Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’Embadi
NGANDE wasala Jehowa etena kawoka ekambi ande ɔkɔngɔ ndo katatɛwɔ tɛmɔla tonzambizambi ta kashi? Kakɔna kayotota naka vɔ tetemala la tona mbokitanyiya ndo mbɔlɔmbaka ekimanyielo paka etena kewɔ lo pâ? Onde Jehowa mbalɔngɔsɔlɛka mboka ka vɔ shimbamɛ kânga lo etena kɛsɔ? Dibuku di’Embadi kadimolaka lo ambola asɔ ndo lo ambola akina w’ohomba. Diakashidiyama la fundama oma le ɔprɔfɛta Samuele oya lo 1100 la ntondo ka tena diaso (N.T.D.), ndo diɔ diekɔ l’akambo wakasalema l’edja k’ɛnɔnyi 330, mbut’ate tatɛ oma lo nyɔi ka Jashua polo lo wahemelo wa nkumekanga ka ntondo k’Isariyɛlɛ l’okudi.
Oko wediɔ etenyi kɛmɔtshi k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wele la nkudu, kana losango laki Nzambi, dibuku di’Embadi diekɔ ohomba efula le so. (Heberu 4:12) Ɛkɔndɔ wakeketsha wele lɔkɔ toshaka eokelo k’ɔlɔlɔ lo dikambo dia lonto laki Nzambi. Wetshelo wakondjaso oma lɔkɔ keketshaka mbetawɔ kaso ndo tokimanyiyaka dia kukutɛ ‘lɔsɛnɔ la pondjo,’ mbut’ate lɔsɛnɔ la pondjo l’andja w’oyoyo wakalake Nzambi. (1 Timote 6:12, 19; 2 Petero 3:13) Etsha wa panda wakasale Jehowa dikambo di’ekambi ande ekɔ didjidji dia otshungwelo wa woke wayosalema oma le Ɔnande, Yeso Kristo, lo nshi yayaye.
LANDE NA KAKI OHOMBA W’EMBADI?
L’ɔkɔngɔ wa nkumi ya dikanga ya lo nkɛtɛ ya Kanana nɛndjama lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jashua, waoho w’ase Isariyɛlɛ wakakite sango diawɔ ndo wakɔshi wodja. Koko, ase Isariyɛlɛ kotondoya dia mbitshanya anto wakadjasɛka lo wodja. Woho wakiwɔ komonga l’akoka wa sala dikambo sɔ aki wâle wa mɛtɛ le ase Isariyɛlɛ.
Lɔlɔnga lakayotɔka l’ɔkɔngɔ wa nshi ya Jashua ‘kombeya Jehowa kana akambo wakandatshela Isariyɛlɛ.’ (Embadi 2:10) Ndo nto, anto wakatatɛ tshukana l’ase Kanana ndo wakamɛ kambɛ tonzambizambi tawɔ olimu. Diakɔ diakakimɔ Jehowa ase Isariyɛlɛ l’anya w’atunyi awɔ. Koko etena kakakome dihɛnyɔdi wolo, ana w’ase Isariyɛlɛ wakalelɛ Nzambi ka mɛtɛ dia mbakimanyiya. L’atei w’ekakatanu ɛsɔ wendana la ɔtɛmwɛlɔ, la wodjaselo w’anto lo tshunda, ndo l’awui wa pɔlitikɛ mbakatondja Jehowa ɔlɔndji w’embadi dia shimbɛ ekambi ande oma l’anya w’atunyi awɔ.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
1:2, 4—Lande na kele Juda akasɔnama oko dioho dia ntondo diakahombe mbɔsa ɛtshi katɔ ka nkɛtɛ? Lo mɛtɛ, dioho dia Rubɛna, ɔna Jakɔbɔ l’enondo mbakahombe kondja diɛsɛ sɔ. Koko, lo prɔfɛsiya kakandasha lo mbeto ka nyɔi, Jakɔbɔ akate dia Rubɛna heta la ntondo nɛ dia nde akashisha lotshungɔ la nde l’ɔna enondo. Simɛyɔna la Lɛwi wakatshanyema oma lo Isariyɛlɛ l’ɔtɛ w’akambo wa ngala wakawasale. (Etatelu 49:3-5, 7) Ɔnkɔnɛ, onto layela lakahombe kondja diɛsɛ sɔ ko Juda, ɔna Jakɔbɔ la nɛi. Dioho dia Simɛyɔna, ɔnɛ lakatshu nde la Juda akalongola yɛtshi ya nkɛtɛ ya tshitshɛ diakadiangana lo ɛtshi ka nkɛtɛ ka woke ka Juda.a—Jashua 19:9.
1:6, 7—Lande na kakawahembolaka mpita ya waomi ya l’anya ndo ya l’ekolo ya nkumi ya dikanga yakalɛndjamaka? Onto lakawahembola mpita ya waomi ya l’anya ndo ya l’ekolo takinde nto l’akoka wa kamba olimu w’ɔsɔlayi. Aha la mpita ya waomi ya l’anya, ngande wakakokaka ɔsɔlayi kamba la yɔmbɔ kana la dikɔnga? Ndo onto laki komonga la mpita ya waomi ya l’ekolo takandakokaka memala dimɛna.
Wetshelo le so:
2:10-12. Sho pombaka monga la ekongelo ka mbala la mbala ka wekelo wa Bible ‘diaha mbohɛ etsha waki Jehowa.’ (Osambu 103:2) Ambutshi pombaka kɔkɔmiya akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’etema w’anawɔ.—Euhwelu k’Elembe 6:6-9.
2:14, 21, 22. Jehowa tshikaka dia akambo wa kɔlɔ komɛ ekambi ande wele bu l’okitanyiya lo oyango ɔmɔtshi, ɛnyɛlɔ: dia mbasha dilanya, dia mbaɛdia ndo dia mbatshutshuya dia vɔ kalola le nde.
JEHOWA AMBOTONDJA EMBADI
Ɔkɔndɔ wakeketsha w’etshumba wakadje embadi tatɛka la woho wakakomiya Ɔtɛnyɛlɛ ɛnɔnyi enanɛi waki Isariyɛlɛ lo lɔhɔmbɔ l’anya wa nkumekanga ka Mesɔpɔtamiya. Lo kamba la tshelo ya la dihonga, ombadi Ehudɛ akadiake Ɛngɛlɔna, nkumekanga ka Mɔaba kaki la obote wa dikundju. Dihonga dia pami Shamɛngarɛ ndamɛ oto akadiake ase Filistiya 600 la dikɔnga. Oma lo ekeketshelo kaki Dɛbɔra, lakakambaka oko ɔprɔfɛta wa womoto, ndo oma l’ekimanyielo ka Jehowa, Baraka la djui yande y’asɔlayi nunu dikumi waki komonga la dihomɔ dia ta efula wakalɛndja alembe waki la wolo efula waki Sisɛra. Jehowa akasɔnɛ Ngidiyɔna ndo akôkimanyiya nde la anto ande 300 dia nɛndja ase Midiyana.
Lo tshimbo ya Jafɛta, Jehowa akatshungola ase Isariyɛlɛ oma l’anya w’ase Amɔna. Tola, Jayira, Ibizana, Elɔna, ndo Abidɔna lawɔ waki l’atei w’apami 12 waki embadi l’Isariyɛlɛ. Etena ka Embadi kakakomɛ le Samisɔna, ɔnɛ lakalɔ l’ase Filistiya.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
4:8—Lande na kakatɛtɛ Baraka dia paka ɔprɔfɛta wa womoto Dɛbɔra ntshɔ la nde lo ta? Mɛnamaka dia Baraka aki la wɔma wa ntshɔ ndamɛ dia tɔlɔ la asɔlayi waki Sisɛra. Ntshɔ nde la ɔprɔfɛta wa womoto akahombe mboshikikɛ nde la anto ande dia Nzambi ekɔ lo mbasukɛ ndo kɛsɔ akawasha dihonga. Ɔnkɔnɛ, woho wakatɛtɛ Baraka dia Dɛbɔra mbotshindɛ komonga djembetelo ya wɔdu, koko ya mbetawɔ ka wolo.
