Lɔsɛnɔ la dimɛna ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu wa Jehowa

WOHO WAKI LƆSƐNƆ LO NKUMBO KAMI

Lakotɔ lo 1934 ndo ambutshi ami wakoonɔ oma la Suisse otsha la Timmins, osomba wa tshitshɛ wa l’Ontario la Canada. Oya lo 1939, mama kami akatatɛ mbadia Tshoto y’Etangelo ndo akatatɛ mbɔtɔ lo nsanganya y’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Nde akatshu la mi ndo l’analengo asamalo. Oshimu kele edja, nde akayokoma Ɔmɛnyi wa Jehowa.

Papa kɔngɛnangɛna woho wakakome mama Ɔmɛnyi wa Jehowa, koko mama akalangaka akambo wa mɛtɛ ndo akayashikikɛ dia nkoma Ɔmɛnyi wa Jehowa. Nde akasale ngasɔ kaanga l’etena kakashimbama olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa la Canada lo 1940. Ndo nde akasalɛka papa akambo la dilɛmiɛlɔ ndo la kɛtshi tshɛ kaanga mbakandootondjɛka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ kande ka dimɛna kakatokimanyiya dimi l’analengo dia mbeka akambo wa mɛtɛ. Taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakatshikitana ekanelo ka yimba ka papa ndo nde akatatɛ salɛ ase nkumbo akambo l’ɔlɔlɔ tshɛ.

ETATELO K’OLIMU WA LO TENA TSHƐ

L’eleko k’ɔwɔ lo 1950, lakɔtɔ losanganya la woke l’otshimbedi la New York. Lakakeketshama dia nsala akambo efula l’olimu wa Jehowa l’ɔkɔngɔ wa dimi mpomana l’anangɛso l’akadiyɛso wa l’andja w’otondo ndo mpokamɛ ɛkɔnya w’anangɛso l’akadiyɛso w’oma lo Kalasa ka Ngiliyadɛ! Lakaleke ndjashikikɛ dia nkamba olimu wa lo tena tshɛ. Etena kakamakalola la ngelo, lakayolodiaka dɛmandɛ dia nkoma ombatshi mboka wa pondjo. Bɛtɛlɛ ka la Canada kakakadimola lo mukanda ɔnɛ dimi pombaka tokobatizama. Ko lakayobatizamaka lo Ngɔndɔ ka dikumi 1, 1950. Ngɔndɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, lakakome ombatshi mboka wa pondjo, ndo wakatome la Kapuskasing. Osomba ɔsɔ wakangana kilɔmɛtrɛ efula la lɛnɛ akamadjasɛka.

L’eleko kamɔnga akatshi ka lo 1951, Bɛtɛlɛ kakalɔmbɛ anangɛso watɛkɛta Falase dia tokamba lo prɔvɛnsɛ ka Québec lɛnɛ akatɛkɛtamaka Falase. Ohomba w’apandjudi waki efula lɛkɔ. Lakatɛkɛtaka Falase la Angɛlɛ, diakɔ diakametawɔ leeta ndo lakatomama la Rouyn. Dimi kombeyaka kaanga onto ɔtɔi lɛkɔ. Laki paka l’adrɛsɛ wakawambisha, oko wakamatshi la ntondo. Koko, akambo tshɛ wakete dimɛna. Dimi la Marcel takakome angɛnyi, ndo laki l’ɔlɔ lo woho wakamakambe la Québec oko ombatshi mboka wa laande l’edja k’ɛnɔnyi ɛnɛi.

NGILIYADƐ NDO ELONGAMELO KAHAKOTSHAMA

Lam’akimi la Québec, lakaambe dia lambolongola leeta dia tɔɔtɔ lo Kalasa ka 26 ka Ngiliyadɛ kakasalema lo sidɛ ka Lansing la New York. Lakalongola dipɔlɔmɛ lo Ngɔndɔ ka hende 12, 1956 ndo wakatome l’Afrikɛ w’owɛstɛ lo wodja welamɛ nshi nyɛ ɔnɛ Ghana.b Koko la ntondo ka dimi ntshɔ, lakahombe nkalola la Canada l’edja ka “mingu ngana” edja ndo lambokondja adɔkima ami wa lɔkɛndɔ.

