‘Totetemale nɛndja akambo wa kɔlɔ’ lo mbahemɛ kɛlɛ kaso
‘Anyaso wa ngandji, tanyɔsɔmbɔyake; kele nyotetemale nɛndja akambo wa kɔlɔ la akambo w’ɔlɔlɔ.’—ROMO 12:19, 21.
1, 2. Naa ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakasha Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi wakatandaka lɔkɛndɔ?
O LUI w’Ɛmɛnyi wa Jehowa 34 wakatatshɔka otsha lo osapwelo wa Bɛtɛlɛ kɛmɔtshi, koko lɔkɛndɔ lawɔ lakonge la otshimbotshimbo l’ɔtɛ wakalana ndɛkɛ kakahombe ntshɔ la wɔ. Vɔ wakafɔnyaka dia wayokilɔngɔsɔla l’ɔkɔngɔ wa wonya ɔtɔi wa tango, koko dui sɔ diakayowaɔsɛka wenya 44 lo sɛkɛ dia ndɛkɛ dia lo ngielongelo shɔ diaki komonga la mbo ya ndɛ y’amɛna, ashi wa nnɔ ndo nkomba y’amɛna. Waa pasase efula wakomala ndo wakanɛ as’olimu wa lo sɛkɛ dia ndɛkɛ. Koko anangɛso la akadiyɛso wakatshikala ki.
2 L’ɔkɔngɔ diko, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatokomaka lɛnɛ akawatatshɔka, lo etenyi k’ekomelo k’ekongelo k’osapwelo. Kânga mbakiwɔ wambɔlɛmba, vɔ wakatshikala yema l’ɔkɔngɔ w’osapwelo dia nsawola l’anangɛwɔ wa lo ngelo kɛsɔ. L’ɔkɔngɔ diko, vɔ wakayeyaka dia solo diawɔ dia lotutsha ndo ndjakimɛ kaki la wɔ kakɛnama le anto akina. Pami kɛmɔtshi l’atei wa pasase nkina akatɛ akanga wa ndɛkɛ ate: “Otondonga hatongi la Akristo 34, tshike ofukutanu wa mamba wotonga la sɛkɛ dia ndɛkɛ.”
Tekɔ lo nsɛna l’andja wokana anto kɛlɛ
3, 4. a) Ngande ndo ntatɛ oma lo etena kakɔna kadiɛnɛ anto la awui wa ngala woye oma lo kɛlɛ? b) Onde Kɛna akakoke mbahemɛ kɛlɛ kande? Lembetshiya.
3 Ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ la lo dikongɛ nɛ dia kɔlɔ kokaka nkonya anto dia mboka kɛlɛ. (Und. 7:7) Mbala efula, kɛlɛ konyaka lo lohetsho ndo l’akambo wa ngala. Ata wekɔ lam’asa wedja la wedja kana lam’asa ase wodja ɔtɔi ndo kɛlɛ mbelaka ewanu lo nkumbo efula. Kɛlɛ ndo akambo wa ngala asɔ wambotatɛka deko aha nɛ. Kɛna, ɔnaki Adama la Eva l’enondo akadiake Abɛlɛ wa kosɛnde l’ɔtɛ wa kɛlɛ ka kandjema kakandawokaka. Kɛna akasale dui dia kɔlɔ sɔ kânga mbakokeketsha Jehowa dia nde mbahemɛ kɛlɛ kande ndo mbakandolake dia nde ayowɔtshɔkɔla naka nde nsala dikambo sɔ.—Adia Etatelu 4:6-8.
4 Kânga mbakandahowɔ pɛkato, Kɛna aki la ɔsɔnwɛlɔ wa nsala lo dikambo sɔ. Nde akakoke mbahemɛ kɛlɛ kande. Ko lam’ele nde kosala dikambo sɔ, nde aki la onongo wa kɔlɔ kakandasale. Woho akɔ wâmɛ mbele, oko weso kema kokele, sho mongaka l’okakatanu dia mbewɔ kɛlɛ ndo diaha nsala akambo la kɛlɛ. Ndo ekakatanu ekina wa wolo ndjotahɛka wotsho lâdiko dia tshuka lo “tena dia wulu” diasɛnaso nɛ. (2 Tim. 3:1) Ɛnyɛlɔ, ekakatanu wendana la ekondjelo kokaka tosha ekiyanu efula. Atshunda wakimanyiya apulushi ndo nkumbo mɛnyaka dia woho wambohama awui wa kɛlɛ ndo wa ngala lo nkumbo mbele lo kiɔkɔ y’ekakatanu wendana la ekondjelo.
5, 6. Naa dionga dia l’andja ɔnɛ diendana la kɛlɛ diakoka monga la shɛngiya ya kɔlɔ le so?
5 Ndo nto, efula k’anto wahomana la so wekɔ lo ‘ndjalanga,’ ‘wekɔ etako,’ ndo wekɔ ‘esehe.’ Waonga wa kɔlɔ asɔ kokaka tɔsɛngiya esadi eto ndo totshutshuya dia sho monga la kɛlɛ. (2 Tim. 3:2-5) Lo mɛtɛ, filmɛ ndo awui wɛnyawɔ lo televiziɔ mɛnyaka mbala efula dia nsɔmbɔya kema kɔlɔ ndo ɔnɛ akambo wa ngala ekɔ yoho mɔtshi ya dimɛna ya nkandola ekakatanu. Filmɛ mɔtshi konyaka wanɛ wayenda dia kongɛ l’asolo walomɔlomɔ etena kayolongola kanga kɔlɔ ɔmɔtshi la lo filmɛ kakɔ difuto diɛdimi la kɛnɛ kasalande ndo mbala efula onto akɔ ndjodiakemaka oma le kanga filmɛ.
6 Filmɛ ya ngasɔ sukɛka ‘yimba y’andja ɔnɛ’ ndo ya Satana, owandji awɔ wa kɛlɛ, koko aha mboka yaki Nzambi. (1 Kor. 2:12; Ef. 2:2; Eny. 12:12) Yimba shɔ tshutshuyaka anto dia nkotsha nsaki yawɔ ya demba ndo yɔ hayɔtɔnɛ kânga yema tshitshɛ la nyuma k’ekila kaki Nzambi ndo la olowa atɔ. Lo mɛtɛ, wetshelo ɔmɔtshi w’ohomba wa Lokristo mbutaka diaha nsɔmbɔya etena katosalɛwɔ kɔlɔ. (Adia Mateu 5:39, 44, 45.) Ko lâsɔ, ngande wakokaso nkamba dimɛna dimɛna la wetshelo waki Yeso?
Bɛnyɛlɔ di’ɛlɔlɔ ndo dia kɔlɔ
7. Kakɔna kakatombe etena kaki kombahemɛ Simɛyɔna nde la Lɛwi kɛlɛ kawɔ?
7 Bible kekɔ la alako efula wendana la yoho ya mbahemɛ kɛlɛ ndo kekɔ nto la bɛnyɛlɔ di’eshika diɛnya kɛnɛ kakoka ntomba naka sho mbahemɛ kɛlɛ kaso kana hatokiaheme. Tende kɛnɛ kakatombe etena kakadiake Simɛyɔna nde la Lɛwi, ana waki Jakɔbɔ Shɛkɛmɛ l’ɔtɛ wakandeyana la Dina dia kadiyɛwɔ la wolo. Vɔ “wakanyangi. Vo wakumala kele ka wulu.” (Etat. 34:7) Oma lâsɔ, ana w’apami akina waki Jakɔbɔ wakadiake apami tshɛ waki l’osomba waki Shɛkɛmɛ ndo wakambe diangɔ dia l’osomba akɔ, wakatshu la wamato ndo l’ana lo lɔhɔmbɔ. Vɔ wakasale akambo asɔ tshɛ aha tsho l’ɔtɛ wa Dina, koko ondo ndo l’ɔtɛ wa lotamanya lawɔ ndo l’ɔtɛ wa sɔnyi kakasha dikambo sɔ nkumbo kawɔ. Vɔ wakɛnyi dia Shɛkɛmɛ akâsalɛ vɔ la Jakɔbɔ ka shɛwɔ kɔlɔ. Ko ngande wakɔshi Jakɔbɔ dionga diawɔ sɔ?
8. Ɔkɔndɔ waki Simɛyɔna nde la Lɛwi ɛnyawɔ lo kɛnɛ kendana la nsɔmbɔya?
8 Mpokoso kakakomɛ Dina kakanyangiya Jakɔbɔ efula; koko, nde kɔngɛnangɛna woho wakasɔmbɔya anande. Simɛyɔna la Lɛwi wakatetemala mɛnya dia kɛnɛ kakawasale komonga kɔlɔ lo mbuta ɔnɛ: “Ololo vo ntshela kadiyesu uku umuntu kanga luseka uka?” (Etat. 34:31) Koko akambo kokomɛ lâsɔ nɛ dia Jehowa kɔngɛnangɛna kɛnɛ kakawasale. Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, Jakɔbɔ akate dia l’ɔtɛ w’akambo wa ngala wakasale Simɛyɔna nde la Lɛwi, tokanula tawɔ tayodiangana l’atei a waoho w’Isariyɛlɛ. (Adia Etatelu 49:5-7.) Lo mɛtɛ, woho wakiwɔ kombahemɛ kɛlɛ kawɔ akâkonya diaha vɔ mbetawɔma oma le Nzambi ndo oma le shɛwɔ.
9. Lo diaaso diakɔna diaki Davidi suke la tshikɛ kɛlɛ dihole?
9 Nkumekanga Davidi kosala akambo lo yoho shɔ. Nde aki la waaso efula wa nsɔmbɔya, koko nde kosala dikambo sɔ. (1 Sam. 24:3-7) Koko lo diaaso dimɔtshi, nde aki suke dia tshikɛ kɛlɛ dihole. Pami kɛmɔtshi k’ɔngɔnyi kakawelɛka Nabala akahangwɛhangwɛ anto waki Davidi, kânga mbakawakokɛ ɛkɔkɔ ndo alami w’ɛkɔkɔ waki Nabala. Davidi aki suke la nsɔmbɔya la kɛlɛ tshɛ, ondo djekoleko l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakawasalɛ anto ande. Etena kakatatshɔka Davidi la anto ande dia tɔlɔsha Nabala la nkumbo kande, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi akatotɛ Abingayɛlɛ, wadi aki Nabala laki womoto la kɛsɔ kɛnɛ kakatombe ndo akokeketsha dia nde mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Aha la ntshimbatshimba, nde akatshumanya weshasha efula ko akatshu dia tohomana la Davidi. L’okitshakitsha tshɛ, nde akalɔmbɛ Davidi edimanyielo l’ɔtɛ w’awui w’enginya wakasale Nabala ndo akakotola yambalo ya Davidi lo wɔma wakandokaka Jehowa. Davidi akatshikitanya kanyi yande ndo nde akate ate: “[Ɔtshɔkwame] we lambushimba elo dia nyanganya dikila.”—1 Sam. 25:2-35.
Dionga di’Okristo
10. Dionga diakɔna diahomba Akristo nkɛnɛmɔla lo kɛnɛ kendana la nsɔmbɔya?
10 Kɛnɛ kakakomɛ Simɛyɔna nde la Lɛwi ndo kɛnɛ kakatombe lam’asa Davidi la Abingayɛlɛ mɛnyaka hwe dia Jehowa halange kɛlɛ ka tshambandeko ndo akambo wa ngala ndo ɔnɛ nde tshɔkɔlaka welo wadja anto dia mbidja wɔladi. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Lu wedi anyu, nyutshaki akambu tshe weyanyu ntsha, dia mbidjase la antu tshe ki. Anyasu wa ngandji, tanyuyasombweyaki; nyutshikeli kele ka [Nzambi] dihuli. Ne dia wakafundi vati: Somboya keli dikambu diami. Dimi layulemanya la wo, mbata Khumadiondjo. Keli, naka utunyi aye eko la ndjala, uwusha mbu ya nde, naka ndi la pusa uwusha dia no. Lam’ayuyutsha osoku keti we ambuwahatanyia akalanga wa dja waheta l’ote. Tolembiamaki l’akambu wa kolo, keli olembia akambu wa kolo l’akambu w’ololo.”—Romo 12:18-21.a
