Onde wɛ mbokaka anto wambovɔ wɔma?
LO DIMBOLA sɔ, anto efula kadimolaka ɔnɛ: “Kema. Lande na kahombami mboka anto wambovɔ wɔma?” Vɔ mbetawɔka dia wanɛ wambovɔ waya bu mɛtɛ la lɔsɛnɔ. Koko, miliyɔ y’anto mbetawɔka dia wanɛ wambovɔ wekɔ lo tetemala la nsɛna oko waa nyuma.
La Bénin, wodja ɔmɔtshi wa l’Afrikɛ wa l’owɛstɛ, anto efula mbetawɔka dia wanɛ wambovɔ kokaka kalola dia ndjodiaka ase nkumbo akina. Anto sondjaka diangɔ diawɔ kana mbɔsaka abasa dia somba nyama ya vɔ nambola kana sala waa sɛlɛmɔnyi dia tutsha nkɛlɛ k’ewotɔ awɔ wakavu. Amɔtshi ndjakimɔka l’awui w’ɛdiɛngɛ la kanyi y’ɔnɛ etenyi kɛmɔtshi k’onto kelɛwɔ nyuma nsɛnaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ndo kokaka tɛkɛta la wanɛ wasɛna. Akina wakahomana l’akambo wa wɔma wafɔnyawɔ ɔnɛ nyuma ya wanɛ wambovɔ mbaki lo kiɔkɔ y’akambo asɔ.
Agboola ekɔ ɔmɔtshi l’atei w’anto wakahomana l’akambo asɔ. Nde ekɔ lo mbidjasɛ suke l’olelo wa lam’asa wodja wa Bénin la wa Nigéria. Nde mbutaka ate: “Awui w’ekanga wekɔ efula l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ. Anto efula wekɔ la mbekelo ka mbɔtshaka edo lo ndjela awui w’ashidi dia mbâlɔngɔsɔla otsha l’andja wahɛnama. Mbala efula, dimi lakakɔngɔsanyaka tɛtshi ta savɔ takatshikalaka l’ɔkɔngɔ wa sho mbɔtsha odo ko dimi tisanganya l’akatshi amɔtshi. Oma lâsɔ, lakakitaka ashi asɔ l’okoma ami lata la dui dia wolo ɔnɛ woho wa nyama kapanda mbalangami kanda. Ditshelo dia woho ɔsɔ diambokokanɛ l’ahole efula ndo mɛnamaka dia diɔ bu la wâle efula. Koko, ekɔ awui amɔtshi wendana l’osakelo w’ekanga wele wɔma efula.
“Lam’akavu anami ahende w’apami lo yoho yaheyama nembetshiya, dimi lakafɔnya dia onto ɔmɔtshi kambotɔmbɔsɛ okanga. Dia mbeya onto akɔ, dimi lakatshu le osombe ɔmɔtshi wa lo ngelo wakanyanyemaka l’awui w’ekanga. Nde akashikikɛ dia kɛnɛ kakamafɔnyaka kekɔ mɛtɛ. Ndo kɛnɛ kakaleke tshɛ kɔlɔ ele, nde akambutɛ dia anami ahende asɔ wekɔ lo kongɛ ɔnɛ lakadiake dia vɔ tonga ekambi ande l’andja wahɛnama. Nde akakotsha ate: Hateta edja ɔnayɛ la sato la pami ayovɔ. L’ɔkɔngɔ wa nshi ngana tsho, ɔnakɔ akavu nde lawɔ.”
Oma lâsɔ, Agboola akahomana la John, Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa w’oma la Nigéria. Elembetshiyelo wakawosha John lo dikambo di’anto wambovɔ wakatombe oma lo Bible. Elembetshiyelo ɛsɔ wakatshikitanya lɔsɛnɔ laki Agboola. Ndo vɔ kokaka tshikitanya lɔsɛnɔ layɛ.
Onde anto wambovɔ wekɔ lo nsɛna?
