AWUI WAKIMANYIYA DIA NKUMBO MONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ
Sawolaka l’ɔnayɛ laya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi aha la nyu mana
“Etena kakakotsha ɔnami la womoto ɛnɔnyi 14, nde akatatɛ kadimɔna la mi. Ndjaka dimi mbotɛ ɔnɛ ‘wonya wa ndɛ wambokoka,’ ko nde kadimolami ɔnɛ ‘layoyɔlɛ wonya wayomolanga.’ Naka dimi mombola dia kana nde akashidiyisha nsala ntumu, ko nde kadimolami ɔnɛ ‘ominye londjo.’ Mbala efula, dimi la nde takahangɔnɛka.”—MAKI, JAPON.a
Naka wɛ ekɔ ombutshi wele l’ɔna lele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, kete eya dia ekakatanu koka ntomba lam’asanyu, koko paka wɛ monga la solo dia lotutsha. Maria, mama kɛmɔtshi kele l’ɔna lele l’ɛnɔnyi 14 la Brésil mbutaka ate: “Etena kakatonaka ɔnami la womoto kitanyiyami, dui sɔ diakambishaka kɛlɛ k’efula ndo takahangɔnɛka.” Carmela ladjasɛ l’Italie akahomana l’okakatanu akɔ waamɛ. Nde mbutaka ate: “Mbala efula takawanaka dimi l’ɔnami la pami polo ndo paka nde amboyadiha lo luudu, ko owanu komɛ.”
Lande na konga ana amɔtshi wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi la lɔkɛwɔ la ngasɔ? Onde asekawɔ lɔlɔnga mbele lo kiɔkɔ ya dui sɔ? Mbeyaka monga. Bible mbutaka ɔnɛ angɛnyi koka monga la shɛngiya ya wolo le onto, oyadi ya dimɛna kana ya kɔlɔ. (Tukedi 13:20; 1 Kɔrɛtɔ 15:33) Dui dikina ele, tɔkɛnyɔ efula takɛnya ɛlɔngɔlɔngɔ ɛlɔ kɛnɛ keketshaka yimba y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ndo mbatshutshuyaka diaha nɛmiya anto akina.
Koko, ekɔ awui akina wele bu wolo efula mbakandola naka wɛ amboshihodia woho wakokawɔ monga la shɛngiya le ɔnayɛ. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi.
VƆ NDJAHAMIAKA ‘AKOKA AWƆ W’EKANELO KA YIMBA’
Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Lam’akimi dikɛnda, dimi lakatɛkɛtaka oko dikɛnda, lakakanyiyaka oko dikɛnda ndo lakɛnaka akambo oko dikɛnda. Koko lam’ayami opalanga, lambotshika akambo wa dikɛnda.” (1 Kɔrɛtɔ 13:11) Oko wadiɛnya ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ, ana kanyiyaka lo yoho yotshikitanyi l’epalanga. Lo ngande?
Ana hawɛnyi etale. Koko mbala efula, epalanga kanyiyaka efula kaanga l’akambo wa wolo la ntondo ka ndjɔsa yɛdikɔ. Ɛnyɛlɔ, etena katomba dui dimɔtshi, epalanga mongaka suke dia nsɛdingola kɛnɛ kele ledia ka dikambo diakɔ ndo etombelo wakoka monga la tɛdikɔ tawɔ le anto akina. Kɛsɔ mbatowosalaka. Koko, lam’ele ana wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi watahokɔ akambo, vɔ hawosale ngasɔ.
Diakɔ diele, Bible keketshaka ɛlɔngɔlɔngɔ dia monga l’‘ekanelo k’ɔlɔlɔ.’ (Tukedi 1:4) Koko, Bible keketshaka Akristo tshɛ dia vɔ nkamba l’‘akoka awɔ w’ekanelo ka yimba.’ (Rɔmɔ 12:1, 2; Hɛbɛru 5:14) Lo tena dimɔtshi, ekanelo ka yimba k’ɔnayɛ lele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi mbeyaka mbotshutshuya dia mana la yɛ kaanga lo tokambokambo ta totshitshɛ.b Kana nde koka mbisha kanyi yokɛma hwe dia nde bu l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. (Tukedi 14:12) Lo tena dia ngasɔ, ngande wakokayɛ nkana la nde yimba lo dihole dia nyu mana?
