Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
© 2022 Christian Congregation of Jehovah’s Witnesses
NGƆNDƆ KA NTONDO 2-8
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 2 NKUMI YA DIKANGA 22-23
“Lande na kahombaso monga l’okitshakitsha?”
w00-F 15/9 29-30
Jɔsiya aketawɔma le Jehowa nɛ dia nde aki l’okitshakitsha
La pindju ka pɛɛ, ekambi wa lo tɛmpɛlɔ wakatatɛ olimu. Lo mɛtɛ, Jɔsiya ekɔ la lowando l’efula otsha le Jehowa nɛ dia ekambi ɛsɔ wotalɔngɔsɔla kɛnɛ kakalanya watshɛnde amɔtshi waki akanga wa kɔlɔ lo luudu la Nzambi. Etena katatshu olimu otsha la ntondo, Shafana amboya dia ndjowosha alapɔlɔ. Ko wɔɔmbɔ akɔna w’okimende lo lonya? Nde ambolembetshiya dia Hilikiya ɔlɔmbɛdi a laadiko amboshola “dibuku dia Ɛlɛmbɛ wa Jehowa wakandawasha lo tshimbo ya Mɔsɛ.” (2 Ɛkɔndɔ 34:12-18) Ɛngɔ kɛmɔtshi k’ohomba kakashɔma, mbuta ate efundelo wa ntondo wa dibuku di’Ɛlɛmbɛ!
Jɔsiya ekɔ lo nomɔlomɔ dia mboka tshɛkɛta tshɛ y’oma lo dibuku sɔ. Etena kakatadiaka Shafana, nkumekanga ekɔ lo nsala la wolo dia nshihodia woho wendana ɔlɛmbɛ tshɛ la nde ndo la wodja. Nde ambambiyama lo yoho ya laande, lo yoho yɛnya dibuku diakɔ ohomba w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo walakadiɔ dia wodja wayolongola asui ndo wayɔtɔlama lo lɔhɔmbɔ naka vɔ ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Oko wakandashihodia dia vɔ kɔnɛmiyaka wadjango waki Nzambi tshɛ, Jɔsiya akaatshatsha ahɔndɔ ande ndo akadjangɛ Hilikiya, Shafana ndo anto akina ɔnɛ: ‘Nyotombole Jehowa lo dikambo di’ɛtɛkata wa lo dibuku nɛ; nɛ dia nkɛlɛ ka Jehowa kadɔdɔ katokande kekɔ efula dikambo watshɛso kokitanyiya awui wele lo dibuku nɛ.’—2 Nkumi ya dikanga 22:11-13; 2 Ɛkɔndɔ 34:19-21.
w00-F 15/9 30 od. 2
Jɔsiya aketawɔma le Jehowa nɛ dia nde aki l’okitshakitsha
Akɛndji waki Jɔsiya wakatshu le Huluda laki omvutshi wa womoto la Jɛrusalɛma ndo wakakalola dia ndjosha alapɔlɔ. Huluda akawatɛ ɔtɛkɛta wa Jehowa wakewoyaka mpokoso yakafundama lo dibuku diakiwɔ weke oma la mbishola yakahombe komɛ wodja w’apɔsta. Koko lam’ele Jɔsiya akayakitshakitsha la ntondo ka Jehowa Nzambi, takandakoke mɛna mpokoso shɔ. Jehowa akawotɛ ɔnɛ: Dimi layosala dia wɛ ndjela watshɛyɛ ndo wɛ ayetama lo diombo diayɛ la ki.—2 Nkumi ya dikanga 22:14-20; 2 Ɛkɔndɔ 34:22-28.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w01-F 15/4 26 od. 3-4
Wɛ koka ntondoya oyadi awui akɔna wakahomana la yɛ oma ko dikɛnda
Kaanga mbakandahomana l’awui wa kɔlɔ oma ko dikɛnda diande, Jɔsiya akatetemala nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa. Diakɔ diakandatondoya lo lowandji lande ndo Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndooko nkumekanga kaki oko nde la ntondo kande kakakalolɛ Jehowa la otema ande tshɛ ndo la anima ande tshɛ ndo la wolo ande tshɛ lo ndjela Ɛlɛmbɛ tshɛ wa Mɔsɛ, ndo ndooko onto lakayonga oko nde l’ɔkɔngɔ ande.”—2 Nkumi ya dikanga 23:19-25.
Ande ɛnyɛlɔ k’ekeketshelo kakatshikɛ Jɔsiya wanɛ tshɛ wakahomana l’awui wa kɔlɔ lo nshi yawɔ y’akɛnda! Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ kande? Kakɔna kakakimanyiya Jɔsiya dia nsɔna mboka ka dimɛna ndo ntetemala lɔkɔ?
NGƆNDƆ KA NTONDO 9-15
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 2 NKUMI YA DIKANGA 24-25
“Tetemala nsala akambo la shamanya”
Lushi la Jehowa l’elombwelo lambosukana!
