lo lobingu. Akristo pombaka ndjakiyanya di’aha vɔ ‘pomuya nkum’otema yaki wanɛ wele wɔdu.’ Naka nde takanya akina, kete nde koka ‘ndanya ɔnango lele Kristo akavu dikambo diande’ ndo kete nde ambosalɛ Kristo pɛkato. Omalɔkɔ, kânga mbele tɛdikɔ tendana la tangangɔ tɔsami oma lo dikila tekɔ tɛdikɔ tendana l’onto ndamɛ, tɛdikɔ tɔsɔ pombaka mbɔsama la nɛmɔ di’efula.​—1 Koreto 8:8, 11-13; 10:25-31.

18. Ngande wakoka Okristo mbewɔ konya nkum’otema kande lonyu etena kɔsande tɛdikɔ lo kɛnɛ kendana la dikila?

18 Dikambo dikina diahombaso sɛdingola mbikaka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa tɛdikɔ takokaso mbɔsa lo kɛnɛ kendana la dikila. Dikambo sɔ ko etombelo wakoka monga la yɛdikɔ yakokayɛ mbɔsa. Naka wɔsɛlɔ wa tangangɔ ta totshitshɛ t’oma lo dikila ayofukutanya nkum’otema kayɛ kambetshama oma lo Bible, kete hokamɛ kɛnɛ kakotɛtɔ. Wɛ hahombe tona kɛnɛ kakotɛ nkum’otema kayɛ nɛ dia onto ɔmɔtshi ambokotɛ ɔnɛ: “Kema kɔlɔ wɛ kamba la tangangɔ tɔsɔ; kana ambokotɛ ɔnɛ anto efula wekɔ lo kamba latɔ.” Ohɔ dia ɛlɔ kɛnɛ miliyɔ y’anto hawodje yimba lo kɛnɛ kawatɛ nkum’otema kawɔ ndo tɔ kambokoma lonyu ndo anto asɔ wokoma lo mbuta kashi kana sala akambo akina wa kɔlɔ aha la monga kânga la yema ya lonyangu tshitshɛ. Akristo la dia mbewɔ dionga sɔ.​—2 Samuele 24:10; 1 Timote 4:1, 2. 

19. Etena kɔsaso tɛdikɔ tendana l’awui wa dikila, kakɔna kahombaso mbohɔka?

19 Otsha l’ɛtɛkɛta atɔ w’ekomelo, okadimwelo ɔsɔ wakafundama nto lo lɛkɛ 30-32 mbutaka ɔnɛ: “Onde yoho nyɛ yele onto l’onto kokaka mbɔsa yɛdikɔ lo ndjela nkum’otema kande mɛnyaka dia dikambo sɔ bu ohomba efula oka? Kema. Diɔ diekɔ ohomba efula.” Diɔ diekɔ ohomba efula nɛ dia diɔ mendanaka la diɔtɔnganelo diayɛ la ‘Nzambi kasɛna.’ Paka diɔtɔnganelo sɔ mbakoka kɔtɔla otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo, lele l’etshina lo nkudu ka shimbɛ nsɛnɔ kele la dikila diakatshola Yeso. Tɔshi dikila la nɛmɔ di’efula l’ɔtɛ wa kɛnɛ kayanga sala Nzambi l’ekimanyielo kadiɔ, mbut’ate shimbɛ nsɛnɔ y’anto. Paulo akafunde ate: ‘Nyu komonga l’elongamelo ndo komonga la Nzambi l’andja ɔnɛ. Kele kakianɛ, nyu wanɛ waki etale le Kristo Yeso, nyambosukana oma lo dikila dia Kristo.’​—Efeso 2:12, 13.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

a Akafundama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.

b L’etena kɛmɔtshi ka lânde, Paulo nde l’Akristo akina anɛi wakatshu lo tɛmpɛlɔ toyaɛdia lo ndjela mbekelo y’ashidi. L’etena kɛsɔ k’anto waya bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ, koko Paulo akadisale lo ndjela dako diakawosha dikumanyi dia la Jerusalɛma. (Etsha 21:23-25) Koko, Akristo amɔtshi wakakoke mbuta di’otonga vɔ, tshike totowokoka sala dikambo sɔ. Dikambo sɔ mɛnyaka dia lo nshi shɔ Akristo waki la nkum’etema yotshikitanyi ndo ɛlɔ kɛnɛ dui sɔ diekɔ ngasɔ.

c Encyclopaedia Judaica tɛkɛtaka dikambo di’“ɛlɛmbɛ wa wolo ndo di’awui efula” wendana la nyama ya pudipudi. Yɔ yaki l’awui waketawɔmaka oma l’ɛlɛmbɛ w’ase Juda, ɛlɛmbɛ wakɛnyaka edja ka ngande kakahombe nyama tshikala l’ashi, lɛhɔ la woho akɔna lakawahombe mbidja ndo tena dingana diakawahombe kiɔtsha ashi a tshitshi.

d Mbala efula diangɔ dimɔtshi diadjawɔ lo waa tɛdi mɔtshi ekɔ ɔsɔhanyelo wa diangɔ dimɔtshi diele hɔsami oma lo dikila. Koko, tena dimɔtshi tɛdi shɔ mongaka la tangangɔ tɔmɔtshi tɔsami oma lo diangɔ diakenga dikila, ɛnyɛlɔ oko albumine.​—Enda “Wembola w’oma le Ambadi” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Dikumi 1, 1994.

Onde wɛ akohɔ?

• Didjango diakɔna diakasha Nzambi Nɔa, ase Isariyɛlɛ ndo Akristo lo kɛnɛ kendana la dikila?

• Lo kɛnɛ kendana la dikila, ɛngɔ kakɔna katona Ɛmɛnyi wa Jehowa la wolo tshɛ?

• Lo yoho yakɔna yele okambelo wa la tangangɔ tɔsami oma lo diangɔ nɛi diakenga dikila ekɔ dikambo diendana la nkum’otema k’onto ndamɛmɛ ndo dui sɔ ediɔ halembetshiya na?

• Lam’ɔsaso tɛdikɔ, lande na kahombaso nama diɔtɔnganelo diaso la Nzambi lo yimba?

[Tablo ka lo lɛkɛ 16]

(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)

KANYI YA SHIKAA YELE LASO DIKAMBO DIA DIKILA

DIKILA TSHƐ

HADIETAWƆMA

Globules rouges

Globules blancs

Plaquettes

Plasma

OKRISTO LA DIA MBƆSA YƐDIKƆ

Tangangɔ t’oma lo globules rouges

Tangangɔ t’oma lo globules blancs

Tangangɔ t’oma lo plaquettes

Tangangɔ t’oma lo plasma

[Osato wa lo lɛkɛ 20]

Olui walɔmbɔla wakate dia Akristo pombaka ‘tona dikila’

[Osato wa lo lɛkɛ 20]

Hokamɛ kɛnɛ kakotɛ nkum’otema kayɛ naka wɛ ekɔ lo nanga mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi yendana la tangangɔ tɔsami oma lo dikila

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto