-
Ekomelo k’AtaTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka ntondo 1
-
-
ngala. Dia minya tokanyi tɔsɔ ta kɔlɔ, anto la dia tshikitanya ekanelo kawɔ ka yimba. Vɔ la dia mbetshama dia nsɛna lo wɔladi. Ɔnkɔnɛ, omvutshi Isaya wa lo nshi y’edjedja akate di’ata wayoshila paka etena ‘kahateka anto awui w’ata nto.’—Isaya 2:4.
Koko, tekɔ lo nsɛna l’andja wetsha dikumanyi l’akɛnda, aha ohomba wa wɔladi, koko lotombo l’ata. Lonyangu ko, kânga akɛnda wekɔ lo mbetshama dia ndjaka.
Vɔ wakeke dia ndjaka
Alhaji akamɔ l’olimu w’ɔsɔlayi lam’akinde l’ɛnɔnyi 14. Nde aki l’ɛnɔnyi dikumi lam’akawonde asɔlayi w’atɔmbɔki ndo wakawawetsha woho wa ndɔ ta l’okoma wa AK-47. L’ɔkɔngɔ wa nde tshutshuyama la wolo dia koma ɔsɔlayi, nde akatomba mbo ya ndɛ ya kana la wolo ndo akatshumbe mvudu efula. Nde akadiake ndo akatshike anto efula la dikɔmɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, aya wolo dia Alhaji mbohɛ kɛnɛ kakandasale l’ata ndo mbekesanɛ la lɔsɛnɔ laha l’ɔsɔlayi. Abraham, dikɛnda dikina di’ɔsɔlayi akeke woho wa ndjaka ndo nde konangaka kakitɔna l’okoma ande. Nde akate ate: “Naka vɔ mbutɛmi dia dimi tshika okoma ami, haleye kakɔna kayomosala, ndo nganɛ wayomokondja mbo ya ndɛ.”
Ana w’akɛnda w’apami ndo wa wamato ndekana 300 000 wekɔ lo tetemala la ndɔ ata ndo wekɔ lo mvɔ l’ata wa lam’asa ase wodja ɔtɔi wahashile walɔma la nkɛtɛ. Owandji ɔmɔtshi w’asɔlayi w’atɔmbɔki akate ate: “Akɛnda w’asɔlayi kitanyiyaka wadjango w’ewandji; vɔ hawoyakiyanya dia kondja falanga ya tomɛ wadɛwɔ kana nkumbo yawɔ; ndo vɔ bu la wɔma.” Koko, akɛnda asɔ tshɛ kombolaka ndo sunganaka nsɛna lɔsɛnɔ la dimɛna.
Lo wedja wele la falanga efula, mbeyaka monga wolo dia mɛna yoho shɔ yasowa ana w’akɛnda wɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi. Kânga mbediɔ ngasɔ, ana w’akɛnda wa lo wedja wele la falanga efula wekɔ lo mbeka dia ndɔ ata lo mvudu yawɔ. Lo yoho yakɔna?
Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki José, ɔna ɔmɔtshi la lo sidɛ ɛstɛ ka wodja w’Espagne. Nde aki l’ɛnɔnyi 16 ndo akalangaka efula kɛnya tɔkɛnyɔ ta ndjakokɛ tele oko karate kana jido. Ɛngɔ kakandɔsaka la nɛmɔ efula aki samurai, mbut’ate woho ɔmɔtshi wa lokuwa lakakambaka l’ase Japon lo ata lakawosha she oko woshasha lo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ. Ndo nde akalangaka tɔkɛnyɔ ta lo vidɛo, djekoleko ta ngala. Lo Ngɔndɔ ka Nɛi 1, 2000, nde akokoya awui wa ngala w’anto wakandalekaka nanga wa lo tɔkɛnyɔ ta ngala takandendaka. Lam’akandadunganɛ la kɛlɛ, nde akadiake she, nyango, kosɛnde ka womoto paka la lokuwa lakɔ lâmɛ lakawosha she. Nde akatɛ apulushi ate: “Dimi nangaka tshikala dimɛmɛ l’andja; dimi halange di’ambutshi ami namakami.”
Lo tɛkɛta dikambo dia shɛngiya yele la tɔkɛnyɔ ta ngala, yɔnɛ Dave Grossman, ofundji ndo owandji w’asɔlayi akate ate: “Tekɔ lo takome l’etena kɛnɛ kele anto waya l’okonda wele sɔkisha onto ndo mbôsoya aya dikambo dia tɔkɛnyɔ ndo diasha ɔngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia lonyangu. Tekɔ lo mbeka dia ndjaka, ndo dia nanga odiakelo.”
Alhaji nde la José wakeke dia ndjaka. Vɔ konongamɛka dia koma andjakanyi, koko waketshama lo yoho mɔtshi kana lo yoho kina dia tshikitanya timba tawɔ. Wetshelo wa ngasɔ oyadi le epalanga kana le akɛnda ekɔ nna dia ntondo diatokonyaka di’onto ndjoyasha l’awui wa ngala ndo l’ata.
Tekɔ lo mbeka wɔladi l’ɔtɛ w’ata
Wɔladi w’oshika hongaki pondjo lam’ele anto wakeke dia ndjaka. Ambeta ɛnɔnyi ndekana 2700 wakafunde omvutshi Isaya ate: “Utunduyala we akalungi elembe [waki Nzambi], tshiki ki kaye kutuyala utamanya.” (Isaya 48:17, 18) Lam’akondja anto ewo k’oshika k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo lam’ekawɔ dia nanga ɔlɛmbɛ wa Nzambi, vɔ mpetshaka awui wa ngala ndo ata. Kânga ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi la dia ndjashikikɛ dia tɔkɛnyɔ takɛnya anawɔ hakeketsha awui wa ngala. Epalanga nto pombaka mbeka dia tshika lohetsho la lokaki. Ɛmɛnyi wa Jehowa wambɛna oma lo bɛnyɛlɔ efula di’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la nkudu ka tshikitanya nsɛnɔ y’anto.—Heberu 4:12.
Tende ɛnyɛlɔ ka Hortêncio. Nde aki l’ɛnɔnyi 23 lam’akandatshutshuyama la wolo dia koma ɔsɔlayi. Nde akate ate kalasa k’ɔsɔlayi kakasalema dia “mbidja lo timba taso nsaki ka ndjaka anto ndo kaha mboka wɔma ndjaka.” Nde akɔtɔ lo ta dimɔtshi diakaviya efula l’Afrikɛ. Nde mbutaka ate: “Ta diakonge la shɛngiya lo lonto lami. Kânga polo kakianɛ dimi lakohɔ awui tshɛ wakamasale. Lekɔ la lonyangu lo kɛnɛ tshɛ kakamatshutshuyama dia sala.”
Lam’akasawola ɔsɔlayi ɔmɔtshi w’osekande la Hortêncio awui wendana la Bible, otema ande wakanandema. Daka diaki Nzambi diele l’Osambu 46:9 dia shidiya weho w’ata tshɛ diakawambiya efula. Lo woho wakandatatetemalaka mbeka Bible mbakandatalekaka tona dia ndɔ ata. Aha la mbiviya, wakawonya nde l’asekande ahende l’olimu w’ɔsɔlayi, ko vɔ wakalambola nsɛnɔ yawɔ le Jehowa Nzambi. Hortêncio ekɔ lo mbuta ate: “Akambo wa mɛtɛ wa lo Bible wakakimanyiya dia monga la ngandji otsha le atunyi ami. Dimi lakɛnyi dia lo ndɔka ata lekɔ lo tatetemala sala pɛkato la ntondo ka Jehowa, nɛ dia Nzambi mbutaka dia sho hatohombe ndjaka anyaso anto. Dia mɛnya ngandji kɛsɔ, lakahombe tshikitanya tokanyi tami ndo aha mbɔsa anto oko atunyi ami.”
Bɛnyɛlɔ dia ngasɔ di’eshika mɛnyaka dia mɛtɛ wetshelo wa lo Bible mbelaka wɔladi. Ɔsɔ bu dikambo dia diambo. Omvutshi Isaya akate dia diɔtɔnelo di’oshika diekɔ lam’asa wetshelo waki Nzambi la wɔladi. Nde akate ate: “Ana aye tshe wayetshama le [Jehowa], ku vo wayuyala la [wɔladi w]’utamanya.” (Isaya 54:13, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Omvutshi akɔ wâmɛ akɛnyi la ntondo etena kayohongomɔ anto otsha l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa Nzambi dia mbeka mboka yande. La etombelo akɔna? “Vo wayutshula tombo tawo kungu, la akonga awo tukuwa ta loho. Wudja omotshi hawembela wudja ukina tombo, nduku antu [wayeka] akambu wa ta ntu.”—Isaya 2:2-4.
Lo ndjela prɔfɛsiya kɛsɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wamboyasha l’olimu wa wetshelo wakambema l’andja w’otondo wambokimanyiya miliyɔ y’anto efula dia vɔ nɛndja mpetsho yele lo kiɔkɔ y’ata efula.
Daka di’andja wa wɔladi
Lâdiko dia mbisha wetshelo, Nzambi amboshikikɛka lowandji, kana “diulelu” diayodja wɔladi l’andja w’otondo. Diakɔ diele, Bible tɛkɛtaka di’Owandji wakasɔnɛ Nzambi mbut’ate Yeso Kristo oko “Uwandji wa [wɔladi].” Tɔ toshikikɛka nto ɔnɛ: “Diulelu diandi diayutahamanelaka, la ki kandi huyala l’ekumelu.”—Isaya 9:6, 7.
Eshikikelo kakɔna kele laso k’ɔnɛ lowandji la Kristo layoshidiya weho tshɛ w’ata? Omvutshi Isaya kotshaka ate: “Saki ka [Jehowa] kanga lulimbilimbi kayutsha osoku.” (Isaya 9:7) Nzambi ekɔ la saki ndo l’akoka wa nama wɔladi wa pondjo. Yeso aki l’eshikikelo ka mɛtɛ lo daka sɔ. Diakɔ diakandetsha ambeki ande dia vɔ nɔmbaka dia Diolelo dia Nzambi ndja ndo dia lolango la Nzambi salema la nkɛtɛ. (Mateu 6:9, 10) Lam’ayokotsha Nzambi kɛnɛ kɔlɔmbaso l’otema ɔtɔi kɛsɔ, ata hawotonga nto la nkɛtɛ.
-
-
Onde Ɛtɛmwɛlɔ Koka Shimbamɛ?Tshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka sato 1
-
-
Onde ɛtɛmwɛlɔ koka shimbamɛ?
STEPHEN Tirwomwe, owandji ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ wa l’Uganda akate ate: “Ase Grande-Bretagne weke la mbetawɔ le Nzambi koko hawolange ndjakimɔ kana monga la kɔlamelo le Kristo.” Ambeta oko ɛnɔnyi 20, nde akake l’odiakelo w’anto wa kɔlɔ efula wakasalema l’ɔtɛmwɛlɔ ande l’Uganda. Ɛlɔ kɛnɛ, nde ekɔ lo sambisha l’atshunda amɔtshi w’apami, la Leeds, lo wodja w’Angleterre. Nde tatɛka mbisha sawo dia minitɛ dikumi la ntondo k’ampokami ande tatɛ la kɛnya kɛnyɔ yelɛwɔ bingo.
Dionga sɔ diambokoma ndo l’Amɛrikɛ, lo Misiɔ Anglican weke kambatema lo wodja ɔsɔ. Adrɛsɛ w’Ɛtɛrnɛtɛ wa misiɔ ɔsɔ mbutaka ɔnɛ: “L’atei wa wedja watɛkɛta Angɛlɛ l’andja w’otondo, wodja w’Amɛrikɛ mamboleka monga l’anto wahatshu l’ɔtɛmwɛlɔ kana wahayasha l’akambo wa lo nyuma. Wodja ɔsɔ waya l’ohomba wa waa misiɔnɛrɛ ntshɔ lɛkɔ.” Lo monga la lonyangu lo woho wambowokita tatala dia mbidja etshikitanu l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ, misiɔ w’oyoyo ɔsɔ hawoyoyela wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ ndo wambosangana kâmɛ l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Asiya la w’ase Afrikɛ dia mɛmba “olimu wa misiɔnɛrɛ otsha l’Amɛrikɛ.”
Ko lande na kele wa misiɔnɛrɛ y’oma l’Afrikɛ, Asiya ndo wa l’Amérique Latine wekɔ lo ‘sambisha anto’ lo wedja wa l’Erɔpɛ ndo wa l’Amɛrikɛ wa lo lɛkɛ la Nɔrdɛ, wedja wata dia vɔ ndjelaka wetshelo wa Kristo?
Waa na wasambisha anyawɔ?
Ambolekana ɛnɔnyi nkama nyɛi wele waa misiɔnɛrɛ y’ase Erɔpɛ wakahungumɔ otsha lo wedja waki fumbe yawɔ, ɛnyɛlɔ Afrikɛ, Asiya, Pacifique ndo Amɛrikɛ wa lo Sidɛ. Vɔ mbutaka di’oyango awɔ aki wa tɔla ɔtɛmwɛlɔ awɔ otsha le anto wahatonge la diewo dia mɛtɛ lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ. L’edjedja ka wonya, nyemba la nyemba y’ase Amɛrikɛ wakashikikɛ atɔndɔ w’Akristo wahombawɔ ndjela, wakasangana kâmɛ ndo l’ɔkɔngɔ diko wakatome waa misiɔnɛrɛ yawɔ y’ase Erɔpɛ dia tashikikɛka ɛtɛmwɛlɔ awɔ l’andja w’otondo. Koko ɛlɔ kɛnɛ awui wambotshikitana.
André Walls, ɔnɛ lakatonge tshunda dielɛwɔ ɔnɛ Tshunda dia Wekelo wa Lokristo lo Wedja Waha l’Erɔpɛ mbutaka ate: “Tshunda [dia Lokristo la l’ɛlɔmɔ diambotshikitana.” L’ɔnɔnyi 1900, pursa 80 ya wanɛ wakayaetaka Akristo waki as’Erɔpɛ kana as’Amɛrikɛ wa la Nɔrdɛ. Koko, ɛlɔ kɛnɛ pursa 60 ya wanɛ tshɛ wayeta Akristo wekɔ lo sɛna l’Afrikɛ, Asiya, la l’Amérique Latine. Atet’edja, jurunalɛ mɔtshi mala mbuta ɔnɛ: “Ɛtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ wa l’Erɔpɛ ndjaɛkɛka l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’oma la Philippines ndo w’oma la Inde,” ndo “l’atei w’ɛlɔmbɛdi esamalo wakamba lo parɔwasɛ y’aseka Mupɛ l’Amɛrikɛ, ɔtɔi ndja oma lo wodja okina.” Pastɛrɛ y’ase Afrikɛ yele la Hollande, yele efula l’atei awɔ wekɔ ase Ghana, ndjaɔsaka oko “waa misiɔnɛrɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kahayasha anto l’awui wa Nzambi.” Ndo esambisha w’oma la Brésil wekɔ lo sukɛ kapanyɛ y’awui w’ɔtɛmwɛlɔ yasalema l’ahole wotshikitanyi wa la Grande-Bretagne. Ofundji ɔmɔtshi akate ate: “Olimu wa misiɔnɛrɛ w’Okristo wambofukutana.”
Tayotetemala la mɛna ewanu mbala la mbala
Ohomba wa waa misiɔnɛrɛ wekɔ efula l’Erɔpɛ ndo l’Amɛrikɛ wa la Nɔrdɛ. Jurunalɛ mɔtshi mbutaka ɔnɛ: “L’Écosse, Akristo watshɔ mbala la mbala l’ɛtɛmwɛlɔ wekɔ l’ɛse ka pursa 10.” Ɔsɔku mbediɔ oyadi la France kana l’Allemagne. Lam’akawâkɔnya, “yɛdikɔ ya pursa 40 y’ase Amɛrikɛ ndo pursa 20 tsho y’ase Canada mbakate dia vɔ tshɔka l’ɔtɛmwɛlɔ mbala la mbala.” Lo yoho yotshikitanyi, suke la pursa 70 y’ase Philippines ndo ya lo wedja ekina wa wola tshɔka l’ɔtɛmwɛlɔ mbala la mbala.
Kɛnɛ kamboleka mɛnama ele lo lɛkɛ la Diko dia Kushi, wanɛ watshɔ l’ɛtɛmwɛlɔ ndeka ndjela wetshelo wa watshɛwɔ oleki wanɛ wa la Ngɛl’a Kushi. Ɛnyɛlɔ, lam’akawakɔnya aseka Mupɛ wa l’Amɛrikɛ la wa l’Erɔpɛ, vɔ wakatetemala mɛnya dia ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ bu la mbetawɔ ndo anto asɔ hawɔngɛnangɛna woho walongola wa layikɛ ɛkɛndɛ efula kana woho wɛdinyawɔ wamato l’apami. Koko lo wedi okina, aseka Mupɛ wa la Diko dia Kushi ngɛnangɛnaka kɛnɛ kasala ɔtɛmwɛlɔ lo kɛnɛ kendana l’akambo asɔ. Lam’ele oyadi anto wa la Diko dia Kushi kana wa la Ngɛl’a Kushi hawoyoleka sukɛ ɛtɛmwɛlɔ, mbokɛmaka dia lo nshi yayaye ewanu wayonga efula lam’asa ɛtɛmwɛlɔ. Philip Jenkins, ombewi w’awui w’ɛkɔndɔ ndo w’ɛtɛmwɛlɔ akate ate: “Mɛnamaka dia l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 10 kana 20, anto wa lo bɛkɛ tshɛ wayata ɔnɛ Akristo mbewɔ, wayoyaɔsa dia vɔ mbele Akristo wa mɛtɛ.”
Lo menda akambo asɔ, André Walls mbutaka dia wombola w’ohomba wa ndjambola vɔ ɔnɛ: “Ngande wakoka Akristo w’ase Afrikɛ, Asiya, Amérique Latine, Amɛrikɛ wa lo Nɔrdɛ ndo wa l’Erɔpɛ monga kâmɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wâmɛ, wele la mbetawɔ ɔtɔi?” Akanyiyayɛ lo dikambo sɔ? Onde ɛtɛmwɛlɔ koka tetemala l’andja ɔnɛ wele kâmɛ ka lam’asa anto bu? Kâmɛ kele l’atei w’Akristo wa mɛtɛ ndja oma lende? Sawo diayela diayosha ekadimwelo w’oma lo Bible, ndo djembetelo ya hwe yɛnya dia tshunda di’Akristo diele kâmɛ diekɔ lo tafulanɛ l’andja w’otondo.
[Osato wa lo lɛkɛ 4]
Luudu l’edjedja la Nzambi lɔnɛ laya rɛstora ndo dihole diahomawɔ mishiki lɔkɔ
[Efundelo wɛnya kanga]
AP Photo/Nancy Palmieri
-
-
Woho wa Mbeya Nyama ka Djawudi ndo Djembetelo YatɔTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka nɛi 1
-
-
Woho wa Mbeya Nyama ka Djawudi ndo Djembetelo Yatɔ
ONDE wɛ nangaka mbishola dikambo dimɔtshi dioshami? Dia sala dikambo sɔ, wɛ pombaka nyanga tolembetelo tayokokimanyiya dia nembetshiya dikambo diakɔ. L’Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama, Nzambi mbishaka tolembetelo tahombama tendana la numero 666, lokombo, kana djembetelo ya nyama ka djawudi ka l’Enyelo tshapita 13.
Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola toho tɔnɛi ta weke ta kana l’anto yimba lo dikambo nɛ, mbut’ate toho t’ohomba tayotosholɛ kitshimudi ya djembetelo ya nyama kɛsɔ. Tayɔsɛdingola (1) nganɛ wasɔnama nkombo ya lo Bible tena dimɔtshi, (2) ele nyama ka djawudi, (3) kɛnɛ kalembetshiya numero 666 kele “numero k’untu omotshi,” ndo (4) olembetshiyelo wa numero 6 ndo lande na kofundamiyɔ mbala shato, mbut’ate 600, sanganya la 60 sanganya la 6, kana 666.—Enyelo 13:18.
Nkombo ya lo Bible yekɔ la tokitshimudi
Mbala efula nkombo ya lo Bible yekɔ l’olembetshiyelo wa lânde, djekoleko lam’oshamiyɔ oma le Nzambi. Ɛnyɛlɔ, lam’ele Abarama ayokoma she wedja, Nzambi akatshikitanya lokombo l’owandji ɔsɔ wa nkumbo lo mbosha lokombo l’Abarahama, kitshimudi ɔnɛ “lotshetshe la wedja.” (Etatelu 17:5) Nzambi akatɛ Yɔsɛfu la Mariya dia mbɔlɛ ɔna layota Mariya lokombo la Yeso, kitshimudi ate “Jehowa Ele Panda.” (Mateu 1:21, Luka 1:31) Lo yoho yɔtɔnɛ la lokombo lɔsɔ laki la kitshimudi ya lânde, Jehowa akalɔngɔsɔla dia sho kondja panda oma lo tshimbo y’olimu wa Yeso ndo oma lo nyɔi kande k’olambo.—Joani 3:16.
Diakɔ diele, numero kakasha Nzambi ka 666 pombaka nembetshiya kɛnɛ kɔsa Nzambi oko waonga wa nyama kakɔ. Lâsɔ, dia shihodia waonga asɔ, sho pombaka mbeya nyama kakɔ ndo elimu atɔ.
Nyama kakɔ kambeyama
Dibuku dia lo Bible dia Danyele mbewoyaka awui efula wendana la kitshimudi ya nyama kɛsɔ ka didjidji. Tshapita 7 kɔndɔlaka l’ɔlɔlɔ tshɛ awui wendana la“nyama nyei ya waki, “ mbut’ate tambwe, laundu, kɔi, ndo nyama ka wɔma kaki la wanyu wa weke wa paonyi. (Danyɛlɛ 7:2-7) Danyɛlɛ totɛka dia nyama shɔ nembetshiyaka “khumi ya dikanga,” kana mandji ya pɔlitikɛ, yatahɔna lâdiko dia waolelo wa weke.—Danyele 7:17, 23.
Lo dikambo dia nyama ka l’Enyelo 13:1, 2, diksiɔnɛrɛ dimɔtshi (The Interpreter’s Dictionary of the Bible) mbutaka dia nyama kɛsɔ “kekɔ la waonga tshɛ wa nyama nyɛi ya lo ɛnɛlɔ ka Danyɛlɛ . . . Ɔnkɔnɛ, nyama kɛsɔ ka ntondo [ka l’Enyelo] nembetshiyaka mandji ya pɔlitikɛ tshɛ ya l’andja yalɔshana la Nzambi.” Awui asɔ shikikɛma lo divɛsa di’Enyelo 13:7, diata lo dikambo dia nyama kɛsɔ ɔnɛ: ‘Wakawosha wolo wambolela waoho tshɛ ndo anto tshɛ ndo ɛtɛkɛta tshɛ, ndo wedja tshɛ.’a
Lande na kakamba Bible la nyama dia nembetshiya mandji y’ana w’anto? L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ehende. Ntondotondo, l’ɔtɛ w’akila wambɔkɛdja mandji y’ana w’anto l’ɛnɔnyi nkama wambeta watekana oko waa nyama. Ambewi w’ɛkɔndɔ Will nde la Ariel Durant, wakafunde ɔnɛ: “L’ɔkɔndɔ w’anto, ata wamboka l’anto ngelo ndo ata akɔ watakitakita kânga mbamboshidimikɔ wedja ndo mbayelawɔ demɔkrasi.” Ekɔ mɛtɛ di’“untu mbulela[ka] unyandi dia mbusuya”! (Undaki 8:9) Ɔkɔkɔ wa hende ele nɛ dia “ului ako a wuki [Satana] akawusha wulu awo, la kiti kawo ka diulelu la diulelu efula.” (Enyelo 12:9; 13:2) Lo mɛtɛ, mandji y’ana w’anto ndja oma le Diabolo, diakɔ diakɛnɛmɔlayɔ waonga ande wele oko nyama ndo oko olui.—Joani 8:44; Efeso 6:12.
Koko, kɛsɔ halembetshiya dia lowandji tshɛ l’ana w’anto ekɔ mbala kakɔ ɔtɔi ehomɔ ka Satana. Nɛ dia, lo yoho mɔtshi, mandji y’ana w’anto yekɔ lo kamba oko “ukambi wa [Nzambi],” lo mbidja akambo l’ɔnɔngɔ lo tshunda nɛ diele otondonga yɔ bu tshike ofukutanu wekɔ efula. Ndo emboledi ɛmɔtshi wakalame lotshungɔ lahomba monga l’anto, mbidja ndo lotshungɔ lele l’anto la mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ dikambo dimɔtshi diele Satana halange. (Romo 13:3, 4; Ezera 7:11-27; Etsha 13:7) Koko, l’ɔtɛ wa shɛngiya ya Diabolo, ndoko onto kana ɔlɔngɔswamelo w’anto wamonga l’akoka wa mbisha anto wɔladi ndo lotui tshitshi la pondjo.b—Joani 12:31.
‘Numero k’onto ɔmɔtshi’
Dikambo dia sato diayotokimanyiya dia shihodia kitshimudi ya numero 666 ekɔ woho welamɛlɔ ɔnɛ “numero k’untu omotshi.” Tshɛkɛta shɔ hakoke mendana l’onto k’onto, paka Satana nɛ dia ndoko onto lele la lowandji lâdiko dia nyama paka Satana. (Luka 4:5, 6; 1 Joani 5:19; Enyelo 13:2, 18) Koko, woho wele nyama kɛsɔ la ‘numero k’onto ɔmɔtshi,’ kana djembetelo, mɛnyaka dia tɔ fɔnaka l’onto, koko aha la nyuma kana ɔdiɛngɛ, ndo woho ɔnɛ wele tɔ kɛnɛmɔlaka waonga amɔtshi w’onto. Kakɔna kakoka monga waonga asɔ? Bible kadimolaka lo mbut’ate: “Antu tshe wakatshi kolo, hawukumi lu yediko ya lutumbu la [Nzambi].” (Romo 3:23) Ɔnkɔnɛ, woho wele nyama kɛsɔ la ‘numero k’onto ɔmɔtshi,’ mɛnyaka dia mandji shɔ kɛnɛmɔlaka eongelo ka pɛkato ndo kele bu kokele k’anto.
Ɔkɔndɔ mɛnyaka dia dikambo sɔ diekɔ mɛtɛ. Sekeletɛlɛ k’edjedja ka lo wodja w’Etats-Unis Henry Kissinger akate ate: “Oshidimikwelo tshɛ wonga komɛka paka lo ndana. Ɔkɔndɔ wambɛnya dia welo wakadje anto wakakite tatala ndo akambo tshɛ wakakombolaka anto kôkotshama . . . Diakɔ mbele ombewi w’ɛkɔndɔ tshɛ pombaka mbeya dia hatokoke mbewɔ mpokoso.” Yɔnɛ Kissinger aketawɔ l’otema ɔtɔi dikambo dia mɛtɛ di’ohomba efula dia lo Bible diata ɔnɛ: “Untu hakendakendaka lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.”—Jeremiya 10:23.
Etena kɛnɛ kamboteya nyama kɛsɔ ndo nganɛ wakiɔsa Nzambi, tambokoka sɛdingola etenyi k’ekomelo ka dikambo diaso dioshami, mbut’ate numero ka samalo ndo lande na kakayafundama mbala shato, mbut’ate 666 kana 600 sanganya la 60 sanganya la 6.
Lande na kokambiwɔ l’asamalo tena sato?
L’Afundelo, toshifidi tɔmɔtshi tekɔ la tokitshimudi ta lânde. Ɛnyɛlɔ, shifidi y’esambele, kambemaka mbala efula dia nembetshiya ɛngɔ kɛmɔtshi kele otondo, kana kokele, lo washo wa Nzambi. Ɛnyɛlɔ, lomingu lakatonge Nzambi diangɔ lekɔ la ‘nshi’ esambele, kana etena k’otale, mbut’ate etena kakashidiya Nzambi oyango ande tshɛ wendana l’etongelo ka nkɛtɛ. (Etatelu 1:3–2:3) “Awui” wa Nzambi wekɔ oko fɛsa “kakawalelola tena esambeli,” kambɔlɛlɔlɛlɔ tshɛ. (Osambu 12:6; Tukedi 30:5, 6) Wakatɛ Namana kanga sudi dia mimbɛ tena esambele l’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana, ko l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ nde akakɔnɔ tshɛ.—2 Khumi ya Dikanga 5:10, 14.
Asamalo ekɔ l’ɛse k’esambele. Kema sunganaka kamba la numero kɛsɔ oko djembetelo y’ɛngɔ kɛmɔtshi kele bu kokele, kana kele kɔlɔ lo washo waki Nzambi? Eelo, mɛtɛ ekɔ ngasɔ! (1 Ekondo 20:6, 7) Ndo nto, woho wofundami asamalo mbala shato, oko 666, tɔtɔmiyaka kɔlɔ kele la numero kakɔ. Ɔsɔ kele olembetshiyelo wa mɛtɛ wa toshifidi 666 tele ‘numero k’onto ɔmɔtshi,’ oko wakatadiɛnyi. Ɔnkɔnɛ, ɔkɔndɔ wa nyama kɛsɔ, ‘numero k’onto ɔmɔtshi’ katɔ, ndo lofulo 666 akambo asɔ tshɛ mɛnyaka pɛkato ka woke kele la nyama kɛsɔ lo washo wa Jehowa.
Waonga wa kɔlɔ wele la nyama kɛsɔ toholaka kɛnɛ kakatama lo dikambo dia Nkumekanga Bɛlɛshaza ka lo Babilɔna k’edjedja. Lo tshimbo ya Danyɛlɛ, Jehowa akatela nkumekanga kɛsɔ ate: “We ambedikama lu kilo, ambutanema usadi saa.” L’otsho wa lushi lakɔ mbakadiakema Bɛlɛshaza, ndo Diolelo dia Babilɔna dia wolo diakakɔ. (Danyele 5:27, 30) Woho akɔ wâmɛ mbele, elombwelo kaki Nzambi otsha le mandji ya pɔlitikɛ yele oko nyama ndo djembetelo yatɔ nembetshiyaka ekomelo ka nyama kɛsɔ, ndo ka wanɛ tshɛ wakisukɛ. Koko, l’etena kɛsɔ, Nzambi honya tsho dikongɛ ɔtɔi dia pɔlitikɛ koko oseka yangɔ tshɛ yendana l’ɛlɔmbwɛlɔ k’anto. (Danyele 2:44; Enyelo 19:19, 20) Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba efula dia sho tona monga la djembetelo ya nyama kɛsɔ yakoka konya lo nyɔi!
Djembetelo yambeyama
Mbala kakɔ ɔtɔi, l’ɔkɔngɔ wa nembetshiya numero 666, Enyelo tɛkɛtaka dikambo di’ambeki 144 000 waki Ɔn’ɔkɔkɔ, Yeso Kristo, wele la lokombo lande ndo lokombo la She, mbut’ate Jehowa lofundami l’ekoko awɔ. Nkombo shɔ mɛnyaka dia wanɛ wele la nkombo yakɔ wekɔ anto waki Jehowa ndo w’Ɔnande, ɔnɛ latawasambisha dikambo diande l’ofunu tshɛ. Woho akɔ wâmɛ mbele, wanɛ wele la djembetelo ya nyama wekɔ lo mɛnya hwe dia wekɔ lo kambɛ ndo wekɔ lo kitanyiya awui wa nyama kakɔ. Ɔnkɔnɛ, l’ɛtɛkɛta wa didjidji, djembetelo yele lo lonya l’omi kana l’okoko, nembetshiyaka di’onto lele layɔ ekɔ lo tɛmɔla ndo lo sukɛ dikongɛ dia pɔlitikɛ dia l’andja ɔnɛ diele oko nyama. Wanɛ wele la djembetelo shɔ mbishaka “Kayisa” kɛnɛ kahomba nongola Nzambi. (Luka 20:25; Enyelo 13:4, 8; 14:1) Lo yoho yakɔna? Lo tɛmɔla atshunda wa pɔlitikɛ, tolembetelo tawɔ, alembe awɔ wa wolo, lɛnɛ ele elongamelo ndo panda kawɔ. Vɔ tɛmɔlaka Nzambi paka lâdiko w’ɛlɔmɔ.
Koko lo yoho yotshikitanyi, Bible tokeketshaka ɔnɛ: “Tanyekamaki ana wa khumi ya dikanga, kuyanga le untu laheyi nyushimbela. Lumu landi latutumbaka, ku ndi atukalulaka lu kete. Ku lushi lako, tukanyi tandi tayulanyema.” (Osambu 146:3, 4) Wanɛ wayela dako dia lomba sɔ hawoshisha elongamelo etena kahakotsha mandji shɔ alaka awɔ kana etena kashisha onto ɔmɔtshi la lokumu dihole diande dia lâdiko.—Tukedi 1:33.
Kɛsɔ halange nembetshiya ɔnɛ Akristo wa mɛtɛ hawosale ndoko dui la ntondo k’ekakatanu wele l’anto. Koko, vɔ mbewoyaka la waasaso tshɛ tshɔi yakɔ ya lowandji layokandola akambo tshɛ w’anto, mbut’ate Diolelo dia Nzambi.—Mateu 24:14.
Diolelo dia Nzambi mbele tshɔi yakɔ y’elongamelo k’anto
Lam’akinde la nkɛtɛ, Diolelo diaki Nzambi mbaki ɔtɛ a dui w’esambishelo ka Yeso. (Luka 4:43) Lo dɔmbɛlɔ diande di’ɛnyɛlɔ, dielɛwɔ mbala mɔtshi ɔnɛ Dɔmbɛlɔ dia Shɛso, Yeso aketsha ambeki ande dia vɔ nɔmbaka dia Diolelo sɔ ndja ndo dia lolango la Nzambi salema lanɛ la nkɛtɛ. (Mateu 6:9, 10) Diolelo ekɔ lowandji layolɛ lâdiko dia nkɛtɛ k’otondo, aha oma lo kapitalɛ kɛmɔtshi ka la nkɛtɛ, koko oma l’olongo. Omalɔkɔ, Yeso akadielɛ ɔnɛ “diulelu dia l’ulungu.”—Mateu 11:12.
Asungana monga Nkumekanga ka Diolelo sɔ oleki Yeso Kristo, ɔnɛ lakavu dikambo di’anto wayonga lo ɛlɔmbwɛlɔ kadiɔ na? (Isaya 9:6, 7; Joani 3:16) Kem’edja nto Owandji ɔsɔ wa kokele, wele kakianɛ nyuma kele la nkudu, ayolanya nyama ka djawudi, nkumi ya dikanga kadiɔ, ndo alembe atɔ lo “eduwa ka dja yaheta la mboko ya dja,” djembetelo y’elanyelo ka pondjo. Koko aha lâsɔ ato. Yeso ayolanya nto Satana, dikambo diele ndoko onto lakoka disala.—Enyelo 11:15; 19:16, 19-21; 20:2, 10.
Diolelo diaki Nzambi diayela wɔladi le anto tshɛ wayonga la tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ kadiɔ. (Osambu 37:11, 29; 46:8, 9) Koyanga delo, kandji, ndo nyɔi hatoyala nto. Ande elongamelo k’ɔlɔlɔ le wanɛ wele kema la djembetelo ya nyama lee!—Enyelo 21:3, 4.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Dia kondja elembetshiyelo efula w’avɛsa anɛ, enda tshapita 28 ya dibuku La Révélation: le grand dénouement est proche! diakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa.
b Kânga mbeyawɔ mbala efula dia mandji y’ana w’anto yekɔ oko waa nyama, Akristo wa mɛtɛ mongaka l’okitanyiya otsha l’‘emboledi wa wedja,’ oko walɔmba Bible. (Romo 13:1) Koko, lam’awadjangɛ emboledi ɛsɔ dia sala akambo wahɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi, vɔ “nkitanyiaka aui wa [Nzambi oko wende owandji koko,] aha aui w’antu atu.”—Etsha 5:29.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 5]
Awui watokimanyiya dia mbeya kitshimudi ya numero 666
1. Mbala efula nkombo ya lo Bible mɛnyaka waonga kana yoho ya lɔsɛnɔ yele l’onto lele la lokombo lakɔ, oko lo kɛnɛ kendana l’Abarahama, Yeso, ndo anto akina efula. Woho akɔ wâmɛ, lokombo la nyama lele la toshifidi mɛnyaka waonga atɔ.
2. Lo dibuku dia lo Bible dia Danyele, nyama efula nembetshiyaka mandji y’ana w’anto kana waolelo wakayahɔnaka. Nyama kele la tenyi efula ka l’Enyelo 13:1, 2 nembetshiyaka dikongɛ dia pɔlitikɛ diakalongola wolo oma le Satana ndo dialɔmbwama oma le nde.
3. Woho wele nyama kɛsɔ la “numero k’untu omotshi,” mɛnyaka dia tɔ kekɔ tshunda di’anto, koko aha ɔdiɛngɛ ɔmɔtshi. Omalɔkɔ, tɔ kɛnɛmɔlaka woho wakakɔ anto lo pɛkato ndo lo eongelo kele bu kokele.
4. Lo washo wa Nzambi, shifidi 6 nembetshiyaka eongelo ka kɛnɛ kele bu kokele, yɔ yekɔ l’ɛse k’esambele shifidi ya lo Bible yɛnya kokele kana otondo. Djembetelo ya 666 tɔtɔmiyaka eongelo kɛsɔ lo kamba la shifidi shɔ mbala shato.
[Esato wa lo lɛkɛ 6]
Mandji y’ana w’anto yakayaɛnya dia yɔ mbele didjidji dia numero 666
[Efundelo wɛnya kanga]
Ɔna lavɔ ndjala: UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Yeso Kristo ayela ɛlɔmbwɛlɔ ka kokele lanɛ la nkɛtɛ
-
-
Etena kayotshama lolango laki Nzambi la nkɛtɛTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka tanu 1
-
-
Etena kayotshama lolango laki nzambi la nkɛtɛ
LAM’AKETSHA Yeso ambeki ande dia nɔmbaka ɔnɛ: ‘Lolango layɛ latshame la nkɛtɛ oko atshamalɔ l’olongo,’ nde akatɛkɛta oko ɔnɛ lakasɛnaka l’olongo nde la She. (Mateu 6:10; Joani 1:18; 3:13; 8:42) La ntondo ka nde ndjotɔ oko onto, nde akasɛnaka l’etena kele dui tshɛ diakasalemaka l’olongo ndo la nkɛtɛ diakɔtɔnɛka la lolango la Nzambi. Ɔsɔ aki tena di’ɔngɛnɔngɛnɔ diakawatongaka.—Tukedi 8:27-31.
Nzambi akatonge ntondo ditongami dia lo nyuma, mbut’ate, ‘andjelo ande, watokitanyiyaka dui diande.’ Vɔ waki ndo wekɔ ‘ekambi ande, wasala lolongo lande.’ (Osambu 103:20, 21) Onde ondjelo tshɛ aki la lotshungɔ la sala kɛnɛ kalangande? Eelo, ndo l’etongelo ka nkɛtɛ, ‘ana waki Nzambi asɔ wakatatɛ mbuda nsaka y’ɔngɛnɔngɛnɔ.’ (Jobo 38:7) Nsaka y’ɔngɛnɔngɛnɔ shɔ yakɛnyaka dia wakangɛnangɛna sangwelo diaki Nzambi ndo vɔ wakɔtɔnganyiya lolango lawɔ la lɔnɛ laki Nzambi.
L’ɔkɔngɔ wa nde tonga nkɛtɛ, Nzambi akakilɔngɔsɔla di’anto mbidjasɛ lɔkɔ ndo l’ekomelo nde akayotonga pami la womoto la ntondo. (Etatelu, tshapita 1) Onde nsaka yakakoke mbidama lo dikambo di’otongelo wa pami ndo womoto la ntondo? Ɔkɔndɔ wakasambiyama mbutaka ɔnɛ: ‘Oma lâsɔ Nzambi akɛnyi dia kɛnɛ tshɛ kakandatonge kaki dimɛna efula,’ eelo, kɛnɛ tshɛ kakandatonge kaki kokele aha l’ɛkɔmɔ.—Etatelu 1:31.
Aki lolango laki Nzambi lo dikambo di’ambutshi aso wa ntondo ndo di’anawɔ? Lo ndjela Etatelu 1:28, lɔ laki nto dimɛna efula: “Ndi akâtshokola; akawatela ati: Nyuyali la diwutshi, nyufulaneli, nyuludia kete, nyuyûleli. Nyuleli nsi ya lu ashi a waki, fudu ya l’ulungu, la dikendakenda tshe dieli la lumu diakendakenda la kete.” Dia kotsha ɔkɛndɛ wa dimɛna efula ɔsɔ, ambutshi aso wa ntondo, wakahombe tetemala la sɛna pondjo pondjo, ndo anawɔ nto wotohomba sɛna pondjo pondjo. Ndoko mpokoso, wɛngiya, pâ kana nyɔi kohakomɛ.
Ɔsɔ aki etena kakasalemaka lolango laki Nzambi l’olongo ndo la nkɛtɛ. Onto lasala lolango lande mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo sala dikambo sɔ. Ko lende akayotomba kɔlɔ?
Tɔfwɛfwɛ ta wanyandja takayodjamaka lo kɛnɛ kendana la lolango laki Nzambi. Koko tɔfwɛfwɛ tɔsɔ takakoke shidiyama. Tɔfwɛfwɛ tɔsɔ mbakayɔtshiyaka etena k’otale k’asui ndo k’ɔkɛyi kamboyodja ofukutanu lo kɛnɛ kendana la lolango laki Nzambi lo dikambo di’anto. Ndo sho lawɔ mbodiɛnɛ l’asui ndo l’ɔkɛyi ɔsɔ. Ko aki tɔfwɛfwɛ tɔsɔ na?
Lolango laki nzambi l’etena k’ɔtɔmbɔkwɛlɔ
‘Ɔnaki Nzambi’ ɔmɔtshi la lo nyuma akayɛna ɔlɔlɔ mbidja wekamu lo lolango laki Nzambi lo dikambo di’anto ndo oyango ande aki wa nde ndjakondjiyɛ wahɔ ndamɛ. Lam’akatetemala etongami ka lo nyuma kɛsɔ kanyiya dikambo sɔ, mbakandatalekaka ndodja otema ande la nsaki ndo mbakandatalekaka kotwama la nsaki kakɔ. (Jakoba 1:14, 15) Ondo nde akakanyiya ɔnɛ, naka dimi konya pami la womoto la ntondo dia vɔ mpokamɛmi lo dihole dia vɔ mpokamɛ Nzambi, kete weho akɔ tshɛ Nzambi ayetawɔ dia lowandji lɔmɔtshi lalɔshana la lande monga. Ondo nde akɔsaka dia Nzambi hatowadiaka, nɛ dia naka nde sala dikambo sɔ, kete sangwelo diande hatokotshama. Nde akafɔnya dia Jehowa Nzambi ayotshikitanya sangwelo diande, lo mbetawɔ lowandji laki etongami kande ka lo nyuma kɛsɔ, ɔnɛ lele ditongami Diande dia la nkɛtɛ wayokitanyiyaka awui ande. Lo yoho yasungana, ɔtɔmbɔki ɔsɔ akayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ, Satana, mbut’ate ‘Ɔndɔshi.’—Jobo 1:6.
Satana akakotsha kɛnɛ kaki l’otema ande, nde akasawola la womoto. Nde akôtshutshuya dia mɔnyɔla lolango laki Nzambi ndo tatɛ sala akambo woho walangande lo mbotɛ ɔnɛ: “Yaa! Nyu hanyuvo mete. . . . Nyayuyala uku [Nzambi], nyayeya akambu w’ololo ndu akambu wa kolo.” (Etatelu 3:1-5) Womoto akɛnyi dia dui sɔ diayowosha lotshungɔ, ɔnkɔnɛ, nde aketawɔ lo fɔnya dia dui diakɔ diayowosha yoho ya lɔsɛnɔ ya dimɛna efula. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayotshutshuyaka omɛnde dia nde lawɔ ndɛ olowa wakasekɛma.—Etatelu 3:6.
Ɔsɔ komonga lolango laki Nzambi le Adama la Eva. Ɔsɔ aki lolango lawɔ. Ndo dui sɔ diakahombe monga l’etombelo wa kɔlɔ efula. Nzambi akashile mbatɛ dia yoho ya lɔsɛnɔ shɔ ayowakonya lo nyɔi. (Etatelu 3:3) Vɔ kotongama l’akoka wa ndjalɔmbɔla dimɛna aha l’ekimanyielo ka Nzambi. (Jeremiya 10:23) Ndo nto, takawahombe monga nto kokele, ndo wakahombe ndjosambiyɛ anawɔ eongelo kaha kokele ndo nyɔi. (Romo 5:12) Ndoko kakakoke sala Satana di’aha etombelo ɛsɔ komɛ anto.
Onde akambo asɔ wakakoke tshikitanya lo pondjo sangwelo kana lolango laki Nzambi lo dikambo di’anto ndo dia nkɛtɛ? Kema. (Isaya 55:9-11) Koko ɔtɔmbɔkwɛlɔ wakonyiya akambo wakahombe kandɔma: Onde anto kokaka ‘monga oko Nzambi, lo mbeya ɔlɔlɔ la kɔlɔ’ oko wakate Satana? Mbut’ate, naka vɔ tosha etena k’otale, onde tayokoka shikikɛ shoamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɔlɔ, kɛnɛ kele la wahɔ ndo kɛnɛ kele bu la wahɔ l’akambo tshɛ wa lo lɔsɛnɔ? Onde Nzambi mbasungana anto monga l’okitanyiya wa tshɛ le nde, nɛ dia yoho yande ya nɔmbɔla mboleki dimɛna? Onde sungana anto monga l’okitanyiya wa tshɛ lo lolango lande? Ngande wayoyokadimola lo wembola ɛsɔ?
Aki paka yoho yâmɛ ya kandola akambo asɔ la ntondo ka ditongami tshɛ diele la timba: Yoho yakɔ ele tshika wanɛ wayayangɛ dipanda la ntondo ka Nzambi dia mɛnya dia vɔ kokaka ndjalɔmbɔla dimɛna aha l’ekimanyielo kaki Nzambi. Mbâdiaka tsho totondokoka kandola akambo wakonyiyama. Lo tshika anto dia vɔ ndjalɔmbɔla vɔamɛ l’etena k’otale efula mbakahombe Nzambi kandola akambo asɔ, nɛ dia etombelo wotoyɛnama hwe. Nzambi akɛnya dia yoho shɔ mbayondokandola akambo lam’akandatɛ womoto dia nde ayota ana. Nkumbo k’anto kakahombe tatɛ etena kɛsɔ. Diɛsɛ oma lo yoho yakasale Nzambi shɔ mbeso sho tshɛ la lɔsɛnɔ ɛlɔ kɛnɛ!—Etatelu 3:16, 20.
Koko dui sɔ hadiolembetshiya dia Nzambi akahombe tshika anto ndo ɔna la lo nyuma lakatɔmbɔkɔ ɔsɔ dia sala tshɛ tshɛ kakawalange. Nzambi kombisha onto okina lowandji lande kana tshika sangwelo diande. (Osambu 83:18) Nde akakɛnɛmɔla dikambo sɔ lo mbuta woho wayɔtɛtshatɛtshama ɔpɔhɔdi w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ndo woho wayondonya etombelo tshɛ wa kɔlɔ. (Etatelu 3:15) Koko oma l’etatelo, wakalake nkumbo k’ana w’anto lotshungɔ.