2 Aha la tamu, ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya wakewoya Zɛfaniya akayolekaka nomialomia nsaki kaki la Jɔsiya, Nkumekanga ka dikɛnda ka minya ɔtɛmwɛlɔ wa mindo oma la Juda. Koko, kânga mbakanya Josiya ɔtɛmwɛlɔ wa kashi oma lo wodja, nde kominya awui tshɛ wa kɔlɔ oma l’atei w’anto kana shidiya etombelo wa kɔlɔ w’oma lo pɛkato yakatshe Nkumekanga Manase ka tshɛnde, ɔnɛ ‘lakalodia Jerusalɛma l’akila w’anto waha l’onongo.’ (2 Khumi ya Dikanga 24:3, 4; 2 Ekondo 34:3) Ɔnkɔnɛ, lushi la Jehowa l’elombwelo lakahombe ndja.
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Jeremiya
Tekɔ l’ɔnɔnyi 607 ntondo ka tena diaso nɛ, ɔnɔnyi wa 11 wa diolelo dia Zedekiya. Nɛbukadinɛza nkumekanga ka Babilɔna ambodinga Jerusalɛma aya ngɔndɔ 18. Lo lushi l’esambele la ngɔndɔ ka tanu l’ɔnɔnyi wa 19 wa diolelo dia Nɛbukadinɛza, ɔnɔmbɔdi wa alembe wakalamaka owandji, mbuta ate Nɛbuzaradana ‘akaye la,’ kana akakome la Jerusalɛma. (2 Khumi ya Dikanga 25:8) Ondo Nɛbuzaradana akendaka woho waketaka akambo ndo akakongɛ woho wa sala akambo oma lo pango kande kaki l’andja w’osomba. L’ɔkɔngɔ wa nshi shato, mbuta ate lushi la dikumi la ngɔndɔ kakɔ, nde ‘akaye la,’ kana akɔtɔ la Jerusalɛma. Ndo nde akatatɛ tshumba osomba.—Jeremiya 52:12, 13.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Khumi ya Dikanga ka hende
24:3, 4. L’ɔtɛ wa dikila diakatshola Manase, Jehowa “kumbetawo nyimanyia” Juda. Nzambi mbɔsaka dikila dia anto waha la onongo la oshinga wolo. Sho koka monga la eshikikelo dia Jehowa ayɔsɔmbɔla dikila dia anto waha la onongo lo ndjaka anto tshɛ wakaditshola.—Osambu 37:9-11; 145:20.
NGƆNDƆ KA NTONDO 16-22
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 1-3
“Bible—Dibuku diele l’ɛkɔndɔ wa mɛtɛ, koko aha toshimu”
w09-F 1/9 14 od. 1
Onde Adama la Eva—Waki anto wa mɛtɛ mɛtɛ?
Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole listɛ l’ɔlɔndji l’ase Juda lofundami lo Ɛkɔndɔ wa ntondo tshapita 1 polo 9 ndo listɛ la lo Evanjiliɔ wa Luka tshapita 3. Awui wa diambo wendana l’ɛlɔndji ɛsɔ wɔkɔndwami lo yoho y’ɔlɔngami dimɛna, mendanaka la nɔnga 48 ndo nɔnga 75. Luka mɛnyaka ɔlɔndji wa Yeso Kristo ndo Ɛkɔndɔ mɛnyaka ɛlɔndji wa nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi wa lo waoho wa wodja w’Isariyɛlɛ. Listɛ la listɛ lekɔ la nkombo y’anto weyama dimɛna ɛnyɛlɔ Sɔlɔmɔna, Davidɛ, Jakɔbɔ, Isaka, Abrahama, Nɔa ndo l’ekomelo Adama. Nkombo tshɛ ya lo listɛ yakɔ hiende yekɔ nkombo y’anto wa mɛtɛ mɛtɛ ndo Adama mbaki onto la ntondo la mɛtɛ mɛtɛ latanema lo listɛ tshɛ.
Nɔa la Mvula k’elola: Dui dia mɛtɛ koko aha shimu
Ɛkɔndɔ ehende wendana la ɛlɔndji wa waoho w’anto wele lo Bible mɛnyaka dia Nɔa aki onto lakasɛnɛ mɛtɛ. (1 Ekondo 1:4; Luka 3:36) Ɛzɛra la Luka, wanɛ wakafunde ɛlɔndji ɛsɔ waki anyangiyangi wa tomanamana. Luka akashile Nɔa lo ɔlɔndji wa dioho diaki Yeso Kristo.
w09-F 1/9 14-15
Onde Adama la Eva—Waki anto wa mɛtɛ mɛtɛ?
