BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • mwbr20 Ngɔndɔ ka ntondo lk. 1-7
  • Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso (01/2020)

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso (01/2020)
  • Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la lɔsɛnɔ ndo olimu aso—2020
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • NGƆNDƆ KA NTONDO 6-12
  • NGƆNDƆ KA NTONDO 13-19
  • NGƆNDƆ KA NTONDO 20-26
  • NGƆNDƆ KA NTONDO 27–NGƆNDƆ KA HENDE 2
Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la lɔsɛnɔ ndo olimu aso—2020
mwbr20 Ngɔndɔ ka ntondo lk. 1-7

Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso

NGƆNDƆ KA NTONDO 6-12

AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 1-2

“Jehowa akatonge lɔsɛnɔ la nkɛtɛ”

it-1-F 563 od. 2-4

Etongelo

Etena kakate Nzambi lushi la ntondo ɔnɛ: “Osase wayale!” aha la taamu osase wangamula wakatenyanya wange, kaanga mbele etena kɛsɔ ko atakoke manemafundo oma lo loowa lɛnɛ akayaka esase ɛsɔ. Akɛnamaka dia dui sɔ diakayayaka yema yema oko wadiɛnya J. W. Watts laki okadimudi, ɔnɛ: “Ko osase wakayayaka yema yema.” (Eta 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Nzambi akakakitola osase la wodjima, ko nde akelɛ osase ɔnɛ Lushi ndo wodjima ɔnɛ Otsho. Dui sɔ mɛnyaka dia nkɛtɛ kakatshimbaka wonya oma lo ɛstɛ ndo owɛstɛ, kɛsɔ akahombaka mɛnya deko dia yanyi ndo di’otsho.​—Eta 1:3, 4.

Lushi la hende Nzambi akasale “loowa lam’asa ashi dia nkakitola ashi la ashi.” Ashi amɔtshi wakatshikala la nkɛtɛ, ndo akina wakadɛ etale la diko dia nkɛtɛ, ko loowa lakayala lam’asawɔ. Ko Nzambi akɔlɛ loowa ɔnɛ Olongo lo woho wanganyi lɔ la nkɛtɛ, kɛsɔ halange mbuta dia ashi wakadɛ la diko dia loowa wakakombe tɔɔtɔ kana dia kina dia lo dongolongo.​—Eta 1:6-8; enda ÉTENDUE.

Lushi la sato oma lo wolo wa Nzambi wakasalaka ahindo, ashi wa la nkɛtɛ wakatshumana ko ahole w’ofumbo wakɛnama, ko Nzambi akawaɔlɛ ɔnɛ Nkɛtɛ. Paka lushi lakɔ laamɛ koko aha oko ahoma kana oma l’ohilwelo, mbakadjɛ Nzambi tokamakama (atomes) ta lɔsɛnɔ ɔlɛmbɛ, dia adiyo, tombatomba ndo esongo watɔ elowa ntomba. Ɛngɔ tshɛ ka l’elui esato wa diangɔ sɔ kakakoke fulanɛ lo ndjela ‘weho a diɔ.’​—Eta 1:9-13.

it-1-F 563 od. 7-10

Etongelo

Ekɔ nto ohomba sho nembetɛ dia lo Etatelo 1:16 hawokambi la vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru ya ba·raʼ, yalembetshiya “ntonga.” Koko, vɔ nkamba la vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru ya ʽa·sahʹ, yalembetshiya “nsala.” Lam’ele wonya, ngɔndɔ, ndo tɔɔtɔ tanemaka “l’olongo” oko wadita Etatelo 1:1, mbokɛmaka laasɔ dia diɔ diakatongama edja efula la ntondo ka Lushi la Nɛi. Lo lushi la nɛi Nzambi akatatɛ la “nsala” dia diangɔ dia l’olongo sɔ tanema lo yoho kina otshikitanyi la nkɛtɛ ndo loowa lele la diko diatɔ. Etena katama ɔnɛ: “Ko Nzambi akadikitsha lo loowa lo olongo dia ngamulɛka nkɛtɛ osase,” kɛsɔ mɛnyaka dia tokoka diɛna oma la nkɛtɛ oko wate kana diekɔ lo loowa. Ndo nto, osase wakahombe mɛnya “tolembetelo tɛnya deko, nshi ndo ɛnɔnyi,” dui sɔ mbamboyokimanyiya dia onto ndjela ɛlɔmbwɛlɔ lo toho totshikitanyi.​—Eta 1:14.

