Diwala kokaka tondoyama l’andja ɔnɛ
“Nyolote ngandji; to keli dimama dia uluwanyi.”—KOLOSAI 3:14.
1, 2. a) Naa dikambo diananda otema diendana la etshumanelo ka Akristo? b) Diwala diambotondoyama kɛdikɛdi na?
ETENA kashishimaso anto wele lo etshumanelo ka Akristo, onde etema aso hawonandema lam’ɛnaso atshukanyi efula w’Akristo wambotshikala la kɔlamelo le elonganyi awɔ l’edja k’ɛnɔnyi 10, 20, 30 kana ndekana? Vɔ wambotshikala la kɔlamelo le elonganyi awɔ l’atei w’ekakatanu kana wa wekamu wa weho tshɛ.—Etatelu 2:24.
2 Atshukanyi efula wayetawɔ dia wakahomana la ekakatanu lo awala awɔ. Ɔsɛdingodi ɔmɔtshi wa womoto akafunde ate: “Awala wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ bu awala waha la ekakatanu. Tena di’ɔlɔlɔ ndo dia kɔlɔ mongaka . . . Koko kânga mbediɔ ɔsɔku . . . anto asɔ wele la awala wa ɔngɛnɔngɛnɔ wekɔ lo tshikala lo awala akɔ kânga l’atei wa [efukutanu] wa lo lɔsɛnɔ la nshi nyɛ.” Atshukanyi wambotondoya awala awɔ wambeka woho wa ndɔshana la efukutanu ndo la pâ yaheyama mbewɔ yaya oma lo tɔsɛngiya ta lo lɔsɛnɔ, djekoleko naka vɔ wâkodia ana. Atshukanyi asɔ wambeka oma lo awui wakâkomɛ dia ngandji ka mɛtɛ “haheko pundju.”—1 Koreto 13:8.
3. Kakɔna kɛnya alapɔlɔ ɔmɔtshi lo dikambo dia diwala ndo dia odiakelo adiɔ ndo kɛsɔ konyaka lo ambola akɔna?
3 Koko, miliyɔ ya awala wekɔ lo pandjɔ. Alapɔlɔ ɔmɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Kahende ɔtɔi ka awala tshɛ wa nshi nyɛ wa lo wodja wa États-Unis wayokomɛ lo pandjɔ. Ndo kahende ɔtɔi ka [awala asɔ wahandjɔ] salemaka lo ɛnɔnyi 7 kana 8 wa etatelo ka diwala . . . L’atei wa pursa 75 y’anto wayotshukanaka nto, pursa 60 nyomoyodiakaka awala awɔ nto.” Kânga lo wedja wele odiakelo w’awala komongaka efula ntondo, anto efula wodiaka awala awɔ. Ɛnyɛlɔ, lo ɛnɔnyi wetshi ɛnɛ lo wodja wa Japon odiakelo wa awala wambodɛ pursa lokama lo lokama. Tɔsɛngiya takɔna tɔmɔtshi tambokonya lo dikambo sɔ, tɔsɛngiya tɛnama mbala mɔtshi kânga l’atei wa etshumanelo ka Akristo? Kakɔna kahombama dia diwala tondoyama kânga mbadja Satana welo dia nanya dakanu sɔ?
Tolonga ta mbewɔ
4. Akambo akɔna amɔtshi wakoka nanya diwala?
4 Ɔtɛkɛta wa Nzambi tokimanyiyaka dia sho shihodia akambo wakoka nanya diwala. Ɛnyɛlɔ, tende ɛtɛkɛta waki ɔpɔstɔlɔ Paulo wendana la awui wayonga lo nshi nyɛ ya ekomelo, wata ɔnɛ: “Lo nshi ya ekomelo, tena dia wolo diayoyala. Anto wayoyalanga paka vɔamɛ, wayolanga okundji, wayɔsɛma, wayotakola, wayɔtɛngana, wayotona awui w’ambutshi, akanga a lɔhɛndɛ, waha la kɔlamelo, waha la ngandji ka mɛtɛ, hawoke di’onto, amamanyishi, waha la ndjâkimɛ, akanga a ngala, kema la ngandji k’awui w’ɔlɔlɔ, afungi, akanga w’ɛtɛ wolo, akanga a ndjambiya, anangi wa ɛngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wa vɔ monga anangi wa Nzambi, wele la efanelo ka anto wamamema Nzambi kele wayotona wolo ande; omɔ l’atei w’anto asɔ.”—2 Timote 3:1-5, NW.