Lakakonge adɔkima asɔ Ngɔndɔ esambele la Toronto. L’etena kɛsɔ, lakahange laka ɔnangɛso Cripps ndo laawɔ mbakamayeyaka ɔnande la womoto lelɛwɔ Sheila. Lakoolange ndo nde lawɔ akanange. Lakalongola viza kami etena kakamalange mbɔlɔmba dia sho ntshukana. Dimi la Sheila takalɔmbɛ efula lo dikambo sɔ ndo takɔshi yɛdikɔ ya dimi tokotshɔ lo dihole diakawantome. Koko takahombe fundanɛka mikanda dia mbeya kana takakoke ntshukana ndo etena kakatahombe nsala dui sɔ. Komonga wɔdu mbɔsa yɛdikɔ shɔ, koko l’ekomelo takayɛnaka dia takɔshi yɛdikɔ ya dimɛna.

L’ɔkɔngɔ wa lɔkɛndɔ lami la ngɔndɔ k’otondo lo kawolo, lo masuwa wa woke ndo lo ndɛkɛ, lakayokomaka la Accra lo wodja wa Ghana. Lɛkɔ mbakamatomama dia tokamba oko omendji wa distrikɛ. Kɛsɔ akalɔmbaka dia dimi mbeteta lo wedja ekina wosukanyi la Ghana, ɛnyɛlɔ Cote d’Ivoire ndo Togo. Mbala efula laketetaka dimɛ lo mutuka wakambisha Bɛtɛlɛ. Lakangɛnangɛnaka minda nkɛndɔ dia teembola anangɛso l’akadiyɛso!

Lo waa wikɛndɛ, lakakambaka olimu l’etshimbedi. Sho komonga la Mbalasa ka nsanganya ya weke. Takahombaka mbika ntanda diakakombama la waanga l’oyango wa ndjakokɛ oma lo yanyi etena kasalema nsanganya. Lam’ele sho komongaka la dihole dia momba diangɔ dia ndɛ ndo dihole di’oleelo, analengo wakalongaka nyama ndo wakayidakaka etena kakasalemaka nsanganya ya weke di’analengo nkondja yangɔ ya ndɛ.

Dui dimɔtshi diasha tɔɔla diakatombe. Mbala kɛmɔtshi, etena kakashaka ɔnangɛso Herb Jenningsc sawo, ngɔmbɛ kɛmɔtshi kakatombe oma lɛnɛ akawakatɛka, ko tɔ kakatemala lam’asa ɔtɛkɛtshi la anto. Herb akatshike ntɛkɛta ko ngɔmbɛ kakemala hayeya dihole dia tɔ ntshɔ. Koko, anangɛso anɛi waki la dihonga wakakinde ndo wakakikaloya lo dihole diakawakatɛka mbo ya ndɛ ko ampokami wakade nsaka.

Lo nshi ya l’atei wa nsanganya ya weke, lakɛnya filmɛ kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: La Société du Monde Nouveau en action lo tongelongelo tosukanyi. Dia nsala ngasɔ, lakawaɛnyaka filmɛ lo dihɔndɔ dimɔtshi diokelekami lam’asa dikundji pende. Ase ngelo wakakingɛnangɛna efula! Le efula ka l’ateyi awɔ, ɔsɔ aki mbala ka ntondo ka vɔ mɛna filmɛ. Vɔ wakadaka nsaka ya wolo etena kakawɛnaka woho wakabatizamaka anto lo filmɛ. Filmɛ kɛsɔ kakaakimanyiya dia mɛna ndo nshihodia di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ kaamɛ l’andja w’otondo.

L’ɔkɔngɔ wa dimi mbetsha ɛnɔnyi ehende l’Afrikɛ, lakalɔmbama dia tɔɔtɔ losanganya la wedja efula la New York lo 1958. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ waki lami dia tɛnana la Sheila, lakaye oma la Québec, lɛnɛ akandakambaka oko ombatshi mboka wa laande lee! Takafundanɛka mikanda, koko wonyɔnɛ taya okoko l’okoko, lakɔɔlɔmbɛ dia sho ntshukana ndo nde aketawɔ. Lakafundɛ ɔnangɛso Knorrd mukanda ndo lakɔɔlɔmbɛ dia kana Sheila koka mbɔtɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ ndo l’ɔkɔngɔ, ndjelami l’Afrikɛ. Nde aketawɔ. L’ekomelo, Sheila akayokomaka la Ghana. Takatshukana l’Accra, lo Ngɔndɔ ka dikumi 3, 1959. Takashihodia mɛtɛ dia Jehowa akatɔtshɔkɔla l’ɔtɛ wakatawetsha lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso.