Lushi la tanu Nzambi akatonge diangɔ diakɛndakɛnda diaki komonga anto la nkɛtɛ. Wolo waki Nzambi wakatonge, aha tsho ɛngɔ ɔtɔi dia tɔ ndjohilɔ diangɔ dikina, koko elui elui wa diangɔ diasɛna. Nɛ dia akafundama ɔnɛ: “Nzambi akatonge ditongami dia weke lo ndjale ndo dikɛndakɛnda tshɛ diasɛna dialolanɛ lo ashi lo ndjela weho adiɔ ndo ditongami tshɛ diele la nsala diafumbɔ lo ndjela weho adiɔ.” Lam’ele Nde akangɛnangɛna la kɛnɛ kakandatonge, Nzambi akaditshɔkɔla ndo akaditɛ dia diɔ ‘fulanɛ,’ dui sɔ diakasalema, nɛ Nzambi akasha ditongami efula diotshikitanyi sɔ akoka wa mbotanɛ “lo ndjela weho a diɔ.”​—Eta 1:20-23.

Lo Lushi la samalo “Nzambi akatatɛ ntonga nyama ya l’okonda lo ndjela weho ayɔ ndo dongalonga lo ndjela weho adiɔ ndo nyama tshɛ yayakotola ya la nkɛtɛ lo ndjela weho ayɔ,” olimu ɔsɔ waki dimɛna, oko waki elimu wa Nzambi tshɛ wa la ntondo w’etongelo.​—Eta 1:24, 25.

Oya l’ekomelo ka lushi la samalo k’olimu ande w’etongelo, Nzambi akatonge etongami kɛmɔtshi kotshikitanyi la dikina, koleki nyama kaanga mbetɔ l’ɛse ka waa andjelo. Etongami kɛsɔ aki onto, kakatongama l’efanelo ka Nzambi, lafɔna la nde. Etena kele Etatelo 1:27 mbutaka lo tshena pe lo dikambo di’anto ɔnɛ: ‘Nzambi akatonge pami la womoto,’ ɔkɔndɔ wɔtɔnɛ la Etatelo 2:7-9 mɛnyaka dia Jehowa Nzambi akakenge onto oma lo ditshu dia nkɛtɛ, akafufe lomu la lɔsɛnɔ lo wesho w’ɛhɛmbɛ ande ko onto akayala onto lasɛna, ko nde akawosha diangɔ dia ndɛ ndo akɔlɔngɔsɔlɛ paradiso dihole dia nde mbidjasɛka. oma laasɔ, Jehowa akakambe la diangɔ dia la nkɛtɛ diakandatonge, ko l’ɔkɔngɔ wa nde ntonga pami nde akatonge womoto oma lo mbɔsa lohandju ɔtɔi laki Adama. (Eta 2:18-25) la etongelo ka womoto, pami akayala tshondo ‘y’onto.’​—Eta 5:1, 2.

Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma

w15 6/1 5

Shɛngiya yele l’awui wa siansɛ lo lɔsɛnɔ layɛ

Ɛnɔnyi waya la nkɛtɛ ndo loowa

Ambewi wa siansɛ fɔnyaka dia nkɛtɛ kaya suke la ɛnɔnyi miliyara 4 ndo loowa lakatongama ambeta ɛnɔnyi suke la miliyara 13 kana 14. Bible hasha ndooko datɛ shikaa diakatongama loowa. Ndooko dihole diashikikɛtɔ dia nkɛtɛ kekɔ paka l’ɛnɔnyi nunu dingana to. Divɛsa dia ntondo dia lo Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Lo etatelo, Nzambi akatonge olongo la nkɛtɛ.’ (Etatelu 1:1) Ɛtɛkɛta wokɛma hwe ɛsɔ kimanyiyaka ambewi wa siansɛ dia vɔ nshikikɛ ɛnɔnyi waya la andja wɛnaso ɔnɛ lo ndjela atɔndɔ awɔ.