11. Ngande wakeke kadiyɛso kɛmɔtshi woho wa mbahemɛ kɛlɛ kande?
11 Sho kokaka nkamba la dako sɔ. Ɛnyɛlɔ, kadiyɛso kɛmɔtshi akakiyana la ntondo k’ekumanyi kɛmɔtshi lo kɛnɛ kendana la owandji ande w’olimu w’oyoyo. Nde akatɛ ekumanyi dia womoto ɔsɔ bu la losembwe ndo ekɔ onto la kɔlɔ. Kadiyɛso akawokaka kɛlɛ ndo akalangaka mimɔ l’olimu. Ekumanyi akôkeketsha diaha nde nsala dikambo sɔ la esasesase. Nde akɛnyi dia naka kadiyɛso salɛ owandji w’olimu akambo la kɛlɛ, kete dui sɔ diayoleka nkonya akambo wolo. (Tito 3:1-3) Ekumanyi akawɛnya dia kânga nde ayoyotana olimu okina, nde ayohomba ntshikitanya yoho yande ya nsala akambo etena kosalɛwɔ kɔlɔ. Ekumanyi akôlake dia nde salɛ owandji ande akambo woho walangande anto mbosalɛ oko wakatetsha Yeso. (Adia Luka 6:31.) Kadiyɛso aketawɔ dia nkamba la dako sɔ. Etombelo akɔna wakayala? L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, dionga diaki owandji ande w’olimu diakatshikitana, ndo nde akayotatɛ mandola kadiyɛso l’olimu wakandakambaka.
12. Lande na kakoka ekakatanu watomba lam’asa Akristo ndeka mbisha pâ efula?
12 Hatokoke mamba etena katomba ekakatanu wa ngasɔ lam’asaso l’onto ɔmɔtshi lele bu lo etshumanelo k’Akristo. Sho mbeyaka dia lo dikongɛ nɛ diaki Satana, anto hawoleke salanɛ akambo la losembwe ndo sho pombaka nsala diaha atshi wa kɔlɔ totsha kɛlɛ. (Osam. 37:1-11; Und. 8:12, 13; 12:13, 14) Koko, etena katomba ekakatanu lam’asaso l’ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ka lo nyuma, dui sɔ kokaka tosha pâ k’efula. Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi mbutaka ate: “Okakatanu wakaleke woke le mi etena kakameye akambo wa mɛtɛ aki dia mbetawɔ ɔnɛ ekambi waki Jehowa kema kokele.” Sho takatombe oma l’andja ɔnɛ wele anto kema la ngandji, talongamɛ dia anto tshɛ wa l’etshumanelo wayosalanɛka akambo la lɔsɛngɔ. Ɔnkɔnɛ, naka osekaso Okristo, djekoleko ɔnɛ lele la ɛkɛndɛ lo etshumanelo ambotosalɛ akambo lo yoho yahatangɛnangɛna kana yahɔtɔnɛ l’Akristo, dui sɔ kokaka tonyangiya kana totsha kɛlɛ. Sho kokaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakoka dikambo dia ngasɔ salema l’atei w’ekambi waki Jehowa?’ Lo mɛtɛ, akambo wa ngasɔ wakatombe kânga l’atei w’Akristo w’akitami wa lo nshi y’apɔstɔlɔ. (Ngal. 2:11-14; 5:15; Jak. 3:14, 15) Kakɔna kahombaso nsala etena katosalɛwɔ kɔlɔ?