5:20—Ngande wakalwɛlɛ tɔɔtɔ ta l’olongo Baraka ta? Bible hatɛkɛta dia kana andjelo wakakimanyiya lo ta sɔ, ondo diangɔ dimɔtshi dielɛwɔ waa météorites diakakɔ oma l’olongo diele ase tomba waki Sisɛra wakadiɔshi oko djembetelo ya mpokoso kana awui wakatɛ waa astrɔlɔgɛ Sisɛra waki kashi. Koko aha la tâmu, Nzambi akekɛ lonya lo yoho mɔtshi kana lo yoho kina.
7:1-3; 8:10—Lande na kakate Jehowa dia apami 32 000 waki Ngidiyɔna waki efula dia ndɔ l’atunyi awɔ waki anto 135 000? Akikɔ ngasɔ nɛ dia Jehowa aki suke la mbidjɛ Ngidiyɔna nde l’apami wakinde otshumba. Nzambi konanga dia vɔ mbɔsa dia oma lo wolo awɔ hita mbambowɔlɛndja ase Midiyana.
11:30, 31—Etena kakandatshike dɔkɔlɔkɔ diande, onde Jafɛta akakanyiyaka dikambo dia olambo w’onto? Jafɛta komonga la kanyi shɔ lo wɔɔngɔ ande, nɛ dia Ɛlɛmbɛ wakataka ɔnɛ: “Untu latshumba on’andi la pami kana la umutu lu dja, tatanemaki l’atei anyu.” (Euhwelu k’Elembe 18:10) Koko Jafɛta akakanyiyaka dikambo di’onto koko aha dia nyama. Ase Isariyɛlɛ konamaka nyama yakahombamaka nambola olambo lo mvudu. Ndo olambo wa nyama takawahombe monga olambo wa lânde wakakoke Jafɛta ndaka lo dɔkɔlɔkɔ diande. Jafɛta akeyaka dia ɔnande la womoto mbakahombe tomba oma lo luudu la nde dia ndjohomana la nde. Ɔna ɔsɔ akahombe nambɔma oko “ulambu wa lutshumba” lo yoho yele nde akahombe ndjakimɔ la tshondo tshɛ l’olimu wa Jehowa wa lo dihole dia ɔtɛmwɛlɔ.
Wetshelo le so:
3:10. Nyuma kaki Jehowa, koko aha lomba lele l’onto mbakimanyiya dia onto tondoya eyango wa lo nyuma.—Osambu 127:1.
3:21. Ehudɛ akakambe la yɔɔmbɔ yande la yewo tshɛ ndo la dihonga. Sho pombaka monga la yewo ya kamba “la yombo ya nyuma, yako yeli diui dia [Nzambi].” Kɛsɔ nembetshiyaka dia sho pombaka kamba l’Afundelo la dihonga l’olimu aso.—Efeso 6:17; 2 Timote 2:15.
6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Woho wakeyaka Ngidiyɔna elelo ande toshaka wetshelo esato w’ohomba: 1) Etena kakondjaso diɛsɛ dimɔtshi di’olimu, sho pombaka kana yimba lo ɔkɛndɛ watosha diɛsɛ sɔ lo dihole dia kanyiya lokumu kana nɛmɔ diakoka kakatanyema la diɛsɛ diakɔ. 2) Mbeya elelo aso ekɔ dikambo dia lomba etena kahomanaso l’anto walanga ewanu. 3) Mbeya elelo aso tokokɛka oma lo ndjakiyanya efula dia monga lo dihole dia lâdiko.
6:17-22, 36-40. Sho lawɔ pombaka monga la yewo ndo ‘hatohombe mbetawɔ ɔtɛkɛta tshɛ wakasambiyama.’ Koko, sho pombaka ‘mpemba ɛtɛkɛta akɔ dia menda kana vɔ ndja oma le Nzambi.’ (1 Joani 4:1) Dia nde ndjashikikɛ dia dako diayangande mbisha mbika etshina l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, Okristo weke kakoma ekumanyi ayosala dimɛna naka nde tambudi ntondo ekumanyi kambohokɔ akambo.