Tɔshi ɛnyɛlɔ ka wetshelo ɔmɔtshi wa lo Bible walanga atɛmɔdi efula, mbuta ate oshinga w’etshungwelo. Lo ndjela wetshelo ɔsɔ, Yeso Kristo akakimɔ lɔsɛnɔ lande la kokele oko oshinga w’etshungwelo dia nshimbɛ anto oma lo pɛkato. (Mateo 20:28; Joani 3:16) Oko wadieyaso, oshinga w’etshungwelo ekɔ oshinga wɛdimi wafutawɔ dia ntshungola ɛngɔ kakashishɔ kana kakandama l’ɔkɔlɛ. Diakɔ dielɛ Bible Yeso ɔnɛ: “Oshinga w’etshungwelo wɛdimi.” (1 Timɔte 2:6) Wɛdimi la na? Bible kadimolaka ɔnɛ: “Nɛ dia oko wavɔ anto tshɛ oma le Adama, mbele ndo anto tshɛ wayonga la lɔsɛnɔ oma le Kristo.” (1 Kɔrɛtɔ 15:22) Lɔsɛnɔ la kokele lakakimɔ Yeso dia ntshungola anto wele l’okitanyiya mbɛdima la lɔsɛnɔ la kokele lakashisha Adama l’ɔtɛ wa pɛkato kakandasale l’Ɛdɛna. (Rɔmɔ 5:12) Aha la taamu, otondonga Adama komonga onto la mɛtɛ mɛtɛ tshike oshinga w’etshungwelo wakakimɔ Yeso totowonga ohomba.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 977 od. 3-4
Ɔlɔndji
Nkombo ya wamato. Listɛ l’ɛlɔndji lakashilaka nkombo ya wamato paka lo pai, etena kakiwɔ l’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wa l’ɛkɔndɔ. Sho tanaka lokombo Sarayi (Sara) lo Etatelo 11:29, 30, nɛ dia nkanula yakalakema yakahombe ndja oma le nde, koko aha oma le wadi aki Abrahama okina. Ondo lokombo la Milika shilama lo divɛsa diakɔ diaamɛ nɛ dia nde aki tshaki Rɛbɛka wadi aki Isaka, ɔsɔ aki yoho ya mɛnya dia Rɛbɛka aki owɔtɔ wa Abrahama, nɛ dia Isaka takandahombe ntshuka wadi oma lo wedja ekina. (Eta 22:20-23; 24:2-4) Lokombo la Ketura wadi aki Abrahama lakandayotshuka lo nshi yande y’osombe tanemaka lo Etatelo 25:1. Dui sɔ mɛnyaka dia Abrahama akayotshuka wadi okina l’ɔkɔngɔ wa Sara ndo ɔnɛ nde akatetemala monga l’akoka wa mbota l’edja kolekanyi ɛnɔnyi 40 ndo oma laasɔ, Jehowa akayowosha akoka asɔ lo yoho ya dihindo. (Rɔm 4:19; Eta 24:67; 25:20) Ndo nto, eshikikelo kɛsɔ mɛnyaka di’ɔtɔnganelo diaki lam’asa ase Midiyana ndo waoho akina wa l’Arabɛ l’Isariyɛlɛ.
Lea, Rashɛlɛ, eseka wa Jakɔba ndo ana w’apami wakawote nkombo yawɔ shilamaka. (Eta 35:21-26) Dui sɔ kimanyiyaka dia nshihodia woho wakasalɛ Nzambi ana w’apami asɔ akambo yema l’ɔkɔngɔ. Nkombo ya wamato akina tanemaka lo listɛ l’ɛlɔndji l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔ waamɛ. Nkombo yawɔ yakakokaka nshilama naka wanga mbisha anto etenyi k’okitɔ lo tshimbo yawɔ. (Wal 26:33) Koko Tamara, Rahaba ndo Ruta kombo yawɔ hayoshilama l’ɔtɛ wa dui sɔ. Lo dikambo la dikambo ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wa laande wakakonya dia nkombo ya wamato asɔ shilama lo ɔlɔndji wa lɔtshɛtshɛ la Mɛsiya Yeso Kristo. (Eta 38; Rut 1:3-5; 4:13-15; Mat 1:1-5) Ɛnyɛlɔ nkombo ya wamato akina nto shilama lo listɛ l’ɛlɔndji lele lo 1 Ɛkɔndɔ 2:35, 48, 49; 3:1-3, 5.
NGƆNDƆ KA NTONDO 23-29
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 4-6
“Kakɔna kɛnya alɔmbɛlɔ ami lo dikambo diami?”
w10-F 1/10 23 od. 3-7
Ɔnɛ “latokaka dɔmbɛlɔ”
Jabɛzɛ aki onto lakayashaka lo dɔmbɛlɔ. Nde akatatɛ dɔmbɛlɔ diande lo nsɛngasɛnga Nzambi dia mbɔtshɔkɔla. Oma laasɔ, nde akalɔmbɛ awui asato wakɛnɛmɔla mbetawɔ ka wolo kaki la nde.
Dui dia ntondo, Jabɛzɛ akalɔmbɛ Nzambi ɔnɛ: ‘Onunye olelo w’ɛtshi kami ka nkɛtɛ.’ (Divɛsa 10) Pami kakalɛmiyamaka kɛsɔ komamamalaka kana kɔmiya bɛtshi dia nkɛtɛ diakana. Aha la taamu, dɔmbɛlɔ diande dia l’otema ɔtɔi diakalekaka mendana l’anto koko aha d’ɛtshi ka nkɛtɛ. Ondo nde akalɔmbaka dia ɛtshi kande ka nkɛtɛ nunyama lo yoho ya wɔladi l’oyango wa atɛmɔdi efula wa Nzambi ka mɛtɛ mbidjasɛ.
