Totshikale lo ngandji ka Nzambi kânga l’atei w’etshikitanu
ONDE etshikitanu ɛmɔtshi wambokokomɛ lo lɔsɛnɔ layɛ? Onde wɛ mɛnaka dia ekɔ dui dia wolo mbetawɔ etshikitanu akɔ? Dui sɔ diambokomɛka kana diayokomɛ efula ka l’atei aso. Bɛnyɛlɔ di’anto amɔtshi wakasɛnɛ lo nshi yakete kokaka tokimanyiya dia sho mbeya waonga wayotonga l’ohomba awɔ lo tena dia ngasɔ.
Ɛnyɛlɔ, tende etshikitanu wakakomɛ Davidi lo lɔsɛnɔ lande. Nde aki tsho onami w’ɛkɔkɔ etena kakokite Samuɛlɛ esɔ dia nde ndjonga nkumekanga. L’etena kakinde eke dikɛnda, nde akayakimɔ la lolango lande dia ndɔsha Ngɔliyatɛ, dikongote di’ose Filistiya. (1 Sam. 17:26-32, 42) Nkumekanga Saulo akelɛ ɔlɔngɔlɔngɔ Davidi dia nde ndjodjasɛ lo luudu la nkumekanga ndo nde akawodje owandji w’alembe ande. Ondo Davidi kɔfɔnyaka dia etshikitanu ɛsɔ tshɛ wayowokomɛ lo lɔsɛnɔ lande, ndo nde koteyi la ntondo kɛnɛ kakahombe ndjosalema l’ɔkɔngɔ diko.
Diɔtɔnganelo diaki lam’asa Davidi la Saulo diakayolanaka. (1 Sam. 18:8, 9; 19:9, 10) Dia nkokɛ lɔsɛnɔ lande hita, Davidi akahombe monga yekekɔ l’edja k’ɛnɔnyi efula. Kânga l’etena kakinde nkumekanga lo wodja wa Isariyɛlɛ, akambo waki la nde wakatshikitana tshɛ lo tshɛ, djekoleko l’ɔkɔngɔ wa nde nsala loseka ndo ndjaka Uriya dia mbishɛ pɛkato kande. L’ɔtɛ w’akambo asɔ, nkumbo kande kakonge l’ekakatanu. Ɛnyɛlɔ, ɔnande Abisalɔma akɔtɔmbɔkwɛ. (2 Sam. 12:10-12; 15:1-14) Koko, l’ɔkɔngɔ wa Davidi ndjatshumoya oma lo loseka ndo lo woho wakandadiake Uriya, Jehowa akôdimanyiya ndo nde akanyometawɔma oma le Nzambi.
Akambo wele la yɛ wɛ lawɔ mbeyaka ntshikitana. Hemɔ, ekakatanu wendana la ekondjelo kana ekakatanu wa lo nkumbo, kânga awui wasalaso shoamɛ kokaka tokonya dia nsala etshikitanu lo nsɛnɔ yaso. Waonga akɔna wakoka tokimanyiya dia ndjalɔngɔsɔla dimɛna woho wa sho ntokomɛ etshikitanu wa ngasɔ?
Okitshakitsha tokimanyiyaka
Monga l’okitshakitsha kɛdikɛdi nɛmbɛ wanɛ wele la lowandji. Okitshakitsha wa mɛtɛ tokimanyiyaka dia sho ndjaɔsa woho weso mɛtɛ ndo mbɔsa anto akina woho wewɔ. Lo mbewɔ dia mɔnyɔla waonga wele l’anto akina ndo awui w’ɛlɔlɔ wasalawɔ, tayowaeya dimɛna ndo tayeya kɛnɛ kasalawɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, okitshakitsha mbeyaka tokimanyiya dia nshihodia lande na kambotokomɛ akambo amɔtshi ndo woho wakokaso mbatondoya.
Jɔnatana y’ɔnaki Saulo ekɔ ɛnyɛlɔ k’oshika. Akambo wakinde kokoka mbewɔ wakatshikitanya lɔsɛnɔ lande. Etena kakatɛ Samuɛlɛ Saulo ɔnɛ Jehowa ayowɔhɔtɔla diolelo, nde kombotɛ ɔnɛ Jɔnatana mbayowɔhɛna. (1 Sam. 15:28; 16:1, 12, 13) Woho wakasɔnɛ Nzambi Davidi dia nde ndjonga nkumekanga lo Isariyɛlɛ akashishɛ Jɔnatana diɛsɛ sɔ. Lo toho tɔmɔtshi, ohindodi waki Saulo wakonge la shɛngiya ya kɔlɔ le Jɔnatana. Kânga mbakinde komonga lo kiɔkɔ ya kɛnɛ kakasale Saulo, Jɔnatana kokoka ndjɔhɛna she. (1 Sam. 20:30, 31) Kakɔna kakasale Jɔnatana la ntondo ka dikambo sɔ? Onde nde akombe kumbɛkumbɛ l’ɔtɛ wakandashisha diaaso sɔ lo mboka Davidi kandjema? Ndooko. Kânga mbakinde aya opalanga ndo ambohokɔ akambo efula, Jɔnatana akasukɛ Davidi la kɔlamelo tshɛ. (1 Sam. 23:16-18) Okitshakitsha akôkimanyiya dia nde mbeya ɔnɛ lakahombe ndjolongola ɛtshɔkɔ oma le Nzambi, ndo nde ‘kondjaɔsa dia nde mboleki.’ (Romo 12:3) Jɔnatana akashihodia kɛnɛ kakalongamɛka Jehowa oma le nde ndo aketawɔ yɛdikɔ yakɔshi Jehowa lo dikambo sɔ.
Lo mɛtɛ, etshikitanu efula mbelaka ekakatanu ɛmɔtshi. L’etena kɛmɔtshi, Jɔnatana aki la diɔtɔnganelo dia ma ma la apami ahende. Pami ka ntondo aki Davidi di’ɔngɛnyi ande lakahombe ndjonga nkumekanga kakasɔnwama oma le Jehowa. Pami ka hende aki Saulo ka she, ɔnɛ lakatonama oma le Jehowa, koko lakatetemalaka mbolɛ oko nkumekanga. Dikambo sɔ diakahombe mbisha Jɔnatana pâ l’asolo etena kakandasalaka la wolo dia ntshikala lo ngandji ka Jehowa. Etshikitanu wakoka tokomɛ mbeyaka tokiyanya yema ndo tokiya yema ya wɔma. Koko, naka sho nsala la wolo dia nshihodia woho wɔsa Jehowa akambo, kete tayonga l’akoka wa ntetemala mbokambɛ la kɔlamelo tshɛ etena katokomɛso etshikitanu wambotokomɛ lo lɔsɛnɔ.
Ohomba wa mbeya elelo aso
Onto lele tsho kanga okitshakitsha mbeyaka monga ko heye elelo ande. Davidi akeyaka elelo ande. Kânga mbakɔ̂sɔnɛ Jehowa dia monga nkumekanga, Davidi akahombe nkonga ɛnɔnyi efula la ntondo ka nde ndjahema l’okudi. Bible hɛnya dia Davidi akalongola elembetshiyelo ɛmɔtshi wendana l’otshimbotshimbo ɔsɔ oma le Jehowa. Koko, kânga mbakɛnamaka dikambo sɔ oko dui diatshindja yimba, diɔ kombofukutanya. Nde akeyaka elelo ande ndo akashihodia dia kânga mbaketawɔ Jehowa dia dikambo sɔ nsalema, Jehowa aki l’akambo tshɛ l’anya. Ɔnkɔnɛ, Davidi kondjaka Saulo dia nde ndjakokɛ ndo nde akashimbe osekande Abishai dia nsala dikambo sɔ.—1 Sam. 26:6-9.