TAKAKAMBE KAAMƐ LA CAMEROUN

Takatomama lo wodja wa Cameroun lo 1961. Takalɔmbama dia tosha lonya lo Bɛtɛlɛ k’oyoyo ndo laki l’awui efula wa nsala. Oko wakimi leke oyoyo lo Bɛtɛlɛ, laki l’awui efula wa mbeka. Lo 1965, takayosholaka dia Sheila aya la diemi. Aki dui dia wolo le so dia mbetawɔ ɔkɛndɛ w’oyoyo ɔsɔ wa monga ambutshi. Koko lam’akatalomɔlomɔka dia ɔkɛndɛ w’oyoyo ɔsɔ ndo mbɔsa ekongelo ka nkalola la Ghana, dui dimɔtshi dia lonyangu efula diakatombe.

Ɔna akavu la ntondo ka nde mbotɔ. Dɔkɔtɛlɛ akatotɛ dia ɔnaso lakavu l’otema ɔsɔ, aki ɔna pami. Ambeta ɛnɔnyi 50, koko hatohɛ dikambo sɔ. Dikambo sɔ diakatoshaka lonyangu efula ndo takakalolɛ ɔkɛndɛ aso wakatalangaka efula.

Anangɛso wa la Cameroun wakahomanaka l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ efula l’ɔtɛ wa lomangemange lawɔ l’awui wa pɔlitikɛ. Dui sɔ diakaleke monga wolo etena kakawasɔnaka owandji wa wodja. Lo Ngɔndɔ ka tanu 13, 1970, dui dimɔtshi diakiso kɔfɔnyaka ɔnɛ diayosalema, diakasalema. Wakashimbe olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo wodja. Bɛtɛlɛ kaso ka dimɛna kakiso oma la monɔ ngɔndɔ ngana tsho, kakɔsama oma le lɛɛta. Hakoki ndo lomingu, wa misiɔnɛrɛ tshɛ, mbidja ndo dimi la Sheila, takatondjama oma lo wodja. Aki wolo dia ntshika anangɛso l’akadiyɛso nɛ dia takaalangaka ndo takayakiyanyaka lo dikambo dia kɛnɛ kakakoke mbakomɛ lo nshi y’otsha la ntondo.

Taketsha ngɔndɔ shamalo lo Bɛtɛlɛ ka la France. Oma lɛkɔ, lakatetemala nsala kɛnɛ kakamakokaka nsala dia nkotsha ehomba w’anangɛso l’akadiyɛso wa la Cameroun. Lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende ka l’ɔnɔnyi ɔsɔ, takalɔmbama dia ntshɔ lo Bɛtɛlɛ ka la Nigeria, kakatatɛ nɔmbɔla olimu wa lo wodja wa Cameroun. Anangɛso l’akadiyɛso wa la Nigeria wakatolongola l’osalosalo tshɛ ndo taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa nkamba lɛkɔ l’edja k’ɛnɔnyi efula.

YƐDIKƆ YA WOLO MBƆSA

Takahombe mbɔsa yɛdikɔ ya wolo efula l’ɔnɔnyi wa 1973. Sheila akandama la hemɔ ka wolo efula. Lam’akiso lo losanganya la woke la New York, nde akakɔ ndo akambutɛ ate: “Handjokoka nkɛndakɛnda! Lambɔlɛmba ndo lekɔ la hemɔ l’edja k’etena k’otale.” Nde akakambe kaamɛ la mi lo Owɛstɛ w’Afrikɛ l’edja k’ɛnɔnyi 14. Laki l’ofunu w’efula l’olimu ande wa kɔlamelo, koko takahombe nsala etshikitanu ekina. L’ɔkɔngɔ wa sho nkɛtshanya dikambo diakɔ ndo nɔmba efula, takɔshi yɛdikɔ ya nkalola la Canada, lɛnɛ akandahombe nkondja esakelo ka dimɛna. Ntshika olimu aso wa misiɔnɛrɛ ndo olimu aso wa lo tena tshɛ, aki yɛdikɔ ya wolo yakatosha paa efula yakatahombe mbɔsa.

L’ɔkɔngɔ wa sho nkalola la Canada, lakakondja olimu le ɔngɛnyi ami ɔmɔtshi wa pami w’edjedja laki l’ɛtshi kɛmɔtshi kakawasondjaka mituka lo nɔrdɛ ka Toronto. Takalowɛ luudu, takasombe diangɔ dia lo luudu ndo taki l’akoka wa ntatɛ lɔsɛnɔ l’oyoyo aha la mbɔtɔ abasa. Takasɛnɛ lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ, teeya dia lushi lɔmɔtshi sho nkoka nkalolɛ olimu aso wa lo tena tshɛ. Dui dia diambo ko, kɛnɛ kakatalongamɛka kakakotshama lo yoho yakiso konongamɛka.

