Efundelo wa l’anya “w’osambo wa lo ndjale” wakakatanya tena pende dia l’ɔkɔndɔ
LO NGƆNDƆ ka tanu 22, 2007, etenyi ka wɔɔmbɔ w’Afundelo wa lo Hɛbɛru wakafundama oma lo ntambe k’esambele kana k’enanɛi T.D. wakakitshama lo dihole diakitshawɔ diangɔ dia nɛmɔ di’anto ndjodiendaka diele la Jerusalɛma. Ɔsɔ ekɔ efundelo wa l’anya wa Etumbelu 13:19–16:1. Vɔ wekɔ ndo la etenyi kelamɛ ɔnɛ “Osambo wa lo ndjale,” mbuta ate osambo wa wodjelo w’otshumba wakembe ase Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ tshungɔ lo dihindo lo Ndjale ka beela. Lande na kele okitshelo w’etenyi ka wɔɔmbɔ ɔsɔ lo dihole sɔ ekɔ dui di’ohomba?
Okadimwelo wa dimbola sɔ mendanaka la datɛ diakafundama efundelo wa l’anya ɛsɔ. Wɛɔmbɔ wa lo Ndjale ka beela wakafundama lam’asa ntambe 3 N.T.D. la ntambe 1 T.D. La ntondo ka woshwelo awɔ wambeta ɛnɔnyi oko 60, efundelo wa l’anya woleki tshɛ edja w’Afundelo wa lo Hɛbɛru aki efundelo welɛwɔ ɔnɛ Codex d’Alep, wakafundama lo 930 T.D. Onyake totenyi tongana toto, ndoko efundelo ekina wa l’anya wa lo Hɛbɛru wakashɔma lam’asa nkama y’ɛnɔnyi.
Yɔnɛ James Snyder, owandji wa dihole diakitshawɔ diangɔ dia nɛmɔ dielɛwɔ ɔnɛ Israel Museum mbutaka ɔnɛ: “Efundelo wa l’anya w’osambo wa lo ndjale kakatanyaka tena pende dia l’ɔkɔndɔ dia lam’asa Wɛɔmbɔ wa lo Ndjale ka beela . . . la Codex d’Alep.” Lo ndjela kanyi yande, efundelo wa l’anya ɛsɔ kâmɛ l’efundelo ekina w’edjedja wa lo Bible “wekɔ ɛnyɛlɔ ka lânde kɛnya woho wakalamema Afundelo aha la tshikitanyema.”
Anto efula mbetawɔka dia etenyi ka wɔɔmbɔ ɔsɔ kekɔ l’atei w’efundelo wa l’anya efula wakashɔma l’ekomelo ka ntambe 19 lo shinangɔnga ka lo Caire, lo wodja w’Edjibito. Koko, onto ɔmɔtshi lakamɔtshaka lo woshɛshɛ efundelo wa l’anya wa lo Hɛbɛru kombeyaka ohomba awɔ edja ndo lanɛ wakandayohomanaka la nomb’ewo kɛmɔtshi ka l’awui asɔ l’ekomelo k’ɛnɔnyi wa 1970. Etenyi ka wɔɔmbɔ ɔsɔ kakafundama l’ekimanyielo ka karbɔnɛ l’etena kɛsɔ, oma lâsɔ ko vɔ kiomba edja ndo lam’akawayokikitshaka lo dihole dielɛwɔ Israel Museum.
Lo tɛkɛta dikambo di’ohomba w’etenyi ka wɔɔmbɔ ɔsɔ, yɔnɛ Adolfo Roitman owandji wa lo dihole dielɛwɔ ɔnɛ Sanctuaire du livre dia lo Israel Museum, ka la Jerusalɛma ndo omombi wa wɛɔmbɔ wa lo Ndjale ka beela mbutaka ɔnɛ: “Efundelo wa l’anya w’osambo wa lo ndjale mɛnyaka woho wakasangola anto la kɔlamelo tshɛ ekadimwelo ka Bible ka wa Masɔrɛtɛ lo ntambe yakete. Yoho ya lânde yakafundama Osambo wa lo Ndjale ka beela lo ntambe 7 polo 8 atatshikitana polo ndo ɛlɔ.”
Bible kekɔ Ɔtɛkɛta waki Nzambi wakasambiyama ndo Jehowa ndamɛ mbele onto la ntondo lasala dia tɔ namema. Ndo nto, Afundelo wakasangɔma l’ɔkɔmi tshɛ oma le afundji. Ɔnkɔnɛ, aha la tâmu Bible kakamba laso ɛlɔ kɛnɛ kekɔ efundelo wakokaso mbɛkɛ otema lɔkɔ.
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 32]
Courtesy of Israel Museum, Jerusalem