SAWO DIA WEKELO 45
OSAMBO 138 Ɔtɛ wa ndjwe wekɔ la nɛmɔ
Tokondja wetshelo oma l’ɛtɛkɛta w’ekomelo wakate apami wa kɔlamelo
“Shi lomba tanemaka le esombe w’anto, ndo shi yimba mongaka le onto lambɔsɛna edja?”—JƆBƆ 12:12.
KƐNƐ KAYOTEKA
Nkitanyiya Jehowa Nzambi telaka ɛtshɔkɔ oma ko kakianɛ ndo lɔsɛnɔ la pondjo lo nshi yayaye.
1. Lande na kakokaso mbeka oma le esombe?
SHO tshɛ mongaka l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ dia mbɔsa tɛdikɔ t’ohomba lo lɔsɛnɔ. Sho koka nongola ɛlɔmbwɛlɔ k’oshika oma le dikumanyi ndo oma le Akristo akina wambotshunda lo nyuma. Naka vɔ tolɛ, kete sho hatohombe mɛna dia alako awɔ wambeta loowe. Jehowa nangaka dia sho nkondja wetshelo oma le esombe ɛsɔ. Vɔ waki l’etena k’otale dia mbeka akambo efula wendana la lɔsɛnɔ ndo wekɔ la lomba efula toleka.—Jɔbɔ 12:12.
2. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
2 Lo nshi yakafundamaka Bible, Jehowa akakambe l’esombe dia nkeketsha ndo nɔmbɔla ekambi ande. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ, Davidɛ ndo k’ɔpɔstɔlɔ Joani. Vɔ wakasɛnaka lo tena diotshikitanyi ndo wakahomanaka l’akambo wotshikitanyi. Otsha l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lawɔ, vɔ wakasha ɛlɔngɔlɔngɔ alako wa lomba. Vɔ akɔ tshɛ wakakaka epole ɔsɛkɛ lo nɛmɔ diaya lo nkitanyiya Jehowa. Jehowa akalame ɛtɛkɛta awɔ wa lomba lo dikambo diaso ɛlɔ kɛnɛ. Oyadi teke dikɛnda kana taya osombe, sho tshɛ koka nkondja wahɔ lo dako diawɔ. (Rɔmɔ 15:4; 2 Tim. 3:16) Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola ɛtɛkɛta w’ekomelo w’apami asato w’esombe anɛ ndo wetshelo wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakawate.
‘NYAYOTSHIKALA EDJA’
3. Lo toho takɔna takakambɛ Mɔsɛ Nzambi ndo wodja w’Isariyɛlɛ?
3 Mɔsɛ akayakimɔ tshɛ le Jehowa. Nde akakambe oko omvutshi, shushi, ɔnɔmbɔdi ndo oko ombeyi w’ɛkɔndɔ. Mɔsɛ akahomana l’akambo efula lo lɔsɛnɔ lande! Nde akatondja wodja w’Isariyɛ oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito ndo akɛnyi ahindo efula wa Jehowa. Jehowa akakambe la nde dia mfunda abuku atanu w’etatelo wa lo Bible, Osambo 90 ndo ondo Osambo 91. Ndo mɛnamaka dia ondo nde mbakafunde dibuku dia Jɔbɔ.
4. Waa na wakakeketsha Mɔsɛ ndo lande na?
4 Yema tshitshɛ la ntondo ka nyɔi kande ele l’ɛnɔnyi 120, Mɔsɛ akatshumanya ase Isariyɛlɛ tshɛ dia mbaohola awui wakawɛnyi ndo wakawahomana la wɔ. Etena kakiwɔ ɛlɔngɔlɔngɔ, ampokami ande wakɛnyi tolembetelo efula ndo ahindo wakasale Jehowa mbidja ndo woho wakandasha ase Edjibito dilanya. (Eto. 7:3, 4) Vɔ wakatenyanya Ndjale ka Beela ekolo ofumbo ndo wakɛnyi woho wakalanyema alembe wa Farawɔ. (Eto. 14:29-31) Etena kakiwɔ l’oswe wa shɛnga, vɔ wakɛnyi woho wakaakokɛ Jehowa ndo wakandayakiyanyaka dikambo diawɔ. (Eoh. 8:3, 4) Etena kakiwɔ suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, Mɔsɛ akakambe la diaaso di’ekomelo sɔ dia mbakeketsha.a
5. Ɛtɛkɛta w’ekomelo wa Mɔsɛ watanema lo Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 30:19, 20, wakasha ase Isariyɛlɛ eshikikelo kakɔna?