5. Bonde kele ɔnɛ ‘layalanga paka ndamɛ’ mbidjaka diwala diande lo wâle, ndo dako diakɔna diasha Bible lo dikambo sɔ?
5 Etena kasɛdingolaso ɛtɛkɛta waki Paulo, sho mɛnaka dia awui efula wakandashile kokaka nanya diɔtɔnganelo dia lo diwala. Ɛnyɛlɔ, wanɛ “wayalanga paka vɔamɛ” wekɔ la kaki ndo hawokanɛ anto akina. Waomi kana waadi wayalanga paka vɔamɛ salaka tshɛ dia kondja paka kɛnɛ kalangawɔ. Vɔ hawotshikitanya nango yawɔ dia kanɛ anto akina. Onde dionga dia ngasɔ kokaka kimanyiya dia ɔngɛnɔngɛnɔ monga lo diwala? Ndooko. La lomba tshɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo akalake Akristo, mbidja ndo atshukanyi ate: “Tanyutshaki dikambu la utshanu kana la ndjatumbula, keli la ndjakitshakitsha ka yimba. Untu l’untu akani ati: Ukina kundeki ololo. Nyu tshe, untu l’untu, tendaki akambu andi atu, keli untu l’untu endi ndu akambu w’antu akina.”—Filipi 2:3, 4.
6. Ngande wakoka ngandji ka falanga nanya diɔtɔnganelo dia lo diwala?
6 Ngandji ka falanga kokaka kakitola wadi la omi. Paulo akewola ate: “Wane wakomiya ndjala engonyi, wayoko lu uhimba la lu djunga ndu lu saki ya dinginya yatutshelaka antu kolo, yayudi[ndja] antu lu elanyelu la eshishwelu. Ne dia saki ka ukundji eko udiu a wehu tshe w’akambu wa kolo. Amotshi wakadiyangi, waketola uma lu mbuka ka mbetawo, wakayatshatsha la nyangu ya wulu efula.” (1 Timote 6:9, 10) Lonyangu ko, etombelo ɛsɔ wa kɔlɔ wakewola Paulo wekɔ lo mɛnama lo awala efula ɛlɔ kɛnɛ. Lam’atawayange ɔngɔnyi, atshukanyi efula hawodje yimba lo ehomba wa elonganyi awɔ, mbidja ndo ohomba woleki tshɛ wa ekeketshelo ka lo yimba ndo wa mongaka wonya tshɛ la lɔngɛnyi la waasaso.
7. Mbala mɔtshi, dionga dia ngande diakakonya diaha kɔlamelo monga lo diwala?
7 Paulo akate nto dia lo nshi y’ekomelo nyɛ, anto amɔtshi wayoyala “waha la kɔlamelo, waha la ngandji ka mɛtɛ, hawoke di’onto.” Dɔkɔlɔkɔ dia diwala ekɔ daka di’ohomba efula diahomba konya lo dimama dia pondjo ndo diahakoke pandjɔ. (Malaki 2:14-16) Koko, amɔtshi mongaka la ngandji ka lam’asa womoto la pami otsha le anto akina wele bu elonganyi awɔ. Womoto ɔmɔtshi lele la ɛnɔnyi akumi asato la ɛmɔ lele omɛnde akɔsɛkɛ akalembetshiya dia kânga la ntondo ka nde mbɔsɛka, omɛnde akalekaka ndjaɔtɔnganyiya ndo mbokana efula la wamato akina. Nde kombetawɔ dia nde akayashaka lo lɔkɛwɔ lahakoke le pami kambotshuka. Womoto ɔsɔ aki la lonyangu efula etena kakatombe akambo asɔ ndo la yewo tshɛ nde akahembe dia mbewola omɛnde oma lo wâle wakakoke monga la dikambo sɔ. Nde akayosalaka monanyi. Kânga mbakawawewola la ngandji, pami kaki la dionga dia kɔlɔ kɛsɔ konanga pokɛ lotui. Nde akatale esadi eto lo djonga.—Tukedi 6:27-29.