HEMBA NSALA NGANƐ: Ɔsa di’ɔnayɛ ekɔ lo mpemba dia mbeya nkamba l’akoka ande w’ekanelo ka yimba, koko nde ekɔ l’okakatanu dia nshikimala lo kanyi yande. Dia mbeya mɛtɛ kanyi yande, ntatɛ mbandola l’ɔtɛ w’ekanelo kande ka yimba. (Tɛnde ɔnɛ: “Lambɔngɛnangɛna kanyi yayɛ, kaanga mbele aha kɛnɛ tshɛ kotshiyɛ mbamometawɔ.”) Oma laasɔ, ko wɛ mbokimanyiya dia nsɛdingola ekanelo kande. (Ɛnyɛlɔ lo mombola ɔnɛ: “Onde wɛ fɔnyaka dia kɛnɛ kotshiyɛ koka mbɔtɔnɛ la oseka dui tshɛ?”) Lo nsala ngasɔ, wɛ mbeyaka mamba dia mɛna di’ɔnayɛ ambonyomɔsɛdingola tokanyi tande ndo ambotilowanya.
Onga la yewo: Etena kakanayɛ yimba l’ɔnayɛ, toyangake dia mbɛnya dia paka tokanyi tayɛ toto mbele amɛna. Kaanga naka nde hetawe kɛnɛ kotshiyɛ mbala kakɔ ɔtɔi, ondo nde koka ndjokamba l’awui akɔ yema l’ɔkɔngɔ otshikitanyi la kɛnɛ kalongamɛyɛ. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayamba dia mɛna ɔnayɛ ambotatɛ nkamba la tokanyi tayɛ l’ɔkɔngɔ wa nshi mɔtshi, ondo nde koka ntatɛ mfuna dia nde mbosha kanyi yakɔ.
“Dimi l’ɔnami la pami takawanaka kaanga l’akambo wa totshitshɛ, ɛnyɛlɔ woho wakinde otshupatshupa kana l’ɔtɛ wakandasɔkaka kosɛnde ka womoto. Koko mbala efula nde akalangaka dia dimi mombola kɛnɛ kakanyiyande ndo dia nde mbuta woho wɔsande dui dimɔtshi ndo woho wakokande ntɛkɛta, lo mbotɛ ɔnɛ: ‘Nganɛ mbele dikambo’ kana ɔnɛ: ‘Ko afɔnyayɛ lo dui sɔ?’ Lo mbohɔ awui asɔ, dimi fɔnyaka dia otondonga kɛsɔ mbakamasale, tshike takewɔ ewanu efula.”—Kenji, Japon.
VƆ NDJAƆSƐKA TƐDIKƆ
Ambutshi wele la lomba salaka di’anawɔ wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi ndjaoka dia ndo vɔ mbakoka mbisha tokanyi tawɔ
Etenyi ka woke ka wodielo w’ɔna laya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi mendanaka la mbolowanya dia nde ndjonga opalanga weya mɛmba ɛkɛndɛ etena kayondomɔ oma la ngelo. (Etatelu 2:24) Olowanyelo ɔsɔ mendanaka nto la woho wa monga la lonto, mbuta ate waonga, dietawɔ ndo atɔndɔ wɛnya woho w’onto wende. Etena kayondɔsɛngiyama dia nsala kɛnɛ kele kɔlɔ, ɔna ɔsɔ leya woho w’onto wakombolande monga, ayosala akambo efula lo dihole dia nkana yimba tsho lo waale wayowokomɛ. Nde koka ndjambola ɔnɛ: ‘Woho akɔna w’onto wemi? Atɔndɔ akɔna wasukɛmi? Kakɔna kakoka onto lasukɛ atɔndɔ akɔ nsala la ntondo ka dikambo nɛ?’—2 Petero 3:11.
