Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ

Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Samuele ka ntondo

LO ƆNƆNYI 1117 la ntondo ka tena diaso (N.T.D.), lâsɔ ko ambeta ɛnɔnyi oko nkama shato tatɛ etena kakashidiya Jashua la mbɔsa Nkɛtɛ ya daka, dikumanyi di’apami dia lo Isariyɛlɛ wakaye le ɔprɔfɛta ɔmɔtshi wa Jehowa dia ndjɔlɔmba dikambo dimɔtshi dia woke. Ɔprɔfɛta akasale dɔmbɛlɔ lo dikambo sɔ, ndo Jehowa aketawɔ kɛnɛ kakawɔlɔmbɛ. Dikambo sɔ mbakakumiya etena ka Embadi ndo mbakatatshiya etena ka nkumi ya dikanga y’anto tatɛ la mbolɛ lo Isariyɛlɛ. Dibuku dia lo Bible dia Samuele ka Ntondo kɔndɔlaka awui w’ohomba efula wakasalema ndo wakendanaka la otshikitanu wa woke ɔsɔ wakasalema lo ɔkɔndɔ wa wodja wa Isariyɛlɛ.

Dibuku dia Samuele ka Ntondo diakafundama oma le Samuɛlɛ, Natana ndo Ngada, ndo diɔ diakɔshi edja ka ɛnɔnyi 102 mbuta ate diakafundama oma lo 1180 polo ndo lo 1078 N.T.D. (1 Ekondo 29:29) Diɔ diekɔ la ɔkɔndɔ wa ɛnɔmbɔdi ɛnɛi wa lo Isariyɛlɛ. Ehende l’atei awɔ wakakambe oko embadi, ndo ehende ekina oko nkumi ya dikanga; ehende wakakitanyiya awui wa Jehowa, ndo ekina ehende komonga la okitanyiya. Tayeya nto wamato ahende wakasha bɛnyɛlɔ di’ɔlɔlɔ ndo andɔshi wa ata waki la dihonga koko ndo la memakana. Bɛnyɛlɔ dia ngasɔ toshaka wetshelo w’ohomba lo kɛnɛ kendana la dionga ndo ditshelo diahombaso mbokoya ndo nɛ diahombaso mbewɔ. Awui wofundami lo Samuele ka Ntondo koka monga la shɛngiya lo tokanyi ndo lo ditshelo diaso.​—Heberu 4:12.

SAMUƐLƐ AMBƆHƐNA ELI OKO OMBADI

(1 Samuele 1:1–7:17)

Lo difɛstɔ dia Dinela, Hana lakadjasɛka la Rama, akônge l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula.a Jehowa akakadimola lo dɔmbɛlɔ diande, ko nde akote ɔna pami. Dia nde kotsha dɔkɔlɔkɔ diande, Hana akatɔlɛ Samuɛlɛ ɔnande dia nde tokamba lo ‘luudu la Jehowa.’ Lɛkɔ ɔna “akatshikala l’ulimu wa [Jehowa] lasuki la olombedi Eli.” (1 Samuele 1:24; 2:11) Etena kaki Samuɛlɛ eke dikɛnda, Jehowa akatɛkɛta la nde, akawewoya elombwelo kande otsha le nkumbo kaki Eli. Lam’akayokomaka Samuɛlɛ opalanga, anto tshɛ wa lo Isariyɛlɛ wakayowetawɔka oko ɔprɔfɛta waki Jehowa.

L’ɔkɔngɔ diko, ase Filistiya wakaye dia ndjɔlɔsha ase Isariyɛlɛ. Vɔ wakɔsɛ Ɔshɛtɛ wa Sheke ndo wakadiake ana ahende waki Eli. Lam’akandoke lokumu lɔsɔ, Eli laki aya osombe akavu, “ndi aki umbadi wa Isariyele deku akumi anei.” (1 Samuele 4:18) Ase Filistiya wakahomɔ mpokoso l’ɔtɛ wakawɔsɛ Ɔshɛtɛ, ɔnkɔnɛ vɔ wakakaloyɛ ase Isariyɛlɛ Ɔshɛtɛ akɔ. Samuɛlɛ akayala ombadi wa Isariyɛlɛ ndo ki kakonge lo wodja.

Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:

2:10​—Lande na kakalɔmbɛ Hana Jehowa dia nde ‘mbisha nkumekanga kande wolo’ lam’ele ndoko onto lakolɛka oko nkumekanga lo Isariyɛlɛ? Dikambo di’ɔnɛ ase Isariyɛlɛ wayoyala la nkumekanga diakatama ntondo lo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Euhwelu k’Elembe 17:14-18) Lo ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya wakandatondja etena kakinde suke la kitshiya lomu, Jakɔbɔ akate ate: “Danga dia diulelu [djembetelo ya lowandji la nkumekanga] hadiumoki uma le Juda.” (Etatelu 49:10) Ndo nto, lo kɛnɛ kendana la Sara lɔtshɛtshɛ la ase Isariyɛlɛ, Jehowa akate dia: “Khumi ya dikanga ya wedja efula yayutumba uma le ndi.” (Etatelu 17:16) Ɔnkɔnɛ, Hana akalɔmbaka lo dikambo dia nkumekanga kakahombe ndjoyala.

3:3​—Onde Samuɛlɛ akalale mɛtɛ lo Dihole Dioleki Ekila? Ndooko. Samuɛlɛ aki ose Lɛwi l’oma lo nkumbo ka Kohata kaki komonga dioho dia ɛlɔmbɛdi. (1 Ekondo 6:33-38) Oko wakidiɔ ngasɔ, nde komonga la lotshungɔ la ‘mbɔtɔ lɔkɔ dia tɛna diangɔ di’ekila.’ (Walelu 4:17-20) Dihole diamɛ dia lo ɛtɛmwɛlɔ diaki Samuɛlɛ la lotshungɔ la mbɔtɔ lɔkɔ ko sɛkɛ dia tabɛrnakɛlɛ. Lɛkɔ mbakandahombe ndala. Ondo Eli lawɔ akalalaka lo dihole dimɔtshi dia lo sɛkɛ dia tɛmpɛlɔ. Tshɛkɛta “lene aki oshete wa sheki wa [Nzambi]” akalembetshiyaka sɛkɛ tshɛ dia tabɛrnakɛlɛ.

7:7-9, 17​—Lande na kakalambola Samuɛlɛ olambo wa lotshumba la Mizipa ndo sala elambwelo la Rama, lam’ele elambo wakahombaka nambɔmaka mbala la mbala paka lo dihole diakasɔnaka Jehowa? (Euhwelu k’Elembe 12:4-7, 13, 14; Jashua 22:19) L’ɔkɔngɔ wa vɔ minya Ɔshɛtɛ w’ekila lo tabɛrnakɛlɛ ka la Shilo, wôngelo wa Jehowa kɔmɛnama nto lɛkɔ. Ɔnkɔnɛ, oko wakinde onyimpala waki Nzambi, Samuɛlɛ akalambola olambo wa lotshumba la Mizipa ndo akasale elambwelo la Rama. Ondo ditshelo sɔ diaketawɔma le Jehowa.

Wetshelo le so:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Dionga diaki la Hana dia nɔmbaka, okitshakitsha ande, lowando lande lo ɔlɔlɔ wa Jehowa ndo ngandji k’ombutshi wa womoto kahashile kaki lande ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le wamato tshɛ woka Nzambi wɔma.

1:8. Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakatotshikɛ Ɛlɛkana ka keketsha anto akina oma lo ɛtɛkɛta lee! (Jobo 16:5) Ntondotondo nde akambola Hana lakakɔmɔ otema dimbola aha la mbolombosha ate: “Dikambu diakona diambunyangia utema aye?” Dui sɔ diakokeketsha dia nde mbuta tokanyi tande. Oma lâsɔ, Ɛlɛkana akoshikikɛ ngandji kakandawokaka, lo mbotɛ ate: “Undi, dimi handeki ana apami dikumi le ye?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Lo ndjasha tshɛ l’olimu wakatosha Nzambi, lo kondja wahɔ oma lo wetshelo wa lo nyuma ndo lo monga la loshilambo ndo la dilɛmiɛlɔ sho komaka “ololo” le Nzambi ndo le anto.

4:3, 4, 10. Oyadi ɛngɔ kele ekila oko ɔshɛtɛ wa sheke kɔmbɔsama oko ɛngɔ kɛmɔtshi ka ekokelo. Sho pombaka ‘ndjalama oma lo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi.’​—1 Joani 5:21.

NKUMEKANGA KA NTONDO KA ISARIYƐLƐ AKATONDOYA KANA KOTONDOYA?