Tena dimɔtshi, dikambo dimɔtshi diahatashihodia kana diɔsaso dia diɔ kokandɔma dimɛna mbeyaka ntomba l’atei w’etshumanelo kaso. Oko weso anto weya elelo aso hita, onde tayetawɔ la okitshakitsha tshɛ dia Yeso mbele Ɔtɛ w’etshumanelo ndo ɔnɛ nde mbakilɔmbɔla lo tshimbo ya olui wa dikumanyi diakasɔnama? Onde tayotshikɛ Jehowa etena dia nde nɔmbɔla etshumanelo lo tshimbo ya Yeso Kristo dia mɛnya ɔnɛ sho nangaka ntshikala lo ngandji kande? Onde tayokongɛ Jehowa kânga mbakoka dikambo sɔ monga wolo disala?—Tuk. 11:2.
Memakana tokimanyiyaka dia mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ
Memakana kɛdikɛdi yimba ya lotutsha. Tɔ tokimanyiyaka dia mbikikɛ awui wa kɔlɔ la solo dia lotutsha, aha la momala, aha la mombanɛ tokumbɛkumbɛ kana nyanga dia nsɔmbɔya. Memakana ekɔ dionga diele wolo nkɛnɛmɔla. Dui dia diambo ko, divɛsa dimɔtshi dia lo Bible sɛngɔlaka “akanga a memakana tshe wa la kete” dia vɔ “[nyanga] memakana.” (Zef. 2:3, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Memakana mbɔtɔnɛka la okitshakitsha ndo la dionga di’onto leya elelo ande, koko tɔ nkengama la waonga akina wele oko ɔlɔlɔ la lotutsha. Onto lele la memakana koka ntshunda lo nyuma nɛ dia nde mbetawɔka dia mbetshama ndo nkengama.
Ngande wakoka memakana tokimanyiya dia sho ntokomɛ etshikitanu wa lo lɔsɛnɔ laso? Ondo wɛ ambɛnaka di’anto efula tolangaka mbɔsa etshikitanu lo yoho ya kɔlɔ. Lo mɛtɛ, vɔ koka monga waaso wakoka Jehowa ndeka tolowanya. Lɔsɛnɔ la Mɔsɛ mɛnyaka dia ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ mɛtɛ.
Lam’akinde l’ɛnɔnyi 40, ko Mɔsɛ amboshila nkɛnɛmɔla waonga efula w’amɛna. Nde akadjaka yimba lo ehomba w’ekambi waki Nzambi ndo akakɛnɛmɔlaka yimba ya ndjahombia. (Heb. 11:24-26) Koko, la ntondo ka Jehowa mbɔsɔna dia nde ntondja ase Isariyɛlɛ oma lo Edjibito, Mɔsɛ akahombe ntokomɛ etshikitanu wakayolowanyaka memakana kande. Nde akahombe ndawɔ oma l’Edjibito dia todjasɛ lo nkɛtɛ ya Midiyana ɛnɔnyi 40, akamba olimu wa pâ w’onami w’ɛkɔkɔ. Etombelo akɔna wakonge la dikambo sɔ? Etshikitanu ɛsɔ wakawetɛ onto l’ɔlɔlɔ efula. (Wal. 12:3) Nde akayeka dia mbetsha wahɔ wa lo nyuma la ntondo ka wahɔ ande hita.