8. Kakɔna kakoka konya lo monanyi?
8 Bible mbewolaka hwe lo dikambo dia monanyi! “One latunanaka la umuntu, kema la yimba; one latutshaka dikambu so, atuyalanyaka.” (Tukedi 6:32) Mbala efula, monanyi bu tshelo yatosalemaka lo shashimoya kana mbala kakɔ ɔtɔi. Koko, oko wakate ofundji wa Bible Jakɔba, pɛkato kele oko monanyi salemaka paka l’ɔkɔngɔ w’onto ambokanyiya efula dia kisala. (Jakoba 1:14, 15) Yema yema olonganyi wasala kɔlɔ ndjoshishaka kɔlamelo otsha le olonganyi ande wakandadje dɔkɔlɔkɔ dia mongaka la kɔlamelo otsha le nde pondjo pondjo. Yeso akate ate: “Nyu nyakuki diui diakawati vati: Tunanaki luseka. Keli dimi lambunyutela nti: Untu tshe lenda umuntu, ku ndi ambûkumbula, ndi ambunana la ndi l’utema.”—Mateu 5:27, 28.
9. Dako diakɔna dia lomba diele lo Tukedi 5:18-20?
9 Ɔnkɔnɛ, mboka ka lomba ndo ka kɔlamelo ele kɛnɛ katokeketsha dibuku dia Tukedi diata ɔnɛ: “Eteko kaye atshokwami, wadeye l’umaka nshi yaye y’olongo a pami, ayali ongenongeno aye. Ndi eli uku wadi a peli l’ololo, la wadi a lufumbo la dimena: Awele andi wakongenyangenyaki nshi tshe. Ulutshamaki la ngandji kandi nshi tshe. On’ami, ukundi ahumbaye ndutshama la ngandji ka umuntu a kana, la nkhumbatela tulu ka umuntu kanga luseka?”—Tukedi 5:18-20.
Totshukake kana tshukama esadi
10. Lande na kele ekɔ lomba mbɔsa etena dia mbeya ɔnɛ lakoka ndjoyala olonganyi aso?
10 Ekakatanu kokaka monga lo diwala naka atshukanyi wakatshukana esadi. Mbeyaka monga ko vɔ weke akɛnda efula ndo watahokɔ akambo dimɛna. Kana vɔ kotshungola etena ka teyani dimɛna, mbut’ate onto l’onto mbeya kɛnɛ kalanga ndo kahalange okina, eyango wele la nde lo lɔsɛnɔ, ndo nkumbo kakandole. Ekɔ lomba monga la solo dia lotutsha ndo mbɔsa etena dia mbeya ɔnɛ lakoka ndjoyala olonganyi aso. Tokanyiya dikambo dia Jakɔbɔ y’ɔnaki Isaka. Nde akahombe kambɛ ɔnɛ lakakoke ndjonga okilo ande wa pami ɛnɔnyi esambele la ntondo ka vɔ mbetawɔ dia nde tshuka Rashɛlɛ. Nde aketawɔ kamba ngasɔ nɛ dia nde akake washo lo ngandji ka mɛtɛ, aha tsho lo dimɛna dia demba.—Etatelu 29:20-30.
11. a) Diwala kakatanyaka anto ahende wa woho akɔna? b) Bonde kele ekɔ ohomba kamba la ɛtɛkɛta la lomba lo diwala?