Dui dia hende, Jabɛzɛ akasɛngasɛnga Nzambi dia “lonya” la Nzambi monga la nde. Lonya la Nzambi la didjidji, ele wolo ande wakamba olimu wakamba la nde dia nkimanyiya ekambi ande. (1 Ɛkɔndɔ 29:12) Dia nkondja kɛnɛ kakakombolaka otema ande, Jabɛzɛ akendɛ le Nzambi lele lonya la nde bu mondo otsha le wanɛ wɛnya mbetawɔ le nde.—Isaya 59:1.
Dui dia sato, Jabɛzɛ akalɔmbɛ ɔnɛ: ‘Oshimbe oma lo mpokoso diaha waale komɛmi.’ Etelo kɔnɛ “diaha waale komɛmi” mɛnyaka dia Jabɛzɛ akalɔmbaka aha diaha nde mpomana la mpokoso, koko diaha nde ndeka ndjakiyanya l’ɔtɛ w’etombelo w’oma l’awui wa kɔlɔ.
Dɔmbɛlɔ dia Jabɛzɛ diakɛnya woho wakandayakiyanyaka dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, mbetawɔ kaki lande ndo woho wakandayaɛkɛka le Ɔnɛ latokaka dɔmbɛlɔ. Ngande wakookadimola Jehowa? Ɔkɔndɔ wa mondo ɔnɛ komɛka l’ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Ko Nzambi akasale kɛnɛ kakandalɔmbɛ.”
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Ekondo wa ntondo
5:10, 18-22. Lo nshi ya nkumekanga Saulo, dioho dia lo lɛkɛ la ɛstɛ ka Jɔrɔdana diakalɛndja ase Hangara kânga mbele dioho sɔ diakaleke efula oko mbala hiende. Dui sɔ diakonge ngasɔ nɛ dia alembe wa dioho sɔ wakayaɛkɛ le Jehowa ndo wakayange ekimanyielo oma le nde. Nyɛsɔ tonge la wɛkamu tshɛ le Jehowa etena kalɔshaso ta diaso dia lo nyuma la atunyi wotoleki efula.—Efeso 6:10-17.
NGƆNDƆ KA NTONDO 30–NGƆNDƆ KA HENDE 5
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 7-9
“Wɛ koka nkotsha ɛkɛndɛ wa wolo l’ekimanyelo ka Jehowa”
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Ekondo wa ntondo
9:26, 27. Ase Lɛwi wakalamaka asoko wakikɔ la olimu w’ohomba efula. Vɔ wakalongola sapi ka ɛɔtwɛlɔ k’otsha lo ahole w’ekila wa lo tɛmpɛlɔ. Vɔ wakahombaka monga suke dia ndiholaka kuke lushi tshɛ. Takalongola ɔkɛndɛ wa sambisha anto wa lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ ndo mbakimanyiya dia vɔ tɛmɔla Jehowa. Shi sho pombaka mɛnya dia tekɔ anto wakoka anto akina mbɛkɛ etema lo ɛnyɛlɔ k’ase Lɛwi wakalamaka asoko?
Onde wɛ kokaka mbokoya ɛnyɛlɔ ka Finehasi etena kahomanayɛ l’ekakatanu?
Finehasi aki l’ɔkɛndɛ wa woke lo Isariyɛlɛ w’edjedja, koko lo monga la dihonga, shɛnɔdi ndo lo ndjaɛkɛ le Nzambi, nde akatondoya ehemba wakahomana la nde. Ndo etete kaki la Finehasi kakakokɛ etshumanelo kaki Nzambi kaketawɔmaka le nde. Ɛnɔnyi oko 1 000 l’ɔkɔngɔ, Ɛzɛra akasambiyama dia mfunda ate: “Finehasi on’a Eleazara aki uwandji awo lu nshi ya ntundu, la [Jehowa] aki la ndi.” (1 Ek. 9:20) Dui sɔ diayale ɔsɔku le wanɛ tshɛ walɔmbɔla ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ ndo Akristo akina tshɛ wôkambɛ la kɔlamelo.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Tembe Jehowa!
6 Eelo, lo tshimbo y’aprɔfɛta ande, Jehowa akandjangɛ atɛmɔdi ande dia vɔ mbotombolaka la esambo. Amembi wa lo dioho dia Lɛwi takawakambaka elimu ɛmɔtshi wakakambaka ase Lɛwi akina dia vɔ monga la wenya efula dia mfunda ndo ondo dia mbohola esambo.—1 Ek. 9:33.