L’edjedja ka wonya, ambutshi aso wa ntondo ndo anawɔ wakayoyanyaka oma l’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi. Dia Nzambi shimba etombelo tshɛ wa kɔlɔ w’oma lo yɛdikɔ yawɔ, nde akahombe mbafundɛ lolango lande l’oseka dikambo tshɛ diakawahombe sala. Kɛsɔ tshɛ ele dia shimba di’aha anto akina ndjɔtɔmbɔkwɛ Nzambi.
Lo mɛtɛ, anto koka sɔna ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi. Vɔ koka mbeka ele lolango laki Nzambi lo dikambo di’anto lo etena kɛnɛ ndo ndjaɔtɔnganyiya lalɔ dimɛna dimɛna. (Osambu 143:10) Koko, vɔ hawotohandɔ oma l’ekakatanu edja tshɛ kele dikambo diendana l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’anto atakandɔma tshɛ.
Etombelo waya oma l’ɛsɔnwɛlɔ w’onto ndamɛ wakɛnama oma k’etatelo k’ɔkɔndɔ w’anto. Kɛna, ɔn’enondo la lanɛ la nkɛtɛ akadiake Abɛlɛ w’ɔnango nɛ dia “akambu andi waki kolo, la wa onangu waki ololo.” (1 Joani 3:12) Ɔsɔ komonga lolango laki Nzambi, nɛ dia Nzambi akewola Kɛna ndo l’ɔkɔngɔ diko nde akawosha dilanya. (Etatelu 4:3-12) Kɛna akasɔnɛ dipanda diaki Satana ndo akayokomaka lo wolo wa ‘kanga kɔlɔ.’ Anto akina wakayele ɛnyɛlɔ kande.
L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ndekana 1500, “kete yakayala kolo lu ashu a [Nzambi], yakaluli too la akambu wa ngala.” (Etatelu 6:11) Yɛdikɔ ya wolo yakahombe mbɔsama dia kokɛ nkɛtɛ oma l’elanyelo. Nzambi akɔshi yɛdikɔ lo ndɔsha mvula k’elola l’andja w’otondo ndo lo kokɛ nkumbo ɔtɔi ka losembwe kakasɛnaka l’etena kɛsɔ: Nɔa, wadɛnde, anande ndo wadi w’anande. (Etatelu 7:1) Sho tshɛ tekɔ tokanula tawɔ.
Tatɛ oma lo nshi ya Nɔa, Nzambi ekɔ lo nɔmbɔla wanɛ walanga mɛtɛ mbeya lolango lande. Nde akasha apami wele la kɔlamelo nyuma kande dia vɔ funda awui wakandawatɛ dikambo di’onto tshɛ layoyanga ɛlɔmbwɛlɔ kande. Awui asɔ fundama lo Bible. (2 Timote 3:16) La ngandji tshɛ, nde aketawɔ di’akanga wa kɔlamelo monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la nde, kana koma angɛnyi ande. (Isaya 41:8) Nde akawasha wolo waki lawɔ ohomba dia mbikikɛ ekakatanu wɛnya anto pâ lo nunu di’ɛnɔnyi diambeta tatɛ oma l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ. (Osambu 46:1; Filipi 4:13) Sho pombaka mɛtɛ monga la lowando l’akambo asɔ tshɛ!
‘Lolango layɛ latshame’—tshɛ lo tshɛ
Kɛnɛ kambosala Nzambi polo ndo ɛlɔ kɛnɛ bu kɛnɛ tshɛ kakandasangoya dikambo di’anto? Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde ate: “Keli ne dia daka diandi, mbalungamelasu ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu, lene udjashi akambu w’ololo.” (2 Petero 3:13) Ɔtɛkɛta wa didjidji ɔsɔ mendanaka la lowandji l’oyoyo lele lâdiko di’anto ndo tshunda di’oyoyo di’anto diele lo ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji lɔsɔ.
Lo nembetshiya awui hwe hwe, Danyɛlɛ akafunde ate: “Lu nshi ya khumi ya dikanga yako, [Nzambi] leli l’ulungu ayutundja diulelu diahalanaki pundju. . . . Dio diayulanya waulelu ako tshe, diayâshila ushiki, ku dio diame diayushikikala pundju.” (Danyele 2:44) Prɔfɛsiya kɛnɛ nembetshiyaka ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo ndo woho wayodohɛnama oma le Diolelo kana lowandji laki Nzambi. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ lokumu l’ɔlɔlɔ! Ata ndo dionga dia lokaki diambolodja andja ɔnɛ l’awui wa ngala wadja okama wa nkɛtɛ ɔnɛ lo wâle hatonga nto.
Etena kakɔna kayosalema akambo asɔ? Ambeki waki Yeso wakambola ɔnɛ: “Ututeli, etena kakona kayuyala akambu aso? Ayuyala djimbitelu yakona ya lam’ayuyuya ndu y’ekumelu k’etena kene?” Tshenyi mɔtshi y’okadimwelo waki Yeso mbutaka ɔnɛ: “Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe, uku omenyi le wedja tshe. L’okongo diku, ekumelu kayuya.”—Mateu 24:3, 14.
Anto tshɛ mbeyaka di’olimu ɔsɔ w’esambishelo wekɔ lo kambema ɛlɔ kɛnɛ l’andja w’otondo. Wɛmɛ ekɔ lo mɛna dikambo sɔ lo dihole diodjashiyɛ. Lo dibuku diande diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ These Also Believe (Vɔ Lawɔ Wambetawɔ), Prɔfɛsɛrɛ Charles Braden akafunde ate: “Ɛmɛnyi wa Jehowa wambolodja mɛtɛ mɛtɛ nkɛtɛ k’otondo l’esambishelo kawɔ. . . . Ndoko olui w’ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi l’andja ɔnɛ wele l’ohetoheto ndo l’etete l’odianganelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo oko Ɛmɛnyi wa Jehowa.” Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lɔsɔ lo wedja ndekana 230 l’ɛtɛkɛta suke la 400. Olimu ɔsɔ watakambemaka ndoko lushi oko wakambemawɔ ɛlɔ kɛnɛ. Ɔsɔ ekɔ djembetelo mɔtshi yɛnya di’etena ka Diolelo diaki Nzambi kumiya la mandji y’ana w’anto kekɔ lo ndjasukana.
Diolelo diakate Yeso ɔnɛ diayosambishama ele nɛ diakandetsha ambeki dia nɔmbaka lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ diata ɔnɛ: “Diulelu diaye diayi. Lulangu laye latshami la kete uku atshamalo l’ulungu.” (Mateu 6:10) Eelo, Diolelo sɔ diekɔ ehomɔ kayokamba la Nzambi dia kotsha sangwelo ndo lolango lande lo kɛnɛ kendana l’anto ndo la nkɛtɛ.
Dui sɔ alangadiɔ nembetshiya? Enyelo 21:3, 4 kadimolaka ɔnɛ: “Ku lakuki diui dia wulu uma lu kiti ka diulelu diata ati: Enda endjaselu ka [Nzambi] keko l’atei w’antu! Ndi ayundjase lawo ku vo wayuyala antu andi. [Nzambi] ndame ayuyala lawo, ndu ayuyala [Nzambi k]awo. Ndi ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.” Oma l’etena kɛsɔ, lolango laki Nzambi layotshama la nkɛtɛ ndo l’olongo, tshɛ lo tshɛ.a Onde wɛ hakombola ndjɔsɛna l’andja ɔsɔ?
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Naka wɛ nangaka mbeka akambo efula lo kɛnɛ kendana la Diolelo diaki Nzambi, kete ɛnana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo ngelo kanyu kana toma mukanda l’adrɛsɛ ɔmɔtshi wele lo lɛkɛ la 2 la periodikɛ kɛnɛ.
[Osato wa lo lɛkɛ 4]
Ndjalɔmbɔla aha l’ekimanyielo ka Nzambi ayela mpokoso
-
-
Onde paka wɛ monga lo ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi?Tshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka samalo 1
-
-
Onde paka wɛ monga lo ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi?
‘DIMI bu l’ohomba wa monga l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi kana wa tshɔka lo luudu la Nzambi mbala la mbala dia monga la mbetawɔ le Nzambi!’ Ngasɔ mbɔta anto efula lo kɛnɛ kendana la monga l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi kana l’ɔlɔngɔswamelo ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ. Lo mɛtɛ, anto amɔtshi mbutaka dia vɔ ndjaokaka dia vɔ wekɔ suke la Nzambi etena katawasembola ekolo lo tendaka diangɔ diakandatonge oleki etena kɛwɔ lo luudu la Nzambi. Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula mbutaka ɔnɛ dia monga la mbetawɔ le Nzambi aha paka ntshɔka l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi kana lo tshunda dimɔtshi di’ɔtɛmwɛlɔ.
Koko, anto akina, mbeyaka l’ɔlɔlɔ tshɛ di’aha ngasɔ mbediɔ. Vɔ mbeyaka dia monga l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi ndo sanganaka lɔkɔ ekɔ dui di’ohomba efula di’onto mbetawɔma le Nzambi. Ɔnkɔnɛ, lam’ele tokanyi tele l’anto lo dikambo sɔ tshikitana, wombola wa mbeya dia kana ekɔ mɛtɛ ohomba monga l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi bu tsho dikambo dia wanɛ weka awui w’ɔtɛmwɛlɔ kana lofulo l’anto watshɔ l’ɔtɛmwɛlɔ koko ekɔ dikambo diendana l’onto tshɛ. Lam’ele dui sɔ mendanaka la diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi, kema ekɔ dui dia lomba sho mbeya kanyi yaki Nzambi lo dikambo sɔ? Ko, kakɔna kakokaso mbeka oma l’Ɔtɛkɛta ande Bible, lo dikambo sɔ?
Woho wakasalɛka Nzambi anto akambo lo nshi y’edjedja
Ambeta suke l’ɛnɔnyi 4 400 mvula k’elola kakadindja andja w’otondo. Dui dia ngasɔ hadiokoke mbohamɛ esadi, ndo anto wa l’andja w’otondo tɛkɛtaka awui wendana la dikambo sɔ l’ɛkɔndɔ awɔ wa nshi nyɛ. Kânga mbele ɛkɔndɔ ɛsɔ tshikitana lo woho wakɔndɔmawɔ, vɔ fɔnaka l’awui efula, mbidja ndo woho wakake paka yema y’anto tshitshɛ tsho ndo nyama mɔtshi tsho.
Onde wanɛ wakashimbamɛ l’elola wakake wokaka? Ɔkɔndɔ wa lo Bible mɛnyaka dia dui sɔ komonga ngasɔ. Dui dia diambo ko, Nzambi kombewoya onto l’onto dikambo di’oyelo wa Mvula k’Elola. Koko, nde akatɛ Nɔa, lakayewolaka asekande dia oyelo wa Mvula k’Elola.—Etatelu 6:13-16.
Di’onto mbika, nde akahombe ndjaɔtshiya l’olui ɔtɔi ɔsɔ ndo mbetawɔ la lolango tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ kakasha Nzambi lo tshimbo ya Nɔa. Kânga nyama yakake l’Elola kɛsɔ yaki kâmɛ l’olui ɔsɔ. Alako wa shikaa wakashama dia Nɔa mbeya kokɛ nsɛnɔ ya nyama.—Etatelu 6:17–7:8.
Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ, tokanula ta Nɔa lo tshimbo y’ɔnande Shɛmɛ wakayɔtɔlamaka lo fumbe l’Edjibito. Koko, sangwelo diaki Nzambi aki dia mbatshungola ndo mbatɔla otsha lo nkɛtɛ yakandalake tshɛwɔ Abarahama. Ndo mbala kɛsɔ nto, nde kombatɛ dui sɔ l’onto ndo l’onto, koko nde akewoya ntondo wanɛ wakandasɔnɛ dia vɔ monga ɛnɔmbɔdi awɔ, mbut’ate Mɔsɛ nde l’Arɔna w’ɔnango. (Etumbelu 3:7-10; 4:27-31) L’ɔkɔngɔ wa wanɛ waki lo lɔhɔmbɔ asɔ tshungɔ oko olui w’anto oma l’Edjibito, wakawasha ɛlɛmbɛ waki Nzambi lo dikona dia Sinai ndo anto asɔ mbakakenge wodja w’Isariyɛlɛ.—Etumbelu 19:1-6.
Ose Isariyɛlɛ tshɛ aki la diaaso dia tshungɔ paka lo kakatana kâmɛ l’olui w’anto wakasɔnama oma le Nzambi ndo lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔmbɔdi wakasɔnama dia nɔmbɔla olui ɔsɔ. Tɛdikɔ takɔsama dia ndo ase Edjibito amɔtshi mbetawɔma dia sangana l’olui waketawɔma le Nzambi ɔsɔ. Etena kakonɛ ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito, anto asɔ wakatshu kâmɛ la wɔ, kɛsɔ akawadje lo mboka ka vɔ nongola ɛtshɔkɔ oma le Nzambi.—Etumbelu 12:37, 38.
Ɔnkɔnɛ, lo ntambe ka ntondo, Yeso akatatɛ olimu ande w’esambishelo, lo tshumanya anto kâmɛ oko ambeki ande. Nde akâsalɛka akambo oko wakiwɔ olui, kânga mbakandayashaka la ngandji le onto l’onto lo ndjela ehomba ande. Yeso akatɛ apɔstɔlɔ ande 11 waki la kɔlamelo ate: “Nyu nyambutshikala la mi l’ehimba ami. Dimi lambunyusha diulelu uku akambisha Papa.” (Luka 22:28, 29) Lɔkɔngɔ diko, nyuma k’ekila kaki Nzambi kakaholwɛ ambeki ande etena kakawatshumana kâmɛ oko olui.—Etsha 2:1-4.
Bɛnyɛlɔ sɔ mɛnyaka hwe dia lo nshi y’edjedja Nzambi akasɛnaka mbala tshɛ l’ekambi ande oko olui w’anto wɔlɔngɔswami. Yema y’anto tshitshɛ yele Nzambi akasale la wɔ akambo l’onto ndo l’onto, anto wele oko Nɔa, Abarahama, Mɔsɛ, ndo anto akina, Nde akakambe la wɔ mbala tshɛ dia mbewoyaka olui w’anto wakamamatana la nde akambo. Ndoko ɔkɔkɔ wokokiso mbisha wɛnya ɔnɛ Nzambi ekɔ lo kamba lo yoho yotshikitanyi l’ekambi ande ɛlɔ kɛnɛ. Eelo, dui sɔ monyiyaka wombola okina: Onde ekɔ ɔlɔlɔ mbɔtɔ l’oseka ɔtɛmwɛlɔ tshɛ? Tayɔsɛdingola wombola w’ohomba ɔsɔ lo sawo diayela.
[Osato wa lo lɛkɛ 4]
Nzambi akakambe edja efula l’ekambi ande oko olui wɔlɔngɔswami
-
-
Nzambi kokanɛka mɛtɛTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ k’esambele 1
-
-
Nzambi kokanɛka mɛtɛ
EKƆ ohomba sho nɔmba Nzambi ekimanyielo etena katanemaso l’atei w’ekakatanu wa wolo. Lâdiko dia tshɛ, nde “keli wuki la wulu wa mamba, yimba yandi yaha l’ekumelu.” (Osambu 147:5) Nde mbakoka tokimanyiya dia sho ndɔshana l’ekakatanu wele laso. Ndo nto, Bible tɔlɔmbaka dia sho ‘dihola etema aso’ la ntondo kande. (Osambu 62:8) Ko lande na kɛna anto efula diele oko Nzambi hakadimola alɔmbɛlɔ awɔ na? Onde dui sɔ mɛnyaka dia nde hatokanɛ?
Koko, lo dihole dia sho mbisha Nzambi onongo esadi eto ɔnɛ nde kahekɛ lonya, ohokanyiya yema etena kakiyɛ dikɛnda. Etena kele ambutshi ayɛ kokoshaka mbala kakɔ ɔtɔi kɛnɛ tshɛ kakayalɔmbaka, onde wɛ akate ɔnɛ vɔ hawokoke ngandji? Ana efula fɔnyaka ngasɔ. Koko, lam’akatolaka, wɛ akayɛna dia vɔ mɛnyaka ngandji lo toho efula ndo mbisha ɔna kɛnɛ tshɛ kalɔmbande bu dikambo dia dimɛna dia sala.
Woho akɔ wâmɛ, naka Jehowa hakadimola mbala tshɛ l’alɔmbɛlɔ aso lo yoho yalongamɛso, kete kɛsɔ hɛnya dia nde ambotohɛ. Lo mɛtɛ, Nzambi mɛnyaka lo toho efula woho wayakiyanyande dikambo diaso sho tshɛ.
“Le ndi kesu la lumu”
Ntondotondo, teye dia paka oma le Nzambi ‘mbeso la lɔsɛnɔ ndo mbakɛndakɛndaso.’ (Etsha 17:28) Woho wakandatosha lɔsɛnɔ mɛnyaka woho wayakiyanyande la ngandji tshɛ dikambo diaso!
Lâdiko dia lâsɔ, Jehowa toshaka kɛnɛ keso latɔ ohomba dia sho tshikalaka la lɔsɛnɔ. Sho mbadiaka ɔnɛ: “We katutundjaka adiyu dikambu dia dungalunga, la tumbatumba ne dia ehumba w’antu, dia vo ngonya mbu ya nde la kete.” (Osambu 104:14) Lo mɛtɛ, Otungi aso hakomɛ tsho lo kotsha ehomba aso wa lo lɔsɛnɔ. La lokaho tshɛ nde “[“tɔlɔshiyaka,” NW] mvula uma l’ulungu, la deku dia nfudia mbu ya nde, akalutsha etema [“aso,” NW] la mbu ya nde la ongenongeno.”—Etsha 14:17.
Koko, anto amɔtshi koka ndjambola ɔnɛ: ‘Naka Nzambi tolangaka efula, lande na ketawɔnde dia sho sowa?’ Onde wɛ mbeyaka okadimwelo wa wombola ɔsɔ?
Onde Nzambi mbele l’onongo?
Efula k’asui wele l’anto ndjaka oma lo ditshelo diawɔ vɔamɛ. Oko ɛnyɛlɔ, anto mbeyaka dimɛna tɔkɛnyɔ efula takoka mbakonya lo wâle. Koko, anto ndjashaka l’awui wa mindo wa dieyanelo, vɔ nɔka wanu lo tshambandeko ndo dinɔnɔ dikina dia wolo, mfɔka, kɛnyaka tɔkɛnyɔ toleki wâle, kɛndjakɛndjaka la lowango efula, ndo salaka awui wa weho ekina. Naka dionga dia ngasɔ ambotela mpokoso, akɔna ele l’onongo ɔsɔ? Onde Nzambi, kana onto lasala akambo aha la lomba? Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama mbutaka ɔnɛ: “Tuyadimbiyaki, [Nzambi] hasokama; untu tshe ayuna diango diakandune.”—Ngalatiya 6:7.
Ndo nto, anto tshanɛka kɔlɔ lam’asawɔ. Etena kasɔmbwɛ wodja ɔmɔtshi wodja okina la ta, aha Nzambi mbele l’onongo w’asui wayotombaka. Naka ondjakanyi ɔmɔtshi ambɔtwɛ onto ɔmɔtshi, onde Nzambi mbele l’onongo wa pâ kana nyɔi kakoka komɛ ɔnɛ l’ɔtwɛwɔ? Ndooko! Naka owandji ɔmɔtshi wa ngala ekɔ lo soya, pɛnyɔla kana ndjaka anto wanɛ walɔmbɔlande, onde Nzambi mbele l’onongo? Hatokoke mbuta mɛtɛ dia Nzambi mbele l’onongo.—Undaki 8:9.
Kakɔna, kayotota dikambo dia miliyɔ y’anto wasɛna lo wola w’efula kana wadiɛnɛ la ndjala? Onde Nzambi mbele l’onongo? Ndooko! Okama aso a nkɛtɛ ndola la diangɔ dia ndɛ diakoka ndesha onto tshɛ. (Esambu 10:2, 3; 145:16) Ekɔ woho wahakahanyema diangɔ diatosha Nzambi la losembwe mbele lo kiɔkɔ ya ndjala ndo ya wola. Ndo nto lokaki lele l’ana w’anto mbashimba dia dikambo sɔ kandɔma.
Onto ɔnɛ lele l’onongo
Akɔna akokaso mbisha onongo, naka onto ekɔ la hemɔ kana ambovɔ l’ɔtɛ wa lotshundu? Onde wɛ ayamba naka wɛ mbeya dia Nzambi kema l’onongo oyadi lo dikambo sɔ? Nzambi kotonga onto dia nde ndjotshunda osombe kana mvɔ.
Etena kakakitshama ambutshi aso wa ntondo Adama nde l’Eva, l’ekambɔ k’Ɛdɛna, Jehowa akawasha elongamelo ka vɔ nsɛna pondjo pondjo lo paradiso ka la nkɛtɛ. Koko, nde akalangaka mɛtɛ dia nkɛtɛ ndolanɛ l’anto wayonga la lowando lo kɛnɛ kakawalongola. Diɔ diakɔ diakawalɔmbamaka dia kotsha akambo amɔtshi dia vɔ ndjonga la lɔsɛnɔ lo nshi yayaye. Paka lo tshikala l’okitanyiya otsha le Otungi awɔ wa ngandji, mbototetemala Adama nde l’Eva nsɛna lo Paradiso.—Etatelu 2:17; 3:2, 3, 17-23.
Lonyangu ko, Adama l’Eva wakatɔmbɔkɔ. Eva akasɔnɛ dia mpokamɛ Satana Diabolo. Nde akawotɛ kashi ndo kɛnɛ kakaleke ele nde akate dia Nzambi akôdime ɛngɔ kɛmɔtshi ka dimɛna. Ɔnkɔnɛ Eva akatatɛ ndjayangɛ dipanda ndo akayange dia ‘ndjala oko Nzambi, dia mbeya ɔlɔlɔ la kɔlɔ.’ Adama nde lawɔ akatɔmbɔkɔ oko wakatɔmbɔkɔ Eva.—Etatelu 3:5, 6.
Lam’akawasale pɛkato lo yoho shɔ, Adama nde l’Eva wakɛnya vɔamɛ dia vɔ hawosungana nsɛna pondjo pondjo. Vɔ wakasowe l’etombelo wa kandji efula w’oma lo pɛkato. Wolo awɔ wakakitakita ndo l’ɔkɔngɔ diko vɔ wakavu. (Etatelu 5:5) Koko, ɔtɔmbɔkwɛlɔ awɔ aki l’etombelo ekina efula wa kɔlɔ. Tekɔ lo tetemala la sowa oma l’etombelo wa pɛkato kaki Adama nde l’Eva. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Okone uku akayi kolo la kete uma le untu otoi, la nyoi uma lu kolo; ku nyoi kakadiangana le antu tshe ne dia antu tshe wakatshi kolo.” (Romo 5:12) Eelo, oma l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ waki Adama nde l’Eva, pɛkato la nyɔi akadiangana le anto tshɛ oko hemɔ kasambemɛ.
Djembetelo yoleki tetawoya dia Nzambi tokanɛka
Onde kɛsɔ nangaka mbuta ɔnɛ anto wakatongama oma le Nzambi wambolanyema lo pondjo? Ndoko, ndo lanɛ tambokoma lo djembetelo yoleki tetawoya dia Nzambi tokanɛka. Kânga mbakidiɔ dui dia wolo le nde, Nzambi akasha ehomɔ ka tshungola anto oma lo pɛkato la nyɔi. Oshinga w’etshungwelo kɛsɔ akikɔ lɔsɛnɔ la Yeso la kokele, lakandakimɔ ndamɛ dikambo dia wahɔ aso. (Romo 3:24) Ɔnkɔnɛ, ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Ne dia [Nzambi] akalangi wa la kete utamanya, mbakandawasha On’andi etoi lakanduti, dia untu tshe lawetawo, tavokaki, keli ayali la lumu la pundju.” (Joani 3:16) Etombelo w’oma lo tshelo ya woke shɔ ya ngandji, ele sho tshɛ taya l’elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo. Paulo akafundɛ ase Rɔma ate: “Wuhu ako mbambuyala eyindjamelu la lumu le antu tshe uma lu dikambu di’ololo otoi.”—Romo 5:18.