6:25-27. Ngidiyɔna akakambe la yewo diaha momadja atunyi ande tshanana. Etena kasambishaso lokumu l’ɔlɔlɔ, sho pombaka monga la yewo diaha momadja anto tshanana oma lo yoho yatɛkɛtaso.
7:6. Lo kɛnɛ kendana la kambɛ Jehowa olimu, sho pombaka monga oko apami 300 waki Ngidiyɔna, mbuta ate mambalɛka ndo nsɛnaka wolo.
9:8-15. Ekɔ mɛtɛ dikambo di’enginya dia sala akambo la lotamanya kana monga la eyango wa nyanga dihole dia lâdiko kana lowandji!
11:35-37. Ɛnyɛlɔ ka dimɛna kaki Jafɛta kaki mɛtɛ ohomba efula dia kimanyiya ɔnande la womoto dia monga la mbetawɔ ka wolo ndo la yimba ya ndjahombia. Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi koka mbisha anawɔ ɛnyɛlɔ ka ngasɔ.
11:40. Mandola onto letawɔ ndjasha la lolango l’olimu wa Jehowa keketshaka onto akɔ.
13:8. Etena ketshawɔ anawɔ, ambutshi pombaka nyanga ekimanyielo ka Jehowa ndo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kande.—2 Timote 3:16.
14:16, 17; 16:16. Tshutshuya onto okina dia sala dikambo dimɔtshi la wolo oma lo mbolelɛ kana momala mbeyaka nanya lɔngɛnyi.—Tukedi 19:13; 21:19.
PƐKATO NKINA YA LO ISARIYƐLƐ
Etenyi k’ekomelo ka dibuku di’Embadi kekɔ la ɛkɔndɔ ehende wa diambo. Ɔkɔndɔ wa ntondo ekɔ waki pami kakawelɛka Mika, ɔnɛ lakemɛ lohingu lo luudu lande ndo lakakambe l’ose Lɛwi ɔmɔtshi oko ɔlɔmbɛdi ande. L’ɔkɔngɔ wa vɔ nanya ase Laishi kana Lɛshɛmɛ, ase dioho diaki Danɛ wakahike osomba awɔ ko wakawosha lokombo ɔnɛ Danɛ. Lo kamba la lohingu laki Mika ndo la ɔlɔmbɛdi ande, vɔ wakasale yoho nkina y’ɔtɛmwɛlɔ la Danɛ. Mɛnamaka dia Laishi akɔsama la ntondo ka nyɔi ka Jashua.—Jashua 19:47.
Dikambo dia hende diakasalema yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Jashua. Kɔkɔ ate kwɛ, tshiki dioho di’otondo dia Bɛnjamina diakashile oshiki oma l’akambo wa dieyanelo wakayasha apami amɔtshi wa l’osomba wa Ngiba wa Bɛnjamina, nɛ dia apami 600 ato mbakake. Koko, ekongelo kɛmɔtshi ka dimɛna kakasalema akâkimanyiya dia vɔ kondja wadi, ndo lofulo lawɔ lakahame polo lo suke la andɔshi wa ata 60 000 lo nshi yakolɛka Davidi.—1 Ekondo 7:6-11.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
17:6; 21:25—Naka ‘onto tshɛ aki la mbekelo ka sala oko akandalangaka,’ onde kɛsɔ akahombe mbela ofukutanu? Ndoko, nɛ dia Jehowa akɔshi tɛdikɔ t’ɔlɔlɔ dia nɔmbɔla ekambi ande. Nde akawasha Ɛlɛmbɛ ndo dioho di’ɛlɔmbɛdi dia mbaetsha mboka kande. Oma lo tshimbo ya diangɔ diakelamɛka ɔnɛ Ourim la Thoummim, ɔlɔmbɛdi wa lâdiko akakokaka mimbola Nzambi akambo w’ohomba. (Etumbelu 28:30) Osomba tshɛ waki la dikumanyi di’apami diaki l’akoka wa mbisha alako w’amɛna. Etena kakayangaka ose Isariyɛlɛ ekimanyielo k’oma lo tɛdikɔ tɔsɔ, nkum’otema kande kakakondjaka ɛlɔmbwɛlɔ k’oshika. Sala “uku akandalangaka” lo yoho shɔ akatondjaka etombelo w’amɛna. Lo wedi okina, naka onto mɔnyɔla Ɛlɛmbɛ ndo ndjaɔsɛ ndamɛ tɛdikɔ lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ ndo la ɔtɛmwɛlɔ, kete nde akahombaka mina etombelo wa kɔlɔ.