it-2-F 16-17

Yeso Kristo

Yeso komonga otungi wa hende. Koko woho wakasha Ɔna lonya lo etongelo kombokonya dia nde monga otungi wa hende kaamɛ la She. Wolo w’etongelo wakaye oma le Nzambi lo tshimbo ya nyuma kande k’ekila, kana wolo ande. (Eta 1:2; Os 33:6) Ndo lam’ele Jehowa mbele Kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ tshɛ, diangɔ tshɛ diasɛna, diɛnama kana diahɛnama, diɔ tshɛ diekɔ la lɔsɛnɔ oma le nde. (Os 36:9) Koko lo dihole dia monga otungi wa hende, Ɔna aki ehomɔ kakambe la Nzambi dia ntonga. Yeso ndamɛ akate dia Nzambi mbele otungi, oko wadiɛnya Afundelo tshɛ.​—Mat 19:4-6; enda CRÉATION.

NGƆNDƆ KA NTONDO 13-19

AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 3-5

“Etombelo wa kɔlɔ efula w’oma lo kashi ka ntondo”

w17.02 5 od. 9

Sangwelo dia Jehowa diayokotshama!

9 Satana Diabolo akakambe la oloyi dia nkonya Eva dia mpindolɛ Jehowa, She. (Adia Etatelo 3:1-5; Ɛny. 12:9) Satana akadje taamu lo woho wele ana waki Nzambi w’anto komonga la lotshungɔ la ndɛ “elowa w’oma l’esongo tshɛ wele lo ekambɔ.” Aki oko nde akataka ɔnɛ: ‘Wɛ ekɔ lo nanga mbuta dia wɛ hakoke nsala kɛnɛ kalangayɛ?’ Oma laasɔ, nde akatɛ Eva ate: “Hanyotovɔ mɛ.” Ɔsɔ aki kashi. Oma laasɔ, nde akasale la wolo dia mbetawoya Eva ɔnɛ komonga ohomba nde mpokamɛ Nzambi. Satana akate ate: “Nzambi mbeyaka ɔnɛ lushi layonyɔlɛ elowa w’oma lɔkɔ, washo anyu wayodihɔ.” Satana akataka dia Jehowa konanga dia vɔ ndɛ olowa ɔsɔ nɛ dia dui sɔ diotowasha yema y’ewo ka laande. L’ekomelo, nde akawalake daka dia kashi lo mbuta ɔnɛ: “Nyayoyala oko Nzambi, ndo nyayeya kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ.”

w00-F 15/11 25-26

Wetshelo wakokaso nkondja oma le atshukanyi wa ntondo

Onde Eva totondokoka mbewɔ pɛkato kakandasale? Eelo nde otokoka mbewɔ! Ohoyadja wɛmɛ lo dihole diande. Olui akate mɛtɛ kashi otshikitanyi la kɛnɛ kakate Nzambi ndo Adama. Ngande wotoyoyaoka naka onto ɔmɔtshi lahayeye ambofunda onto leyɛ dimɛna ɔnɛ ndekɔ kanga lokeso? Eva otosala akambo lo yoho tshikitanyi, nde ototona, otomala ndo ototshika kaanga mpokamɛ. Laadiko dia laasɔ, olui aakinde kakandakoke mbidja ɛtɛkɛta waki omɛnde ndo losembwe laki Nzambi taamu? Lo nɛmiya tɔndɔ diendana la lowandji, Eva otoyonga dako la ntondo ka nde mbɔsa yɛdikɔ. Kɛsɔ mbahombaso nsala naka wambototɛ awui amɔtshi wa kashi wahɔtɔnɛ la ɛlɛmbɛ wa Nzambi. Koko Eva akahokamɛ ɛtɛkɛta waki Ohembanyi, nde akalange nshikikɛ ndamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo kɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, nde akakɛnyaka la nsaki ya kɔlɔ yaki la nde, ko akayokita l’ohemba. Ande munga kakandasale lee, lo dihole dia nde minya tokanyi ta kɔlɔ oma lo yimba yande kana mbitɛ Adama laki ɔtɛ wa nkumbo, nde kayokoma dia nsala kɔlɔ!​—1 Kɔ 11:3; Jak 1:14, 15.