Sho koka ndjashikikɛ dia l’etena kakashikikɛ Nzambi, asui kana nyɔi hatonga nto l’okama wa Nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, awui wɔtɛkɛtami lo dibuku di’Enyelo wayokotshama: “Enda edjaselu ka [Nzambi] keko l’atei w’antu! Ndi ayudjase la wo ku vo wayuyala antu andi. [Nzambi] ndame ayuyala la wo, ndu ayuyala [Nzambi k]awo. Ndi ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.” (Enyelo 21:3, 4) Wɛ koka mbuta wate: ‘Dimi hatonga la lɔsɛnɔ etena kayosalema akambo asɔ.’ Koko, dikambo diele lanɛ ele ondo wɛ ekɔ lo kanyiya. Ndo oyadi wɛ komvɔ̂ka, Nzambi kokaka kolola oma lo nyɔi. (Joani 5:28, 29) Ɔsɔ mbele sangwelo diaki Nzambi oya le so, ndo kɛsɔ mbayosalema. Ekɔ mɛtɛ dui dia kashi dia mbuta ɔnɛ Nzambi hakanɛ anto!
‘Toyasukanya le Nzambi’
Sho keketshamaka efula dia mbeya ɔnɛ Nzambi ambɔsaka tɛdikɔ dia kandola dikambo nɛ diendana l’asui w’anto. Ko akokaso mbuta dikambo dia nshi yaso nyɛ? Akokaso sala naka tambovusha onto ɔmɔtshi lokaso ngandji kana ɔnaso ambondama la hemɔ? Lo mɛtɛ, etena katakoke ka Nzambi minya hemɔ ndo nyɔi. Bible tɛnyaka dia tayohomba kongɛ lo tshanda mɔtshi la ntondo k’akambo asɔ kandɔma. Koko, Nzambi hatotshike aha l’ekimanyielo. Ombeki Jakɔba akate ate: “Nyusukani le [Nzambi] ku ndi ayusukana le nyu.” (Jakoba 4:8) Eelo, Otungi aso tɔlɔmbaka dia sho monga la diokanelo di’oshika lam’asaso la nde, ndo wanɛ wele la diokanelo dia ngasɔ lam’asawɔ la nde mɛnaka osukɔ ande kânga l’atei w’ekakatanu woleki tshɛ wolo.
Ngande wakokaso ndjasukanya le Nzambi? Nkumekanga Davidi akoke dimbola dia ngasɔ ambeta ɛnɔnyi nunu sato, lo mbuta ate: “[Jehowa], akona ayudjase lu luudu laye?” (Osambu 15:1) Davidi akakadimola lo wombola ande ndamɛ etena kakandate ate: “One latokendakendaka ololo, latutshaka akambu w’uluwanyi, ndu latutaka mete l’utema andi, one lahatumamanyiaka la lulimi landi, lahatutshelaka usikandi kolo.” (Osambu 15:2, 3) L’ɛtɛkɛta ekina, Jehowa mbetawɔka wanɛ wayela yoho ya lɔsɛnɔ yakakadja Adama nde l’Eva. Nde ndjasukanyaka le wanɛ wasala lolango lande.—Euhwelu k’Elembe 6:24, 25; 1 Joani 5:3.
Ngande wakokaso ntsha lolango la Nzambi? Sho la dia mbeka kɛnɛ kele ‘ɔlɔlɔ ndo ketawɔma lo washo wa Nzambi Oshimbedi aso,’ ndo sɔna dia sala akambo lo yoho yɔtɔnganɛ la dikambo sɔ. (1 Timote 2:3) Kɛsɔ nembetshiyaka kondja ewo k’oshika k’oma lo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Joani 17:3; 2 Timote 3:16, 17) Kɛsɔ nembetshiyaka dia hatohombe komɛ paka lo wadielo wa Bible wa ngango. Ekɔ ohomba sho mbokoya ase Juda wa lo ntambe ka ntondo wa la Bɛrɔya wanɛ wakoke esambishelo kaki Paulo. Lo dikambo diawɔ sho mbadiaka ɔnɛ: “Vo waketawo diui l’uhetu: wakayangiayangia la lushi la lushi lu afundelu, kana akambu ane mete kewo.”—Etsha 17:11.
Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, wekelo w’oshika wa Bible keketshaka mbetawɔ kaso otsha le Nzambi ndo tokimanyiyaka dia monga la diokanelo di’oshika lam’asaso la nde. (Heberu 11:6) Vɔ tokimanyiyaka nto dia sho shihodia dimɛna woho wasalɛ Jehowa anto akambo aha tsho dia kondja ɛtshɔkɔ wa lo tshanda mɔtshi tsho koko dikambo di’ɛtshɔkɔ wa pondjo le anto tshɛ wele l’etema w’ɔlɔlɔ.
Tɔsɛdingole ɛtɛkɛta w’Akristo amɔtshi wele la diokanelo di’oshika lam’asawɔ la Nzambi. Danielle osekaseka ɔmɔtshi w’ɛnɔnyi 16 mbutaka ate: “Dimi nangaka Jehowa efula, ndo dimi mbokaloyaka losaka efula. Nde akambisha ambutshi wamboka ngandji ka mɛtɛ ndo wakambetsha wetshelo wɔtɔnɛ l’Ɔtɛkɛta ande.” Okristo okina wa pami wele l’ɛnɔnyi 25 lo wodja wa Uruguay akafunde ate: “Otema ami wambolola tɔɔ la lowando, ndo dimi tshutshuyamaka dia kaloya Jehowa losaka dikambo dia ngandji kande k’otamanya ndo dia lɔngɛnyi lele lam’asami la nde.” Nzambi mbetawɔka kânga wanɛ weke tɔkɛndakɛnda t’efula. Gabriela dikɛnda dia yimato di’ɛnɔnyi esambele mbutaka ate: “Dimi nangaka Nzambi efula ndeka oseka ɛngɔ tshɛ kele l’andja w’otondo! Dimi lekɔ la Bible kami hita. Dimi nangaka mbeka akambo wendana la Nzambi nde l’Ɔnande.”
Ɛlɔ kɛnɛ, l’andja w’otondo miliyɔ y’anto mbetawɔka l’otema ɔtɔi ndo la wangasanu tshɛ ɛtɛkɛta w’omembi w’esambo lakate ate: “Keli dia dimi nsukana lasuki la [Nzambi] mbeli ololo.” (Osambu 73:28) Vɔ kimanyiyamaka dia ndɔshana l’ekakatanu wahomana lawɔ ɛlɔ kɛnɛ, ndo vɔ wekɔ l’elongamelo ka shikaa ka ndjɔsɛna pondjo pondjo lo Paradiso ka la nkɛtɛ. (1 Timote 4:8) Lande na kahayayadjɛ oyango wa ‘ndjasukanya le Nzambi’? Lo mɛtɛ, sho shikikɛka dia, “ndi kema etali uma le untu la untu.” (Etsha 17:27) Eelo, Nzambi kokanɛka!
[Esato wa lo lɛkɛ 5]
Woho wayakiyanya Jehowa dikambo diaso mɛnamaka lo toho efula
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Kânga akɛnda kokaka ndjasukanya le Nzambi
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa tokimanyiyaka dia mbikikɛ. L’etena kakandashikikɛ, nde ayonya hemɔ ndo nyɔi
-
-
Anto wekɔ lo tayange lowandji la dimɛnaTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ k’enanɛi 1
-
-
Anto wekɔ lo tayange lowandji la dimɛna
“Woho wele wedja wekɔ lo taleke nongamɛ le wedja ekina, mbut’ate hawoyasalɛ akambo lo vɔamɛ amboyota ekakatanu wele wodja vɔ vɔamɛ hayokoka kandola aha l’ekimanyielo ka wodja kana wedja ekina. Onyake paka kana wedja wa l’andja w’otondo mbokambi dihɛka lo dihɛka ko sho monga l’akoka wa ndɔshana l’awui wadja nsɛnɔ y’anto lo wâle ndo ekakatanu wele la wɔ.”—Ghulam Umar ose pɔlitikɛ la lo wodja wa Pakistan.
ANDJA wa nshi nyɛ wambolola l’akambo wa wolo. Kânga mbambololanɛ mbo ya l’emunyi efula, anto efula wekɔ l’okakatanu dia kondja kɛnɛ ka ndjasɛnya. Anto wɔsɛna l’etena kɛnɛ kaya la waa ɔrdinatɛrɛ efula wa wolo mbɔ̂sama oko anto wele la diewo dia mukanda dioleki anto tshɛ, koko nshi nyɛ, anto wamboleka monga l’okakatanu dia tana olimu wa shikaa. Kânga mbɛnamande di’anto wekɔ la lotshungɔ l’efula oleki nshi ya ntondo, miliyɔ y’anto wekɔ lo nsɛna lo wɔma woleki ndo vɔ kema la lotui tshitshi. Sho mbeyaka kondja waaso w’amɛna efula, koko kɔta mishiko ndo ɛɔnywɛlɔ k’ɛlɛmbɛ kambololanɛ l’ahole tshɛ amboshishɛ anto efula elongamelo.
Lo menda efula k’ekakatanu waya l’anto, mɛnamaka dia wodja ɔtɔi kana elui wa wedja hawokoke mbakandola. Ɔnkɔnɛ, anto efula wasɛdingola akambo weta wamboyokoma lo mbuta ɔnɛ dia wɔladi ndo lotui tshitshi la l’andja w’otondo monga dui dia shikaa, paka wedja tshɛ monga kâmɛ l’ɛse ka lowandji ɔtɔi. Ɛnyɛlɔ, ambeta edja Albert Einstein akasukɛka lokanyi lɔsɔ. Nde akate l’ɔnɔnyi wa 1946 ate: “Dimi mbetawɔka dia anto efula wa l’andja kombolaka mbidjasɛ lo wɔladi ndo lo lotui tshitshi . . . Nsaki kele l’anto ka monga la wɔladi ayokoka kotshama onyake paka naka l’andja w’otondo anto waya paka la lowandji ɔtɔi loto.”
L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ndekana akumi atanu, dikambo sɔ di’ohomba diatakotshama. Lo nshila wekamu kana ekakatanu wakonge lo ntambe 21, jurunalɛ ya la Paris lo wodja wa France, yelɛwɔ Le Monde mbutaka ɔnɛ: “Ekɔ ohomba monga la lowandji ɔtɔi lele l’etenyi kenda awui wa dombo, etenyi kenda awui w’ɛlɔmbwɛlɔ ndo lɔ pombaka monga l’akoka wa mbekɛ lonya mbala kakɔ ɔtɔi naka ata wa lam’asa dibila wambotomba oyadi lo dihole diakɔna tshɛ. Ekɔ nto ohomba mbetawɔ kanyi yata ɔnɛ oma ko kakianɛ okama a Nkɛtɛ ekɔ wodja ɔtɔi.” Onto akɔna kana ɛngɔ kakɔna kele la wolo ndo l’akoka wa sala dui sɔ lo shikikɛ di’anto wayonga la wɔladi lo nshi yayaye?
Onde wedja wosanganyi kokaka kandola dui sɔ?
Anto efula wambokitsha elongamelo kawɔ ka wɔladi wa l’andja w’otondo le Organisation des Nations unies (ONU, mbut’ate Tshunda dia Wedja Wosanganyi). Onde ONU ekɔ lowandji lakoka mbela wɔladi wa mɛtɛ ndo lotui tshitshi l’andja w’otondo? Aha la tâmu, anto wekɔ lo nonga lokema l’asawo w’ase pɔlitikɛ wangɛnyangɛnya atui ndo washa anto elongamelo. Oko ɛnyɛlɔ, “l’Ɛtɛkɛta awɔ Wendana la Ntambe” ka 2000, Assemblée générale des Nations unies wakɔshi yɛdikɔ nyɛ ɔnɛ: “Tayosala la welo aso tshɛ dia tshungola anto aso oma l’ata, oyadi ata walɔma lam’asa ase wodja kana lam’asa wodja la wodja okina, ata wele wakadiake ndekana miliyɔ 5 y’anto l’ɛnɔnyi dikumi wetshi.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakakonya anto w’oma l’atshuku efula wa nkɛtɛ dia tombola ONU ndo lo 2001 ONU akalongola prix Nobel lo dikambo dia wodjelo wa wɔladi. Dia mɛnya nɛmɔ diashatɔ ONU, tshunda dia la Norvège diendana la woshelo wa prix Nobel diakate dia “paka oma lo tshimbo ya Wedja Wosanganyi mbakoka wɔladi wa l’andja w’otondo monga ndo mbakoka anto wa l’andja w’otondo kamba kâmɛ.”
Kânga mbata anto awui asɔ tshɛ, onde Organisation des Nations unies, wakatɔngɔ lo 1945, ambɛnya ɔnɛ vɔ wekɔ l’akoka wa mbela wɔladi wa mɛtɛ ndo wa pondjo l’andja w’otondo? Kema, nɛ dia nsaki ya lokaki ndo ngandji ka wodja kele l’anto wakenga tshunda diakɔ mbidjaka mbala efula wekamu lo welo wadja tshunda sɔ. Ɛtɛkɛta wakate anto wele lo jurunalɛ ya pami kɛmɔtshi mɛnyaka dia ONU ɔsamaka tsho oko “tshunda diasha anto paka tokanyi toto” ndo ɔnɛ “ekongelo kele la tshunda sɔ ndola l’akambo wele aya ɛnɔnyi efula wambowɔkɛtshanya, kele ndoko etombelo wambowotana.” Dimbola diambotshikala diɔ nɛ: Onde wedja tshɛ wa l’okama a nkɛtɛ wayokoka monga kâmɛ lushi lɔmɔtshi?
Bible mɛnyaka dia kâmɛ ka ngasɔ kayokotshama kema edja. Ngande wayosalema dikambo sɔ? Ndo lowandji lakɔna layokotsha dikambo diakɔ? Dia kondja okadimwelo, lam’alangayɛ adia sawo diayela.
[Osato wa lo lɛkɛ 3]
Einstein akasukɛ kanyi y’ɔnɛ ekɔ ohomba monga la lowandji ɔtɔi l’andja w’otondo
[Efundelo wɛnya kanga]
Einstein: U.S. National Archives photo
-
-
Diolelo diaki Nzambi diekɔ lo nɔmbɔla ɛlɔ kɛnɛTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ k’enanɛi 1
-
-
Diolelo diaki Nzambi diekɔ lo nɔmbɔla ɛlɔ kɛnɛ
“Ngande wakoka wedja efula wele l’andja ɔnɛ wele la mbekelo ndo l’ehamelo wotshikitanyi mbetawɔ dikambo sɔ? Anto wakate ɔnɛ ta di’oma lo planɛtɛ kekina mbayoyosala dia dioho di’anto monga kâmɛ.”—Jurunalɛ The Age, ya l’Australie.
TA DI’OMA lo planɛtɛ kekina? Oyadi Kânga mbahateye dia kana ta sɔ diayosala di’anto wa wedja tshɛ wa la nkɛtɛ monga kâmɛ kana bu, prɔfɛsiya ya lo Bible tɛkɛtaka dikambo dia mpokoso kɛmɔtshi kalɛndalɛnda kayokonya dia wedja tshɛ wa l’andja monga kâmɛ. Lo mɛtɛ, welo kana alembe wele aha lanɛ la nkɛtɛ mbewɔ mbayela mpokoso kɛsɔ.
Nkumekanga Davidi ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja akate l’ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya lo kɛnɛ kendana la dui sɔ diayotomba l’andja ɔnɛ. L’ekimanyielo ka nyuma k’ekila nde akafunde ate: “Khumi ya dikanga ya la kete wambuyashikike, ndu embuledi wambudja sheki kame la wo, dia nsemanela la [Jehowa] ndu la one lakandakiti iso, vati: Tuhimbuli molola awo, tuyatshunguli uma l’ekodi awo.” (Osambu 2:2, 3; Etsha 4:25, 26) Tolembete dia emboledi wa la nkɛtɛ wayosanganyema kâmɛ oko onto ɔtɔi dia ndɔshana la Jehowa, Otungi w’andja, nde la okitami ande w’esɔ, mbut’ate Yeso Kristo, Nkumekanga kakasɔnama. Ngande wayosalema dui sɔ?
Lo ndjela ɔlɔngɛlɔ wa tena dia lo Bible ndo ekotshamelo ka prɔfɛsiya, l’ɔnɔnyi 1914, Diolelo diaki Nzambi diakashikikɛma l’olongo la Yeso Kristo oko Nkumekanga.a L’etena kɛsɔ wedja wa la nkɛtɛ wakayala la kanyi ɔtɔi. Lo dihole dia vɔ ndjakitshakitsha l’ɛse ka lowandji la Diolelo diaki Nzambi diakotɔ, vɔ wakayatambiya lo ta dia kondja lowandji, mbut’ate Ta dia Woke, kana Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo.
Ngande wɔsa Jehowa kɛnɛ kasala emboledi w’ana w’anto na? “[Nde] one ludjashi l’ulungu ayuwaola, Khumesu ayuwaonyola. Ndi ayuwateketela la kele, ayahenyahenya l’ududu andi.” Oma lâsɔ, Jehowa ayotɛ Ɔnande, Nkumekanga k’okitami w’esɔ ka Diolelo ate: “Onombe, ku dimi layukusha wedja ukito, kuma ya kete yayuyala yaye. We ayuwaulela la ukalimba wa luwulu, ayahandjula uku puki k’ukingi.”—Osambu 2:4, 5, 8, 9.
Elanyelo k’ekomelo kɛsɔ kayondolanya wedja walɔshana la nde l’okalemba a lowolo kayosalema lo Aramangɛdɔna, kana Armagɛdɔ. Dibuku di’ekomelo dia lo Bible dielɛwɔ Enyelo, mbelɛka ekambokambo kɛsɔ ɔnɛ ‘ta dia woke dia Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ,’ ta diele ‘nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ’ yekɔ lo tshumana kâmɛ dia ndɔsha. (Enyelo 16:14, 16) Oma lo shɛngiya y’ɛdiɛngɛ, wedja wa la nkɛtɛ wayosanganyema kâmɛ wele l’oyango akɔ ɔtɔi, oyango akɔ ko: ndɔshana la Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ.
Etena kayotshumana anto kâmɛ dia ndɔshana la lowandji laki Nzambi kekɔ lo ndjasukana efula. Lo yoho yotshikitanyi, “kâmɛ” kawɔ howaela ndoko wahɔ ɔtɔi. Koko, kɛnɛ kayowosala ayoyala mbɔtwɛlɔ k’otsha lo wɔladi wambokongɛ anto tshɛ edja efula. Lo woho akɔna? Nɛ dia lo ta di’ekomelo sɔ, Diolelo diaki Nzambi “diayulanya waulelu ako tshe [wa l’andja], diayâshila ushiki, ku dio diame diayushikikala pundju.” (Danyele 2:44) Diolelo diaki Nzambi, koko aha ɔlɔngɔswamelo ɔmɔtshi w’ana w’anto, mbele lowandji lɔnɛ layoyokotsha nsaki kele l’anto ka nsɛna l’andja wa wɔladi.
Owandji wa lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo
Diolelo diaki Nzambi mbele Diolelo nɛ dialɔmba anto efula wele l’etema w’ɔlɔlɔ, lam’atawɔ ɔnɛ: “Diulelu diaye diayi. Lulangu laye latshami la kete uku atshamalo l’ulungu.” (Mateu 6:10) Diolelo diaki Nzambi kema eongelo kahɛnama k’otema, koko diɔ diekɔ lowandji la shikaa lambosala akambo wa diambo efula tatɛ lam’akadiatatɛ la mbolɛ l’olongo lo 1914. Nyɛsɔ tɔsɛdingole akambo amɔtshi w’ohomba wɛnya dia Diolelo diaki Nzambi ekɔ Diolelo dia shikaa diele lo kamba olimu ɛlɔ kɛnɛ.
Ntondotondo, diɔ diekɔ ɔlɔngɔswamelo wa wolo ndo wakoka wele Yeso Kristo, Nkumekanga kakahenyama l’okudi mbele lâdiko di’ɔlɔngɔswamelo akɔ. L’ɔnɔnyi 33 lo tena diaso (T.D.), Jehowa Nzambi akakitsha Yeso Kristo Ɔtɛ w’etshumanelo k’Akristo. (Efeso 1:22) Tatɛ oma k’etena kɛsɔ, Yeso ekɔ lo kamba olimu oko owandji, lo mɛnya akoka wele lande wa nɔmbɔla. Ɛnyɛlɔ, lam’akayala ndjala ka wolo la Judiya lo ntambe ka ntondo, etshumanelo k’Akristo akɔshi yɛdikɔ mbala kakɔ ɔtɔi dia kimanyiya anto wa lɔkɔ. Olimu w’ekimanyielo wakalɔngɔswama, ndo Baranaba nde la Saulo wakatomama oma l’Atiyɔka dia tosha ekimanyielo.—Etsha 11:27-30.
Sho koka nongamɛ akambo efula oma le Yeso Kristo, etena kɛnɛ kele Diolelo diamboshikikɛmaka ndo diekɔ lo kamba olimu adiɔ. Lam’atomba mpokoso ka woho akɔna tshɛ, ɛnyɛlɔ, adidimu wa nkɛtɛ, ndjala, ndola, ngembe ya wolo, mpɛpɛ ya wolo, okamwelo wa vɔlka, etshumanelo k’Akristo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbishaka ekimanyielo esadi eto dia kotsha ehomba w’asekawɔ ambetawudi ndo w’anto akina wa lo dihole diotombi mpokoso. Ɛnyɛlɔ, etena kakasalema didimu dia nkɛtɛ dia wolo efula la El Salvador lo Ngɔndɔ ka Ntondo ndo ka Hende 2001, elimu w’ekimanyielo wakalɔngɔswama lo bɛtshi dia nkɛtɛ tshɛ dia wodja ɔsɔ, ndo elui w’Ɛmɛnyi wa Jehowa w’oma lo Canada, Guatemala, ndo w’oma l’États-Unis wakasha ekimanyielo. Ahole awɔ asato w’ɔtɛmwɛlɔ ndo mvudu ndekana 500 yakakama esadi eto lo tshanda ya tshitshɛ tsho.
Wanɛ wayɔsɛna l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi
Tatɛ lam’akashikikɛma Diolelo diaki Nzambi l’olongo 1914, diɔ diakatatɛ tshumanya ambolami adiɔ oma l’atei w’anto wa l’andja w’otondo ndo diakatatɛ la mbakongɛ akambo. Dui sɔ diakakotsha prɔfɛsiya kɛmɔtshi ka diambo kakafundama oma le Isaya ɔnɛ: “Lu nshi yayayi, ukungu wa luudu la [Jehowa] [“ɔtɛmwɛlɔ ande wambodiyama,” NW] ayushikikala ladiku di’ekungu. Vo wayediama ladiku dia akuna. Ku wedja tshe wayokelaka utsha leko.” Prɔfɛsiya mɛnyaka ɔnɛ “wedja tshe” wayɔkɛlaka otsha l’okongo ndo wayetawɔ wetshelo la ɛlɛmbɛ wa Jehowa.—Isaya 2:2, 3.
Ɛlɔ kɛnɛ, olimu ɔsɔ wambotshumanya nyemba y’anto, mbut’ate nkumbo k’andja w’otondo kele l’Akristo ndekana 6 000 000 wa lo wedja ndekana 230 wa lanɛ la nkɛtɛ ndo vɔ wekɔ l’eyango ɛmɔtshi. Lo nsanganya ya weke ya wedja efula y’Ɛmɛnyi wa Jehowa, wanɛ wasɛdingola woho weta akambo mambaka mbala efula lo mɛna ngandji, ki, ndo kâmɛ kele l’atei w’olui w’anto wambotondoya wekamu wonga lam’asa anto wele bu wodja ɔtɔi, wele bu la mbekelo yâmɛ ndo wahatɛkɛta ɔtɛkɛta ɔtɔi. (Etsha 10:34, 35) Onde wɛ hetawɔ ɔnɛ dia lowandji lɔmɔtshi monga l’akoka wa nsanganya waoho w’anto nkama lo ki ndo lo kâmɛ, lɔ pombaka monga lowandji lakamba olimu ndo lele shikaa, mbuta ate lowandji la mɛtɛ?