(1 Samuele 8:1–15:35)

Samuɛlɛ aki la kɔlamelo le Jehowa lo edja tshɛ ka lɔsɛnɔ lande, koko anande kɔkɛndakɛnda lo mboka ya Nzambi. Etena kakalɔmbɛ dinondo dia lo Isariyɛlɛ dia monga la nkumekanga k’onto, Jehowa aketawɔ dikambo sɔ. Samuɛlɛ akayele ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa ndo akakite Saulo, pami k’olangala efula ka lo dioho dia Bɛndjamina esɔ oko nkumekanga. Saulo akakeketsha dihole diande oko nkumekanga lo nɛmbia ase Amɔna.

Jɔnatana y’ɔnaki Saulo aki la dihonga ndo akalɛndja lemba lɔmɔtshi l’alembe laki ase Filistiya. Lemba la woke l’alembe w’ase Filistiya wakaye dia ndjɔlɔsha ase Isariyɛlɛ. Saulo akoke wɔma ndo akashisha okitanyiya ande lo nambola olambo wa lotshumba ndamɛ. La dihonga tshɛ kâmɛ la ɔmɛmbi ande ɔtɔi oto wa dihomɔ dia ta, Jɔnatana akalɔshana la lemba lokina la alembe w’ase Filistiya. Koko, dɔkɔlɔkɔ diakadje Saulo aha la kanyiya, kokimanyiya alembe ande dia vɔ mbidja otshumba polo l’ekomelo ka ta. Saulo “akalokaka” la atunyi ande tshɛ “wakudingi.” (1 Samuele 14:47) Kânga mbele l’ɔkɔngɔ wa nde nɛmbia ase Amalɛka, nde akahindolɛ Jehowa lo shimbɛ kɛnɛ tshɛ ‘kakahombe nanyema.’ (Akambu w’Asi Lewi 27:28, 29) Etombelo wakayala ele, Jehowa akatone Saulo oko nkumekanga.

Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:

9:9​—Kakɔna kele ohomba efula lo etelo ka ɔnɛ: “One latuwetaka nshi nye vati: Umvutshi, wakawetaka lu nshi y’edjedja vati: Umbeyi w’akambu wahatayi”? Ondo ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia lama wele aprɔfɛta wakayokomaka la lokumu efula lo nshi ya Samuɛlɛ ndo lo nshi yakolɛka nkumi ya dikanga lo Isariyɛlɛ, tshɛkɛta “umbeyi w’akambu wahatayi” yakayɔhɛnaka tshɛkɛta ya “umvutshi.” Samuɛlɛ mbɔsamaka oko ɔprɔfɛta wa ntondo l’ɔnɔngɔ wa aprɔfɛta.​—Etsha 3:24.

14:24-32, 44, 45​—Onde Jɔnatana kombetawɔma nto le Nzambi etena kakandale osanga lo mɔnyɔla dɔkɔlɔkɔ diakadje Saulo? Mɛnamaka dia tshelo shɔ kokonya Jɔnatana diaha nde mbetawɔma nto le Nzambi. Ntondotondo, Jɔnatana kombeya dɔkɔlɔkɔ diakadje she. Ndo nto, dɔkɔlɔkɔ sɔ diakadje she oma lo ohetoheto wa kɔlɔ kana oma lo yoho ya kɔlɔ yakandɔsaka lowandji lande, diakela anto ekakatanu. Onde Nzambi akakoke mbetawɔ woho wa dɔkɔlɔkɔ dia ngasɔ? Kânga mbele Jɔnatana aki suke dia mbetawɔ dilanya diakahombe nongola onto lakɔnyɔla dɔkɔlɔkɔ diakadjama, lɔsɛnɔ lande lakashimbamɛ.

15:6​—Lande na kele ase Kɛnɛ wakalɛmiyama efula oma le Saulo? Ase Kɛnɛ waki ana w’okilo wa Mɔsɛ. Vɔ wakakimanyiya ase Isariyɛlɛ etena kakawalekana Okongo wa Sinai. (Walelu 10:29-32) Lo nkɛtɛ ya Kanana, ase Kɛnɛ lawɔ wakatodjasɛka la ana w’ase Juda lo tshanda mɔtshi. (Embadi 1:16) Kânga mbele l’ɔkɔngɔ diko vɔ wakayodjasɛka l’ase Amalɛka ndo la weho w’anto akina, ase Kɛnɛ wakokanaka la ase Isariyɛlɛ. Lâsɔ diɔ diakɔ diakashimbɛ Saulo ase Kɛnɛ.