Dia sho nshihodia memakana kaki la Mɔsɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kakatombe etena kakawotɛ Jehowa dia nde ayanga nsɛka wodja wa Isariyɛlɛ waki komonga l’okitanyiya ndo nkonya tokanula ta Mɔsɛ wodja wa wolo. (Wal. 14:11-20) Mɔsɛ akatɛkɛtɛ wodja wa Isariyɛlɛ. Ɛtɛkɛta ande wakɛnyaka dia nde akayakiyanyaka lo dikambo dia lokumu la Nzambi ndo dia yônge ya anango, koko aha lo dikambo dia wahɔ ande hita. Dia Mɔsɛ mɛmba ɔkɛndɛ w’ɔnɔmbɔdi ndo wa ompakemi wa wodja, nde akahombe monga la memakana. Miriyama la Arɔna wakôngunɛngunɛ, koko Bible mbutaka dia Mɔsɛ aki “kanga memakana ka wulu, ndeka antu tshe.” (Wal. 12:1-3, 9-15) Mɛnamaka dia Mɔsɛ akâdimanyiya ntɛngɔ yawɔ la memakana tshɛ. Kakɔna kotosalema otondonga Mɔsɛ komonga la memakana?
Lo diaaso dimɔtshi, nyuma ka Jehowa kakahema apami amɔtshi, ko vɔ wakate akambo wahataye. Jashua y’okambi wa Mɔsɛ akɔshi dia ase Isariyɛlɛ asɔ wakasalaka dui dia kɔlɔ. Lo wedi okina, Mɔsɛ akɔshi akambo woho wawaɔsa Jehowa la memakana tshɛ ndo nde kondjakiyanya ɔnɛ layanga nshisha lowandji lami. (Wal. 11:26-29) Otondonga Mɔsɛ komonga onto lele la memakana, onde nde otetawɔ etshikitanu ɛsɔ wakasalema l’okongamelo waki Jehowa?
Memakana akakimanyiya Mɔsɛ dia nkamba la lowandji ndo la ɛkɛndɛ wakawosha Nzambi lo yoho ya dimɛna. Jehowa akɔlɔmbɛ dia mbudɛ l’okongo wa Hɔrɛbɛ dia nde temala la ntondo k’anto. Nzambi akasawola la Mɔsɛ lo tshimbo ya ondjelo ndo akɔsɔnɛ dia nde monga ompakemi wa sheke. Memakana kaki la Mɔsɛ akokimanyiya dia nde mbetawɔ otshikitanu wa woke wendana la lowandji ɔsɔ ndo ntshikala lo ngandji ka Nzambi.
Ko kayotota dikambo diaso? Memakana ekɔ ohomba l’ohamelo aso l’onto ndo l’onto. Wanɛ tshɛ wakawasha waɛsɛ ndo yema ya lowandji lâdiko di’ekambi waki Nzambi pombaka monga la memakana. Tɔ toshimbaka dia monga la lotamanya etena katokomɛ etshikitanu ɛmɔtshi ndo tokimanyiyaka dia ntokomɛ ekakatanu la yimba ya dimɛna. Kɛnɛ kayotosala kekɔ ohomba efula. Onde tayetawɔ etshikitanu? Onde tayɔsa dia ɔsɔ ekɔ diaaso dia sho ndjalowanya? Ɔsɔ mbeyaka monga diaaso diâmɛ diambotokondja dia nkɛnɛmɔla memakana!
Etshikitanu wayotokomɛka mbala la mbala lo nsɛnɔ yaso. Mbala mɔtshi, hatonga dikambo dia wɔdu dia sho nshihodia lande na kambosalema akambo amɔtshi. Elelo wele la so ndo pâ ya l’asolo kokaka toshimba dia ntetemala mɛna akambo lo yoho ya lo nyuma. Koko mbeya elelo aso, monga l’okitshakitsha ndo la memakana ayotokimanyiya dia mbetawɔ etshikitanu ɛsɔ ndo ntshikala lo ngandji ka Nzambi.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 4]
Okitshakitsha wa mɛtɛ tokimanyiyaka dia sho ndjaɔsa woho weso mɛtɛ
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 5]
Memakana ekɔ ohomba l’ohamelo aso l’onto ndo l’onto
[Osato wa lo lɛkɛ 5]
Mɔsɛ akahombe ntokomɛ etshikitanu wakalowanya memakana kande