13. Lande na ndo ngande wahombaso nkandola ekakatanu watomba lam’asaso?
13 Kadiyɛso kakiso oma la ntɛkɛta dikambo diande akate ate: “Dimi lakeke dia nɔmba dikambo dia onto tshɛ lasalɛ kɔlɔ. Dui sɔ kimanyiyakami tena tshɛ.” Oko wakatashidi diada, Yeso akatetsha dia sho nɔmbaka dikambo dia wanɛ watɔhɛnyahɛnya. (Mat. 5:44) Shi sho pombaka ndeka nɔmba dikambo dia anangɛso la akadiyɛso wa lo nyuma? Oko watokombolaka ombutshi wa pami dia anande mbokana ngandji lam’asawɔ, mbele Jehowa kombolaka dia ekambi ande wa la nkɛtɛ mbokana ngandji lam’asawɔ. Tekɔ lo kongɛ l’asolo walomɔlomɔ dia ndjɔsɛna kâmɛ lo wɔladi ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ pondjo pondjo ndo Jehowa ekɔ lo tetsha dia sho nsala dikambo sɔ oma ko kakianɛ. Nde nangaka dia sho nkamba kâmɛ etena kasalaso olimu ande wa woke. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tokandolake ekakatanu kana ‘todimanyiyanake’ munga ndo totetemale monga kâmɛ. (Adia Tukedi 19:11.) Lo dihole dia sho ndjanganya la anangɛso la akadiyɛso etena katomba ekakatanu, sho pombaka kimanyiyana dia sho ntshikala l’atei w’ekambi waki Nzambi lo dihole di’ekokelo, mbuta ate lo ‘anya wa pondjo’ waki Jehowa.—Euh. 33:27.
Monga la memakana le anto tshɛ mbelaka etombelo w’ɛlɔlɔ
14. Ngande wakokaso ndɔshana la tɔsɛngiya ta diatɔnelo taki Satana?
14 Dia toshimba dia dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ, Satana la ɛdiɛngɛ ande wekɔ lo nsala la wolo dia mbidja efukutanu lo nkumbo yele l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lo tshumanelo. Vɔ salaka la wolo dia mbidja diatɔnelo, weya dia diatɔnelo dia l’atei wa nkumbo kana w’etshumanelo kokaka monga la etombelo wa kɔlɔ efula. (Mat. 12:25) Dia sho ndɔshana la shɛngiya yawɔ ya kɔlɔ shɔ, sho pombaka nkitanyiya dako diaki Paulo diata ɔnɛ: “Ukambi wa Khumadiondjo hahumbi [ndɔ ta], keli ayali la memakana le antu tshe.” (2 Tim. 2:24) Tohɔ dia sho hatɔlɔ ta “la emunyi la dikila, keli [tekɔ lo ndɔ] la . . . elui w’edienge.” Dia sho ntondoya lo ta sɔ, sho pombaka ndɔta ɛlɔtɔ wa ta wa lo nyuma, mbidja ndo ‘dihomɔ diendana la lokumu l’ɔlɔlɔ la ki.’—Ef. 6:12-18.
15. Ahombaso nsala la ntondo ka ɔlɔshamelo w’oma l’andja w’etshumanelo?
15 Atunyi waki Jehowa wele l’andja w’etshumanelo ndɔshaka la wolo tshɛ ekambi ande wa ki. Amɔtshi l’atei awɔ ndɔshaka Ɛmɛnyi wa Jehowa lo demba. Akina tomamatanyiyɛka akambo le ase tita nsango kana la ntondo ka tominadi. Yeso akatɛ ambeki ande dia vɔ nongamɛ akambo asɔ. (Mat. 5:11, 12) Ahombaso nsala la ntondo k’akambo wa ngasɔ? Hatohombe pondjo ‘nkaloya kɔlɔ lo kɔlɔ,’ lo ɛtɛkɛta kana lo etsha.—Romo 12:17; adia 1 Petero 3:16.
16, 17. Naa okakatanu wakahomana la etshumanelo kɛmɔtshi?
16 Oyadi kakɔna kayotela Diabolo, naka sho ‘nɛndja akambo wa kɔlɔ la akambo w’ɛlɔlɔ,’ kete dui sɔ kokaka monga esambishelo ka woke. Ɛnyɛlɔ, etshumanelo kɛmɔtshi ka lo disɛnga dimɔtshi dia Pacifique kakalowɛ luudu lɔmɔtshi dia nsala Eohwelo. Etena kakaweye dikambo sɔ, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo ngelo kɛsɔ wakatɛ anto awɔ dia vɔ tosangana lo luudu lɔsɔ dia vɔ tosala akambo awɔ w’ɔtɛmwɛlɔ lo wonya wakahombe salema Eohwelo. Koko, owandji w’apulushi akatɛ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ dia vɔ tshikɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa luudu lo wonya wakawokana. Etena kakakoke wonya wa Eohwelo, luudu lɔsɔ lakalole tɔɔ l’ase ɛtɛmwɛlɔ ndo wakatatɛ nsala awui awɔ.