5 Kakɔna kakate Mɔsɛ? (Adia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 30:19, 20.) Wodja w’Isariyɛlɛ wakalongamɛka nshi yayaye ya diambo efula. Diɛsɛ l’ɛtshɔkɔ wa Jehowa, ase Isariyɛlɛ wakahombe nsɛna edja efula lo nkɛtɛ yakandaalake. Ande nkɛtɛ y’olangala ndo ya dimɛna yakiyɔ lee! Mɔsɛ akayilembetshiya lo yoho nyɛ ate: “Esomba wa weke ndo w’amɛna wakinyu kombika, mvudu yoludi tɔɔ la weho tshɛ wa diangɔ di’amɛna diakinyu kokamba dia dikondja, afuku w’ashi wakinyu kotshima ndo dikambɔ dia vinyɔ la esongo w’ɔlivɛ wakinyu komonɛ.”—Eoh. 6:10, 11.
6. Lande na kaketawɔ Nzambi dia wedja ekina nɛndja Isariyɛlɛ?
6 Mɔsɛ akasha nto ase Isariyɛlɛ ɔhɛmwɛlɔ. Dia vɔ ntetemala mbidjasɛ lo nkɛtɛ yawɔ ya dimɛna shɔ, vɔ wakahombe nkitanyiya ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Mɔsɛ akaalake dia vɔ “nsɔna lɔsɛnɔ” lo mpokamɛ Jehowa ndo lo “mbomamema.” Koko ase Isariyɛlɛ wakasɛkɛ Jehowa. Diakɔ diele Nzambi aketawɔ di’ase Asuriya ndo ase Babilɔna mbalɛndja ndo mbatɔla lo lɔhɔmbɔ.—2 Nku. 17:6-8, 13, 14; 2 Ɛk. 36:15-17, 20.
7. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛtɛkɛta wa Mɔsɛ? (Enda ndo osato.)
7 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja? Okitanyiya tɔlaka lo lɔsɛnɔ. Oko ase Isariyɛlɛ waki suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, sho lawɔ tekɔ suke la mbɔtɔ l’andja w’oyoyo wakatolake Nzambi lɛnɛ ayototɛna nkɛtɛ kambokadimɔ paradiso. (Isa. 35:1; Luka 23:43) Diabolo l’ɛdiɛngɛ ande hawotonga nto. (Ɛny. 20:2, 3) Ɛtɛmwɛlɔ wa kashi hawotonganyiya anto nto oma le Jehowa. (Ɛny. 17:16) Ɛlɔmbwɛlɔ k’ana w’anto hawotɔhɛnyahɛnya anto walɔmbɔlawɔ nto. (Ɛny. 19:19, 20) Atɔmbɔki hawotonga lo paradiso. (Os. 37:10, 11) Anto w’oma lo ahole tshɛ wayokitanyiya ɛlɛmbɛ wa Jehowa wosembwe wakeketsha kaamɛ ndo wɔladi. Ɔnkɔnɛ, vɔ wayokanaka ngandji ndo wayɛkanɛka otema. (Isa. 11:9) Ande elongamelo ka dimɛna lee! Kɛnɛ koleki ele naka sho ntetemala nkitanyiya Jehowa, kete tayɔsɛna lo paradiso ka la nkɛtɛ aha paka ɛnɔnyi nkama eto koko pondjo la pondjo.—Os. 37:29; Jni. 3:16.