Bible totɛka dikambo dia Yɔsɛfu, ɔlɔngɔlɔngɔ waki la waonga w’amɛna. Ɛnyɛlɔ, etena kakotshutshuya wadi aki Pɔtifara dia nde mbeyana la nde, Yɔsɛfu akookadimola ate: “Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki, la ntshela [Nzambi] kolo?” (Etatelu 39:9) Kaanga mbele l’etena kɛsɔ ko Nzambi atadjɛ ase Isariyɛlɛ ɔlɛmbɛ wasekɛ monanyi, Yɔsɛfu akashihodiaka kanyi yaki Nzambi lo dui sɔ. Woho wakandate ɔnɛ “ukundi ukukimi,” mɛnyaka dia nde akayele kanyi ya Nzambi, mbuta ate nde akakɛnɛmɔla lonto la Nzambi.—Ɛfɛsɔ 5:1.
Ndo ɔnayɛ lele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi mbasala la wolo dia monga la woho ɔmɔtshi wa lonto. Dui sɔ diekɔ ohomba nɛ dia diɔ diayowokimanyiya dia nshika tanga la ntondo ka tɔsɛngiya t’oma le asekande. (Tukedi 1:10-15) Koko lo monga la woho ɔmɔtshi wa lonto, nde koka ndjotatɛ kohangakalɛ. Naka dui sɔ diambokokomɛ, akokayɛ nsala?
HEMBA NSALA NGANƐ: Lo dihole dia nyu ntatɛ mana, wɛ koka tsho kalolɛ kɛnɛ kotshinde. (Tɛnde ɔnɛ: “Lekɔ lo nanga nshihodia kɛnɛ kakayatshi. Wɛ akatshi ɔnɛ . . .”) Oma laasɔ, mbolande ɔnɛ: (“Lande na katayɛ ngasɔ?” Kana “kakɔna kakotshutshuya dia mbuta ngasɔ?”) Yanga dia mbeya kɛnɛ kele l’otema ande. Shande diaaso dia nde nkɛnɛmɔla tokanyi tande. Naka tokanyi tanyu ntshikitana paka nɛ di’onto l’onto ekɔ lo nkombola paka kɛnɛ kalangande, aha l’ɔtɛ w’ɔnɛ tokanyi tanyu tekɔ kɔlɔ, kete ɛnya ɔnayɛ dia wɛ koka nɛmiya kanyi yande oyadi wɛ hayetawɔ tshɛ lo tshɛ.
Monga la woho ɔmɔtshi wa lonto ndo awui wɔtɔnɛ la lɔ ekɔ ohomba ndo mbelaka ndo wahɔ. Laadiko dia laasɔ, Bible mbutaka di’Akristo hawohombe monga oko ana w’akɛnda “wɛmbama la asuku w’ashi ndo wɛmbama lɛnɛ la lɛnɛ la lɔpɛpɛ tshɛ la wetshelo.” (Ɛfɛsɔ 4:14) Laasɔ, keketsha ɔnayɛ laya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi ndo shande diaaso dia monga la woho ɔmɔtshi wa lonto ndo la dietawɔ dia wolo.
“Etena katɛmi anami wa wamato ɔnɛ dimi nangaka mbahokamɛ, vɔ ngɛnangɛnaka ndjela kanyi yami kaanga naka yɔ ntshikitana la yawɔ. Dimi mbewɔka mbatshutshuya dia vɔ ndjela kanyi yami, koko mbatshikaka dia vɔ monga la dietawɔ diawɔ hita.”—Ivana, République Tchèque.