Adama akahokamɛ ɛtɛkɛta wa wadɛnde

Eva akakonya Adma esadi eto lo pɛkato kande. Lande na kakandakite lo pɛkato kɛsɔ esadi eto? (Eta 3:6, 17) Adama aki la ntondo k’okakatanu wa wolo, mbuta ate ntshikala la kɔlamelo le Nzambi kana le wadɛnde. Onde totondohomba nkitanyiya Otungi ande lakawosha oseka ɛngɔ tshɛ, mbidja ndo Eva wadɛnde la ngandji? Onde totondoyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi lo kɛnɛ kakandahombe nsala? Kana ototshika dia wadɛnde mɛmba onongo ɔsɔ? Adama akeyaka dimɛna dia Eva akalongamɛka nkondja wahɔ ɔmɔtshi lo ndɛ olowa wakashimbama, koko elongamelo kɛsɔ kaki kashi. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasambiyama la nyuma k’ekila lo mfunda ɔnɛ: “Adama kokesama, koko womoto akakesama tshɛ lo tshɛ ndo akayala ɔmɔnyɔdi w’ɛlɛmbɛ.” (1 Ti 2:14) Ko Adama akatone nkitanyiya Jehowa l’okonda tshɛ. Nde aki mɛtɛ la wɔma efula wa nkakitɔna la wadɛnde lo dihole dia monga la mbetawɔ lo dikoka diele la Nzambi dia nɔngɔsɔla dikambo sɔ.

w12-F 1/9 4 od. 2

Onde mɛtɛ Nzambi ndjakiyanyaka dikambo dia wamato?

Onde wamato wakadjama mananu omale Nzambi?

Ndooko. Koko “oloyi . .  w’edjedja, welamɛ Diabolo,” mbakadjama “mananu” oma le Nzambi. (Ɛny. 12:9; Eta 3:14) Kaanga mbakate Nzambi dia Adama ayonga “owandji” wa wadɛnde, Nzambi kombisha pami lotshungɔ la mpɛnyahɛnyama wadɛnde. (Eta 3:16) Nde akewoyaka tsho etombelo wa kɔlɔ w’oma lo pɛkato kakasale atshukanyi wa ntondo.

w04 1/1 7 od. 2

Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’etatelu​—I

3:17​—Lo yoho yakɔna yakadjama nkɛtɛ mananu, ndo l’edja ka ngande? Mananu kakadjama nkɛtɛ akalembetshiya dia okambelo ayɔ akakome dui dia wolo efula. Etombelo w’oma lo mananu kakadjama nkɛtɛ, l’atɛndɛ ayɔ ndo ahangola kɔyi wakɛnama efula oma le ana waki Adama polo l’etena ka Lamɛka laki she Nɔa lakatɛkɛta di’‘asui w’anya aso w’oma lo nkɛtɛ nyɛ yakadje Jehowa mananu.’ (Etatelu 5:29) L’ɔkɔngɔ wa Mvula k’Elola, Jehowa akatshɔkɔla Nɔa nde l’anande, dia vɔ kotsha sangwelo Diande dia ndodja nkɛtɛ. (Etatelu 9:1) Mananu kakadje Nzambi nkɛtɛ kakayongaka oko kamboshila.​—Etatelu 13:10.

it-1-F 672

Kandji ka lɔɔnɔ

Asui watoyaka la ntondo ka mbota. L’ɔkɔngɔ wa Eva, womoto la ntondo nsala pɛkato, Nzambi akawotɛ dia nde ayongaka la paa efula la ntondo ka nde mbota. Otondokitanyiya, tshike Nzambi ototetemala mbɔtshɔkɔla ndo otongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena tshɛ katondotaka, nɛ dia, “ɔtshɔkɔ wa Jehowa mbangɔnya onto, ndo Nde hakotsha kandji laadiko diawɔ.” (Tok 10:22) Koko wonya ɔnɛ woho wakandayonga la demba di’ekokele, kɛsɔ mbakayokonya dia nde mongaka la paa etena kakandotaka. Diakɔ diele Nzambi akate ate (mbala efula awui wetawɔnde dia vɔ salema ndjosalema oko watekana nde mbawasala): “Dimi layofudia asui lo nshi yayɛ ya diemi lo yɛdikɔ y’efula. Wɛ ayotataka lɔɔnɔ dia mbota ana.”​—Eta 3:16.

Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma

it-2-F 105 od. 2

Lamɛka

Pɔɛmɛ kakafunde Lamɛka dikambo dia waa wadiɛnde (Eta 4:23, 24) mɛnyaka yimba ya ngala yaki l’etena kɛsɔ. Pɔɛmɛ kakɔ ka Lamɛka mbutaka ɔnɛ: “Nyu wadi wa Lamɛka, nyohokame dui diami, nyohokɛ lotui lo kɛnɛ katami: Onto lakampomuya, dimi lakoodiake, ɛɛ, ɔlɔngɔ a pami wakankɔmɔla mbakamadiake. Naka onto layodiaka Kɛna pombaka sɔmbɔyama mbala 7, kete onto layodiaka Lamɛka mbala 77.” Mbokɛmaka dia Lamɛka aki lo ndjaswɛlɛ, lo mɛnya dia nde kondjaka onto l’okonda, oko wakasale Kɛna. Lamɛka akate dia lo ndjakokɛ, nde akadiake onto lakɔkɔmɔla ndo lakohumuya. Ɔnkɔnɛ, lo tshimbo ya pɔɛmɛ kande, nde akalɔmbaka diaha onto mbɔsɔmbɔya l’ɔtɛ wakandadiake onto lakɔlɔshaka.

it-1-F 352 od. 3

Lɔtɛngɔ

Woho wakatatɛ anto “mbelɛ lokombo la Jehowa” lo nshi ya Ɛnɔshɛ la ntondo ka Mvula k’elola, komonga yoho ya pudipudi ndo yahombama, nɛ dia edja efula la ntondo Aabɛlɛ akalɔmbɛ Nzambi lo nkamba la lokombo lande. (Eta 4:26; Hɛb 11:4) Naka oko wakadite waa nomb’ewo mɔtshi y’awui wa lo Bible, woho wakawelɛka lokombo laki Nzambi ɔsɔ mɛnyaka dia vɔ kokambaka dimɛna la lokombo lɔsɔ, nɛ dia lokombo la Jehowa wakalishaka anto kana dikishi. Ɔsɔ mɛtɛ aki tshondo ya lɔtɛngɔ.​—Enda ÉNOSH.

NGƆNDƆ KA NTONDO 20-26

AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 6-8

“Nde akasale kɛnɛ kakandawotɛ tshɛ lo tshɛ”

w18.02 4 od. 4

Tokoya mbetawɔ ndo okitanyiya wa Nɔa, Danyɛlɛ ndo Jɔbɔ

4 Naa ekakatanu ɛmɔtshi waki la Nɔa? Lo nshi ya Ɛnɔkɛ, lɔtshɛtshɛ la Nɔa, ko anto wamboshilaka monga kɔlɔ efula. Vɔ wakataka “ɛtɛkɛta . . . wa kɔlɔ efula” lo dikambo dia Jehowa. (Judɛ 14, 15) L’etena kɛsɔ, andja wakatalekaka ndolanɛ l’akambo wa ngala. Lo nshi ya Nɔa, “[nkɛtɛ] yakalole la akambo wa ngala.” Andjelo wa kɔlɔ wakaye la nkɛtɛ, wakalɔtɛ alemba w’anto ko wakatshuke wamato. Anawɔ waki ngala ndo todjawudi. (Eta. 6:2-4, 11, 12) Koko onto tshɛ akɛnaka dia Nɔa akatshikitana la wɔ. Bible mbutaka dia “Nɔa akahomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Jehowa.” Otshikitanyi l’anto wakodinge, nde akasalaka kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. “Nɔa akakɛndakɛndaka la Nzambi ka mɛtɛ.”​—Eta. 6:8, 9.

w13 4/1 14 od. 1

Nɔa​—Nde ‘akakɛndakɛndaka la Nzambi ka mɛtɛ’