Diolelo Diaki Nzambi ndo wetshelo
Lowandji tshɛ lekɔ l’ɛlɛmbɛ alɔ wele anto wa lɔkɔ pombaka mbakotsha, ndo onto tshɛ lalanga nsɛna l’ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji lɔsɔ pombaka kotsha ɛlɛmbɛ akɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, Diolelo diaki Nzambi diekɔ l’ɛlɛmbɛ wele onto tshɛ lalanga monga lɔkɔ la dia mbakotsha. Koko, dia kimanyiya anto efula w’oma lo waoho wotshikitanyi dia mbetawɔ ndo ndjaɔtɔnganyiya l’ɛlɛmbɛ akɔ wâmɛ ekɔ mɛtɛ olimu wa diambo. Dikambo dikina diashikikɛ ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi diekɔ dui dia mɛtɛ ele ekongelo katɔ ka wetshelo kananda ndo katshikitanya timba ndo etema w’anto.
Ngande wakotsha lowandji la Diolelo olimu wa wolo ɔsɔ na? Ekɔ oma lo yoho yakasambishaka apɔstɔlɔ lo “luudu la luudu” ndo lo mbetsha onto l’onto Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Etsha 5:42; 20:20) Shɛngiya yakɔna yele la woho wa wetshelo ɔsɔ na? Jacques Johnson, ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi w’aseka Mupɛ akafunde lo jurunalɛ mɔtshi y’ase Canada yatomba lomingu tshɛ lo kɛnɛ kendana la welo wakandadje dia shimba womoto ɔmɔtshi di’aha nde mbeka l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Nde akate ate: “Dimi lakatshimbe wɔɔngɔ ndo lakeye dia lakalɔshaka ta diahamakoke mbidja otshumba. Dimi lakatatɛ mɛna dia l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ efula Ɛmɛnyi wa Jehowa wa wamato asɔ wakonge la lɔngɛnyi la dimɛna efula la mama kɛnɛ kaki kokokaka tomba l’andja. Vɔ wakokana la nde lo mbokimanyiyaka, lo ndjasha l’otema ɔtɔi le nde ndo wakonge la dimama di’oshika lam’asawɔ la nde. Nde akakome esadi eto onto ɔmɔtshi la l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ laki l’ohetoheto ndo dimi kokoka sala kânga dui ɔtɔi dia mboshimba di’aha nde mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ.” Oko wakanandema otema waki oseka Mupɛ ɔsɔ la losango l’oma lo Bible lakawetsha Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo oma lo lɔkɛwɔ lawɔ l’Okristo, mbanandema ndo etema wa miliyɔ y’anto wa l’andja w’otondo.
Yoho shɔ ya wetshelo, mbut’ate wetshelo wendana l’awui wa Diolelo watomba oma lo Bible, sukɛka atɔndɔ atɔ ndo ɛlɛmbɛ atɔ wendana la lɔkɛwɔ. Tɔ mbetshaka anto dia mbokana ngandji ndo nɛmiyana lam’asawɔ oyadi otshikitanu wele lam’asawɔ. (Joani 13:34, 35) Tɔ nto kimanyiyaka anto dia vɔ mbetawɔ leeta lɔnɛ: “Tanyuyafanyaki l’akambu wa la kete nye. Keli nyuhilwami lu yimba y’uyuyu, kanyeyi okone weli lulangu la [Nzambi] l’ololo latôngenyangenyaka, ndu l’uluwanyi.” (Romo 12:2) Lo tshika yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ l’edjedja ndo lo ndjaɔtɔnganyiya l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ l’ɛlɛmbɛ ndo l’atɔndɔ wa lowandji la Diolelo, miliyɔ y’anto waya kakianɛ lo wɔladi, l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’elongamelo ka nshi yayaye ya dimɛna efula.—Kolosai 3:9-11.
Periodikɛ kɛnɛ, mbut’ate Tshoto y’Etangelo, yambokimanyiya efula dia kâmɛ ka l’andja w’otondo kɛsɔ monga. Oma l’okambelo wa dimɛna wa toho takadimola ndo oma l’okambelo wa la dihole diakimanyiya dia ndjitondja l’ɛtɛkɛta efula, asawo w’ohomba wa Tshoto y’Etangelo wekɔ lo tomba mbala kakɔ ɔtɔi l’ɛtɛkɛta 135, ndo ndekana pursa 95 y’ambadi wa l’andja w’otondo kokaka mbeka awui wa lɔkɔ l’ɛtɛkɛta awɔ hita l’etena kakɔ kâmɛ.
Ofundji ɔmɔtshi wa l’ɔtɛmwɛlɔ welɛwɔ mormon akasale listɛ l’akambo woleki amɛna wendana l’olimu wa misiɔnɛrɛ wakasalema l’andja w’ɔtɛmwɛlɔ ande hita. Nde akatɛkɛta dia Tshoto y’Etangelo ndo Réveillez-vous !, periodikɛ yatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa dia yɔ mbele periodikɛ yoleki amɛna lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo, ndo akate ate: “Ndoko onto lakoka pondjo mbuta dia Tshoto y’Etangelo ndo Réveillez-vous !, hawodje yimba l’akambo weta, nɛ dia periodikɛ shɔ sɛnaka wolo otshikitanyi la periodikɛ ya l’ɛtɛmwɛlɔ ekina. Tshoto y’Etangelo ndo Réveillez-vous ! wekɔ lo tɛkɛta akambo wakeketsha, akambo wa mɛtɛ ndo akambo wa shikaa weta l’andja ɔnɛ.”
Tolembetelo mɛnyaka hwe dia Diolelo diaki Nzambi diekɔ lo kamba mɛtɛ olimu. L’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la waasaso tshɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sambisha asekawɔ “lukumu l’ololo lone la diulelu” lo mbaelɛ dia monga ambolami adiɔ. (Mateu 24:14) Onde elongamelo kɛsɔ kɔngɛnyangɛnyaka? Wɛ kokaka kondja ɛtshɔkɔ waya oma lo mbekesanɛ la wanɛ wambetshama ndo wayatshutshuya dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Diolelo diakɔ. Kɛnɛ koleki tshɛ ele wɛ kokaka monga l’elongamelo ka ndjɔsɛna l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo l’andja w’oyoyo wakalakema “lene udjashi akambu w’ololo.”—2 Petero 3:13.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Dia mbeya akambo akina, enda lo dibuku Ewo Katɔla Otsha lo Lɔsɛnɔ la Pondjo lo tshapita 10, yata ɔnɛ: “Diolelo Diaki Nzambi Diekɔ lo Mbolɛ,” diakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa, lɛkɛ 90-97.
[Osato wa lo lɛkɛ 5]
Lo 1914 wedja wakayatambiya lo ta dimɔtshi di’andja w’otondo
[Osato wa lo lɛkɛ 6]
Olimu wa la lolango wekɔ djembetelo ya ngandji k’Akristo kɛnama l’etsha
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo kondjaka wahɔ oma l’ekongelo ka wetshelo ka woho wâmɛ
-
-
Oyangelo wa ɔngɛnɔngɛnɔTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka divwa 1
-
-
Oyangelo wa ɔngɛnɔngɛnɔ
AMBETA ɛnɔnyi engana, wakawambola anto wa lo wodja wa Allemagne, États-Unis, France ndo anto wa Grande-Bretagne ɔnɛ: “Kakɔna kalɔmbama dia nyu monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ?” L’atei wa wanɛ wakawakɔnya, pursa 89 wakate dia yônge ya demba ya dimɛna mbele dui dioleki ohomba di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ; pursa 79 wakate ɔnɛ monga la diwala kana l’olonganyi wa dimɛna; pursa 62 wakate dia ɛlɔlɔ waya oma lo mbota ana; pursa 51 wakafɔnya dia monga l’olimu wa dimɛna mbele ohomba di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Kânga mbele anto efula wambetshama dia falanga hasha ɔngɛnɔngɛnɔ, pursa 47 l’atei w’anto wakawakɔnya waki l’eshikikelo dia falanga mbishaka ɔngɛnɔngɛnɔ. Akambo asɔ ɛnyawɔ?
Ntondotondo, tende diɔtɔnganelo diata anto diele lam’asa falanga la ɔngɛnɔngɛnɔ. Ɛkɔnya wakawakɔnya anto lokama woleki ɛngɔnyi lo wodja w’États-Unis wakɛnya di’anto asɔ kondeka anto akina ɔngɛnɔngɛnɔ. Lâdiko dia lâsɔ, kânga mbele anto efula wa l’États-Unis wakayofudia lomombo lawɔ suke la l’ahende l’ɛnɔnyi akumi asato wetshi ɛnɛ, koko vɔ kema l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula oko waki lawɔ ntondo lo ndjela waa nomb’ewo mɔtshi yendana la hemɔ ya l’ɔtɛ. Diɔ diakɔ diata alapɔlɔ ɔmɔtshi ɔnɛ: “L’etena kakɔ kâmɛ kɛsɔ, anto wamboleka monga l’ɔkɔmwɛlɔ w’otema. Lofulo l’ana w’akɛnda wayadiaka lambodɛ l’asato. Lofulo l’awala wavɔ lakadɛ l’ahende.” Lo wedja oko 50 wotshikitanyi, anyangiyangi wakeke diɔtɔnganelo diele lam’asa falanga la ɔngɛnɔngɛnɔ wamboyokoma lo mbuta dia falanga hakoke somba ɔngɛnɔngɛnɔ.
Oma lâsɔ, ohomba akɔna wele l’akambo anɛ oko yônge ya demba ya dimɛna, diwala di’ɔlɔlɔ ndo olimu wa dimɛna dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ na? Lo mɛtɛ, naka paka awui asɔ mbalɔmbama di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, kayotota dia miliyɔ y’anto yele kema la yônge ya demba ya dimɛna ndo yele kema l’awala w’amɛna? Kayotota dia nkumbo yele bu l’ana ndo dia apami la wamato wele bu l’olimu wa dimɛna? Onde anto asɔ tshɛ wakotɔ dia ndjonga la lɔsɛnɔ laha l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Ɛlɔ kɛnɛ, naka awui wa lo lɔsɛnɔ wambotshikitana onde ɔngɛnɔngɛnɔ wafɔnyawɔ wele la wanɛ wele la yônge ya demba ya dimɛna ndo la awala w’amɛna wayotetemala monga?
Onde tekɔ lo nyanga ɔngɛnɔngɛnɔ lo tɔkɔkɔ t’eshika?
Onto tshɛ nangaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ɔsɔ bu dikambo dia diambo, nɛ dia Otungi w’onto ekɔ “Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ,” ndo onto akatongama lo ɛfanelo ka Nzambi. (1 Timote 1:11, NW; Etatelu 1:26, 27) Omalɔkɔ, bu kɔlɔ di’anto nyanga ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, anto efula mɛnaka dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ wele lawɔ ekɔ oko onto lokukute lɔkɔngɔ kana lɔsɛnga, ndo nde ndo lɔ wayɔsɛlɔ esadi eto.
Ko, onde koka monga ko amɔtshi wekɔ lo nyanga dia tana ɔngɛnɔngɛnɔ lo yoho yambotamba olelo? Kɛsɔ mbakafɔnya Eric Hoffer filozofɛ kɛmɔtshi kendana la nsɛnɔ y’anto. Nde akate ate: “Oyangelo w’ɔngɛnɔngɛnɔ ekɔ kiɔkɔ mɔtshi yoleki yasala di’aha anto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.” Dikambo sɔ diekɔ mɛtɛ naka hatoyangi ɔngɛnɔngɛnɔ lo tɔkɔkɔ t’eshika. Okiyanu ndo lonyangu mbayonga laso naka hatoyangi ɔngɛnɔngɛnɔ lo tɔkɔkɔ t’eshika. Nyanga dia monga ɔngɔnyi; sala la wolo dia monga onto la woke kana leyama efula; mbesa eyango wa pɔlitikɛ, eyango wa monga onto la woke lo tshunda ndo monga la falanga efula; kana ndjakiyanya paka di’akambo asɔ hita, akambo asɔ tshɛ hawosha ɔngɛnɔngɛnɔ. Aha la tâmu, anto amɔtshi waya la kanyi yɔtɔnɛ la nyɛ yakɛnya ofundji ɔmɔtshi, lakate ɔnɛ: “Naka sho tshika dia sala la wolo dia nyanga ɔngɛnɔngɛnɔ kete sho kokaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo yɛdikɔ mɔtshi”!
Diakɔ diele, ɛkɔnya wakasalema wakatɛkɛtami l’etatelo ka sawo nɛ mɛnyaka nto dia pursa 40 y’anto wakate dia ɔngɛnɔngɛnɔ kondjamaka lo sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo lo kimanyiya anto akina. Ndo pursa 25 wakate dia mbetawɔ ndo dietawɔ diendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ kimanyiyaka onto efula dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo mɛtɛ, tekɔ l’ohomba wa sɛdingola dimɛna kakɔna kalɔmbama di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. Sawo diayela diayotokimanyiya dia sala dikambo sɔ.
[Esato wa lo lɛkɛ 3]
Anto efula fɔnyaka dia falanga, lɔsɛnɔ la nkumbo l’ɔlɔlɔ kana olimu wa dimɛna mbasha ɔngɛnɔngɛnɔ. Onde wɛ mbetawɔka dui sɔ?
-
-
Kɛnɛ kalɔmbama mɛtɛ di’Onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka divwa 1
-
-
Kɛnɛ kalɔmbama mɛtɛ di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ
JEHOWA, “Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ,” ndo Yeso Kristo, “kanga ɔngɛnɔngɛnɔ ndo Omboledi wâmɛ,” mbeyaka oleki anto tshɛ kɛnɛ kalɔmbama di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (1 Timote 1:11; 6:15, NW) Ɔnkɔnɛ, bu dikambo dia diambo dia mbuta ɔnɛ sapi k’ɔngɛnɔngɛnɔ tanemaka lo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi.—Enyelo 1:3; 22:7.
Lo Dako diande dia diambo dia lo Dikona, Yeso akɛnya kakɔna kalɔmbama di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde akate ɔnɛ: “Ɔngɛnɔngɛnɔ wekɔ le wanɛ” (1) weya ehomba awɔ wa lo nyuma, (2) walela, (3) wele la memakana, (4) wele la ndjala ndo la mposa k’akambo w’ɔlɔlɔ, (5) wele la kɛtshi, (6) wele pudipudi l’etema, (7) wele la wɔladi, (8) wele lo soyama dia akambo w’ɔlɔlɔ, ndo (9) wele lo tɛngama ndo soyama l’ɔtɛ wa lokombo lande.—Mateo 5:3-11, NW.a
Onde ɛtɛkɛta waki yeso wekɔ mɛtɛ?
Mɛtɛ k’ɛtɛkɛta waki Yeso ɛmɔtshi nɔmbaka paka yema y’elembetshiyelo ya tshitshɛ. Akɔna akoka mbidja tâmu dia anto wele la memakana, la kɛtshi, ndo wa wɔladi wotshutshuyami l’etema wa pudipudi mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula oleki akanga a kɛlɛ, anangi w’ata ndo anto waha la kɛtshi?
Koko, sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ woho akɔna wakokawɔ mbuta ɔnɛ anto wele la ndjala ndo la mposa k’akambo w’ɔlɔlɔ kana wanɛ walela wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Anto asɔ wekɔ la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’awui weta l’andja ɔnɛ. Vɔ ‘wekɔ lo nkuma akumu ndo wekɔ lo ndela l’ɔtɛ w’awui wa wɔnɔnyi wasalema’ nshi yaso nyɛ. (Ezekiyele 9:4) Dui sɔ lo diɔ diâmɛ hadiowasha ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, lam’eyawɔ sangwelo diaki Nzambi dia akambo w’ɔlɔlɔ ndo salɛ wanɛ wahɛnyahɛnyama akambo la losembwe, vɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’otamanya.—Isaya 11:4.
Ngandji k’akambo w’ɔlɔlɔ tshutshuyaka nto anto dia vɔ ndela lo woho wewɔ lo sala kɔlɔ mbala la mbala lo dihole dia sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, vɔ mbeyaka ehomba awɔ wa lo nyuma. La lolango lawɔ, anto asɔ ngɛnangɛnaka dia nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi nɛ dia vɔ shihodiaka dia ndamɛ oto mbakoka kimanyiya anto dia vɔ tondoya wɛɔdu awɔ.—Tukedi 16:3, 9; 20:24.
Anto walela, wele la ndjala, wele la mposa k’akambo w’ɔlɔlɔ ndo wele la wola lo nyuma vɔ tshɛ mbeyaka ohomba wa monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Otungi. Kânga mbele diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ l’anto kimanyiyaka dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Nzambi ekɔ dikambo dioleki tshɛ. Eelo, sho koka mbuta di’anto wele l’ekanelo k’ɔlɔlɔ ka yimba ndo walanga kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo wetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ mɛtɛ.
Koko, wɛ mbeyaka mɛna wolo mbetawɔ dia onto lasoyama ndo latɛngama kokaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, dikambo sɔ la dia monga mɛtɛ, nɛ dia Yeso ndamɛ mbakate ɔsɔku. Ɔnkɔnɛ, ngande wahombaso mboka ɛtɛkɛta ande ɛsɔ na?
Ngande wakoka anto wasoyama monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ?
Teye dia Yeso kombuta dia tɛngɔ ndo ɛhɛnyɔhɛnyɔ mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde akate shikaa ɔnɛ: “Wane wambusuyama dia akambu w’ololo. . . . Lam’ayuwunyotenga, lam’ayuwunyusuya, . . . dia dikambu diami [“nyekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ,” NW].” (Mateu 5:10, 11) Ɔngɛnɔngɛnɔ ndjaka paka naka onto ekɔ lo tɛngama nɛ dia nde ekɔ ombeki waki Kristo ndo nɛ dia nde nangaka mbɔtɔnganyiya lɔsɛnɔ lande l’atɔndɔ wosembwe waketsha Yeso.
Dui sɔ mɛnamaka lo kɛnɛ kakakomɛ Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Ase Tuminadi ta lâdiko t’ase Juda, “lam’akaweti atumami, vo wakâkomola; wakâkokomiya vati: Tanyutaki diui lu lukumbu la Jesu, ku wakâkimo.” Ngande wakasale apɔstɔlɔ? “Ku vo wakamo uma la ntundu k’embadi, watangenangena ne dia vo wakakuki dia monywama dia lukumbu loso. La lushi la lushi lu etemwelo ndu la wakawo, vo kumpeko mbetsha antu la nsambisha [l]ukumu l’[o]lolo vati: Jesu keli Kristu.”—Etsha 5:40-42; 13:50-52, sho mbɛnganyisha alɛta ango.
Ɔpɔstɔlɔ Petero akasha elembetshiyelo ekina lo kɛnɛ kendana la diɔtɔnganelo diele lam’asa lɔtɛngɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde akafunde ate: “Naka nyu nyambotengama dia lukumbu la Kristu, nyu nyeko la [“ɔngɛnɔngɛnɔ,” NW], ne dia nyuma ka lutumbu, ndu ka [Nzambi], keko la nyu.” (1 Petero 4:14) Lo mɛtɛ, soyama oko Okristo nɛ dia tekɔ lo sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, kânga mbele ɛhɛnyɔhɛnyɔ akɔ wekɔ kɔlɔ efula, mbishaka ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo mbeya dia tekɔ la nyuma k’ekila ka Nzambi. Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa nyuma ka Nzambi la ɔngɛnɔngɛnɔ?
Onde etsha wa demba kana elowa wa nyuma?
Nyuma k’ekila ka Nzambi mongaka paka le wanɛ wakitanyiya Nzambi oko omboledi. (Etsha 5:32) Jehowa hasha nyuma kande le wanɛ wayasha lo “etsha wa dimba.” Etsha akɔ vɔ ɛnɛ: “Munanyi, akambu wa sonyi, saki y’akambu wa kolo, otemwelo wa dikishi, doka, lutunu, utshanu, kandjema, kele, diatanelu, lundju, tamu, okomiya, edjwelu ka wanu, engenongeno wa kolo, la akambu wa wuhu uku.” (Ngalatiya 5:19-21) Lo mɛtɛ, l’andja wa nshi nyɛ “etsha wa dimba” wɛnama l’ahole efula. Lo mɛtɛ, wanɛ wayakimɔ l’etsha ɛsɔ bu l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ ndo wa pondjo. Lo dihole dia vɔ kondja ɔngɛnɔngɛnɔ, wanɛ wayakimɔ l’akambo asɔ ndanyaka diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ diele lam’asawɔ l’ewotɔ, angɛnyi ndo anto weyawɔ. Ndo nto, Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka dia wanɛ “watutshaka akambu aso hawukiti diulelu dia [Nzambi].”
Lo wedi okina, Nzambi mbishaka nyuma kande le wanɛ wakɛnɛmɔla “elua wa [n]yuma.” Waonga wakenga elowa akɔ ko: “Ngandji, ɔngɛnɔngɛnɔ, wɔladi, lotutsha, kɛtshi, ɔlɔlɔ, mbetawɔ, memakana, ndjakimela.” (Ngalatiya 5:22, 23, NW) Lam’akɛnɛmɔlaso waonga asɔ, sho mongaka la diɔtɔnganelo dia wɔladi lam’asaso l’anto akina ndo kâmɛ la Nzambi, dui sɔ mbatosha ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. (Enda lo kiombo.) Kɛnɛ koleki ohomba ele, lo mɛnya ngandji, kɛtshi, ɔlɔlɔ ndo waonga akina, tayɔngɛnyangɛnya Jehowa ndo tayonga l’elongamelo k’ɔngɛnɔngɛnɔ ka lɔsɛnɔ la pondjo l’andja w’oyoyo waki Nzambi wa losembwe.
Ɔngɛnɔngɛnɔ ekɔ ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi
Lam’akatatɛ Wolfgang nde la Brigitte, atshukanyi amɔtshi wasɛna l’Allemagne mbidja welo dia mbeka Bible, vɔ waki la diangɔ dia l’emunyi efula diele l’anto efula ohomba ɛlɔ kɛnɛ dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Vɔ waki weke ɛlɔngɔlɔngɔ ndo waki l’alemba w’amɛna. Vɔ wakalɔtaka ahɔndɔ w’oshinga wolo, wakasɛnaka lo luudu lakawalɛngɛ dimɛna ndo okanda awɔ akatshɔka dimɛna. Vɔ waketshaka wenya awɔ efula paka l’oyangelo wa diangɔ dia l’emunyi efula, koko dikambo sɔ kombasha ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. L’edjedja ka wonya, Wolfgang nde la Brigitte wakayosalaka ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi w’ohomba efula. Vɔ wakatatɛ la mbetsha wenya efula ndo mbidja welo efula dia nyanga akambo wa lo nyuma ndo wakayange toho takokawɔ ndeka ndjasukanya le Jehowa. Ɔsɔnwɛlɔ awɔ akayakonyaka l’ɔkɔngɔ dia vɔ tshikitanya dionga diawɔ, ndo diakayatshutshuyaka dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ ndo dia vɔ kamba oko ambatshi mboka kana esambisha wa Diolelo wa lo tena tshɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, vɔ wekɔ lo kamba oko anto wamboyasha la lolango lo biro ka filialɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ka l’Allemagne. Ndo nto, vɔ wakeke Ɔtɛkɛta ɔmɔtshi w’ase Asie dia kimanyiya angɛndangɛnda dia mbeka akambo wa mɛtɛ watanema lo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi.
Onde atshukanyi asɔ wakatane ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ? Wolfgang mbutaka ate: “Tatɛ lam’akataleke ndjasha l’eyango w’akambo wa lo nyuma, taya l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Kambɛ Jehowa l’otema ɔtɔi ambokeketsha nto diwala diaso. Ntondo taki la diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ, koko taki l’ɛkɛndɛ ndo l’eyango wotshikitanyi wele kotoshaka diaaso dia sho monga kâmɛ. Kakianɛ, tekɔ kâmɛ ndo tekɔ lo tawese paka oyango akɔ wâmɛ.”