Lakatatɛ nkamba oko onto layakimɔ la lolango lo dihole diakawakaka Mbalasa ka nsanganya ya weke la Norval Ontario. L’edjedja ka wonya, lakayɔsɔnamaka oko ɔnɔmbɔdi wa Mbalasa ka nsanganya ya weke. Sheila akatatɛ mboka dimɛna ndo nde aki suke dia nkotsha ɔkɛndɛ w’oyoyo ɔsɔ. Ɔnkɔnɛ, takoonɔ lo luudu lɔmɔtshi laki lo Mbalasa ka nsanganya ya weke lo Ngɔndɔ ka samalo 1974. Taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa nkalolɛ olimu wa lo tena tshɛ!

Sheila akatatɛ nkɔlɔngana yema yema. Ɛnɔnyi ehende l’ɔkɔngɔ, takayonga l’akoka wa mbetawɔ leeta la tokamba l’otshimbedi. Otshimbedi waki la Manitoba, lo prɔvɛnsɛ kɛmɔtshi ka lo Canada kele tshitshi efula. Ndo nto, takangɛnangɛna osalosalo w’anangɛso l’akadiyɛso wa lɛkɔ. Takayoshihodiaka di’aha dihole dieso mboleki ohomba koko ntetemala kambɛ Jehowa oyadi dihole diakɔna tshɛ dieso.

KONDJA WETSHELO W’OHOMBA

L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula l’olimu w’otshimbedi, takelamɛ lo 1978 dia tokamba lo Bɛtɛlɛ ka la Canada. Kombeta edja, lakakondja wetshelo wa kandji koko w’ohomba efula. Lakalongola ɔkɛndɛ wa mbisha sawo dia wonya a ntango l’etenyi lo Falase lo losanganya la laande la Montreal. Lonyangu ko, sawo diami kokotola yambalo y’ampokami, ndo ɔnangɛso ɔmɔtshi l’oma lo departɛma di’olimu akambisha dako lo dikambo sɔ. Lo mɛtɛ, kɛnɛ kakimi oma la nsala kakɛnya dia dimi komonga nto ɔtɛkɛtshi wa manamana. Koko dimi kombetawɔ dako sɔ dimɛna. Sawo diaso kombeta dimɛna ndo lakooke nkɛlɛ nɛ dia lakɛnyi dia nde akamɔnyɔla ndo nde komandolami. Lakasale munga lo mbika washo lo woho wakashama dako ndo lo woho wakamɔsaka onto lakambishakadiɔ.

Nshi ngana l’ɔkɔngɔ, ɔnangɛso ɔmɔtshi l’ose Kɔmite ka Filialɛ akasawola la mi lo dikambo sɔ. Laketawɔ dia dimi konongola dako diakɔ lo yoho ya dimɛna ndo lakanyange. L’ɔkɔngɔ, lakayosawola l’ɔnangɛso lakambisha dako diakɔ. La kɛtshi tshɛ, nde aketawɔ woho wakamɔlɔmbɛ edimanyielo. Kɛnɛ kakakomɛ kɛsɔ kakamɛnya ohomba w’okitshakitsha wahamohɛki pondjo. (Tok. 16:​18) Lakalɔmbɛ Jehowa mbala efula lo dikambo sɔ ndo lakayashikikɛ di’aha mbɔsaka alako w’anangɛso l’akadiyɛso lo yoho ya kɔlɔ.

Kakianɛ, laya lo Bɛtɛlɛ ka la Canada ɛnɔnyi ndekana 40 ndo ntatɛ lo 1985, lakalongola diɛsɛ dia nkamba lo Kɔmite ka Filialɛ. Lo Ngɔndɔ ka hende 2021, wadɛmi la ngandji Sheila akavu. Laadiko dia nshisha wadɛmi, lekɔ lo diɛnɛ nto l’ekakatanu wendana la yoonge ya demba. Koko lekɔ l’awui efula wa nsala l’olimu wa Jehowa ndo lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ diakɔ diemi “l’okakatanu dia mɛna woho watete nshi.” (Ond. 5:​20) Kaanga mbele lakahomana l’ekakatanu efula lo lɔsɛnɔ lami, laki l’awui efula wakambishaka ɔngɛnɔngɛnɔ. Mbetɛ Jehowa lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ lami ndo mbetsha ɛnɔnyi 70 l’olimu wa lo ntena tshɛ, akambisha mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ. Dimi nɔmbaka nto dia anangɛso l’akadiyɛso mbetsha Jehowa lo dihole dia ntondo nɛ dia lamboyashikikɛ dia ndo vɔ lawɔ wayokondja ɛtshɔkɔ, wayonga la lɔsɛnɔ lele l’oyango ndo lele l’ɔngɛnɔngɛnɔ layala paka etena kakambɛso Jehowa.