Naka sho nkitanyiya Jehowa, kete sho koka nsɛna lo paradiso ka la nkɛtɛ aha ɛnɔnyi nkama eto koko pondjo la pondjo (Enda odingɔ 7)
8. Ngande wakakimanyiya elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi wakakambe edja efula l’Afrikɛ? (Judɛ 20, 21)
8 Naka sho nama daka diaki Nzambi dia lɔsɛnɔ la pondjo lo timba taso, kete tayotetemala mendɛ le nde oyadi ehemba akɔna wayohomana la so. (Adia Judɛ 20, 21.) Daka sɔ koka tosha nto wolo dia ndɔshana la wɛɔdu aso. Misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi wakakambe edja efula l’Afrikɛ, lakalɔshanaka la wɔdu ɔmɔtshi akate ate: “Etena kakamashihodia dia elongamelo kami ka nsɛna pondjo pondjo kekɔ lo waale, kɛsɔ akakimanyiya dia ndɔshana l’okakatanu ami ndo nɔmbaka Jehowa l’etete. La ekimanyielo kande, lakayongaka l’akoka wa mbahemɛ wɔdu ami.”
“WƐ AYOTONDOYA”
9. Ekakatanu akɔna wakahomana la Davidɛ lo lɔsɛnɔ lande?
9 Davidɛ aki nkumekanga ka woke. Nde aki nto ompomi wa mishiki, ofundji wa waa poɛmɛ, ɔndɔshi w’ata ndo omvutshi. Nde akahomana l’ehemba efula. L’edja k’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, nde akasɛnɛ oko yekekɔ atalawɔ nkumekanga Saolo lakawokaka kandjema. L’ɔkɔngɔ wa nde nkoma nkumekanga, Davidɛ akanya demba nto dia nshimbɛ lɔsɛnɔ lande etena kakatawoyangaka Abisalɔma dia mbodiaka dia nde nkoma nkumekanga. Kaanga mbaki Davidɛ l’ekakatanu ndo la wɛɔdu ɛsɔ, nde akatshikala la kɔlamelo le Nzambi polo l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande. Jehowa akate lo dikambo diande ɔnɛ nde aki “pami kakangɛnyangɛnya otema [Ande].” Dako dia Davidɛ sunganaka dia sho dihokamɛ!—Ets. 13:22; 1 Nku. 15:5.
10. Lande na kakasha Davidɛ ɔnande Sɔlɔmɔna lakahombe ndjonga nkumekanga dako?
10 Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole dako diakasha Davidɛ ɔnande Sɔlɔmɔna lakayokomaka nkumekanga l’ɔkɔngɔ ande. Ɔlɔngɔlɔngɔ Sɔlɔmɔna akasɔnama oma le Jehowa dia ntetemala mbetɛ ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa pudipudi ndo mbika tɛmpɛlɔ dia ntombola Nzambi. (1 Ɛk. 22:5) Sɔlɔmɔna akahombe ndjohomana l’ekakatanu. Kakɔna kakahombe Davidɛ mbotɛ? Nyɛsɔ tende.
11. Lo ndjela 1 Nkumi ya dikanga 2:2, 3, eshikikelo kakɔna kakasha Davidɛ Sɔlɔmɔna ndo ngande wakɛnama mɛtɛ k’ɛtɛkɛta ɛsɔ? (Enda ndo osato.)
11 Kakɔna kakate Davidɛ? (Adia 1 Nkumi ya dikanga 2:2, 3.) Davidɛ akatɛ ɔnande Sɔlɔmɔna dia naka nde nkitanyiya Jehowa, kete nde ayotondoya lo lɔsɛnɔ. Ndo l’edja k’ɛnɔnyi efula, Sɔlɔmɔna akatondoyaka lo lɔsɛnɔ. (1 Ɛk. 29:23-25) Nde akake tɛmpɛlɔ k’olangala efula ndo akasha lonya lo mfunda abuku efula wa lo Bible. Nde akonge la lokumu efula l’ɔtɛ wa lomba ndo ɔngɔnyi ande. (1 Nku. 4:34) Koko oko wakoolembetshiya Davidɛ, Sɔlɔmɔna akahombe ntondoya paka naka nde kokitanyiyisha Jehowa Nzambi. Lonyangu ko, l’etena kɛmɔtshi ka lo lɔsɛnɔ lande, otema wa Sɔlɔmɔna wakayɛlɛka otsha le tozambizambi tokina. Sɔlɔmɔna kondjetawɔmaka nto le Jehowa ndo akashisha lomba la nɔmbɔla la kɔlamelo ndo la losembwe.—1 Nku. 11:9, 10; 12:4.