TANYAHAHƆKE L’AKAMBO, KOKO NYONGE L’EKANELO K’ƆLƆLƆ
L’ɛnyɛlɔ k’ana w’akɛnda, ana waya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi wekɔ la mbekelo ka kalolɛka dui dimɔtshi l’oyango wa nkonya ambutshi ewo. Naka dui dia ngasɔ salemaka lo nkumbo kayɛ, kete onga la yewo. Kaanga mbele, mbosha kɛnɛ kayangande koka nkandola dui lo tshanda mɔtshi, dui sɔ koka mbisha ɔnayɛ wetshelo w’ɔnɛ nde ayokondjaka kɛnɛ kayangande paka nyambowana. Akokayɛ nsala? Yela dako dia Yeso di’ɔnɛ: “‘Eelo’ kanyu kayale eelo, ‘keema’ kanyu kayale keema.” (Mateo 5:37) Ana wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi koka ntshika mbekelo ka manaka la yɛ, naka vɔ mbeya ɔnɛ wɛ hahahɔ l’akambo.
Koko onga nto l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. Tshika ɔnayɛ akolembetshiya, ɛnyɛlɔ lande na kafɔnyande dia wonya wakawawodjangɛ dia kalolaka la ngelo pombaka tshikitanyema yema lo nshi mɔtshi ya laande. L’etena kɛsɔ, naka wɛ ambetawɔ kɛnɛ kokɔlɔmbinde, kete aha l’ɔtɛ wokɔtɛtɛnde koko wɛ amboyela dako dia lo Bible diata ɔnɛ: “Ekanelo kanyu k’ɔlɔlɔ keyame le anto tshɛ.”—Filipɛ 4:5.
HEMBA NSALA NGANƐ: Sanganya nkumbo kayɛ ndo nkɛtshanya l’anayɛ wonya wahombawɔ kalolaka la ngelo ndo ɛlɛmbɛ ekina wakokawɔ ndjelaka edja tshɛ kekewɔ la ngelo. Ɛnya dia wɛ ekɔ suke dia mbahokamɛ ndo sɛdingola kɛnɛ tshɛ kotshiwɔ la ntondo ka mbɔsa yɛdikɔ. Roberto ombutshi ɔmɔtshi wa la Brésil mbutaka ɔnɛ: “Ana wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi pombaka mɛna di’ambutshi awɔ wekɔ suke dia mbetawɔ kɛnɛ kaalɔmbawɔ naka ndooko tɔndɔ dia lo Bible diɔnywami.”
Lo mɛtɛ, ndooko ombutshi wele kokele. Bible mbutaka ɔnɛ: “Sho tshɛ takanaka mbala efula.” (Jakɔba 3:2) Naka wɛ ambɛna dia ndo wɛ mbele lo dindja, tengengake dia nɔmba ɔnayɛ edimanyielo. Naka wɛ nsuya munga kayɛ, kete wɛ ayowosha ɛnyɛlɔ k’okitshakitsha ndo dui sɔ diayowokimanyiya dia nde kokoya.
“L’ɔkɔngɔ wa sho mana, etena kakakitakita kɛlɛ kami, lakalɔmbɛ ɔnami edimanyielo. Dui sɔ diakatutsha kɛlɛ kande ndo nde akatatɛ pokamɛmi.”—Kenji, Japon.
a Nkombo ya lo sawo nɛ yakatshikitanyema.
b Kaanga mbele lo sawo nɛ tekɔ lo tatɛkɛta dikambo di’ana w’apami waya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, atɔndɔ wa lɔkɔ mendanaka ndo l’ana wa wamato.
YAMBOLA ƆNƐ . . .
Lo toho takɔna takokami ndjonga ndo dimi lo kiɔkɔ y’ewanu wasami l’ɔnami lele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi?
Ngande wakokami nkamba l’awui wa lo sawo nɛ dia ndeka mbeya ɔnami?
Akokami nsala dia sawolaka l’ɔnami lele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi aha la sho mana?