17 Etena kakayalɔngɔsɔlaka apulushi dia mbatondja oma lo luudu lɔsɔ la wolo, owandji w’ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ akaye le ekumanyi kaso kɛmɔtshi ndo akawombola ate: “Onde nyekɔ la dikambo dimɔtshi dia lânde dia nsala la dikɔlɔ nɛ?” Ɔnangɛso akawotɛ ate tekɔ lo nanga nsala Eohwelo, ko pami kakɔ akokadimola ate: “Aah, dimi hambeyaki ss!” Kele pulushi akatɛ owandji w’ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ ate: “Shi takakote la pindju!” Owandji w’ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ akakadimɔ otsha le ekumanyi kaso ndo akawotɛ la ɔmɔnɔmɔnɔ wa kanga keso ate: “Ayanganyu nsala kakianɛ? Luudu lamboshila ndola l’anto tɔɔ. Onde nyayanga mbutɛ apulushi dia vɔ totshanya?” La mayɛlɛ tshɛ, nde akasale dia Ɛmɛnyi wa Jehowa mɛnama oko asoyanyi! Kakɔna kakahombe anangɛso asɔ nsala?
18. Kakɔna kakasale anangɛso etena kakawâsalɛ kɔlɔ, ndo etombelo akɔna waki la dikambo sɔ?
18 Ɛmɛnyi wa Jehowa wakasha ase ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ minitɛ akumi asato dia vɔ nshidiya awui awɔ dia l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ ko anangɛso ndjosala Eohwelo. Ase ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ wakalekanya wonya, koko l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba, Eohwelo kakayosalemaka. La wedi a pindju, aseka lɛɛta wakatome anto dia tosala akɛtɛ dia mbeya kɛnɛ kakete. L’ɔkɔngɔ wa vɔ nsɛdingola akambo wakawawatɛ, wanɛ wakasale akɛtɛ wakadjangɛ ase ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ dia vɔ mbuta lo sɛkɛ dia owandji awɔ w’ɔtɛmwɛlɔ mbele lo kiɔkɔ y’okakatanu wakatombe, koko aha Ɛmɛnyi wa Jehowa. Vɔ wakasha Ɛmɛnyi wa Jehowa losaka lo woho wakawakandola okakatanu ɔsɔ la solo dia lotutsha tshɛ. Welo wakadje Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛsɔ dia ‘mbidjasɛ la anto tshɛ ki’ wakonge la etombelo w’ɛlɔlɔ.
19. Naa dikambo dikina diakoka nkeketsha diɔtɔnganelo dia ki?
19 Dui dikina di’ohomba diayotokimanyiya dia nama diɔtɔnganelo dia ki diasaso l’anto akina ele nkamba l’ɛtɛkɛta w’amɛna. Sawo diayela diayɛnya kɛnɛ kalembetshiya ɛtɛkɛta w’amɛna ndo woho wakokaso monga la wɔ ndo nkamba la wɔ.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a “Akalanga wa dja waheta” mendanaka la woho wakawalɛlɔlaka fɛsa lo nshi y’edjedja lo nkitsha akalanga wa dja l’ɛse ndo lâdiko ayɔ dia ndjilɛlɔla ndo minya mindo yayɔ. Naka sho monga la lɔsɛngɔ otsha le anto wa kɔlɔ, kete dui sɔ mbeyaka ntshikitanya dionga diawɔ ndo ntondja waonga awɔ w’ɛlɔlɔ sɛkɛ.
Onde wɛ kokaka nembetshiya?
• Lande na kele anto wa l’andja ɔnɛ la kɛlɛ k’efula ɛlɔ kɛnɛ?
• Naa bɛnyɛlɔ dia lo Bible diɛnya etombelo waya naka onto mbahemɛ kana haheme kɛlɛ kande?
• Ahombaso nsala naka osekaso Okristo ambotonyangiya?
• Ahombaso nsala la ntondo k’ɔlɔshamelo w’oma l’andja w’etshumanelo?
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Simɛyɔna nde la Lɛwi wakayohɔka dia minya kɛlɛ kawɔ, l’ɔkɔngɔ wa vɔ nsala kɔlɔ
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Nkɛnɛmɔla lɔsɛngɔ kokaka ntshikitanya dionga di’anto akina