Ɛtɛkɛta w’ekomelo wa Davidɛ otsha le ɔnande Sɔlɔmɔna tokimanyiyaka dia mɛna dia naka sho monga l’okitanyiya otsha le Jehowa, kete Nde ayotosha lomba dia sho mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna (Enda odingɔ 11-12)b
12. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛtɛkɛta wa Davidɛ?
12 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja? Okitanyiya tɔlaka lo otondoyelo. (Os. 1:1-3) Lo mɛtɛ, Jehowa kotolaka dia tosha ɔngɔnyi ndo lokumu oko laki la Sɔlɔmɔna. Koko naka sho nkitanyiya Nzambi kaso, kete nde ayotosha lomba layotokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. (Tok. 2:6, 7; Jak. 1:5) Atɔndɔ ande koka tɔlɔmbɔla l’awui wele oko: Olimu, kalasa, tɔkɛnyɔ ndo falanga. Naka sho nkamba l’alako waki Nzambi, kete tayɔsa tɛdikɔ t’amɛna ndo tayokondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Tok. 2:10, 11) Tayonga l’angɛnyi w’eshika. Ndo tayonga l’ɛlɔmbwɛlɔ kele la so ohomba dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ la lo nkumbo.
13. Kakɔna kakakimanyiya Carmen dia ntondoya lo lɔsɛnɔ?
13 Carmen, ladjasɛ la Mozambique, akafɔnya dia mbɔtɔ kalasa y’etela mbele yoho ya ntondoya lo lɔsɛnɔ. Laasɔ, nde akatshu l’inivɛrsite ndo akeke woho wa mbikaka mvudu. Nde akafunde ate: “Lakalangaka kɛnɛ kakamekaka kɛsɔ. Koko akambɔsɛka wenya efula ndo wolo. Lakongaka la kalasa oma ko eshidi 7:30 wa pindju polo eshidi 6:00 wa dikɔlɔ. Aki wolo le mi dia mbɔtɔ nsanganya ndo lakatatɛ mbɔla lo nyuma. Lakayoshihodiaka dia lakahembaka kambɛ ewandji ehende olimu.” (Mat. 6:24) Nde akalɔmbɛ lo dikambo diande sɔ ndo akasale eyangelo l’ekanda aso. Nde kotshaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa nongola alako w’eshika oma le anangɛso wambotshunda lo nyuma ndo w’oma le mama, lakayɔsaka yɛdikɔ ya ntshika inivɛrsite ko kambɛ Jehowa olimu wa lo tena tshɛ. Kɛsɔ akakimanyiya dia sala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna lo lɔsɛnɔ lami ndo hanyange l’ɔtɛ wa dui sɔ.”
14. Losango lakɔna lakewoya Mɔsɛ la Davidɛ?
14 Mɔsɛ la Davidɛ wakalangaka Jehowa ndo wakangɛnangɛnaka lo yɛdikɔ y’efula nɛmɔ diaya lo mbokitanyiya. L’ɛtɛkɛta awɔ w’ekomelo, vɔ wakakeketsha ampokami awɔ dia ndjela ɛnyɛlɔ kawɔ lo mamemaka Jehowa Nzambi kawɔ. Vɔ akɔ ahende wakasha nto ɔhɛmwɛlɔ w’ɔnɛ wanɛ wayɔsɛka Jehowa hawetawɔma nto oma le nde ndo hawotolongola ɛtshɔkɔ wakandaalake. Dako diawɔ diekɔ ohomba efula ndo le so ɛlɔ kɛnɛ. Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ, okambi ɔmɔtshi wa Jehowa akɛnyi ohomba wa ntshikala la kɔlamelo le Nzambi.
“NDOOKO DIKAMBO DIOLEKI MBISHAMI ƆNGƐNƆNGƐNƆ”
15. Kakɔna kakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Joani lo lɔsɛnɔ lande?
15 Joani aki ɔpɔstɔlɔ wakalangemaka efula oma le Yeso Kristo. (Mat. 10:2; Jni. 19:26) Joani akatshindɛ Yeso l’olimu w’esambishelo, akɛnyi ahindo wakandasale ndo akonge kaamɛ la nde lo tena dia paa. Nde akɛnyi etena kakawadiake Yeso ndo akawɛnyi nto l’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande. Nde akɛnyi nto woho wakahame Lokristo oma le djui y’anto wa kɔlamelo polo ndo lokumu l’ɔlɔlɔ “lakasambishama lo etongelo tshɛ kele l’ɛse olongo.”—Kɔl. 1:23.
16. Waa na wakakondja wahɔ oma lo mikanda wa Joani?
16 Oya l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande l’otale la lanɛ la nkɛtɛ, Joani akasha lonya lo mfunda Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama. Nde akafunde awui wa diambo wendana la “woshwelo wa Yeso Kristo.” (Ɛny. 1:1) Joani akafunde Evanjiliɔ wele la lokombo lande. Nde akafunde nto mikanda esato wakasambiyama welamɛ nshi nyɛ: Joani ya ntondo, ya hende ndo ya sato. Nde akafunde mukanda ande wa sato otsha le Okristo wa kɔlamelo lelɛwɔ Ngayo, lakandɔsaka oko ɔnande la ngandji la lo nyuma. (3 Jni. 1) Ndo oma laasɔ, aki anto akina efula wakɔsaka Joani oko anande wa lo nyuma. Kɛnɛ kakafunde osombe wa kɔlamelo ɔsɔ akakeketsha ambeki wa Yeso tshɛ polo ndo ɛlɔ kɛnɛ.
17. Lo ndjela 3 Joani 4, kakɔna kela ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula?
17 Kakɔna kakafunde Joani? (Adia 3 Joani 4.) Joani akafunde lo dikambo dia ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo nkitanyiya Nzambi. Etena kakafundaka Joani mukanda ande wa sato, anto amɔtshi wakahandjola awui wa kashi ndo wakadje diatɔnelo. Koko akina wakatetemala “nkɛndakɛnda lo akambo wa mɛtɛ.” Vɔ wakakitanyiya Jehowa ndo wakatetemala “nkɛndakɛnda lo ndjela ɛlɛmbɛ ande.” (2 Jni. 4, 6) Akristo wa kɔlamelo asɔ wakangɛnyangɛnya aha Joani oto koko ndo Jehowa.—Tok. 27:11.
18. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛtɛkɛta wa Joani?
18 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja? Kɔlamelo tɔlaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (1 Jni. 5:3) Ɛnyɛlɔ, tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo mbeya dia tekɔ lo ngɛnyangɛya Jehowa. Nde ngɛnangɛnaka etena kɛnande toka awui wa l’andja ɔnɛ ɔkɔngɔ ndo ketawɔso akambo wa mɛtɛ. (Tok. 23:15) Andjelo wa l’olongo ndo vɔ lawɔ ngɛnangɛnaka. (Luka 15:10) Sho lawɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kɛnaso onto ɔmɔtshi ambotshikala la kɔlamelo djekoleko etena kahomanande l’ekakatanu ndo l’ehemba. (2 Tɛs. 1:4) Laasɔ etena kayeta dikongɛ nɛ di’akambo, tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ teya dia takatshikala la kɔlamelo le Jehowa l’andja ɔnɛ wakalɔmbwamaka oma le Satana.
19. Kakɔna kata kadiyɛsɔ kelɛwɔ Rachel lo kɛnɛ kendana la mbetsha anto akambo wa mɛtɛ? (Enda ndo osato.)
19 Sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ djekoleko etena kakahanaso akambo wa mɛtɛ l’anto akina. Rachel, ladjasɛ la République Dominicaine mbutaka dia mbetsha onto ɔmɔtshi awui wa Nzambi kakambɛso ekɔ diɛsɛ dia woke diele heyama ndo nembetshiya. Lo ntɛkɛta dikambo di’anande wa lo nyuma, nde mbutaka ate: “Ekɔ wolo le mi dia nembetshiya ɔngɛnɔngɛnɔ wokami etena kɛnami wanɛ wetshami wahamia ngandji kawɔ otsha le Jehowa, kayaɛkɛwɔ le nde ndo katshikitanyawɔ yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ l’oyango wa mbɔngɛnyangɛnya. Ɔngɛnɔngɛnɔ ɔsɔ ndeka wolo wadjami kana kɛnɛ kayahondjami dia mbaetsha.”
Sho tanaka ɔngɛnɔngɛnɔ lo mbetsha anto akina woho wa vɔ nkitanyiya Jehowa (Enda odingɔ 19)
KONDJA WAHƆ OMA LO ƐTƐKƐTA W’EKOMELO W’APAMI WA KƆLAMELO
20. Lo awui akɔna wafɔnaso la Mɔsɛ, Davidɛ ndo Joani?
20 Mɔsɛ, Davidɛ ndo Joani wakasɛnɛ lo tena diotshikitanyi ndo waki l’akambo wotshikitanyi la waso. Koko sho fɔnaka la wɔ l’akambo efula. Vɔ wakakambɛka Nzambi ka mɛtɛ, ndo sho lawɔ tekɔ lo nsala dui sɔ. Oko vɔ, sho nɔmbaka Jehowa, ndjaɛkɛka le nde ndo nyangaka ɛlɔmbwɛlɔ kande. Ndo oko apami w’esombe asɔ, tekɔ l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa tshɔkɔlaka lo yɛdikɔ y’efula wanɛ wokitanyiya.
21. Naa ɛtshɔkɔ wakongɛ wanɛ wadja yimba l’alako w’apami wa kɔlamelo w’esombe anɛ: Mɔsɛ, Davidɛ ndo Joani?
21 Ɔnkɔnɛ nyɛsɔ todje yimba l’ɛtɛkɛta w’ekomelo w’apami w’esombe asɔ lo nkitanyiyaka ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Laasɔ tayotondoya lo kɛnɛ tshɛ kasalaso. Tayonga la lɔsɛnɔ ndo ‘tayotshikala edja,’ eelo, pondjo pondjo! (Eoh. 30:20) Ndo tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo nkitanyiya Shɛso lele l’olongo lakotsha alaka ande lo yoho yahatakoke pondjo nkanyiya.—Ɛf. 3:20.
OSAMBO 129 Tayotetemala mbikikɛ
a Ase Isariyɛlɛ efula wakɛnyi ahindo wakasale Jehowa lo Ndjale ka Beela kɔmɛna Nkɛtɛ ya Daka. (Wal. 14:22, 23) Jehowa akate dia apami tshɛ waki l’ɛnɔnyi 20 kana ndekana wakafundjama nkombo, wakahombe mvɔ l’oswe wa shɛnga. (Wal. 14:29) Koko Jashua, Kalɛba, wanɛ waki l’ɛnɔnyi l’ɛse ka 20 ndo anto akina efula w’oma lo dioho di’ase Lɛwi, wakatenyanya Ɔkɛdi wa Jɔrdana ko wakɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka.—Eoh. 1:24-40.
b ELEMBETSHIELO W’ESATO: Lo lɔmɔsɔ: Davidɛ asha ɔnande Sɔlɔmɔna alako amɔtshi w’ekomelo wa lomba. Lo lomi: Ambeki wakondja wahɔ oma lo lomba la Jehowa lo Kalasa k’ambatshi mboka.