11 Diwala bu tsho ngandji ka lam’asa pami la womoto. Diwala kakatanyaka anto ahende woye oma lo nkumbo yotshikitanyi, wele la lonto ndo nsaki yotshikitanyi, ndo mbala efula wakɔtɔ kalasa yotshikitanyi. Mbala mɔtshi diɔ mongaka osanganelo wa mbekelo hiende ndo kânga wa ɛtɛkɛta ehende. Oyadi kânga diɔ hadiendana la awui tshɛ woshidiso la diko, diwala kakatanyaka anto ahende wele la tokanyi totshikitanyi lo weho w’akambo tshɛ ndo watikɛnɛmɔla lo toho totshikitanyi. Tokanyi tɔsɔ tohende ekɔ etenyi k’ohomba efula ka dimama dia lo diwala. Woho wakɛnɛmɔla anto ahende asɔ tokanyi tawɔ mbeyaka monga la diɔnyɔ kana l’engunungunu, kana vɔ kokaka tikɛnɛmɔla lo yoho yakeketsha ndo yôdia. Eelo, oma l’ɛtɛkɛta aso, sho kokaka nyangiya kana keketsha olonganyi aso. Awui wa wotata kokaka monga la etombelo wa kɔlɔ efula lo diwala.—Tukedi 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.
12, 13. Naa ekanelo k’ɔlɔlɔ kakeketshama lo dikambo dia diwala?
12 Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba mbɔsa etena k’otale dia mbeya dimɛna ɔnɛ lakoka ndjonga olonganyi aso. Okristo ɔmɔtshi wa womoto wambotshukama edja akate mbala kɛmɔtshi ate: “Etena kasɛdingolayɛ onto lakoka ndjonga olonganyi ayɛ, kana yimba lo akambo dikumi w’ohomba wakombolayɛ nde monga lawɔ. Naka wɛ kokaka tana dia nde kotshaka paka akambo esambele ato, yambola wate, ‘onde dimi lekɔ suke dia minya yimba lo akambo asato wende bu lawɔ? Onde dimi layokikɛka akambo asɔ lushi la lushi?’ Naka wɛ eke l’okandokando, kete nyomokana yimba ɔlɔlɔ.” Lo mɛtɛ, wɛ pombaka monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ. Naka wɛ kombolaka tshuka kana tshukama, kete eya dia wɛ hatanaki pondjo olonganyi wa kokele. Ndo wɛ hatonga olonganyi wa kokele le ɔnɛ layoyotshuka kana layotshukama la yɛ!—Luka 6:41.
13 Diwala nɔmbaka ndjahombia. Paulo akatɔtɔmiya dikambo sɔ etena kakandate ate: “Keli dimi halangi nyu ndjala la ukananu. One lahatatshuki, atulamaka akambu wa Khumadiondjo, uku weyandi ngenyangenya Khumadiondjo. Keli utshukanyi atulamaka akambu wa la kete, uku weyandi ngenyangenya wadendi, ku ndi ambatana. Osoku ndu umuntu laha la umi, ndu usekaseka w’emuma, vo watulamaka akambu wa Khumadiondjo, dia vo ndjala ekilami l’alemba ndu l’etema. Keli utshukami atulamaka akambu wa la kete, uku weyandi ngenyangenya umendi.”—1 Koreto 7:32-34.
Ɛkɔkɔ wahandjɔ awala amɔtshi
14, 15. Kakɔna kakoka nanya dimama dia lo diwala?
14 Atete edja Okristo ɔmɔtshi wa womoto aki la pâ kaya oma lo odiakelo wa diwala etena kakɔsɛkɛ omɛnde l’ɔkɔngɔ wa ɛnɔnyi 12 wa diwala ko tatɛ nangana la womoto okina. Onde nde kɔmɛna ndoko djembetelo mɔtshi yakɛnya dia wayoyokoma lo ndjaka diwala diawɔ la ntondo ka vɔ kakitɔna? Okristo wa womoto ɔsɔ ekɔ lo nembetshiya ate: “Nde akayokoma polo lo hayosala dɔmbɛlɔ. Nde akashaka tɛkɛ nɛndɛ t’anyanya dia mbetsha nsanganya ya Akristo ndo diaha tomba l’olimu w’esambishelo. Nde akɛnyaka oko nde aki la awui efula ndo akalɛmbaka efula dia tshungola etena ka monga kâmɛ la mi. Nde konangaka sawola la mi. Nde kɔkɛtshanyaka la mi awui wa lo nyuma. Lakawokaka kandji efula lo menda woho wakandatshikitana. Nde komonga nto pami kakatshukana la mi.”