Wetshelo le so:

9:21; 10:22, 27. Okitshakitsha waki la Saulo ndo woho wakandeyaka elelo ande etena kakandakome nkumekanga akokimanyiya diaha nde sala awui aha la kanyiya etena kaki “antu amotshi w’anyanya” kombetawɔ lowandji lande. Dionga dia ngasɔ kimanyiyaka onto diaha sala awui oko kanga enginya.

12:20, 21. Tetawɔke pondjo dia “diango di’anyanya,” ɛnyɛlɔ oko ndjaɛkɛ le onto, monga la wɛkamu le alembe wa wolo wa wedja kana ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi kɛtɔya oma lo mboka diaha wɛ tetemala kambɛ Jehowa.

12:24. Dui diatokimanyiya dia monga la wɔma wɔsɔhanyemi la dilɛmiɛlɔ otsha le Jehowa ndo mbokambɛ la anima aso tshɛ ele ‘kanaka yimba l’akambo wa weke wakandasalɛ’ ekambi ande wa lo nshi y’edjedja ndo wasalɛnde ekambi ande wa nshi nyɛ.

13:10-14; 15:22-25, 30. Toyalame oma lo dionga dia otako diɛnama oma lo ohedia kana oma lo lotamanya.​—Tukedi 11:2.

DIKƐNDA DIA PAMI DI’OLAMI W’ƐKƆKƆ AMBƆSƆNWAMA OKO NKUMEKANGA

(1 Samuele 16:1–31:13)

Samuɛlɛ akakite Davidi dia lo dioho dia Juda esɔ dia nde ndjonga nkumekanga. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ diko, Davidi akadiake Ngɔliyatɛ, dikongote di’ose Filistiya la yoka ave. Lɔngɛnyi la wolo efula lakonge lam’asa Davidi nde la Jɔnatana. Saulo akakitsha Davidi lâdiko dia andɔshi ande wa ta. Oma lo etshumba w’efula wakadje Davidi, wamato wa lo Isariyɛlɛ wakembe vati: “Saulu akadiaki kinunu kinunu, keli Davidi nunu dikumi dikumi.” (1 Samuele 18:7) Oma lo kandjema kande, Saulo akayange dia ndjaka Davidi. L’ɔkɔngɔ wa Saulo pemba mbala shato dia mbodiaka, Davidi akalawɔ ndo akakome yekekɔ.

Lo nshi yakandatekekɔka, Davidi akashimbɛ lɔsɛnɔ la Saulo mbala hiende. Ndo nde akahomana la Abingayɛlɛ, womoto la dimɛna efula ko l’ɔkɔngɔ diko akayotshukaka. Etena kakaye ase Filistiya dia ndjɔlɔsha ase Isariyɛlɛ, Saulo akambola Jehowa kɛnɛ kakandahombe sala. Koko lo etena kɛsɔ ko Jehowa amboshila mboka ɔkɔngɔ. Samuɛlɛ akavu. Oko wakinde komonga nto la elongamelo, Saulo akatshu le ɔtɛkɛtshi wa djimu, koko ɔtɛkɛtshi wa djimu ɔsɔ akawotɛ dia nde ayotodiakema lo ta diayondɔlɔ l’ase Filistiya. Lo ta sɔ, Saulo akahomɔ wolo, ndo anande wakadiakema. Ɔkɔndɔ kumiyaka lo tɛkɛta dikambo dia nyɔi ka Saulo ndo woho wakandalɛndjama. Davidi aki paka lo dihole diakandashama.

Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:

16:14​—Ɔdiɛngɛ akɔna wakahɛnyahɛnyaka Saulo? Ɔdiɛngɛ wakashishɛ Saulo ki kande ka lo yimba akikɔ tokanyi ta kɔlɔ taki lo yimba yande ndo l’otema ande, mbuta ate nsaki ka l’etei k’otema kakotshutshuyaka dia tsha kɔlɔ. Etena kakanya Jehowa nyuma kande k’ekila lâdiko diande, Saulo akashisha ekokelo ka nyuma kɛsɔ ndo akalɔmbwama la nyuma kande ndamɛ ka kɔlɔ. Lam’ele Nzambi aketawɔ dia nyuma kɛsɔ monga lo dihole dia nyuma Kande k’ekila, diakɔ diatamadiɔ lo dikambo dia ɔdiɛngɛ ɔsɔ ɔnɛ “odienge akayi uma le [Jehowa].”