Olimu ɔsɔ wakasalema l’edja k’ɛnɔnyi akumi, ondo 40 kana 50. Vɔ wakahombe mpembola etamba, mbata abaya, nɔngɔsɔla esembe ndo mbasɔnga. Waato ɔsɔ waki la etajɛ esato, toshambrɛ ndo lokuke. Mɛnamaka dia vɔ waki nto la adidishi ndo wakafamɛ laadiko diaha ashi mbɔtɔ.​—Etatelu 6:14-16.

w11 9/15 18 od. 13

Tosake esakelo kaso ka lowango l’etete

13 Kakɔna kakakimanyiya ekambi waki Jehowa ɛsɔ dia vɔ nsaka esakelo kawɔ ka lowango edja ndo l’ekomelo? Tende kɛnɛ kakafunde Paulo lo dikambo dia Nɔa. (Adia Heberu 11:7.) Nɔa aki atɛnyi “elula k’ashi la kete [kakahombe ndɔ] dia nanya engo tshe keli la lumu.” (Etat. 6:17) Mvula k’elola kɛsɔ aki dikambo diaki diatasalemaka ndoko lushi. Koko Nɔa kombuta ɔnɛ tɔ hatɔlɔ. Lande na? Nɛ dia nde aki la mbetawɔ dia Jehowa ayokotsha kɛnɛ tshɛ kakandate. Nɔa kɔfɔnya di’ɔkɛndɛ wakandalongola waki wolo nkotsha. Koko nde “akatshi osoku.” (Etat. 6:22) Lo nsɛdingola kɛnɛ kakahombe Nɔa nsala, mbuta ate nsɛla waato, ntshumanya waa nyama, mbo yakahombe anto la waa nyama ndɛ lo waato, nsambisha losango la mpɛmɔla anto ndo nkimanyiya nkumbo kande dia vɔ ntshikala nge lo nyuma komonga dikambo dia tshitshɛ dia nsala akambo asɔ tshɛ. Koko mbetawɔ ndo ekikelo kaki la Nɔa kakôkimanyiya dia nde nkondja ɛtshɔkɔ ndo shimbɛ lɔsɛnɔ lande ndo l’ase nkumbo kande.

Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma

w04 1/1 7 od. 7

Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’etatelu​—I

7:2​—Kakɔna kakakimanyiyaka dia sala otshikitanu wakikɔ lam’asa nyama ya pudipudi la nyama ya mindo? Otshikitanu ɔsɔ akikɔ mbala efula lo kɛnɛ kendana l’elambo wakawahombaka nambola l’atei w’ɔtɛmwɛlɔ, koko aha lo kɛnɛ kakawakokaka ndɛ kana aha ndɛ. Nyama komonga mbo ya ndɛ yaki anto la ntondo ka Mvula k’Elola. Otshikitanu wa nyama ya “pudipudi” la ya “mindo” wakayoyalaka paka l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, ndo wakayoshilaka nɛmɔ lam’akayokomɛka ɛlɛmbɛ akɔ. (Etsha 10:9-16; Efeso 2:15) Ondo Nɔa akeyaka kɛnɛ kakahombamaka dia kimɔ olambo l’atei w’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa. Diakɔ diele, kam’akandatombe oma lo waato, nde “akatshela [Jehowa] ediakelu. Ku ndi akose nyama motshi uma l’atei a nyama tshe yeli ololo nde, ndu fudu motshi l’atei a fudu tshe yeli ololo nde, akayilambula l’ediakelu.”​—Etatelu 8:20.

w04 1/1 8 od. 1

Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’etatelu​—I

7:11​—Oma lende akaye ashi wa Mvula k’Elola wakalodia nkɛtɛ k’otondo? L’etena ka hende k’etongelo, mbut’ate ‘lushi la hende,’ etena kakatongama dongolongo, aki ashi “wa la tshina” ndo “ashi wa ladiku.” (Etatelu 1:6, 7) Ashi “wa la tshina” aki wanɛ wakongaka nshi tshɛ la nkɛtɛ. Ashi wa “ladiku” waki ekama w’ashi wa weke waki “ladiku dia kete.” Ashi asɔ mbakakɔ oya la nkɛtɛ lo nshi ya Nɔa.