20:17-48—Lande na kaketawɔ Jehowa dia dioho dia Bɛnjamina nɛndja waoho akina mbala hiende, kânga mbele ntondo dioho dia Bɛnjamina wakahombe kondja dilanya? Lo mbetawɔ ntondo dia waoho waki la kɔlamelo nɛndjama, Jehowa akahembe yɛdikɔ yaki lawɔ ya minya akambo wa kɔlɔ tshɛ oma l’Isariyɛlɛ.
Wetshelo le so:
19:14, 15. Woho wakatone ase Ngiba dia nongola angɛndangɛnda akɛnya dia waki la lɔkɛwɔ la kɔlɔ. Akristo nɔmbamaka dia ‘nongolaka angɛndangɛna.’—Romo 12:13.
Etshungwelo kele la ntondo
Ndoko edja, Diolelo diaki Nzambi diele l’anya waki Kristo Yeso diayolanya andja wa kɔlɔ ndo tshungola lo yoho ya diambo anto w’ɔlɔlɔ ndo waha l’onongo. (Tukedi 2:21, 22; Danyele 2:44) ‘Atunyi waki Jehowa tshɛ wayolanyema, ndo wanɛ wawoka ngandji wayonga oko lama watowalɛka wonya la wolo tshɛ.’ (Embadi 5:31) Nyɛsɔ tonge l’ɔnɔngɔ wa wanɛ walanga Jehowa lo kamba la kɛnɛ kamboteka lo dibuku di’Embadi.
Mɛtɛ k’ohomba kɛnyishami mbala ko mbala lo dibuku di’Embadi ele: Okitanyiya otsha le Jehowa mbelaka ɛtshɔkɔ efula. Tona dia kitanyiya mbelaka wâle. (Euhwelu k’Elembe 11:26-28) Ekɔ ohomba dia sho ‘kitanyiya l’otema ɔtɔi’ lolango laki Nzambi lakandatosholɛ!—Romo 6:17; 1 Joani 2:17.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Ase Lɛwi kokondja sango lo Nkɛtɛ ya daka onyake lo esomba 48 wakahandjɔnɛ lo Isariyɛlɛ w’otondo.
[Kartɛ ka lo lɛkɛ 9]
(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)
“[Jehowa] akatundjiya embadi wakâshimbela uma l’anya a waku wakâlanyaka.”—Embadi 2:16
EMBADI
1. Ɔtɛnyɛlɛ (Dioho dia Manase)
2. Ehudɛ (Dioho dia Juda)
3. Shamɛngarɛ (Dioho dia Juda)
4. Baraka (Dioho dia Nafɛtali)
5. Ngidiyɔna (Dioho dia Isakara)
6. Tola (Dioho dia Manase)
7. Jayira (Dioho dia Manase)
8. Jafɛta (Dioho dia Ngada)
9. Ibizana (Dioho dia Ashɛrɛ)
10. Elɔna (Dioho dia Zebuluna)
11. Abidɔna (Dioho dia Efarayima)
12. Samisɔna (Dioho dia Juda)
DANƐ
MANASE
NAFƐTALI
ASHƐRƐ
ZEBULUNA
ISAKARA
MANASE
NGADA
EFARAYIMA
DANƐ
BƐNJAMINA
RUBƐNA
JUDA
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
Wetshelo akɔna wamboyokondja lo woho wakatɛtɛ Baraka dia paka Dɛbɔra ntshɔ la nde lo ta?