17:55-58​—Lo ndjela 1 Samuele 16:17-23, lande na kakambola Saulo ɔnɛ Davidi ekɔ ɔnaki na? Dimbola diaki Saulo komonga paka dia mbeya lokombo laki she Davidi. Aha la tâmu, nde akalange mbeya woho w’onto lakote ɔna pami lakasale dikambo dia diambo dia ndjaka dikongote di’onto.

Wetshelo le so:

16:6, 7. Lo dihole dia sho mambiyama la ɛnamelo ka anto akina kana tɛkɛta esadi eto kɔlɔ lo lokombo lawɔ, sho pombaka ndjatshutshuya dia mbaɛna woho wawaɛna Jehowa.

17:47-50. Sho koka tokomɛ ɔlɔshamelo kana ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’oma le atunyi wele oko Ngɔliyatɛ nɛ dia ‘ta diekɔ dia Jehowa.’

18:1, 3; 20:41, 42. Angɛnyi wa mɛtɛ koka tanema l’atei w’anto woka Jehowa ngandji.

21:12, 13. Jehowa tɔlɔmbaka dia sho kamba l’akoka aso w’ekanelo ka yimba ndo la diewo diaso dia ndɔshana la ekakatanu wa wolo wa lo lɔsɛnɔ. Nde akatosha Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama, watosha yewo, ewo ndo dikoka dia ekanelo ka yimba. (Tukedi 1:4) Tekɔ nto l’ekimanyielo ka dikumanyi dia Akristo diakasɔnwama.

24:6; 26:11. Davidi akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka dilɛmiɛlɔ dia mɛtɛ otsha le okitami w’esɔ wa Jehowa!

25:23-33. Abingayɛlɛ akatshike ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la monga la yewo.

28:8-19. Lo welo wadjawɔ dia minganyiya anto kana mbasalɛ kɔlɔ, ɛdiɛngɛ kokaka mbetawoya anto dia vɔ mbɔ̂sa ahole w’anto amɔtshi wakavu. Sho pombaka mbewɔ dia monga la diɔtɔnganelo la ɛdiɛngɛ oyadi lo yoho yakɔna.​—Euhwelu k’Elembe 18:10-12.

30:23, 24. Yɛdikɔ nyɛ yotumbi oma lo Walelu 31:27, mɛnyaka dia Jehowa mbɔsaka wanɛ wasukɛ etshumanelo la nɛmɔ. Oyadi kɛnɛ tshɛ kasalaso, nyɛsɔ tokisale “l’utema otoi, uku le [Nzambi], aha le antu.”​—Kolosai 3:23.

Kakɔna ‘koleki olambo ɔlɔlɔ’?

Mɛtɛ kakɔna k’ohomba efula kokiwɔ epole ɔsɛkɛ lo akambo wakakomɛ Eli, Samuɛlɛ, Saulo ndo Davidi? Mɛtɛ kakɔ tɔ kɛnɛ: “Ukitanyia ndeka ulambu ololo. La elamelu ka diui diandi, ndeka wata w’ekoko ololo. Uhedia eli uku kolo ka endjelu ka diwulu. Ote wulu eli etendelo ka dikishi la pingu.”​—1 Samuele 15:22, 23.

Ande diɛsɛ dia woke diele laso dia mbisha lonya l’olimu w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki wakambema l’andja w’otondo lee! Etena kashaso Jehowa “elua w’uma l’enyo asu uku ulambu,” sho pombaka sala kɛnɛ tshɛ kakokaso tsha dia kitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ katoshande oma lo tshimbo ya Ɔtɛkɛta ande wakafundama ndo y’ɔlɔngɔswamelo ande wa la nkɛtɛ.​—Hosea 14:2; Heberu 13:15.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 31]

Nkumekanga ka ntondo ka lo Isariyɛlɛ akatshike okitshakitsha ande ko akakome la otako ndo la lotamanya

[Osato wa lo lɛkɛ 32]

Eshikikelo kakɔna kakoka monga laso etena kahomanaso la ɔlɔshamelo oma le atunyi wele oko Ngɔliyatɛ?