15 Akina wakɛnyi tolembetelo ta woho akɔ wâmɛ mbidja ndo woho wahayasha onto dia sala wekelo wa Bible w’onto ndamɛ, lo dɔmbɛlɔ, kana lo wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya y’Akristo. Lo ɛtɛkɛta ekina, anto efula wayokomɛka lo kakitɔna la elonganyi awɔ mbetawɔka dia diɔtɔnganelo diasawɔ la Jehowa ndana. Oko etombelo, vɔ hawoyoyashaka nto lo awui wa lo nyuma. Le anto asɔ Jehowa kema nto Nzambi kasɛna. Le wɔ andja w’oyoyo wakalakema wa losembwe kema dikambo dia mɛtɛ. Mbala mɔtshi, wɔdu ɔsɔ wa lo nyuma mongaka kânga la ntondo ka olonganyi waya bu la kɔlamelo monana la onto okina l’andja wa diwala.—Heberu 10:38, 39; 11:6; 2 Petero 3:13, 14.
16. Kakɔna kakeketsha diwala?
16 Lo yoho yotshikitanyi, atshukanyi amɔtshi wele la ɔngɛnɔngɛnɔ mbetawɔka dia lonyuma lawɔ la nge mbâkimanyiya dia vɔ tondoya diwala diawɔ. Vɔ nɔmbaka ndo mbekaka kâmɛ. Omi ekɔ lo mbuta ate: “Sho mbadiaka Bible kâmɛ. Sho tombaka l’olimu wa esambishelo kâmɛ. Sho ngɛnangɛnaka sala akambo kâmɛ.” Wetshelo wa dimɛna wele lanɛ vɔ ɔnɛ: Tetemala monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Jehowa kimanyiyaka dia diwala monga nge.
Onga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo sawolaka
17. a) Awui akɔna ahende wakimanyiya dia diwala tondoyama? b) Ngande wakakɔndɔla Paulo ngandji k’Okristo?
17 Awui akina ahende wakimanyiya dia diwala monga nge vɔ anɛ: Ngandji k’Okristo ndo sawo. Etena kɛnyanya anto ahende ngandji, vɔ mongaka la mbekelo ka onto l’onto minya yimba lo wandja w’osekande. Atshukanyi kokaka nongamɛ lo yoho ya tshambandeko awui efula etena katshukanawɔ, mbala mɔtshi ondo lo ndjela kɛnɛ kakawadia lo abuku wele la ɛkɔndɔ wa ngandji ka lam’asa pami la womoto kana awui wakawɛnyi lo waa filmɛ. Koko, l’ɔkɔngɔ diko vɔ ndjohomanaka la awui akina. Lâsɔ, tɔkɔmɔkɔmɔ ta totshitshɛ kana mbekelo ka mongaka ɛkɛlɛkɛlɛ mbeyaka ndjokoma akambo wa weke. Naka akambo asɔ wambotomba, Akristo pombaka kɛnɛmɔla elowa wa nyuma, watanema ndo ngandji l’atei awɔ. (Ngalatiya 5:22, 23) Lo mɛtɛ, ngandji kekɔ la wolo efula. Paulo akate dikambo dia ngandji ka ngasɔ k’Okristo ate: “Ngandji keli kanga memakana la ketshi. . . . [Tɔ] hayangi paka lulangu landi, [hoke kɛlɛ], hadia akambu wa kolo. . . . Ngandji atukhukhumeka akambu tshe, atukitshiyaka akambu tshe, atulungamelaka akambu tshe, atukikeka akambu tshe.” (1 Koreto 13:4-7) Mbokɛmaka hwe dia ngandji k’oshika mbikikɛka etombelo wa kɔlɔ waya oma lo wɛɔdu wa alemba. Tɔ halongamɛ dia akina monga kokele.—Tukedi 10:12.