NGƆNDƆ KA NTONDO 27–NGƆNDƆ KA HENDE 2

AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 9-11

“Nkɛtɛ k’otondo kakatɛkɛtaka ɔtɛkɛta 1”

it-1-F 255

Babilɔna ka Woke

Awui wakeyamaka Babilɔna k’edjedja. Osomba wa Babilɔna wakakamba lo l’ahole w’ebamubamu wa Shinara l’etena kakayange anto mbika Tshoto ya Babɛlɛ. (Eta 11:2-9) Wokelo wa tshoto shɔ ndo w’osomba komonga l’oyango wa ntombola lokombo la Nzambi, koko mbisha ambiki diaaso dia vɔ ‘ndjayangɛ lokumu.’ Tɛmpɛlɔ ya ziggourats yakashɔma aha tsho l’atɔngɔ wa Babilɔna k’edjedja, koko ndo l’ahole akina wa la Mezɔpɔtamiya, shikikɛka ondo l’oyango akɔna wendana la ɔtɛmwɛlɔ wakakama tshoto ya ntondo, oyadi woho akɔna waki tshoto yakɔ. Dui sɔ mɛnanaka hwe oma lo yɛdikɔ ya wolo yakɔshi Jehowa Nzambi ya memadja wokelo wa tɛmpɛlɔ kɛsɔ nɛ dia wanɛ wakakikaka wakasɛngiyama l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Etena kele lokombo la lo Hɛbɛru lakawasha osomba akɔ ele Babɛlɛ, kitshimudi ɔnɛ “Ofukutanu,” lɔnɛ la lo Sumeriya la (Ka-dingir-ra) ndo lo akkadien (Bab-ilu) nembetshiyaka “Soko dia Nzambi.” Anto wakatshikala l’osomba akɔ wakatshikitanya yoho ya lokombo yakɛnyaka dia vɔ wakasunganaka nongola dilanya, ko lisha yoho kina ya lokombo yele ndo lɔ laki la losambi l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ.

it-2-F 111 od. 6

Ɔtɛkɛta

Ɔkɔndɔ wa lo mukanda wa Etatelo mɛnyaka dia l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola, olui ɔmɔtshi wa lo nkumbo k’ana w’anto wakatshumana l’oyango wa nsala olimu waki kɔmbɔtɔnɛka la lolango la Nzambi oko wakawatɛ Nɔa nde la anande. (Eta 9:1) Lo dihole dia vɔ pandjɔnɛ ndo ‘ndodia nkɛtɛ,’ vɔ wakayashikikɛ dia tshumanya olui w’anto, dia vɔ monga lo dihole ɔtɔi diakayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ ahole w’ebamubamu wa la Shinara la Mezɔpɔtamiya. Aha la taamu, dihole sɔ diakayoyala nto dihole diakalɔmbɔmaka awui w’ɔtɛmwɛlɔ, diaki la tshoto mɔtshi yakawasale dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ.​—Eta 11:2-4.

it-2-F 111 od. 7

Ɔtɛkɛta

Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ akasale dia olimu wakasalaka anto l’otako tshɛ ɔsɔ memala lo ndanya kaamɛ kaki lam’asawɔ. Nde akasale dui sɔ lo mfukutanya ɔtɛkɛta wakatɛkɛtaka. Diakɔ diele akayonga wolo dia vɔ nɔmbɔla olimu awɔ ɔsɔ, ko wakayodianganaka lo nkɛtɛ k’otondo. Woho wakafukutanyema ɔtɛkɛta awɔ ɔsɔ akakonya diaha olimu awɔ mpama, ndo vɔ komonga nto lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi. Dui sɔ kombisha nto anto akoka wa nsanganya timba tawɔ ndo welo awɔ wa demba lo eyango ɛmɔtshi wa weke wa kɔlɔ kana mbasha akoka wa nkamba la ewo kambokondja elui w’anto wakatɛkɛtaka ɛtɛkɛta wotshikitanyi, ewo kahaye oma le Nzambi, koko oma lo diewo ndo eyangelo wasala ana w’anto. (Ɛdika la Ond 7:29; Eoh 32:5.) Ɔnkɔnɛ ofukutanyelo w’ɔtɛkɛta wakela diatɔnelo dia woke lo tshunda di’anto, koko dui diakɔ diamonga nto la wahɔ lo tshunda di’anto nɛ dia diambotshindjatshindja diaha vɔ nkotsha eyango awɔ wa waale ndo wa kɔlɔ. (Eta 11:5-9; ɛdika la Isa 8:9, 10.) Naka sho menda awui amɔtshi wasala anto lo nshi yaso nyɛ oma lo ewo ka l’andja ɔnɛ kambowokondja ndo kakambawɔ kɔlɔ la tɔ, kete tayoshihodia dia Nzambi akɛnyi edja la ntondo kɛnɛ kakakoke ndjotomba otondongaka nde kombidjɛ anto wa lo nshi ya Babɛlɛ wekamu.