Kakɔna kalɔmbama di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ?
Lo tshena pe: Mbewɔ “etsha wa dimba” ndo kɛnɛmɔla “elua wa [n]yuma [“ka Nzambi,” NW].” Dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, onto pombaka nyanga dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asande la Nzambi. Onto layaketembola dia kotsha dikambo sɔ ayoyaɔtɔnganyiya l’ɛtɛkɛta waki Yeso wendana l’onto lele l’ɔngɛnɔngɛnɔ.
Ɔnkɔnɛ, tatotake esadi eto ɔnɛ hatokoke kondja ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo mɛtɛ, nshi nyɛ mbeyaka monga ko yônge yayɛ ya demba bu dimɛna kana mbeyaka monga ko wɛ ekɔ l’ekakatanu lo diwala diayɛ. Mbeyaka monga ko wɛ kokondja diɛsɛ dia mbota ana kana wɛ ekɔ lo ndɔ ta dia ta dia kondja olimu w’ɔlɔlɔ. Mbeyaka monga ko wɛ bu l’akuta oko wakiyɛ la wɔ ntondo. Koko, onga la dihonga, wɛ bu l’ɔkɔkɔ wa shisha elongamelo! Ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi kayokandola ekakatanu ɛsɔ ndo nkama kina y’ekakatanu. Lo mɛtɛ, ndoko edja Jehowa Nzambi ayokotsha daka diande diakatama oma le omembi w’esambo ɔnɛ: “Diulelu diaye dieli diulelu dia pundju . . . We atukhukulaka lunya laye, atulutshaka engo tshe keli la lumu.” (Osambu 145:13, 16) Oko wakoka mɛnya miliyɔ y’ekambi waki Jehowa wa l’andja w’otondo, nama lo yimba daka diaki Jehowa diasha elongamelo sɔ ayokokimanyiya efula dia wɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ɛlɔ kɛnɛ.—Enyelo 21:3.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Ɔmɔmɔ l’atei w’akambo divwa asɔ wakɔtshiyamaka la tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ ma·kaʹri·oi. Lo dihole dia vɔ kadimola tshɛkɛta shɔ la “ɔtshɔkɔ,” oko wakasale dikadimwelo dimɔtshi, Traduction du monde nouveau ndo dikadimwelo dikina, oko Bible de Jérusalem ndo Today’s English Version, kadimolaka tshɛkɛta shɔ la tshɛkɛta ya shikaa y’ɔnɛ “ɔngɛnɔngɛnɔ.”
[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 6]
Akambo Wakimanyiya di’Onto Monga l’Ɔngɛnɔngɛnɔ
Ngandji tshutshuyaka akina dia vɔ lawɔ koka ngandji.
Ɔngɛnɔngɛnɔ koshaka wolo wa wɛ ndɔshana l’ekakatanu.
Wɔladi kokimanyiyaka di’aha wɛ monga l’ewanu la anto akina.
Lotutsha kokimanyiyaka dia wɛ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ kânga l’atei w’ehemba.
Lɔsɛngɔ kotolaka anto akina oya le yɛ.
Ɔlɔlɔ ayotshutshuya akina dia kokimanyiya lam’ayonga l’ohomba w’ekimanyielo.
Mbetawɔ ayokoshikikɛ dia Nzambi ayokosha ɛlɔmbwɛlɔ kande koludi la ngandji.
Memakana ayokela ki ka l’otema, ka lo yimba ndo ka lo demba.
Ndjakimela kokimanyiyaka di’aha sala munga efula.
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, wɛ la dia kotsha ehomba ayɛ wa lo nyuma
-
-
“Akanga a memakana wayukita kete”—ngande na?Tshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka dikumi 1
-
-
“Akanga a memakana wayukita kete”—ngande na?
“ONDO wɛ mbeyaka dimɛna ɛtɛkɛta waki Yeso wananda otema wata ɔnɛ: ‘Akanga a memakana wayukita kete.’ Koko, lo menda kɛnɛ kasalanɛ anto ndo kɛnɛ kasalɛwɔ nkɛtɛ, onde wɛ fɔnyaka di’ɛngɔ kɛmɔtshi kayotshikala dia akanga a memakana ndjokita?”—Mateu 5:5; Osambu 37:11.
Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi le Myriam, akakambe la dimbola sɔ dia mbɔtshiya ɔkɛtshanyelo ɔmɔtshi wa lo Bible. Onto lakasawolaka la nde akôkadimola ate, naka Yeso mbakalake dikambo sɔ, kete nde akalange nembetshiya dia nkɛtɛ sunganaka mɛtɛ mbelamɛ ɔnɛ sango, mbut’ate yɔ hayolanyemaki kana monga tɔngɔ to.
Ɔsɔ mɛtɛ aki okadimwelo w’onto lɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ. Ko onde tekɔ l’ɔkɔkɔ wa mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ ngasɔ? Eelo, nɛ dia Bible toshaka ɛkɔkɔ w’eshika wa mbetawɔ ɔnɛ daka sɔ diayokotshama. Ɛlɔ kɛnɛ, ekotshamelo ka daka sɔ kakatana la daka diaki Nzambi diendana l’anto ndo la nkɛtɛ. Ndo sho tekɔ l’eshikikelo dia Nzambi ayokotsha kɛnɛ kakandasangoya. (Isaya 55:11) Ko lâsɔ, naa sangwelo dia ntondo diaki Nzambi diendana l’anto, ndo ngande wayondodikotsha?
Sangwelo dia pondjo diaki Nzambi diendana la nkɛtɛ
Jehowa Nzambi akatonge nkɛtɛ la sangwelo dia shikaa. “Okone mbata [Jehowa], lakatungi ulungu (ndi eli [Nzambi]!), lakatungi kete, ndu lakayitshi (ndi kakayishikike; ndi kuyitunga utungatunga, keli akayitungi dia antu mbidjase loko!) kata ati: Dimi keli [Jehowa], nduku ukina.” (Isaya 45:18) Ɔnkɔnɛ, nkɛtɛ akatongama di’anto mbidjasɛka lɔkɔ. Ndo nto, sangwelo dia Nzambi ele dia nkɛtɛ monga edjaselo ka pondjo kaki anto. “We akashikike kete lu dikitshelu diayo, diako mbahayasukasukaki pundju.”—Osambu 104:5; 119:90.
Sangwelo dia Nzambi diendana la nkɛtɛ mɛnamaka nto lo ɔkɛndɛ wakandasha atshukanyi wa ntondo. Jehowa akatɛ Adama la Eva ate: “Nyuyali la diwutshi, nyufulaneli, nyuludia kete, nyuyûleli. Nyuleli nsi ya lu ashi a waki, fudu ya l’ulungu, la dikendakenda tshe dieli la lumu diakendakenda la kete.” (Etatelu 1:28) Nkɛtɛ yakasha Nzambi Adama la Eva, yakahombe monga edjaselo kawɔ ka pondjo pondjo vɔ la ekana awɔ. Omembi w’esambo akayotaka ntambe efula l’ɔkɔngɔ ate: “Ulungu weli wa [Jehowa] keli kete mbakandasha antu.”—Osambu 115:16.
Dia vɔ shihodia elongamelo ka diambo kɛsɔ, Adama la Eva, ndo ekana awɔ wakahombe mbetawɔ Jehowa Nzambi, Otungi ndo Ombishi wa Lɔsɛnɔ, oko Owandji awɔ wa lâdiko ndo mbokitanyiya. Jehowa kombishɛ ndoko dikambo lam’akandadjangɛ onto ate: “Olekaki elua w’etamba tshe wa l’ekambo uku alangaye. Keli, tolekaki elua w’uma l’utamba wa ewu k’akambu w’ololo ndu k’akambu wa kolo, ne dia lushi layuyole, we ayuvo.” (Etatelu 2:16, 17) Dia Adama la Eva tetemala mbidjasɛ l’ekambo k’Ɛdɛna, vɔ wakahombe kitanyiya ɔlɛmbɛ ɔsɔ wokɛma hwe ndo wa wɔdu. Lo sala dikambo sɔ vɔ wotɛnya lowando lo kɛnɛ tshɛ kakâsalɛ Shɛwɔ lele l’olongo.
Etena kakahindola Adama la Eva Nzambi lo mɔnyɔla ɔlɛmbɛ wakandawadjangɛ, vɔ wakakadja ɔnɛ lakawasha diangɔ tshɛ diakiwɔ ladiɔ. (Etatelu 3:6) Lo sala ngasɔ, vɔ wakashisha ndo wakashishɛ ekana awɔ edjaselo kawɔ ka dimɛna ka Paradiso. (Romo 5:12) Onde ohindodi waki anto ahende wa ntondo wakatola sangwelo dia Nzambi diendana la nkɛtɛ?
Nzambi kahatshikitana
Lo tshimbo y’omvutshi ande Malaki, Nzambi akate ate: ‘Dimi mbele Jehowa, dimi hatotshikitanaka.’ (Malaki 3:6) Lo mbisha kɔmatɛrɛ lo divɛsa sɔ, nomb’ewo kɛmɔtshi k’akambo wa lo Bible yɔnɛ L. Fillion ka lo wodja wa France akalembetshiya dia awui wele lo divɛsa sɔ kakatana l’okotshamelo wa sangwelo dia Nzambi. Fillion akafunde ate: “Jehowa otokoka nanya anto ande wakatɔmbɔkɔ, koko oko wahandatshikitana lo kɛnɛ kendana l’alaka ande, oyadi dikambo diakɔna tshɛ, nde ayokotsha alaka tshɛ wakandalake ntondo.” Alaka waki Nzambi, oyadi otsha le onto kana otsha le wodja, kana andja w’otondo hawotohamɛ, koko wayokotshama l’etena kakandashikikɛ. “Ndi atuhoka daka diandi pundju, ndu diui diakandadjanga edja ndu nonga kinunu.”—Osambu 105:8.
Ngande wakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa atatshikitanya sangwelo diande di’oma k’etatelo diendana la nkɛtɛ? Sho kokaka monga l’eshikikelo nɛ dia l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama, mbut’ate lo Bible sho tanaka sangwelo diaki Nzambi dia mbisha anto w’okitanyiya nkɛtɛ. (Osambu 25:13; 37:9, 22, 29, 34) Ndo nto, Afundelo tɛkɛtaka dia wanɛ wakatshɔkwama oma le Jehowa oko anto wodjashi lo dihole dia lotui tshitshi, onto l’onto “la tshina di’okodi andi wa vinyo,” ndo “nduku untu ayuwautsha woma.” (Mika 4:4; Ezekiyele 34:28) Ɛsɔnami wa Jehowa “wayuhika mvudu, wayudjaseka loko; wayune dikambo di’elua, wayolekaka elua w’uma loko.” Vɔ wayonga la wɔladi kânga lam’asawɔ la nyama ya l’okonda.—Isaya 11:6-9; 65:21, 25.
Bible mbishaka ɛnɛlɔ ka ntondo ka daka diaki Nzambi sɔ lo yoho kina. L’etena kakolɛka Nkumekanga Sɔlɔmɔna, wodja w’Isariyɛlɛ waki la wɔladi ndo l’ɔngɔnyi. L’ɛlɔmbwɛlɔ kande, “Juda la Isariyele wakadjase uma la Dane pulu ndu la Bere-Sheba ki lu nshi ya lumu tshe ya Solomona. Untu l’untu akadjaseka ki la tshina di’okodi andi wa vinyo la la tshina di’utamba andi wa fingu.” (1 Khumi ya Dikanga 4:25) Bible mbutaka dia Yeso ‘ndeka Sɔlɔmɔna,’ ndo lo tɛkɛta dikambo dia lowandji lande omembi w’esambo akate ate: “Lu nshi yandi kukongona antu w’ololo, ki ka mamba kayalaki lewo edja ndu ngondo hayale ntu.” L’etena kɛsɔ, “kete ya l’ete w’akuna yayongonyaka mbu ya nde efula.”—Luka 11:31; Osambu 72:7, 16.
Dia kotsha ɔtɛkɛta ande, Jehowa Nzambi ayosala tshɛ aha tsho di’anto kondja sango diakalakema koko ayokotsha sango diakɔ lo yoho ya diambo. Lo Enyelo 21:4, Ɔtɛkɛta wa Nzambi totɛka dia l’andja w’oyoyo waki Nzambi wakalakema, Nzambi “ayukitula asoi tshe lu ashu [w’antu]; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji.” Kɛnɛ kakalakema kɛsɔ kayonga mɛtɛ Paradiso.—Luka 23:43.
Woho wa kondja sango diakalakema
Okadimwelo wa nkɛtɛ paradiso ayosalema l’ɛse ka lowandji layɔlɔmbɔlaka oma l’olongo, mbut’ate Diolelo nɛ diele Yeso Kristo Nkumekanga. (Mateu 6:9, 10) Ntondotondo, Diolelo sɔ ‘diayolanya wanɛ watolanyaka nkɛtɛ.’ (Enyelo 11:18; Danyele 2:44) Lâsɔ, oko ‘Owandji wa Ki,’ Yeso Kristo ayokotsha ɛtɛkɛta ɛnɛ wa prɔfɛsiya wata ɔnɛ: “Diulelu diandi diayutahamanelaka, la ki kandi huyala l’ekumelu.” (Isaya 9:6, 7) Lo Diolelo sɔ, miliyɔ y’anto, mbidja ndo wanɛ wayolɔ, wayokita nkɛtɛ.—Joani 5:28, 29; Etsha 24:15.
Waa na wayokita sango sɔ dia diambo? Tɔsɛdingole ɛtɛkɛta waki Yeso wata ɔnɛ: “Wane weli la memakana, weko la otshoko, ne dia vo wayukita kete.” (Mateu 5:5) Kakɔna kalembetshiya monga la memakana? Mbala efula adiksiɔnɛrɛ nembetshiyaka onto lele la “memakana” oko onto l’ɔlɔlɔ, lele la wɛdimo, l’okitanyiya, la ki, ndo la diki. Koko, tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokambiwɔ layɔ lanɛ yekɔ l’olembetshiyelo w’oshika. Lo ndjela dibuku New Testament Wordbook diaki William Barclay, “kânga mbele ɔsɛngɔsɛngɔ tanemaka lo tshɛkɛta memakana, kɛsɔ hɛnya dia dionga sɔ ekɔ wɔdu ɔmɔtshi.” Diɔ diekɔ eongelo ka yimba kakimanyiya onto dia mbikikɛ akambo wa kɔlɔ wosalɛwɔ aha la mombɛ ɔnɛ losale kɔlɔ kumbɛkumbɛ kana nyanga dia sɔmbɔya, kɛsɔ tshɛ dia monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Nzambi, ndo diɔtɔnganelo sɔ mongaka kiɔkɔ y’ekeketshelo le nde.—Isaya 12:2; Filipi 4:13.
Ɔnɛ lele la memakana mbetawɔka ɛlɛmbɛ waki Nzambi l’awui tshɛ wa lo lɔsɛnɔ lande; nde hatɛtɛ dia sala akambo lo yoho yalangande kana lo yoho yalanga anto akina. Nde ekɔ suke dia mbetshama oma le Jehowa. Omembi w’esambo Davidi akafunde ate: “[Jehowa] atolombolaka akanga a [“memakana,” NW] lu akambu w’ololo, atulimbitshiyaka akanga a [“memakana,” NW] mbuka kandi.”—Osambu 25:9; Tukedi 3:5, 6.
Onde wɛ ayonga l’atei wa akanga a “memakana” wayokita nkɛtɛ? Mbeka dia mbeya Jehowa ndo lolango lande oma lo wekelo w’etete w’Ɔtɛkɛta ande ndo lo kamba la kɛnɛ kekayɛ, wɛ lawɔ kokaka nongamɛ dia nkita nkɛtɛ kayonga paradiso ndo sɛna lɔkɔ pondjo pondjo.—Joani 17:3.
[Osato wa lo lɛkɛ 5]
Sangwelo diaki Nzambi diendana la nkɛtɛ mɛnamaka l’ɔkɛndɛ wakandasha Adama la Eva
[Osato wa lo lɛkɛ 6]
Ki ndo lotui tshitshi waki l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Sɔlɔmɔna aki ɛnɛlɔ ka ntondo ka sango diakalakema
[Efundelo wɛnya kanga]
Ɛkɔkɔ ndo dikona: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; Pele ka l’Arabie: Hai-Bar, Yotvata, Israel; okambi wa dikambɔ lâta emunda: Garo Nalbandian
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
Andja wa losembwe wekɔ la ntondo, onde wɛ ayonga lɔkɔ?
-
-
Oyangelo w’Ɛnɔmbɔdi w’ƐlɔlɔTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1
-
-
Oyangelo w’Ɛnɔmbɔdi w’Ɛlɔlɔ
“Lambokotɛ nte: Tshika lowandji ndo eya dia tayoshidiya la yɛ. Lo lokombo la Nzambi, tshɔka!”—Oliver Cromwell; ɔsɔ ekɔ ɛtɛkɛta wakavuswama oma le Leopold Amery, ɔtɔi ɔmɔtshi wa l’olui wa waa dipite wa l’Angleterre.
Lâsɔ ko Ta dia Hende dia l’Andja w’Otondo diambɔlɔma ngɔndɔ enanɛi ndo akɛnamaka oko Angleterre nde l’akimanyedi ande wayɔlɛndjama. Lo kanyi ya Leopold Amery ndo y’anto akina wa lo lowandji, vɔ wakɛnyi ohomba wa monga l’ɔnɔmbɔdi okina w’oyoyo. Ɔnkɔnɛ, lo Ngɔndɔ ka Tanu 7, 1940, lo Chambre des Communes, Yɔnɛ Amery akatɛ Prɛmie Ministrɛ Neville Chamberlain ɛtɛkɛta wa la diko engo. Nshi shato l’ɔkɔngɔ, Yɔnɛ Chamberlain akatshike lowandji ndo Winston Churchill akɔhɛnɛ.
MONGA l’ɔnɔmbɔdi ekɔ dikambo di’ohomba efula le anto, koko aha monga tsho l’ɔnɔmbɔdi, kete lâsɔ ambokoka. Kânga lo nkumbo, papa pombaka monga l’akoka wa nɔmbɔla wadɛnde ndo anande naka nde nangaka dia vɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ohokanyiya lâsɔ, kɛnɛ kakokawɔ nɔmba ɔnɔmbɔdi wa wodja kana w’andja w’otondo! Bu dui dia diambo dia mbuta ɔnɛ ekɔ wolo dia kondja ɔnɔmbɔdi w’ɔlɔlɔ.
Koko, l’edja k’ɛnɔnyi nunu wambeta ɛnɛ, lofulo laheyama mbadia l’anto wambahema l’okudi, l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ dia minya ewandji, la wonyelo w’onto la wolo oma lo lowandji, la ɔsɔnwɛlɔ w’onto ɔmɔtshi, l’odiakelo ndo l’otshikitanyelo wa lowandji wambosalema. Nkumi ya dikanga, waa prɛmie ministrɛ, ewandji wa tenyi dimɔtshi dia nkɛtɛ, waa prezida, waa sekeletɛlɛ jeneralɛ ndo ewandji wa tohadi waki lo lowandji ndo wakanyema. Kanga ewandji waki la nkudu efula wakanyema lo lowandji l’ɔtɛ w’etshikitanu wa la shashimoya. (Enda kiombo “Wonyelo wa la Shashimoya w’Owandji,” lo lɛkɛ 5.) Koko, ekɔ dikambo dia wolo tana ɔnɔmbɔdi wele l’akoka ndo wayotshikala pondjo lo lowandji.
“Onde sho pombaka sɔna kana tshika sɔna?”
Ekɔ mɛtɛ di’anto efula wamboshisha elongamelo lo kɛnɛ kendana la tana ɔnɔmbɔdi w’ɔlɔlɔ. Lo wedja ɛmɔtshi, lo nshi ya vɔtɛ mbaleka anto kɛnɛmɔla kɛlɛ kawɔ kana woho ɔnɛ wewɔ bu l’elongamelo. Geoff Hill, jurunalistɛ mɔtshi ya l’Afrikɛ akate ate: “Anto tonaka [dia vɔtɛ] nɛ dia vɔ ndjaokaka dia vɔ kema l’akoka wa shidiya pâ yele lawɔ lo lɔsɛnɔ . . . . Etena katona anto dia vɔtɛ l’Afrikɛ, dui sɔ halembetshiya dia vɔ ngɛnangɛnaka. Mbala efula ɔsɔ ekɔ yoho ya vɔ mɛnya ɔnɛ ndoko onto ladja yimba lo pâ yawɔ.” Woho akɔ wâmɛ, ofundji ɔmɔtshi wa tojurunalɛ wa lo wodja w’États-Unis akafunde lo kɛnɛ kendana la vɔtɛ mɔtshi ya woke yaki suke lasalema ate: “Dimi kombolaka dia onto lele l’akoka tshɛ wahombama mbidja elungi dia sɛmanɛ l’akina.” Nde akakotsha ate: “Hatokokaki tana onto la woho ɔsɔ. Dui sɔ hasalemaki pondjo pondjo. Sho pombaka sɔna.”
Onde ekɔ mɛtɛ dia anto wayohombaka “sɔna” paka ɛnɔmbɔdi wele bu kokele? Woho wele ɛnɔmbɔdi w’ana w’anto bu l’akoka wa kotsha ehomba w’anto walɔmbɔlawɔ nembetshiyaka dia hatongaki pondjo l’ɔnɔmbɔdi w’ɔlɔlɔ? Kema. Ɔnɔmbɔdi wele l’akoka woleki tshɛ ekɔ. Sawo diayela diayɔtɛkɛta dikambo di’ɔnɔmbɔdi wa kokele w’andja w’otondo ndo woho wakoka olimu ande kimanyiya miliyɔ y’anto wa lo wedja tshɛ—mbidja ndo wɛ.
[Esato wa lo lɛkɛ 3]
La diko lonya la wadi: Neville Chamberlain
La diko lonya l’omi: Leopold Amery
Lonya la wadi: Winston Churchill
[Efundelo wɛnya kanga]
Chamberlain: Fɔtɔ kakɔshi Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Fɔtɔ kakɔshi Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)
-
-
Akoka monga ɔnɔmbɔdi w’ɔlɔlɔ ɛlɔ na?Tshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1
-
-
Akoka monga ɔnɔmbɔdi w’ɔlɔlɔ ɛlɔ na?
Lo 1940, waa dipite ya l’Angleterre waki l’ohomba w’efula w’ɔnɔmbɔdi. David Lloyd George laki l’ɛnɔnyi akumi esambele l’esambele lakahokamɛka ɔkɛtshanyelo ɔsɔ a woke waki lam’asa adipite, lakakonya wodja w’Angleterre dia vɔ nɛndja Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo, ndo lele efula k’ɛnɔnyi wamondosala lo pɔlitikɛ akokimanyiya dia nde mbɛdika olimu wakamba ewandji wa lâdiko, ko nde mbuta kana wekɔ dimɛna kana kɔlɔ. Lo sawo dimɔtshi diakandasha lo Chambre des communes, Ngɔndɔ ka Tanu 8, nde akate ate: “Wodja wamboyalɔngɔsɔla dia sala tshɛ kahombama nɛ dia vɔ wekɔ l’ɔnɔmbɔdi ndo wekɔ la Lowandji lɛnya hwe kɛnɛ kasangoyawɔ sala ndo nɛ dia wodja wekɔ l’eshikikelo ɔnɛ wanɛ walɔmbɔla wekɔ lo sala la wolo awɔ tshɛ dia ngɛnyangɛnya wanɛ walɔmbɔlawɔ.”
ƐTƐKƐTA waki Lloyd George ɛsɔ mɛnyaka hwe di’anto nongamɛka di’ɛnɔmbɔdi awɔ monga l’akoka ndo mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia nɔngɔsɔla akambo. Womoto ɔmɔtshi lakasalɛka onto kapanyɛ akate ate: “Etena kavɔtɛ anto prezida, vɔ vɔtɛka onto lambowokimɔ nsɛnɔ yawɔ, nshi yawɔ yayaye ndo y’anawɔ l’anya ande.” Monga la wɛkamu wa ngasɔ kema dikambo dia tshitshɛ. Lande na?
Andja aso ɔnɛ ndola l’ekakatanu wɛnama oko hawokokaki kandɔma. Ɛnyɛlɔ, ɔnɔmbɔdi akɔna wele la lomba ndo la nkudu k’efula wakoka minya awui wa ngala kana ata? Akɔna l’atei w’ɛnɔmbɔdi wa nshi nyɛ lele la falanga ndo la kɛtshi dia mbisha onto tshɛ diangɔ dia ndɛ, ashi wa pudipudi ndo esakelo kahombama? Akɔna ele l’ewo ndo l’eshikikelo ka kokɛ ndo ka nɔngɔsɔla ahole wadjasɛ anto? Akɔna ele l’akoka ndo la wolo wahombama dia mbela anto wa l’andja w’otondo lɔsɛnɔ l’otale ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ?
Anto bu l’akoka wa sala olimu ɔsɔ
Ekɔ mɛtɛ di’ɛnɔmbɔdi ɛmɔtshi tondoyaka l’akambo amɔtshi. Koko, vɔ kokaka kamba paka ɛnɔnyi akumi engana eto—ko oma lâsɔ, ɔnɔmbɔdi akɔna ayowɔhɛna? Ɔtɔi ɔmɔtshi l’atei w’ɛnɔmbɔdi wakaleke monga l’akoka, mbut’ate Nkumekanga Sɔlɔmɔna ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja akakane yimba lo dikambo sɔ. L’ekomelo nde akate ate: “Dimi lakahetshaka elimu tshe wakamatshaka l’esi ulungu, wakamahumbi ntshikela one layunkita. Akona eya kana ndi ayuyala kanga yimba kana enginya? Ndi ayulela diango tshe diakamatshi uma la yimba yami l’esi ulungu. Ndu dikambu so dieko anyanya.”—Undaki 2:18, 19.
Sɔlɔmɔna kombeyaka dia kana ɔhɛna ande ayoyotetemala l’olimu ande w’ɔlɔlɔ ko kana ayoyokita tatala. Le Sɔlɔmɔna, tshelo ya minya owandji ɔmɔtshi ko mbidja owandji okina aki “anyanya.” Dikadimwelo dikina mbelɛka tshelo shɔ ɔnɛ: “tshanana.” Ekadimwelo kɛmɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Dikambo sɔ hokɛ ndo mbokɛ.”
Tena dimɔtshi, anto wakanyaka ewandji la wolo. Ɛnɔmbɔdi wele l’akoka ndjakemaka lo kiti kawɔ ka lowandji. Abraham Lincoln, prezida kɛmɔtshi ka lo wodja w’États-Unis kɔsama la nɛmɔ di’efula akatɛ ampokami ande lushi lɔmɔtshi ate: “Nyambɔsɔna dia sala olimu ɔmɔtshi w’ohomba efula l’etena ka tshitshɛ ndo nyambombisha kakianɛ lowandji lele heta edja nyayominya.” Lo mɛtɛ, olimu ande kosala nshi efula. Kânga mbakandasalɛ anto akambo efula ndo mbakinde la nsaki ka nyomoleka sala akambo akina Prezida Lincoln akalɔmbɔla wodja ande paka ɛnɔnyi ɛnɛi eto. L’etatelo ka manda, mbut’ate ɛlɔmbwɛlɔ kande ka mbala ka hende, nde akadiakema oma l’anya waki pami kɛmɔtshi kakalangaka di’onto okina nɔmbɔla.
Kânga ɛnɔmbɔdi woleki ɔlɔlɔ w’ana w’anto hawokoke monga l’eshikikelo lo kɛnɛ kendana la nshi yawɔ vɔamɛ yayaye. Lâsɔ, onde wɛ pombaka ndjaɛkɛ le wɔ lo kɛnɛ kendana la nshi yayɛ yayaye? Bible mbutaka ɔnɛ: “Tanyekamaki ana wa khumi ya dikanga, kuyanga le untu laheyi nyushimbela. Lumu landi latutumbaka, ku ndi atukalulaka lu kete. Ku lushi lako, tukanyi tandi tayulanyema.” Ekadimwelo ka Byington kadimolaka etenyi ka komelo ka Osam. 146 divɛsa 4 ɔnɛ: “Lushi lɔsɔ ɔlɔlɔ ande shishɔka tshɛ.” —Osambu 146:3, 4.
Mbeyaka monga wolo le so dia sho mbetawɔ dako diatɔlɔmba di’aha sho mbɛkama ɛnɔmbɔdi w’ana w’anto. Koko, Bible hate dia anto hawongaki pondjo l’ɔnɔmbɔdi w’ɔlɔlɔ ndo w’oshika. Isaya 32:1 mbutaka ɔnɛ: “Enda, khum’ekanga ayulela la sambu k’ololo.” Jehowa Nzambi, Otungi w’onto, ambɔlɔngɔsɔla di’akambo tshɛ wa la nkɛtɛ monga l’anya wa “khum’ekanga,” mbut’ate Ɔnɔmbɔdi ɔmɔtshi. Akɔna ele nkumekanga kakɔ? Prɔfɛsiya ya lo Bible tosholɛka onto ɔsɔ.
Onto ɔtɔi lele mɛtɛ l’akoka wa nɔmbɔla
Ambeta oko ɛnɔnyi nunu dihende, ondjelo ɔmɔ akatɛ Mariya ɔna womoto ɔmɔ l’ose Juda ate: “We ayutsho diemi, ayuta ona pami, kuwole wati: Jesu. Ndi ayuyala wuki, wayuweta vati: On’a Khum’ulungu. Khumadiondjo [Nzambi] ayuwusha kiti ka diulelu ka Davidi tshendi. Ndi ayulela khumbu ka Jakoba pundju.” (Luka 1:31-33) Eelo, Yeso y’ose Nazarɛta mbele Nkumekanga kakatɛkɛtama lo prɔfɛsiya ya lo Bible.
Mbala efula lo disɛlasɛla di’ase ɛtɛmwɛlɔ, vɔ sangaka Yeso oko ɔna ashashi, lakatatetemala nɔma kana oko ondjashi Nzambi ɔmɔtshi letawɔ dikambo tshɛ diokomɛ. Asango asɔ hatshutshuya anto dia vɔ ndjaɛkɛ le nde oko Omboledi. Koko, oko wakatɛkɛta Bible dikambo diande, etena kakayolaka Yeso Kristo akayokomaka onto lakalole tɔɔ la nkudu ndo aki pami kaki l’ohetoheto ndo kakeyaka kɛnɛ kahombande sala. Ndo nde ekɔ la waonga akina wa wetɛ ɔnɔmbɔdi wakoka. (Luka 2:52) Tayanga mɛna akambo amɔtshi wendana la lonto lande la diambo.
Yeso akalame olowanyi wa kokele. L’ɔtɛ wa losembwe ndo wa lɔkɛwɔ lande l’ɔlɔlɔ, nde akatɛ atunyi ande lo sɛkɛ dia vɔ tondja dikambo dimɔtshi di’oshika diofundawɔ. Vɔ kokoka sala dikambo sɔ. (Joani 8:46) Wetshelo ande waha la lokeso akatshutshuya anto efula waki l’etema w’ɛlɔlɔ dia koma ambeki ande.—Joani 7:46; 8:28-30; 12:19.
Yeso akayakimɔ tshɛ le Nzambi. Nde akayashikikɛ dia shidiya olimu wakawosha Nzambi woho ɔnɛ wele ndoko otunyi ande ɔtɔi wakakoke kitshakitsha ohetoheto ande, oyadi onto kana ɔdiɛngɛ. Oyadi ɔlɔshamelo wa wolo kombôtsha wɔma. (Luka 4:28-30) Ɔlɛmbɛlɔ kana ndjala kombɔkɔmɔla demba. (Joani 4:5-16, 31-34) Kânga mbakotshike angɛnyi ande, nde kondjanganya pondjo oma l’oyango ande.—Mateu 26:55, 56; Joani 18:3-9.
Yeso akayakiyanyaka efula dikambo di’anto. Nde akasha wanɛ waki la ndjala mbo ya ndɛ. (Joani 6:10, 11) Nde akasha wanɛ wakakɔmɔ esambelo. (Luka 7:11-15) Nde akakɔnɔya ase totshungu, ase mpoke ndo akashidiya hemɔ yaki wanɛ waki l’ohomba w’ɛkɔnwɛlɔ. (Mateu 12:22; Luka 8:43-48; Joani 9:1-6) Nde akakeketsha apɔstɔlɔ ande waki l’etete. (Joani tshapita 13-17) Nde aki mɛtɛ “ulami w’ololo” wakayakiyanyaka dikambo di’ɛkɔkɔ ande. —Joani 10:11-14.
Yeso aketawɔka kamba olimu. Nde akɔtsha ekolo waki apɔstɔlɔ ande dia mbaetsha wetshelo ɔmɔtshi w’ohomba efula. (Joani 13:4-15) Ekolo ande ndamɛ waki l’otoko etena kakandasambishaka l’etadimbo wa ditshu efula wa l’Isariyɛlɛ. (Luka 8:1) Kânga etena kakandalangaka mumuya yema lo “dihuli dia dieta,” nde aketawɔka dia mbetsha olui w’anto wakoyangaka dia nde nyomoleka mbaetsha. (Mako 6:30-34) Ɔnkɔnɛ, nde akatshikɛ Akristo tshɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’etete.—1 Joani 2:6.
Yeso akashidiya olimu ande ndo nde akamɔ oma la nkɛtɛ. L’ɔtɛ wa kɔlamelo yande, Jehowa Nzambi akawosha lowandji ndo lɔsɛnɔ laha l’ekomelo l’olongo oko difuto. Lo kɛnɛ kendana la Yeso lakashile mbolwama, Bible mbutaka ɔnɛ: “Kristu akulwama uma lu nyoi; ndi hayuvo ntu. Nyoi hawahamela ntu.” (Romo 6:9) Sho kokaka monga l’eshikikelo k’ɔnɛ nde ekɔ Ɔnɔmbɔdi woleki ɔlɔlɔ waki anto. Etena kayotatɛ Yeso mbolɛ nkɛtɛ k’otondo, hatonga nto ohomba w’onto okina mbɔsa lowandji koyanga tshikitanya toho ta mandji. Nde hadiakemaki pondjo lo kiti kande ka lowandji ndo nde ayoshidiya olimu ande tshɛ ndo vɔ hawolanyemaki oma le ɔhɛna wele bu l’akoka. Ko, kakɔna kayondosala shikaa dikambo dia wahɔ w’anto?
Kɛnɛ kayosala ɔnɔmbɔdi w’oyoyo ɔsɔ
Osambu 72 totɛka akambo amɔtshi wa prɔfɛsiya wendana la woho wayɔlɔmbɔla Nkumekanga ka kokele kele la lɔsɛnɔ laha l’ekomelo kɛsɔ. Osam. 72Lo divɛsa 7 ndo 8, sho mbadiaka ɔnkɔnɛ: “Lu nshi yandi kukongona antu w’ololo, ki ka mamba kayalaki lewo edja ndu ngondo hayale ntu. Ndi kulelaki uma l’ashi a waki pulu ndu l’ashi akina a waki, ndu uma lu Ndjali pulu ndu lu kuma ya kete.” Lo ɛlɔmbwɛlɔ kande k’ɔlɔlɔ, anto wa la nkɛtɛ wayɔngɛnangɛna la lotui tshitshi la pondjo ndo laha l’ekomelo. Nde ayolanya tɔɔmbɔ tshɛ ndo ayonya nsaki ka ndɔshana oma l’etema w’anto. Apami asɔ wele ɛlɔ kɛnɛ wekɔ lo ndɔsha anto akina oko tambwɛ yalomaloma la ndjala kana wasalɛ asukanyi awɔ akambo l’ɛkɛlɛkɛlɛ wayotshikitanya waonga awɔ tshɛ. (Isaya 11:1-9) Wɔladi wayonga lo nkɛtɛ k’otondo.
Osam. 72 divɛsa 12 polo 14 mbutaka nto ɔnɛ: “Ndi kameli uhumbi lam’awulelelandi, ndu usi wula laha la ukimanyidi pupu. Ndi kukaki amenyi fono la asi wula ketshi, kamelaki nyumu ya amenyi fono. Ndi katshunguli nyumu yawo uma le akang’a lukesu la wa ngala. Dikila diawo diayuyala ushinga a wulu lu ashu andi.” Ase wola, ndo wanɛ wasoyama wayonga anto amɔtshi wa lo nkumbo k’anto k’ɔngɛnɔngɛnɔ kele kâmɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji laki Nkumekanga Yeso Kristo. Nsɛnɔ yawɔ yayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, mbut’ate pâ ndo ɔkɛyi honga nto.—Isaya 35:10.
Osam. 72Divɛsa 16 ndakaka ɔnɛ: “Kete ya l’ete w’akuna yayongonyaka mbu ya nde efula.” Ɛlɔ kɛnɛ miliyɔ y’anto diɛnɛka efula la ndjala la nkɛtɛ. Nyemba y’anto, djekoleko ana w’akɛnda mvɔka la ndjala nɛ dia mbala efula awui wa pɔlitikɛ ndo lokaki lele l’anto shimbaka dia okahanyelo wa mbo ya ndɛ salema aha la shɔnɔdi. Koko, lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Yeso Kristo okakatanu ɔsɔ wayonyɛma. Nkɛtɛ yayɔngɔnya mbo ya ndɛ y’amɛna efula ya ndjaka alɛ ko amɔnamɔna. Anto tshɛ wayoleshama dimɛna.
Onde wɛ nangaka ngɛnangɛna l’ɛtshɔkɔ ɛsɔ wa lowandji l’ɔlɔlɔ? Naka ɔsɔku, kete sho kokeketshaka dia wɛ mbeka akambo efula wendana l’Ɔnɔmbɔdi wayanga nɔmbɔla nkɛtɛ k’andja w’otondo. Ɛmɛnyi wa Jehowa wayokokimanyiya l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ dia wɛ sala dikambo sɔ. Wɛ hotshama sɔnyi, nɛ dia Jehowa Nzambi ndamɛ mbutaka lo dikambo di’Ɔnande ate: “Dimi lambukitsha khum’ekanga kami la Siona, dikuna diami di’ekila.”—Osambu 2:6.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 5]
WONYELO WA LA SHASHIMOYA W’OWANDJI
Ɔnɔmbɔdi koka la nongamɛ dilɛmiɛlɔ ndo osukɔ oma le anto walɔmbɔlande naka lo ɛlɔmbwɛlɔ kande wɔladi ndo ekokelo kekɔ lo yɛdikɔ mɔtshi. Koko, naka anto wamboshisha wɛkamu awɔ le nde lo dikambo diakɔna tshɛ, kete nde mbeyaka shisha dihole diande ndo onto okina mbeyaka la mbɔhɛna esadi eto. Akambo wayela anɛ wekɔ bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’awui wakonya dia ewandji wa wolo minyama la wolo oma lo lowandji la shashimoya.
Lɔsɛnɔ la pâ lele l’anto. Oya l’ekomelo ka ntambe 18, ofutelo w’elambo wakayongaka dikambo dia wolo efula le ase France ndo vɔ konongolaka nto mbo ya ndɛ lo yɛdikɔ yahombama. Akambo asɔ mbakayokonyaka l’Ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’ase France ndo dia Nkumekanga Louis XVI pembɔma ɔtɛ.
Ata. Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo diakayokumiyaka dɔmbwɛlɔ dia nkumi ya dikanga mɔtshi yakaleke wolo l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto. Ɛnyɛlɔ, lo 1917 ta dimɔtshi diakayelaka ndjala la St. Petersburg, lo wodja wa Russie, ndo dikambo sɔ diakakonya l’Ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa Ntondo wakasalema la Russie. Ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ akayokonyaka dia Nkumekanga Nicholas II minyɛma lo lowandji ndo dikambo sɔ mbakayokonyaka dia waa Kɔministɛ mbɔsa lowandji. Lo Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ɔtɔi 1918, ase Allemagne wakalangaka wɔladi, koko France, Angleterre la Russie Wedja Wakasangana wakalɔ ta polo ndo l’otshikitanu wa lowandji monga. Dui sɔ diakayotshutshuyaka Nkumekanga Wilhelm II ka lo wodja w’Allemagne dia ndawɔ otsha lo Pays-Bas.
Nsaki ka monga la toho totshikitanyi ta lowandji. Lo 1989 kanyi yaki l’ase pɔlitikɛ ya kakitola etenyi kɛmɔtshi ka ngelo la tenyi dikina yakanyema. Mandji yakɛnamaka wolo oko dive yakayɔkɔka etena kakayotonaka anto awɔ kanyi ya Kɔminismɛ ko wakadje toho ta mandji totshikitanyi.
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Yeso akalesha wanɛ waki la ndjala, akakɔnɔya ase hemɔ ndo akatshikɛ Akristo tshɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 4]
Lloyd George: Fɔtɔ kakɔshi Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images
-
-
Ngande wakokɛ tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ?Tshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1
-
-
Ngande wakokɛ tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ?
ONTO akɔna lele la lowandji la mbidja ɛlɛmbɛ wendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ? Wombola ɔsɔ wakonyiyama oma k’etatelo k’ɔkɔndɔ w’anto. Lo ndjela dibuku dia lo Bible di’Etatelu, Nzambi akɔlɛ otamba ɔmɔtshi wakayolaka l’ekambɔ k’Ɛdɛna ɔnɛ “utamba w’ewu k’akambu w’ololo ndu k’akambu wa kolo.” (Etatelu 2:9) Nzambi akatɛ atshukanyi wa ntondo di’aha vɔ ndɛ elowa w’oma l’otamba akɔ. Koko, Satana Diabolo, otunyi waki Nzambi akate dia naka vɔ ndɛ elowa w’oma l’otamba akɔ, kete washo awɔ “wayudiho” ndo vɔ ‘wayoyala oko Nzambi, wayeya ɔlɔlɔ la kɔlɔ.’—Etatelu 2:16, 17; 3:1, 5; Enyelo 12:9.
Adama la Eva wakahombe mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Onde vɔ wakahombe mbetawɔ ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ kana wakahombe ndjela ɛlɛmbɛ awɔ hita? (Etatelu 3:6) Vɔ wakasɔnɛ dia mpindolɛ Nzambi ndo ndɛ olowa w’oma l’otamba ɔsɔ. Tshelo ya tshitshɛ shɔ yakendanaka la dikambo diakɔna? Lo tona dia nɛmiya elelo wakawadjɛ Nzambi, vɔ waketawɔ dia vɔ la tokanula tawɔ wayonga dimɛna efula naka vɔ vɔamɛ ndjadjɛ ɛlɛmbɛ wendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Etombelo akɔna wamonga lo woho wakahembe anto ndjadjɛ ɛlɛmbɛ awɔ hita l’ɛnyɛlɔ kaki Nzambi?
Tokanyi totshikitanyi
L’ɔkɔngɔ wa sɛdingola wetshelo wa waa filozofɛ ya lokumu l’edja k’ɛnɔnyi nkama, Encyclopædia Britannica mbutaka dia oma ko nshi ya filozofɛ k’ose Ngirika kakawelɛka Socrate polo lo ntambe 20, “tâmu taha pe tekɔ lo mbidjama lo kɛnɛ kendana la kitshimudi ya shikaa ya kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo lo dikambo dia ɛlɛmbɛ wendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ.”
Ɛnyɛlɔ, waa Sophistes waki olui ɔmɔtshi w’embetsha w’ase Ngirika waki la lokumu efula lo ntambe ka tanu N.T.D. Vɔ waketshaka ɔnɛ kanyi yele l’anto efula mbashikikɛ ɛlɛmbɛ wendana la kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Ombetsha ɔmɔtshi l’atei awɔ akate ate: “Akambo tshɛ wɛnama dia wekɔ amɛna ndo mbetawɔmaka l’osomba ɔmɔtshi, wekɔ amɛna ndo mbetawɔmaka paka l’osomba akɔ, edja tshɛ kele anto wa l’osomba akɔ mbɔsaka di’akambo akɔ wekɔ amɛna ndo mbetawɔmaka.” Lo ndjela ɔlɛmbɛ ɔsɔ, anto efula koka fɔnya dia etsha ɛmɔtshi wa lokeso bu kɔlɔ, lam’ele ondo anto efula wa lo tshunda kana wa “l’osomba” wekɔ lo mbâsala.
Immanuel Kant, filozofɛ kɛmɔtshi kakeyamaka efula lo ntambe 18 akasha kanyi kina yotshikitanyi. Jurunalɛ Issues in Ethics mbutaka ɔnɛ: “Immanuel Kant ndo anto akina wele oko nde . . . wakake epole ɔsɛkɛ lo lotshungɔ lele l’onto la sɔna ndamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ kana kɔlɔ le nde.” Lo ndjela filozofi kaki Kant, naka onto nanga sala dikambo dimɔtshi dia kɔlɔ kana kema, akambo asɔ mendanaka paka la nde ndamɛ. Nde hahombe mbetawɔ dia kanyi yele l’anto efula wa lo ngelo kande shikikɛ ɛlɛmbɛ wahombande ndjela.
Onde naka kanyi yambetawɔma le anto efula, kete yɔ yekɔ ɔnɔmbɔdi w’oshika?
Ondo anto amɔtshi fɔnyaka dia losembwe ekɔ dikambo di’enginya. Koko hatohombe ndjaɛkɛ lo kanyi yele l’anto efula dia yɔ tɔlɔmbɔla. Ɛnyɛlɔ, otondonga wɛ akasɛnaka lo tshunda di’anto diele anto efula waketawɔka dia tshumba anawɔ dia mbalambola oko olambo ekɔ dikambo dietawɔma, oko woho wakafɔnyaka atshunda amɔtshi w’anto wa lo nshi y’edjedja, onde kɛsɔ otetsha tshelo shɔ dikambo dia dimɛna? (2 Khumi ya Dikanga 16:3) Ko kayotota naka wɛ akotɔ lo tshunda di’anto diɔsawɔ dia ndɛ nyama k’onto ekɔ tshelo ya dimɛna? Onde kɛsɔ nembetshiyaka dia lo mɛtɛ ndɛ nyama k’onto bu kɔlɔ? Aha naka anto efula wekɔ lo sala dikambo dimɔtshi, kete lâsɔ dikambo diakɔ diekɔ dimɛna. Edja efula la ntondo, Bible akahɛmɔla anto lo kɛnɛ kendana la djonga shɔ, ɔnɛ: “Tuyelaki ului w’antu dia ntsha kolo.”—Etumbelu 23:2.
Yeso Kristo akasha ɔkɔkɔ okina wahombaso mbewɔ dia mbetawɔ kanyi yele l’anto efula oko ɔnɔmbɔdi lo kɛnɛ kendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Nde akɛnya dia Satana ekɔ “umbuledi a kete.” (Joani 14:30; Luka 4:6) Satana kambaka la dihole diele lande dia minganyiya “wa la kete tshe.” (Enyelo 12:9) Ɔnkɔnɛ, naka wɛ ndjadjɛ wɛmɛ ɛlɛmbɛ lo kɛnɛ kendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ lo ndjela kɛnɛ ketawɔ anto efula, kete wɛ mbeyaka ndjetawɔ kanyi yaki Satana lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ ndo dikambo sɔ diayoyonga mɛtɛ l’etombelo wa kɔlɔ efula le yɛ.
Onde wɛ koka mbɛkama ekanelo kayɛ hita ka yimba?
Lâsɔ, onde pombaka onto l’onto mbɔsa yɛdikɔ yande ndamɛ lo kɛnɛ kendana la kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ? Bible mbutaka ɔnɛ: “Tekamaki yimba yaye hita.” (Tukedi 3:5) Lande na? Nɛ dia anto tshɛ wakahowɔ pɛkato ka l’etatelo kakoka ndanya ekanelo kawɔ ka yimba. Lam’akatɔmbɔkwɛ Adama la Eva Nzambi, vɔ waketawɔ ɛlɛmbɛ wa lokaki waki Satana ofungi ndo wakɔ̂sɔnɛ oko shɛwɔ ka lo nyuma. L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, vɔ wakasambiyɛ tokanula tawɔ dionga dimɔtshi, mbut’ate otema wa lokeso wele la dikoka dia mbeya kɛnɛ kele ɔlɔlɔ koko nangaka sala paka kɛnɛ kele kɔlɔ.—Etatelu 6:5; Romo 5:12; 7:21-24.
Lo tɛkɛta dikambo dia lɔkɛwɔ, Encyclopædia Britannica, mbutaka ɔnɛ: “Mɛnamaka dia bu dikambo dia diambo naka anto mbeyaka kɛnɛ kahombawɔ sala lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ koko lo dihole dia kisala, vɔ salaka paka akambo wele lo wahɔ awɔ hita. Diakɔ diele lo wedja wa lo lɛkɛ la Owɛstɛ, aya okakatanu a woke dia mbisha anto asɔ ɛkɔkɔ wɛnya dia vɔ pombaka sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.” Bible mbutaka dimɛna ɔnɛ: “Utema ndeka diango tshe lukesu, vo weko kolo efula. Akona ayeya mbulimbitela?” (Jeremiya 17:9) Onde wɛ koka ndjaɛkɛ le onto leyama oko kanga lokeso ndo ose akadikadi?
Eelo, kânga wanɛ wele bu la mbetawɔ le Nzambi wekɔ la dikoka dia monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ ndo dia sala akambo lo yoho ya dimɛna ndo monga l’ɛlɛmbɛ w’amɛna ndo wahomba nɛmiyama wendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. Mbala efula, atɔndɔ woleki ɔlɔlɔ wofundami l’ɛlɛmbɛ awɔ kɛnɛmɔlaka ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ wele lo Bible. Kânga mbakoka monga ko anto asɔ hawetawɔ dia Nzambi ekɔ, tokanyi tawɔ mɛnyaka dia wakotɔ la dikoka dia kɛnɛmɔla lonto laki Nzambi. Kɛsɔ mɛnyaka dia oko wata Bible, anto wakatongama “lu efanelu ka [Nzambi].” (Etatelu 1:27; Etsha 17:26-28) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Ne dia watenyaka antu etsha w’elembe wufundami l’etema awo.”—Romo 2:15.
Lo mɛtɛ, mbeya kɛnɛ kele ɔlɔlɔ tshikitana la monga la wolo wa sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Ngande wakoka onto monga la wolo wôkimanyiya dia monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ lahombama? Lam’ele otema mbatshutshuya onto dia sala akambo, monga la ngandji le Jehowa Nzambi Kiɔkɔ ya Bible koka kimanyiya onto dia monga la wolo ɔsɔ.—Osambu 25:4, 5.
Tokondja wolo wa sala ɔlɔlɔ
Nna dia ntondo dia mbeka woho wa monga la ngandji otsha le Nzambi ele mbeya woho wele wadjango ande la wɛdimo ndo amɛna. Ɔpɔstɔlɔ Joani akate ate: “Ngandji ka [Nzambi] kene, dia shu nama elembe andi: ku elembe andi hawuleki wutshu.” (1 Joani 5:3) Ɛnyɛlɔ, Bible ekɔ l’alako w’amɛna wakoka kimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka dia mbeya tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ etena kɔsawɔ tɛdikɔ dia kana vɔ pombaka nɔ wanu, nɔɔnɔ dia wolo kana ndjasha l’awui wa dieyanelo la ntondo ka tshuka kana tshukama. Bible koka kimanyiya wadi l’omi dia mbeya woho wa kandola ekakatanu ndo tɔ koka nto mbisha ambutshi alako wendana la woho wa mbodia ana.a Etena kakamba anto l’ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ, vɔ tshɛ oyadi akɛnda kana epalanga kondjaka wahɔ, oyadi dihole diele lawɔ lo tshunda di’anto, kalasa yakawɔtɔ, kana ahole wasɛnawɔ.
Oko wele ndɛ diangɔ diasha vitaminɛ koshaka wolo wa kamba olimu, mbele ndo wadielo w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ayokosha wolo wa wɛ nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ ande. Yeso akɛdika ɛtɛkɛta wa Nzambi la diangɔ dia ndɛ diasukɛ lɔsɛnɔ. (Mateu 4:4) Nde akate nto ate: “Ma diami, dieli ntsha lulangu la one lakantumi.” (Joani 4:34) Ndeshama l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi akakimanyiya Yeso dia nde shika tanga la ntondo k’ehemba ndo dia nde mbɔsa tɛdikɔ ta lomba.—Luka 4:1-13.
L’etatelo, wɛ mbeyaka mɛna wolo dia ndesha yimba yayɛ la diangɔ dia ndɛ dia lo nyuma di’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo mbetawɔ ɛlɛmbɛ ande. Koko, ohɔ dia etena kakiyɛ eke dikɛnda, ondo wɛ kɔngɛnangɛnaka ndɛ diangɔ dimɔtshi diaki dihombo le yɛ. Dia wɛ mbola dimɛna, wɛ akahombe sala tshɛ dia ngɛnangɛnga diangɔ dia ndɛ di’amɛna sɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele mbeyaka nɔmba wenya efula dia wɛ ndjomɛ ngɛnangɛna ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Naka wɛ tetemala, kete wɛ ayoyokoma dia nanga ɛlɛmbɛ akɔ ndo wɛ ayokoma nge lo nyuma. (Osambu 34:8; 2 Timote 3:15-17) Wɛ ayeka dia ndjaɛkɛ le Jehowa ndo ayotshutshuyama dia ‘salaka ɔlɔlɔ.’—Osambu 37:3.
Lo mɛtɛ, lushi tshɛ wɛ mbɔsaka tɛdikɔ ta weke kana tatotshitshɛ tendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, Bible kokeketshaka ɔnɛ: “Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yimba yaye hita. Uwetawoki lu akambu aye tshe, ku ndi ayukolongoswela mbuka yaye.” (Tukedi 3:5, 6) Mbeka dia ndjaɛkɛ le Jehowa hokosha tsho wahɔ paka kakianɛ koko ayokosha ndo diaaso dia wɛ ndjɔsɛna pondjo pondjo nɛ dia kitanyiya Jehowa Nzambi tɔlaka otsha lo lɔsɛnɔ.—Mateu 7:13, 14.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Alako w’amɛna washa Bible lo akambo asɔ ndo l’akambo akina nto w’ohomba wekɔ lo abuku anɛ: Les jeunes s’interrogent—Réponses pratiques ndo Sheke y’Ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo Nkumbo, wakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 5]
Welo wahɛnama mbeyaka monga la shɛngiya lo kanyi yetawɔ anto efula
[Esato wa lo lɛkɛ 4]
L’ɔkɔndɔ w’anto, waa filozofɛ wakadjana tâmu lo dikambo diendana la ɔlɔlɔ ndo la kɔlɔ
SOCRATE
KANT
CONFUCIUS
[Efundelo wɛnya kanga]
Kant: Oma lo dibuku The Historian’s History of the World; Socrate: Oma lo dibuku A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Séoul, Corée
-
-
Lokristo la Mɛtɛ Lekɔ lo TahameTshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka sato 1
-
-
Lokristo la mɛtɛ lekɔ lo tahame
OLIMU waki Yeso Kristo waki la shɛngiya y’efula le anto wa lo ntambe ka ntondo. Losango lande lakakeketshaka anto, lakâkimanyiyaka ndo nde akaliewoyaka lo yoho yakâmbiyaka anto. Efula ka wanɛ wakohokamɛka wakanandema efula oma l’ɛtɛkɛta ande.—Mateu 7:28, 29.
Yeso akatone la dihonga tshɛ dia ndjatambiya lo dikongɛ di’ɛtɛmwɛlɔ ndo di’ase pɔlitikɛ dia lo nshi yande, wanɛ wakasoyaka anto, koko nde akɔtshiyaka anto k’anto lo demba. (Mateu 11:25-30) Nde akeyaka hwe shɛngiya ya lokeso yaki la nyuma ya kɔlɔ le anto wa la nkɛtɛ ndo nde akɛnya wolo wakawosha Nzambi lâdiko diawɔ. (Mateu 4:2-11, 24; Joani 14:30) La yewo tshɛ Yeso akalembetshiya dimɛna diɔtɔnganelo diele lam’asa asui la pɛkato, ndo akɛnya la ngandji tshɛ dia Diolelo diaki Nzambi mbayotshungola anto lo pondjo. (Mako 2:1-12; Luka 11:2, 17-23) Mbala ɔtɔi lo pondjo, nde akanya okombɔ waki edja efula lo washo w’anto lo kɛnɛ kendana la lonto la mɛtɛ laki She ndo nde akeyanya lokombo laki Nzambi le wanɛ tshɛ wakangɛnangɛnaka monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Nde.—Joani 17:6, 26.
Ndo kânga mbakahɛnyahɛnyama ambeki waki Yeso oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ndo wa pɔlitikɛ, vɔ wakadianganya esadi eto losango lande lele la wolo. Lo ɛnɔnyi 30 eto tshumanelo di’eshika di’Akristo diakatema l’Afrikɛ, l’Asiya ndo l’Erɔpɛ. (Kolosai 1:23) Akambo wa mɛtɛ waketsha Yeso anto akangamula etema w’akanga wa ndjakitshakitsha ndo w’anto w’ɔlɔlɔ wa lo Diolelo dia Rɔma di’otondo.—Efeso 1:17, 18.
Ko ngande wakakoke ambeki w’eyoyo asɔ tshɛ wele la dikondjelo diotshikitanyi, woye oma l’ahole, ɛtɛkɛta ndo ɛtɛmwɛlɔ wotshikitanyi monga mɛtɛ kâmɛ lo ‘mbetawɔ ɔtɔi,’ oko wakadite ɔpɔstɔlɔ Paulo na? (Efeso 4:5) Kakɔna kakahombe mbakimanyiya dia tetemala la ‘sangaka lolimi’ di’aha vɔ ndjotakɔ mboka? (1 Koreto 1:10) Lo menda diatɔnelo di’efula diele lam’asa wanɛ wayata ɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ Akristo mbewɔ, sunganaka dia sho sɛdingola kɛnɛ kaketsha Yeso ndamɛ.
Etshina ka kâmɛ k’akristo
Lam’akinde la ntondo ka Pɔnsɔ Pilato dia nomboshama, Yeso akɛnya etshina ka kâmɛ k’Akristo. Nde akate ate: “Dimi lakuto dia dikambu ne. Dia dikambu ne mbakamayi la kete, dia mvuta akambu wa mete. Kanga akambu wa mete tshe atukaka diui diami.” (Joani 18:37) Ɔnkɔnɛ, mbetawɔ wetshelo waki Yeso ndo awui akina wa lo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi ekɔ la shɛngiya ya wolo efula lo kɛnɛ kendana la kâmɛ k’ambeki wa mɛtɛ wa Kristo.—1 Koreto 4:6; 2 Timote 3:16, 17.
Lo mɛtɛ, l’edjedja ka wonya, ambeki waki Yeso wakahombe ndjonga la wembola wa mɛtɛ wa mimbola kana ndjonga l’ewanu lam’asawɔ. Ko kakɔna kakahombe mbakimanyiya? Yeso akalembetshiya ate: “Keli lam’ayuya Nyuma ka mete, [tɔ k]ayunyolombola lu akambu wa mete tshe. Ne dia [tɔ] hayati, keli [tɔ] ayuta paka akambu wayunduka. [Tɔ k]ayunyutela akambu wahatayi.” (Joani 16:12, 13) Ɔnkɔnɛ, nyuma k’ekila kaki Nzambi kakahombe kimanyiya ambeki wa mɛtɛ waki Yeso dia shihodia akambo wa mɛtɛ wakayawasholɛka Nzambi yema yema. Ndo nto, nyuma kɛsɔ kakahombe tɔsha elowa wele oko, ngandji ndo wɔladi l’etema awɔ ndo elowa ɛsɔ wakahombe mbakimanyiya dia kâmɛ monga lam’asawɔ.—Etsha 15:28; Ngalatiya 5:22, 23.
Yeso kombetawɔ kânga yema dia diatɔnelo monga l’atei w’ambeki ande; kana mbetawɔ dia vɔ mengesola akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia mbaɔtɔnganyiya la lɔsɛnɔ lawɔ kana l’awui w’ashidi wa l’ɛtɛmwɛlɔ w’anto wakahomanaka la wɔ. Koko, l’otsho w’ekomelo wakandetsha kâmɛ la wɔ, nde akalɔmbɛ l’etete tshɛ ate: “Dimi halombela wane atu, keli lambolombela ndu waku wayumbetawo lu diui diawo, ne dia vo tshe wayali otoi. Papa, uku weye l’utema ami, la dimi l’utema aye, ndu vo wayali l’etema asu. Okone wa la kete wetawo vati: We kakantumi.” (Joani 17:20, 21) Kâmɛ ka mɛtɛ, ka lo nyuma ndo ka l’akambo wa mɛtɛ akahombe monga djembetelo y’ambeki wa Kristo mbeyama, tatɛ oma l’etena kɛsɔ polo ndo l’etena kaso kɛnɛ. (Joani 4:23, 24) Koko, ɛtɛmwɛlɔ wa nshi nyɛ kema kâmɛ, vɔ wambatɔna. Lande na?
Bonde kambatɔna ɛtɛmwɛlɔ?
Ɛlɔ kɛnɛ, naka wanɛ wayata ɔnɛ Akristo mbewɔ waya la waetawɔ ndo la ditshelo efula, kete dikambo sɔ ndja oma lo woho wahawayele wetshelo waki Yeso. Ofundji ɔmɔtshi akafunde ate: “Oko wakidiɔ lo nshi yakete, Akristo w’eyoyo wa nshi nyɛ mbetawɔka paka awui wa lo Bible wɔtɔnɛ l’ehomba awɔ ndo tonaka avɛsa tshɛ wahɔtɔnɛ l’awui w’ashidi wa l’ɛtɛmwɛlɔ awɔ wa lôtɔ.” Awui asɔ mbakate Yeso nde l’apɔstɔlɔ ande ɔnɛ wayonga.
Ɛnyɛlɔ, lo wolo wa nyuma k’ekila, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ Timɔtɛ omendji wa onyande ate: “Etena kayukuka lam’ahulanga antu ntetemala lu dietshelu di’ololo, keli ne dia atui awo weko hwe, ku vo wayuyamotshiya embetsha uku saki yawo.Vo wayunya atui uma lu mete, wayetola lu ekondo.” Onde Akristo tshɛ mbakahombe minganyiyama? Kema. Paulo tetemalaka la mbuta ate: “Keli we, uyakimeli lu akambu tshe, enaki pa, utshaki ulimu w’usambisha, ukutshaki ekambelu kaye.” (2 Timote 4:3-5; Luka 21:8; Etsha 20:29, 30; 2 Petero 2:1-3) Timɔtɛ ndo Akristo akina wa kɔlamelo wakakitanyiya dako sɔ diakasambiyama.
Akristo wa mɛtɛ weke kâmɛ
L’ɛnyɛlɔ kaki Timɔtɛ, Akristo wa mɛtɛ wekɔ lo ndjalama lo tona tokanyi t’anto ndo lo mbetawɔ paka awui wɔsami oma l’Afundelo lo kɛnɛ kendana l’akambo wetawɔwɔ. (Kolosai 2:8; 1 Joani 4:1) Lo mbokoya Akristo wa lo ntambe ka ntondo, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo kamba olimu awɔ lo wedja ndekana 230, lo mɛmbɛ anto wa l’ahole tshɛ losango laki Yeso, mbut’ate lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Tɔsɛdingole toho tɔnɛi t’ohomba efula tokoyawɔ Yeso lo kɛnɛ kendana la kâmɛ ndo toho tayelawɔ Lokristo la mɛtɛ oyadi dihole diakɔna diasɛnawɔ.
Dietawɔ diawɔ mbika etshina l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Joani 17:17) Ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi wa la Belgique akafunde lo kɛnɛ kendana la wɔ ate: “Dui ɔtɔi diakokaso mbeka oma le wɔ [mbut’ate oma l’Ɛmɛnyi wa Jehowa] ele woho wetawɔwɔ mpokamɛ Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo woho wasambishawɔ Ɔtɛkɛta akɔ la dihonga.”
Vɔ nongamɛka dia Diolelo diaki Nzambi mbayâtshungola oma l’ekakatanu wambokokanɛ l’andja w’otondo. (Luka 8:1) La Barranquilla lo wodja wa Colombie, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi akasawola l’Antonio, yushi yakasukɛka la wolo tshɛ olui ɔmɔtshi wa pɔlitikɛ. Ɔmɛnyi ɔsɔ kombeta l’Antonio wedi ndo nde kosukɛ tokanyi tɔmɔtshi di’elui ekina wa pɔlitikɛ. Koko nde akasɛngɔla Antonio kâmɛ l’akosɛnde wa wamato dia vɔ mbeka Bible aha la futa falanga. Kombet’edja, Antonio akɛnyi dia Diolelo diaki Nzambi mbele tshɔi y’elongamelo le ase wola wa la Colombie ndo wa lo wedja ekina.
Vɔ nɛmiyaka lokombo la Nzambi. (Mateu 6:9) Mbala ka ntondo kakahomana Ɛmɛnyi wa Jehowa vɔ la Maria, oseka Mupɛ ɔmɔtshi la mɛtɛ lakadjasɛka l’Australie, nde aketawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbɛnya lokombo la Nzambi lo Bible. Ngande wakandatshe lam’akawawɛnyalɔ? “Lam’akamɛnyi lokombo la Nzambi mbala ka ntondo lo Bible, dimi lakalele. Lakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo mbeya dia lambokoka mbeya ndo kamba la lokombo laki Nzambi.” Maria akatetemala la mbeka Bible, ndo mbala ka ntondo lo lɔsɛnɔ lande, nde akeye woho w’onto wele Jehowa ndo aki l’akoka wa monga la diɔtɔnganelo dia pondjo lam’asande la nde.
Ngandji ambâkakatanya kâmɛ. (Joani 13:34, 35) Jurunalɛ mɔtshi ya lo Canada, yelɛwɔ The Ladysmith-Chemainus Chronicle, yakate ɔnɛ: “Oyadi dietawɔ diakɔna di’ɔtɛmwɛlɔ diele layɛ ndo oyadi wɛ kema ndoko la dietawɔ, wɛ pombaka mandola Ɛmɛnyi wa Jehowa 4 500 wanɛ wakakambe lomingu l’etenyi l’etshi tanyi tshɛ ndo etsho tshɛ dia mbika Mbalasa ka Nsanganya ya Weke kele la woke wa mɛtɛlɛ 2 300 l’atshuku akɔ tshɛ l’osomba wa Cassidy, lo wodja wa Canada . . . Dia sala lotumu lɔsɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, aha l’ewanu ndo aha onto l’onto nyanga lotombo lande ekɔ djembetelo ya Lokristo la mɛtɛ.”
Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole dikambo nɛ. Etena kɛnɛ kele ambewi wa teoloji, waa misiɔnɛrɛ ndo andjashi Nzambi wa lo Lokristokristo wekɔ lo ndɔshana l’ewanu waha pe l’ɛtɛmwɛlɔ awɔ, Lokristo la mɛtɛ lo wedi alɔ, lekɔ lo tetemala la tahame l’andja w’otondo. Lo mɛtɛ, Akristo wa mɛtɛ wekɔ lo tetemala l’olimu wakawalongola wa sambisha ndo mbetsha Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’andja w’otondo. (Mateu 24:14; 28:19, 20) Naka wɛ ekɔ l’atei ‘w’anto wakuma akumu’ l’ɔtɛ w’akambo wa wɔnɔnyi wele lo mbeta nshi nyɛ ndo ekɔ lo kiyanyema oma lo diɔtɔnelo diele l’ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo, kete tambokɔlɔmba dia wɛ sangana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, wanɛ wele kâmɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa, Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ.—Ezekiyele 9:4; Isaya 2:2-4.
-
-
Ɔtɛmwɛlɔ akɔna wahombayɛ sɔna?Tshoto y’Etangelo—2004 | Ngɔndɔ ka samalo 1
-
-
Ɔtɛmwɛlɔ akɔna wahombayɛ sɔna?
‘ƐTƐMWƐLƆ wekɔ tsho mboka yotshikitanyi, koko yɔ tshɛ konyaka lo dihole diamɛ. Dikambo sɔ tomba oma lo kanyi y’ɔnɛ tekɔ paka la Nzambi ɔtɔi, shi mɛtɛ?’ Kanyi shɔ mbele l’anto efula wɔsa dia kânga mbele monga l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi ekɔ ohomba, sɔna ɔtɛmwɛlɔ wa monga lɔkɔ bu ohomba.
Mɛnamaka ntondo di’oko kanyi shɔ yekɔ dimɛna, lam’ele tekɔ paka la Nzambi ɔtɔi Kanga-Nkudu-Tshɛ. (Isaya 44:6; Joani 17:3; 1 Koreto 8:5, 6) Koko, sho mɛnaka dimɛna etshikitanu wa mamba ndo wetshelo wahɔtɔnɛ wele lam’asa ase ɛtɛmwɛlɔ efula wata dia Nzambi ka mɛtɛ mbakambɛwɔ. Vɔ tshikitana efula l’etsha awɔ, lo waetawɔ awɔ, lo wetshelo awɔ, ndo lo kɛnɛ kahombawɔ kotsha. Vɔ tshikitana efula woho wele anto wele l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi kana l’olui ɔmɔtshi wongaka l’okakatanu dia mboka kana mbetawɔ kɛnɛ kalakanya kana ketawɔ ase ɔtɛmwɛlɔ okina.
Lo wedi okina, Yeso akate ate: “[Nzambi] eko [n]yuma. Wane watôtemolaka, dieli la wo dia mbôtemola lu [n]yuma la lu mete.” (Joani 4:24) Onde tɛmɔla Nzambi lo mɛtɛ mbetawɔka monga la tokanyi totshikitanyi lo kɛnɛ kendana la Nzambi, ndo l’asangwelo ande, ndo woho walangande anto mbɔtɛmɔla? Onde ekɔ dikambo dia yimba mbetawɔ ɔnɛ yoho yatɛmɔlaso Nzambi Kanga-Nkudu-Tshɛ bu ohomba lo washo ande?
Akristo wa mɛtɛ wa lo ntambe ka ntondo ndo wa nshi nyɛ
Mbala mɔtshi Akristo wa lo ntambe ka ntondo waki la tokanyi totshikitanyi l’akambo amɔtshi. Ɛnyɛlɔ, lam’akandatɛkɛtaka dikambo di’ase Kɔrɛtɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Anyami, asika Kaloe, wakamvutela akambu anyu vati: tamu teko l’atei anyu. Diako mbatami nti: nyu nyatutaka untu l’untu ati: dimi usika Paulu; dimi usika Apolo; dimi usika Kefasi; dimi usika Kristu.”—1 Koreto 1:11, 12.
Onde Paulo akɔshi etshikitanu ɛsɔ oko dikambo di’anyanya? Onde onto l’onto akasalaka akambo woho walangande dia kondja panda? Ndooko! Paulo akalake ate: “Dimi lambunyosengasenga lu lukumbu la khumesu Jesu Kristu, dia nyu tshe mvuta diui otoi, diaha nyu mbatana, keli dia nyu nduwanyema lu yimba ndu lu tukanyi kame.”—1 Koreto 1:10.
Eelo mɛtɛ, dia anto tshɛ monga la mbetawɔ ɔtɔi aha paka mbatshutshuya la wolo. Dui sɔ kotshamaka paka naka anto wambɔsɛdingola awui dimɛna dimɛna ndo wambokoma lo mbetawɔ tokanyi tâmɛ. Ɔnkɔnɛ, wekelo w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo nsaki ka l’otema ɔtɔi ka kamba la kɛnɛ kekama, ekɔ wanya w’ohomba wahomba onto takula dia monga la woho wa
-