NGƆNDƆ KA HENDE 6-12
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 10-12
“Fudia nsaki kayɛ ka nsala lolango la Nzambi”
“Umbetshaki dia ntsha lulangu laye”
12 Davidɛ akangɛnangɛnaka atɔndɔ waki l’edia k’ɛlɛmbɛ ndo sho koka mbokoya nsaki kaki la nde ka nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ akɔ. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakasale Davidɛ etena kakinde la mposa ka “ashi wa no uma l’eteko ka la suku dia Betelehema.” Alembe asato waki Davidɛ wakɔtɔ l’osomba ɔmɔtshi w’ase Filistiya ko wakatâhɔtɔla ashi. Koko Davidɛ “kumbetawo mbano. Ndi akatshulula la ntundu ka [Jehowa].” Lande na? Nde akate ate: “[Nzambi k]ami li, kanyi ya ntsha dikambu ne yeko etali uma le mi. Ukundi ukukimi no dikila di’apami ane waketawo nsundja nyumu yawo? Ne dia uma l’esundjelu ka nyumu yawo, mbakawatuwaela.”—1 Ɛk. 11:15-19.
13 Davidɛ akeyaka dia lo ndjela ɛlɛmbɛ, dikila diakahombaka mbitshɔma la ntondo ka Jehowa koko aha ndɛma. Ndo nde akeyaka nto bonde kakahombaka dui sɔ salema ndo ɔnɛ “lumu la dimba leko lu dikila.” Koko ashi asɔ komonga dikila. Ko lande na kakatone Davidɛ dia mbanɔ? Nɛ dia nde akakitanyiyaka atɔndɔ waki l’edia k’ɛlɛmbɛ. Le Davidɛ, ashi asɔ waki la nɛmɔ di’efula oko dikila di’apami asato asɔ. Ɔnkɔnɛ, komonga dimɛna dia Davidɛ nnɔ ashi asɔ. Lo dihole dia mbanɔ, nde akawatshola la nkɛtɛ.—Lɛw. 17:11; Eoh. 12:23, 24.
Etawɔ di’ɛlɛmbɛ ndo atɔndɔ wa Nzambi ndowanya nkum’otema kayɛ
5 Naka sho nangaka di’ɛlɛmbɛ wa Nzambi tokimanyiya, kete sho pombaka nsala awui efula laadiko dia mbawadia tsho kana mbeya kɛnɛ katawɔ. Sho pombaka mbalanga ndo mbakitanyiya. Bible totɛka ɔnɛ: “Nyohetsha kɛnɛ kele kɔlɔ ndo nyolange kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.” (Am. 5:15) Ko ngande wakokaso nsala dui sɔ? Sho pombaka mbeka dia mɛna akambo oko awaɛna Jehowa. Tokane yimba la dui nɛ. Ohɔsa dia wɛ haladi dimɛna ndo dɔkɔtɛlɛ diayɛ ambokotɛ dia wɛ pombaka ndɛ mbo ya ndɛ y’amɛna, ndeka nsutshasutsha demba ndo ntshikitanya awui akina lo yoho yayɛ ya lɔsɛnɔ. Wɛ amboyela dako diande ndo awui weta dimɛna! Ngande wayoyoyaoka lo dikambo di’alako wa dɔkɔtɛlɛ sɔ?
6 Woho akɔ waamɛ mbele, Otungi aso akatosha ɛlɛmbɛ dia tokokɛ lo etombelo wa kɔlɔ w’oma lo pɛkato ndo dia ndowanya lɔsɛnɔ laso. Ɛnyɛlɔ, Bible tetshaka dia hatohombe mbita kashi, mbiva lo kalasa, mbiva, nsala awui wa mindo wa dieyanelo, awui wa ngala ndo aha monga la diɔtɔnganelo la ɛdiɛngɛ. (Adia Tokedi 6:16-19; Ɛny. 21:8) Etena kɛnaso etombelo w’amɛna waya lo nkitanyiya Jehowa, ngandji kawokaso ndo kokaso ɛlɛmbɛ ande fulaka.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 491 od. 5-6
Otema
Kamba “l’otema ɔtɔi.” Otema wa mɛtɛ mɛtɛ pombaka monga otondo dia vɔ nkamba dimɛna, koko otema wa didjidji kokaka kahanyema. Davidɛ akalɔmbɛ ɔnɛ: “Osanganya otema ami dia mboka lokombo layɛ wɔma,” dui sɔ mɛnyaka dia onto koka monga l’otema w’atɔnyi lo kɛnɛ kendana la nsaki ndo awui wa wotsha wɔma. (Os 86:11) Onto la ngasɔ koka monga ‘la otema wokahanyemi,’ mbuta ate ntɛmɔla Nzambi aha l’ohetoheto. (Os 119:113; Ɛny 3:16) Onto koka monga ndo “l’etema ehende” (tshɛkɛta lo tshɛkɛta, l’otema ɔmɔtshi ndo l’otema okina), mpemba dia nkambɛ ewandji ehende kana nsɛma lo mbuta kashi dia wɛ ekɔ lo nsala dui dimɔtshi etena kele wɛ ekɔ lo nkanyiya dui dikina. (1Ɛk 12:33; Os 12:2, nɔtɛ) Yeso akaanya la wolo tshɛ lɔsɛnɔ la dungi pende lele l’anto asɔ wele l’etema ehende.—Mat 15:7, 8.
Onto tshɛ lalanga ngɛnyangɛnya Nzambi hahombe monga l’otema wokahanyemi kana l’etema ehende, koko nde pombaka mbokambɛ l’otema ɔtɔi. (1Ɛk 28:9) Dui sɔ nɔmbaka dia mbidja welo w’efula nɛ dia otema wekɔ kɔlɔ efula ndo mbɛlɛka otsha lo kɔlɔ. (Jɛr 17:9, 10; Eta 8:21) Dia ntetemala monga l’otema wahakahanyemi ekɔ ohomba: nɔmbaka l’otema ɔtɔi (Os 119:145; Del 3:41), mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala (Ɛzr 7:10; Tok 15:28), sambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ l’ohetoheto (ɛdika la Jɛr 20:9) ndo monga la diɔtɔnganelo l’anto akina wele etema awɔ wekɔ tshɛ lo tshɛ le Jehowa.—Ɛdika la 2Ku 10:15, 16.
NGƆNDƆ KA HENDE 13-19
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 13-16
“Ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kimanyiyaka onto dia ntondoya”
Onde wɛ ndjambolaka ɔnɛ ‘lend’ele Jehowa?’
12 L’ɔkɔngɔ w’ɔshɛtɛ wa sheke kalola le ase Isariyɛlɛ ndo wa vɔ namema ɛnɔnyi efula la Kiriyatɛ-Jearima, Nkumekanga Davidi akalange dia tɔla ɔshɛtɛ ɔsɔ la Jerusalɛma. Nde akasawola l’ewandji wa wodja ndo akawatɛ dia Ɔshɛtɛ wayotshɔ ‘naka vɔ nangaka ndo naka Jehowa mbetawɔka.’ Koko nde kɔsɛdingola dimɛna dia mbeya lolango laki Jehowa lo dikambo sɔ. Otondosala dikambo sɔ, tshike totowɛmba Ɔshɛtɛ lo pusupusu. Koko Ɔshɛtɛ wotɛmbama l’ahɛka oma le dioho di’ase Lɛwi dia Kohata oko wakadite Nzambi hwe. Kânga mbakayangaka Davidi ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa, nde kosala dikambo sɔ lo yoho ya dimɛna. Etombelo wa kɔlɔ wakatombe. Davidi akayetawɔka l’ɔkɔngɔ ate: ‘Jehowa Nzambi kaso akatosoya nɛ dia sho komboyanga lo ndjela mbekelo kaso.’—1 Ekondo 13:1-3; 15:11-13; Walelu 4:4-6, 15; 7:1-9.
Onde wɛ ndjambolaka ɔnɛ ‘lend’ele Jehowa?’
13 Lam’akayɛmbaka ase Lɛwi Ɔshɛtɛ oma lo luudu laki Ɔbɛdɛ-Ɛdɔmɛ polo la Jerusalɛma, vɔ wakembe lembo lakakongɛ Davidi. Lɔ laki l’ɛtɛkɛta wa eohwelo k’oshika ɔnɛ: “Nyuyangi [Jehowa] la wulu andi, nyokolameli nyanga elundji kandi! Nyuho etsha wa mamba wakandatshi, akambu andi wa mamba, la dumbwelu uma l’unyo andi.”—1 Ekondo 16:11, 12.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Tɔtɛmɔlɛ Jehowa Nkumekanga ka pondjo
14 Etena kakayatondjaka Davidɛ ɔshɛtɛ wa sheke oma la Jɛrusalɛma, ase Lɛwi wakembe osambo wele l’ɛtɛkɛta wahohamamɛki wofundami lo 1 Ekondo 16:31 wata ɔnɛ: “Wataki l’atei a wedja tshe vati: [Jehowa] uleli!” Sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Lam’ele Jehowa mbele Nkumekanga ka pondjo, ngande wakandayala Nkumekanga l’etena kɛsɔ?’ Jehowa mongaka Nkumekanga naka nde ambotondja lowandji lande sɛkɛ kana ambokamba la ehomɔ kɛmɔtshi dia nsala akambo la lotshungɔ lande l’etena kɛmɔtshi kana dia nkandola okakatanu ɔmɔtshi. Woho wakamba Jehowa la lowandji lande ɔsɔ nembetshiyaka akambo efula. La ntondo ka Davidɛ mvɔ, Jehowa akoolake ate lowandji lande layotetemalaka pondjo pondjo lo mbotɛ ɔnɛ: “Dimi layunyia on’aye l’okongo aye, one lakayuti weme; ku layushikike diulelu diandi.” (2 Sam. 7:12, 13) L’ekomelo a shimu, ‘ɔna’ Davidɛ ɔsɔ akayɛnama olekanyi ɛnɔnyi 1 000 l’ɔkɔngɔ. Onto ɔsɔ akandayonga ndo etena kakɔna kakandahombe ndjonga Nkumekanga?
NGƆNDƆ KA HENDE 20-26
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 17-19
“Lama ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ kaanga la ntondo k’ɔkɔmwɛlɔ”
Tokane yimba lo akambo w’ɔlɔlɔ wele lo okongamelo wa Jehowa
DAVIDI dia lo Isariyɛlɛ w’edjedja ekɔ ɔmɔtshi l’atei w’anto wa lokumu watɛkɛtama lo Afundelo wa lo Hɛbɛru. Nde aki olami w’ɛkɔkɔ, opomi wa mishiki, ɔprɔfɛta ndo nde akayaɛkɛka tshɛ le Jehowa Nzambi. Diɔtɔnganelo dia dimɛna diaki lam’asande la Jehowa akasha Davidi nsaki ka mbikɛ Nzambi luudu. Luudu lɔsɔ, kana tɛmpɛlɔ akahombe koma dihole diakalɔmbɔmaka ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lo Isariyɛlɛ. Davidi akeyaka dia tɛmpɛlɔ ndo elimu wayosalemaka lɔkɔ wakahombe mbisha ekambi waki Nzambi ɔngɛnɔngɛnɔ ndo mbaela ɛtshɔkɔ. Ɔnkɔnɛ, Davidi akembɛ Jehowa ate: “Antu watuyosonolaka, la watuyusukanyaka dia mbidjase l’etemwelo kaye, watuyalaka la ongenongeno. Shu tatongenangenelaka ne dia eluwanelu ka luudu laye, ee, etemwelo kaye k’ekila.”—Osambu 65:4.
Ngɛnangɛna ɛkɛndɛ wele layɛ
11 Woho akɔ waamɛ mbele, sho koka mfudia ɔngɛnɔngɛnɔ aso lo ndjasha tshɛ lo kɛnɛ tshɛ kambowotosha l’olimu wa Jehowa. “[Y]asha tshɛ” l’olimu w’esambishelo ndo l’elimu wa l’etshumanelo. (Ets. 18:5; Hɛb. 10:24, 25) Lɔngɔsɔla nsanganya dimɛna dia tosha kɔmatɛrɛ yakeketsha l’awui wayekama. Ɔsa ɔkɛndɛ tshɛ w’ombeki wakoshawɔ lo losanganya la l’atei wa lomingu la nɛmɔ. Naka wambokɔlɔmba dia nkimanyiya l’ɔkɛndɛ ɔmɔtshi wa l’etshumanelo, nkoma la wonya ndo onga onto lakokawɔ mbɛkɛ otema. Tɔsake ɔkɛndɛ akɔna tshɛ wambowokosha oko ɔkɛndɛ wahayasungana mbetsha wenya lɔkɔ. Sala la wolo dia ndowanya akoka ayɛ. (Tok. 22:29) Naka wɛ ndjasha efula l’elimu ndo lo ɛkɛndɛ ayɛ wa lo nyuma, kete wɛ ayohama esadi ndo wɛ ayoleka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Ngal. 6:4) Ndo wɛ hatonga l’okakatanu dia ngɛnangɛna kaamɛ l’anto akina etena kakondjawɔ diɛsɛ dimɔtshi di’olimu diakayakombolaka nkondja.—Rɔmɔ 12:15; Ngal. 5:26.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w20.02 12,Kiombo
Sho nangaka Jehowa Shɛso efula
Onde Jehowa mbeyakami?
Onde wɛ atayambolaka ɔnɛ: ‘Lo miliyara y’anto wele la nkɛtɛ nyɛ, onde Jehowa koka mbeyami?’ Naka ngasɔ, kete wɛ ekɔ l’atei w’anto w’ɛlɔlɔ wayaoka dimbola diakɔ diaamɛ. Nkumekanga Davidɛ akafunde ate: “Jehowa le, onto eende katoyowɛna, Ɔna onto okovɔ eende katoyowodja yimba?” (Os. 144:3) Davidɛ aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa akaweyaka dimɛna. (1 Ɛk. 17:16-18) Ndo lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande ndo y’okongamelo ande, Jehowa koshikikɛka ɔnɛ nde mɛnaka ngandji kɛnyayɛ lo dikambo diande. Tɔsɛdingole ditelo dimɔtshi dia l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi diakoka kokimanyiya dia nshikikɛ dui sɔ:
• Jehowa akakɛnyi kaanga ntondo ka wɛ mbotɔ.—Os. 139:16.
• Jehowa mbeyaka kɛnɛ kele l’otema ayɛ, ndo nde mbeyaka kɛnɛ kakanyiyayɛ.—1 Ɛk. 28:9.
• Jehowa pokamɛka dɔmbɛlɔ diayɛ tshɛ.—Os. 65:2.
• Etsha ayɛ mongaka la shɛngiya le Jehowa.—Tok. 27:11.
• Jehowa akakokotola ndaamɛ oya le nde.—Jni 6:44.
• Naka wɛ ambovɔ, Jehowa keyaka dimɛna woho wele nde ayonga l’akoka wa ndjokolola. Nde ayokosha demba di’oyoyo ndo yimba yele oko nyɛ yele layɛ l’etena kɛnɛ ndo wɛ ayohɔ awui akɔ waamɛ ndo ayonga la lonto lakɔ laamɛ.—Jni 11:21-26, 39-44; Ets 24:15.