18. Ngande wakoka sawo keketsha diwala?
18 Sawo diekɔ nto ohomba. Oyadi ɛnɔnyi engana wambowotshukana, atshukanyi pombaka sawolaka lam’asawɔ ndo mbishanaka lotui. Omi ɔmɔtshi akate ate: “Sho mbewoyanaka tokanyi taso koko la lɔngɛnyi.” L’edjedja wonya, omi kana wadi mbekaka dia mpokamɛ aha tsho kɛnɛ kotami koko ndo nto nyangaka dia shihodia kɛnɛ kele l’otema w’olonganyi ande kahandatɛkɛtshi. Lo ɛtɛkɛta ekina, lam’atete ɛnɔnyi, atshukanyi wele la ɔngɛnɔngɛnɔ mbekaka dia mbeya tokanyi kana nsaki mɔtshi yahakɛnɛmɔdi olonganyi okina. Waadi amɔtshi mbutaka ɔnɛ waomɛwɔ hawahokamɛ. Lo wedi okina, waomi amɔtshi kiyanaka ɔnɛ waadɛwɔ nangaka sawola lawɔ paka lo tena dia kɔlɔ. Sawo nɔmbaka ngandji ndo kɛtshi. Sawo di’ɔlɔlɔ diekɔ ohomba efula oyadi le omi kana le wadi.—Jakoba 1:19.
19. a) Bonde kele kokaka monga wolo nɔmba edimanyielo? b) Kakɔna kayototshutshuya dia nɔmba edimanyielo?
19 Mbala mɔtshi sawo nɔmbaka dia nɔmba edimanyielo. Dikambo sɔ hatongaka nshi tshɛ wɔdu. Pombaka monga la ndjakitshakitsha dia mbetawɔ wandja aso. Koko, sawo kokaka kimanyiya mɛtɛ dia monga la diwala dia nge! Nɔmba edimanyielo oma k’ɛse otema kokaka shimba diaha dikambo dimɔtshi diakoka ndjoyala tshondo y’okakatanu lo nshi yayaye monga. Kɛsɔ kokaka kandola okakatanu ndo kimanyiya dia edimanyielo k’oshika monga. Paulo akate ate: “Nyukikaneli kolo. Nyudimanyanyia kolo yanyu, naka untu eko la ukina dikambu. Uku akanyudimanyia Khumadiondjo kolo, dieli la nyu, ndu nyu dia nyimanyiana kolo. Ladiku di’akambu ane tshe, nyolote ngandji; to keli dimama dia uluwanyi.”—Kolosai 3:13, 14.
20. Ngande wahomba Okristo salɛ olonganyi ande akambo oyadi lo vɔ ahende ato kana la ntondo ka anto akina?
20 Ekɔ nto ohomba dia atshukanyi sukanɛ lam’asawɔ lo diwala. Waomi ndo waadi wa Akristo pombaka mbɛkanɛ etema. Ndoko onto l’atei awɔ lahomba kitshakitsha osekande kana lo toho tokina kitshakitsha nɛmɔ diande. Sho atshukanyi w’Akristo nangaka mbeyama oko wanɛ wandola elonganyi aso; koko aha oko wanɛ wawaɔnyɔla. (Tukedi 31:28b) Lo mɛtɛ, sho hatâkitshakitsha lo mbaɔsa oko dinginya ndo mbaɛnyaka pâ la lɔsɔkɔ. (Kolosai 4:6) Esukelo ka ngasɔ keketshamaka oma lo totshelo takɛnɛmɔla ngandji tasalanɛnyu mbala la mbala. Tshɛkɛta yananda otema kana ya lolango yele oko: “Dimi lakakolange. Lekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ dia wɛ monga la mi.” Ɔsɔ ekɔ awui amɔtshi wakoka monga la shɛngiya y’ɔlɔlɔ lo diwala ndo wakimanyiya dia diwala tondoyama l’andja ɔnɛ. Awui akina wekekɔ ndo sawo diayela diayotɛnya awui akina wa l’Afundelo wɛnya woho wa tondoya diwala.a
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Dia mbeya awui akina efula, enda dibuku Sheke y’ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo diakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Onde wɛ kokaka nembetshiya?
• Akambo akɔna amɔtshi wakoka nanya diwala?
• Bonde kele kema lomba tshuka kana tshukama esadi?
• Shɛngiya yakɔna yele la lonyuma lo diwala?
• Awui akɔna wakimanyiya dia diwala shikikala?
[Esato wa lo lɛkɛ 26]
Diɔtɔnganelo dia nge la Jehowa kimanyiyaka atshukanyi dia vɔ monga la diwala dia ɔngɛnɔngɛnɔ