Akoka mbisha okadimwelo woleki dimɛna lo dimbola sɔ? Ndoko onto lokoki kadimola, oyadi ose ekanga wa mamba lakatatɛkɛtshi l’etatelo ka sawo nɛ. Koko Jehowa, lele Otungi wa lɔsɛnɔ tshɛ la “l’ulungu ndu la kete, [wa] diango dienama ndu diango diahenama,” ekɔ la okadimwelo. (Kolosai 1:16) Nde akatonge andjelo dia mbidjasɛ lo andja wahɛnama, ndo dia anto la waa nyama mbidjasɛ lanɛ la nkɛtɛ. (Osambu 104:4, 23, 24) Nde mbasha diangɔ dia l’ahole tshɛ lɔsɛnɔ. (Enyelo 4:11) Tɔsɛdingole kɛnɛ kata Bible, Ɔtɛkɛta waki Nzambi lo kɛnɛ kendana la nyɔi.
Jehowa mbaki onto la ntondo lakatɛkɛta dikambo dia nyɔi. Nde akatɛ Adama la Eva ɔnɛ wayovɔ naka vɔ mbohindolɛ. (Etatelu 2:17) Dui sɔ akadialembetshiyaka na? Jehowa akalembetshiya Adama ate: “We eko ditshu, okone we ayukalula utsha lu ditshu.” (Etatelu 3:19) Etena kavɔ onto, demba diande pɔndaka, mbuta ate diɔ kalolaka lo ditshu. Nde hatetemala nsɛna nto.
Adama la Eva wakahindolɛ Jehowa la lolango lawɔ ndo wakalongola dilanya dia nyɔi. Koko, vɔ komonga anto wa ntondo wa mvɔ. Abɛlɛ w’ɔnawɔ mbaki onto la ntondo. Kɛna k’enondo ande akodiake. (Etatelu 4:8) Kɛna komboka wɔma ɔnɛ odo w’ɔnango ayokoka mbɔsɔmbɔya. Koko, Kɛna aki la wɔma w’ɔnɛ wanɛ wakasɛnɛ kokaka mbosalɛ kɔlɔ.—Etatelu 4:10-16.
Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, nkumekanga Hɛrɔdɛ akatshimbe wɔɔngɔ etena kakawotɛ waa astrɔlɔgɛ ɔnɛ ‘nkumekanga k’ase Juda ambotɔ’ l’ɛtshi kakinde ka nkɛtɛ. Oko wakandayashikikɛ dia ndjaka nkumekanga kɛsɔ, Hɛrɔdɛ akadje sheke dia ndjaka ana w’apami tshɛ wa la Bɛtɛlɛhɛma waki l’ɛnɔnyi ehende oya l’ɛse. Koko ondjelo akatɛ Yɔsɛfu dia mbɔsa Yeso la Mariya ko ‘ndawɔ otsha l’Edjibito.’—Mateu 2:1-16.
Etena kakavu Hɛrɔdɛ, ondjelo akatɛ Yɔsɛfu dia kalola l’Isariyɛlɛ, “ne dia waku wakayangi ndjaka ona wambuvo.” (Mateu 2:19, 20) Ondjelo laki ndamɛ etongami ka lo nyuma, akeyaka dia Hɛrɔdɛ kokoka nto salɛ Yeso kɔlɔ. Yɔsɛfu komboka dɛwɔ dia nkumekanga Hɛrɔdɛ wɔma. Koko, Yɔsɛfu akoke wɔma wa kɛnɛ kakakoke Arakɛlao w’ɔnaki Hɛrɔdɛ salɛ Yeso. Ɔnkɔnɛ, Yɔsɛfu akadjasɛ la nkumbo kande la Ngalileya l’ɛtshi ka nkɛtɛ kaki kɔnɔmbɔlaka Arakɛlao laki kanga hiadi.—Mateu 2:22.
Ɛkɔndɔ ɛsɔ tokimanyiyaka dia mɛna ɔnɛ anto wambovɔ kema la wolo. Ko akokaso mbuta lo kɛnɛ kakakomɛ Agboola ndo anto akina na?
“Edienge,” kana nyuma ya kɔlɔ
Etena kakandakome opalanga, Yeso akahomana la ditongami dia lo nyuma dia kɔlɔ. Diɔ diakeye Yeso ndo diakawelɛ ɔnɛ ‘Ɔna Nzambi.’ Yeso nde lawɔ akawaeyaka akiwɔ. Vɔ komonga nyuma y’anto wakavu. Koko, Yeso akawaelɛ ɔnɛ “edienge,” kana nyuma ya kɔlɔ.—Mateu 8:29-31; 10:8; Mako 5:8.
Bible tɛkɛtaka dia nyuma yele la kɔlamelo otsha le Nzambi ndo dia nyɛ yakɔtɔmbɔkwɛ. Dibuku dia Etatelu mbutaka dia etena kakatondja Jehowa Adama la Eva wanɛ wakatɔmbɔkɔ oma l’ekambɔ ka Ɛdɛna, nde akakitsha akɛruba kana andjelo lo lɛkɛ la ɛstɛ la ekambɔ dia shimba di’onto ɔmɔtshi ndjɔtɔ lɔkɔ. (Etatelu 3:24) Ondo ɔsɔ mbaki mbala ka ntondo kakɛnama ditongami dia lo nyuma le anto.
Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, andjelo amɔtshi wakaholɔ la nkɛtɛ ndo wakalɔtɛ alemba w’emunyi. Jehowa kombatoma dia ndjokamba olimu ɔmɔtshi la nkɛtɛ. Kele vɔ “wakamo uma lu dihuli diawo” dia lo andja wahɛnama. (Jude 6) Vɔ waki l’eyango wa kɔlɔ wa lokaki. Vɔ wakayotshuka wamato, wakayotaka ana w’akongote wakelamɛka ɔnɛ waa Nefilimɛ. Waa Nefilimɛ la atɔmbɔki a washɛwɔ wakalodia nkɛtɛ l’awui wa ngala ndo wa kɔlɔ efula. (Etatelu 6:1-5) Jehowa akakandola dikambo sɔ lo mbela Mvula k’elola kakalɔ lo nkɛtɛ k’otondo lo nshi ya Nɔa. Mvula k’elola kɛsɔ kakadiake anto wa kɔlɔ tshɛ, mbidja ndo ana w’akongote asɔ l’anyangɛwɔ. Kakɔna kakakomɛ andjelo?
L’ɔtɛ wa Mvula k’elola kɛsɔ, vɔ wakakalola lo dihole diawɔ dia lo nyuma. Koko, Jehowa akâshimbe dia vɔ kalola lo “dihuli diawo” dia ntondo. (Jude 6) Bible mbutaka ɔnɛ: “Naka [Nzambi] kunshimbela andjelo lam’akawatshi kolo, keli akawakadja lu luwinga la dja, akawadji lu afuku wa udjima, dia vo ndjala loko edja ndu elumbwelu.”—2 Petero 2:4.
Tartarɛ kema dihole dimɔtshi dia lânde, koko eongelo k’onto lele oko lo lokanu, mbuta ate wanɛ wakakadjema asɔ hawoyokoka sala akambo tshɛ walangawɔ. Ɛdiɛngɛ hawokoke ndɔta nto alemba wa l’emunyi, koko vɔ wekɔ la wolo ndo la shɛngiya lo timba ndo lo nsɛnɔ y’anto. Vɔ kokaka mbahemɛ anto ndo nyama. (Mateu 12:43-45; Luka 8:27-33) Vɔ kesaka nto anto lo mbuta dia vɔ mbele nyuma ya wanɛ wavɔ. Lande na? Dia shimba anto dia vɔ tɛmɔla Jehowa lo yoho yɔngɛnyangɛnya ndo dia mbidja lofunge lo timba tawɔ lo kɛnɛ kendana la eongelo ka mɛtɛ ka wanɛ wavɔ.
Woho wa minya wɔma wa wanɛ wavɔ
Agboola akɛnyi dia elembetshiyelo washa Bible lo dikambo dia nyɔi ndo dia waa nyuma wekɔ mɛtɛ. Nde akashihodia dia nde pombaka mbeka akambo efula. Nde akatatɛ mbadia Bible ndo ekanda walembetshiya Bible kâmɛ la John. Agboola akakeketshama lo mbeya ɔnɛ anande waki lo ndala ndjɔ lo diombo, koko vɔ kokongɛka dia ndjonga ekambi wa ɔnɛ lakadiake lo andja wahɛnama.—Joani 11:11-13.
Agboola akashihodia nto dia nde pombaka tshika awui tshɛ w’ekanga. Nde akatshumbe diangɔ diande tshɛ diendana l’awui w’ekanga. (Etsha 19:19) Anto amɔtshi wa lo ngelo kawɔ wakawotɛ ɔnɛ nyuma ya kɔlɔ yayokosalɛ kɔlɔ. Koko Agboola komboka wɔma. Nde akayele dako diele lo Efeso 6:11, 12 diata ɔnɛ: ‘Nyɔlɔtɛ ɛlɔtɔ tshɛ wa ta wa Nzambi, nɛ dia nyekɔ lo ndɔ la nyuma ya kɔlɔ.’ L’atei w’ɛlɔtɔ wa lo nyuma ɛsɔ mbele ndo akambo wa mɛtɛ, akambo wosembwe, lokumu l’ɔlɔlɔ la wɔladi, mbetawɔ ndo yɔmbɔ ya nyuma, mbuta ate Ɔtɛkɛta waki Nzambi. Dihomɔ sɔ ndja oma le Nzambi ndo diekɔ la nkudu k’efula!
Agboola akahetshama oma le angɛnyi ndo ewotɔ ande ɛmɔtshi etena kakandatshike ditshelo tshɛ diendana l’awui w’ekanga. Koko, nde akatane angɛnyi w’eyoyo wetawɔ kɛnɛ ketsha Bible lo Mbalasa ka Diolelo ka Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo ngelo kawɔ.
Agboola ambeya kakianɛ dia kema edja, Jehowa ayanga minya awui wa kɔlɔ oma la nkɛtɛ ndo hatosha ɛdiɛngɛ diaaso dia vɔ sala kânga dikambo ɔtɔi. L’ekomelo, nde ayowalanya. (Enyelo 20:1, 2, 10) Nzambi ayolola ‘wanɛ tshɛ wele lo waombo wohɔma’ lanɛ la nkɛtɛ. (Joani 5:28, 29) L’atei w’anto asɔ mbele ndo Abɛlɛ, ana waha l’onongo wakadiakema le nkumekanga Hɛrɔdɛ ndo miliyɔ nkina y’anto. Agboola ekɔ la mbetawɔ ɔnɛ ndo anande asato wayolwama. Wakiyɛ wa ngandji wakavu kokaka monga l’atei awɔ. Vɔ tshɛ wayoyoshikikɛ dia tatɛ oma lam’akawavu polo lo eolwelo vɔ kombeyaka ndoko dikambo ɔtɔi, oyadi sɛlɛmɔnyi yakawasalɛ.
Wɛ ndoko la ɔkɔkɔ wa mboka anto wambovɔ wɔma. Koko, wɛ kokaka nongamɛ dia ndjonga kâmɛ la wakiyɛ wa ngandji wakavu. L’etena kɛnɛ, lande na kahayeke Bible dia keketsha mbetawɔ kayɛ? Onga kâmɛ la wanɛ wetawɔ kɛnɛ ketsha Bible. Naka wɛ amboyashaka l’awui w’ekanga, kete tshika aha la tshimbatshimba. Yakokɛ oma le ɛdiɛngɛ lo ndɔta ‘ɛlɔtɔ tshɛ wa ta wa Nzambi.’ (Efeso 6:11) Ɛmɛnyi wa Jehowa wayɔngɛnangɛna dia kokimanyiya. Vɔ mbekaka l’anto Bible aha la mbalɔmba falanga lo kamba la dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ?a
Agboola hayoka wanɛ wambovɔ wɔma ndo nde ambeya woho wa shika tanga la ntondo k’ɛdiɛngɛ. Nde mbutaka ate: “Handeye onto lakadiake anami w’apami asato. Koko lam’ele lokambɛ Jehowa, laya la ana akina esambele. Ndoko ɔdiɛngɛ ɔtɔi wayowasalɛ kɔlɔ.”
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 28]
Agboola hayoka wanɛ wambovɔ wɔma ndo nde ambeya woho wa shika tanga la ntondo k’ɛdiɛngɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 27]
Kɛna komboka wɔma w’ɔnɛ ɔnango lakavu akakoke mbɔsɔmbɔya