NGƆNDƆ KA HENDE 27–NGƆNDƆ KA SATO 5
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 ƐKƆNDƆ 20-22
“Kimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ dia vɔ ntondoya”
‘Akambo asɔ kimɔwɔ le apami wele la kɔlamelo’
8 Adia 1 Ɛkɔndɔ 22:5. Davidɛ akakoke mfɔnya ɔnɛ Sɔlɔmɔna atonge l’akoka wa nɔmbɔla olimu wa woke ɔsɔ. Tɛmpɛlɔ kakahombe monga “dimɛna dia mamba,” ndo Sɔlɔmɔna aki “eke dikɛnda ndo atahokɔ akambo.” Koko, Davidɛ akeyaka ɔnɛ Jehowa ayokimanyiya Sɔlɔmɔna dia nsala olimu wa laande ɔsɔ. Diakɔ diele, Davidɛ akasale kɛnɛ tshɛ kakandakoke nsala dia mbokimanyiya dia ndjalɔngɔsɔla dikambo di’ekongelo ka woke kɛsɔ.
‘Akambo asɔ kimɔwɔ le apami wele la kɔlamelo’
7 Davidɛ akalangaka mɛtɛ mbika tɛmpɛlɔ lo dikambo dia Jehowa, diakɔ diele ondo nde akakɔmɔ efula. Koko, nde akatetemala nsukɛ ekongelo kɛsɔ kakahombe ɔnande Sɔlɔmɔna ndjɔlɔmbɔla. Davidɛ akasha lonya dia nkongɛ akambi w’olimu ndo ntshumanya mbolo, nkonga, mfɛsa, paonyi ndo abaya. Nde kondjakiyanya lo dikambo di’onto lakahombe nkondja lotombo lo mbika tɛmpɛlɔ, kakayelamɛ l’ɔkɔngɔ ɔnɛ tɛmpɛlɔ ka Sɔlɔmɔna. Koko, nde akakeketsha Sɔlɔmɔna ɔnɛ: “Ɔnkɔnɛ ɔnami le, Jehowa ayale la yɛ, otondoya ndo oke luudu la Jehowa Nzambi kayɛ oko wakandate lo dikambo diayɛ.”—1 Ɛk. 22:11, 14-16.
Ambutshi, onde nyekɔ lo nkimanyiya ɔnanyu dia mpama polo lo batisimu?
14 Dikumanyi koka nsukɛ kɛnɛ kasala ambutshi lo ntɛkɛta dimɛna lo kɛnɛ kendana l’eyango wa lo nyuma. Kadiyɛso kɛmɔtshi mbohɔka woho wakandasawola l’ɔnangɛso Russell etena kakinde l’ɛnɔnyi esamalo. Nde akate ate: “Nde akɔshi minitɛ 15 dia nkɛtshanya la mi dikambo di’eyango ami wa lo nyuma.” Etombelo akɔna waki la dui sɔ? L’ɔkɔngɔ diko, kadiyɛso kakɔ akayonga ombatshi mboka ɛnɔnyi ndekana 70! Mbokɛmaka hwe di’ɛtɛkɛta w’amɛna ndo w’ekeketshelo koka monga la shɛngiya lo lɔsɛnɔ l’onto l’otondo. (Tok. 25:11) Dikumanyi koka nto mbelɛka ambutshi l’anawɔ dia ndjokimanyiya lo wokelo wa Mbalasa ka Diolelo. Vɔ koka nɔmba ana dia nsala akambo amɔtshi wewɔ l’akoka wa nsala.
15 Ngande wakoka anto akina wa l’etshumanelo nkimanyiya? Lo mɛnya ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka dia vɔ ndjashaka le wɔ dimɛna. Ɛnyɛlɔ, wɛ koka nyanga tolembetelo tɛnya di’ɛlɔngɔlɔngɔ wekɔ lo ndjasukanya la Jehowa. Onde ɔna akasha kɔmatɛrɛ y’amɛna lo nsanganya ndo nde akonge l’ɔkɛndɛ ɔmɔtshi lo losanganya la l’atei wa lomingu? Onde nde akasambisha anto amɔtshi la kalasa kana akasale kɛnɛ kele ɔlɔlɔ etena kakandahembama dia nsala dui dimɔtshi dia kɔlɔ? Naka ngasɔ, totshimbatshimbake dia mbaandola! Sho koka ndjadjɛ oyango wa sawolaka l’ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka ntondo ndo l’ɔkɔngɔ wa nsanganya. Etena kasalaso dui sɔ, ana wayoyaoka dia vɔ wekɔ anto wa lo “etshumanelo ka woke.”—Os. 35:18.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Ekondo wa ntondo
21:13-15. Jehowa akadjangɛ ondjelo dia kumiya sui nɛ dia nde tɛtɛka solo la ntondo ka asui wa wodja Ande. Lo mɛtɛ, “ndi eli kanga ketshi efula.”