it-2-F 375

Wedja

Nshi yaso nyɛ anto wambokakitɔna l’ɔtɛ wahawatɛkɛta ɔtɛkɛta waamɛ ndo olui tshɛ w’ɔtɛkɛta wekɔ la mbekelo yawɔ, waonga awɔ, ɔtɛmwɛlɔ awɔ, mbuta ate olui w’anto tshɛ wekɔ la yoho yawɔ hita ya nsala akambo. (Lɛw 18:3) Lo menda woho wakawahembola losambi lawɔ la Nzambi, weho w’anto wotshikitanyi asɔ wamboyasalɛ dikishi dia tozambizambi tawɔ.​—Eoh 12:30; 2Ku 17:29, 33.

Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma

it-1-F 421 od. 4

Hama

Ondo Kanana mbakendanaka la dui sɔ ndo Hama ka she kombongola. Ko kana lo tɛkɛta ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya wakasambiyama, Nɔa akɛnyi la ntondo dia tokanula ta Kanana takita dionga dia kɔlɔ dia Hama, ondo dui sɔ diakashile mɛnama le Kanana y’ɔnande. Etenyi kɛmɔtsi ka mpokoso kɛsɔ kakakotshama etena kakalɛndja ase Isariyɛlɛ ase Kanana. Wanɛ waki kondanyema (ɛnyɛlɔ ase Ngidiyɔna [Jas 9]) wakayokomaka mfumbe y’ase Isariyɛlɛ. Ntambe efula oma laasɔ, mananu kakayotetemalaka etena kakayendamaka tokanula taki Kanana, ana waki Hama, oma le waolelo wa wolo wakalɔmbɔlaka andja oma le Jafɛta, waolelo akɔ ko: Empire médo-perse, Grèce ndo Rɔmɔ.

it-2-F 403

Nimirɔdɛ

L’etatelo, diolelo diaki Nimirɔdɛ diakakengama l’esomba wa Babɛlɛ, Erɛkɛ, Akada, mbuta ate wedja tshɛ wa la Shinara. (Eta 10:10) Diakɔ diele ondo Babɛlɛ la tshoto ya lɛkɔ yakatatɛ mbikama lo ɛlɔmbwɛlɔ kande. Yɛdikɔ shɔ yambɔtɔnɛka nto la woho wakɔsaka ase Juda mbekelo. Josephus akafunde ɔnɛ: “Yema yema [Nimirɔdɛ] akayotshikitanyaka awui ndo nde akayonga kanga hiadi, nde akɔsaka dia yoho tshɔi ya nkakitola anto oma lo wɔma wa Nzambi, ele vɔ mongaka nshi tshɛ l‘ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kande hita. Nde akotsha anto wɔma lo mbuta dia nde ayɔsɔmbɔya Nzambi naka Nde olanga mbela elola nto la nkɛtɛ; diakɔ diele nde akake tshoto y’otale efula diaha ashi nkoma polo lɛkɔ ndo nsɔmbɔya ndo nyɔi ka watshɛnde wakavu. Anto tshɛ waki suke dia ndjela dako diaki Nimirɔdɛ sɔ, ko wakɔshi dia naka vɔ nkitanyiya Nzambi, kete dui sɔ diayowaetsha oko anto wele lo lɔhɔmbɔ; ko wakatatɛ mbika tshoto yakɔ . . . ndo yɔ yakadɛ esadi esadi oleki ndo woho wakalongamɛka.”​—Antiquités judaïques, I, 114, 115 (IV, 2, 3)

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto