Vɔ wakatshikala nge la ‘ntondo k’ehemba’

TA DIA ntondo di’andja w’otondo diakalɔma lo 1914 diakadje lomangemange la Ambeki wa Bible wa l’andja w’otondo l’ohemba. (Is. 2:2-4; Jni. 18:36; Ɛf. 6:12) Kakɔna kakasale ekambi waki Nzambi wa la Grande-Bretagne?

Lo 1916, emboledi wa la Grande-Bretagne wakadjanga dia asɔlayi munda apami tshɛ wahatatshuke wele l’ɛnɔnyi oma lo 18 polo 40 ko mbatɔla lo ta. L’ɔtɛ wa didjango sɔ, anto tshɛ wakalangaka mamɛ “dietawɔ diawɔ” wakonge l’ohemba wa wolo nɛ dia vɔ kombetawɔ ntshɔ lo ta. Emboledi wakadjangɛ tuminadi ta lɛkɔ dia mbeya waa na wahawahombe munda dia ntshɔ lo ta ndo lande na.

Kaanga mbakawadjangɛ tuminadi dia ntshika anto amɔtshi l’ɔtɛ wa waetawɔ awɔ, vɔ kotshika Ambeki wa Bible, nɛ dia wakayonda 40 l’atei awɔ ko wakawatɔlɛ lo nkanu ya wolo ndo 8 wakatɔlama la wolo lo ta diakalɔmaka la France. Etena kakawɛnyi awui wa wɛngiya wa ngasɔ, anangɛso wa la Grande-Bretagne wakatomɛ Herbert Asquith laki onto la hende lo wodja akɔ mukanda wakasinyɛ anto 5 500 diaha vɔ mbɔtɔ lo nkanu yakɔ.

Anangɛso asɔ wakoke losango oma la France dia wambofundɛ Ambeki wa Bible enanɛi wakatshu la wɔ dilanya dia ndjakema l’ɔtɛ wakawatotona dia ndɔ ta. Koko, etena kakakome anangɛso lo dihole dia ta, wakatotshikitanyaka dilanya diakɔ ndo wakafundɛ dia mbɔtɔ lokanu l’edja k’ɛnɔnyi dikumi. Wakaakaloya oya lo lokanu l’Anglerre.

Etena kakaheke ta, wakayodjangaka dia munda ndo apami wambotshukana. Henry Hudson laki dɔkɔtɛlɛ ndo Ombeki wa Bible l’osomba wa Manchester lo wodja wa Angleterre mbakawande ntondo. Lo Ngɔndɔ k’enanɛi 3, 1916, ase tuminadi wakawohindɛ onongo, wakosoya efula ndo wakokaloya l’anya w’asɔlayi. L’etena kakɔ kaamɛ wakande ndo anangɛsɔ waki l’Édimbourg, Écosse. Wakalombosha James Frederick Scott laki l’ɛnɔnyi 25 ndo ombatshi mboka, koko vɔ kombotana l’onongo. Oma laasɔ, wakalange ntshika dui sɔ yema, koko wakalɔmbɛ ndo emboledi wa la Londres dia nyangana la wanɛ waki kotshɔ lo ta. Etena kakawasale dikambo sɔ, wakahindɛ ɔnangɛso Herbert Kipps onongo, wakosoya ndo wakokimɔ l’anya w’asɔlayi.

Lo Ngɔndɔ ka divwa 1916, anangɛso 264 wakalɔmbɛ emboledi dia mbasha mukanda wɛnya dia vɔ hawɔtɔ l’awui w’ata. Diakɔ diele, wakatondja anangɛso 5 oma lo lokanu, koko wakasha anangɛso 154 elimu wa wolo wele oko nɔngɔsɔlaka etadimbo ndo wakasha anangɛso 23 elimu ekina wahendana l’awui w’ata, wakakimɔ anangɛso 82 l’anya w’asɔlayi ndo amɔtshi l’atei awɔ wakatɔlama dia tolomboshama l’ɔtɛ wakiwɔ kokitanyiya didjango sɔ. Anto efula wakatɛkɛta kɔlɔ lo dikambo di’emboledi lo menda woho wakawasalɛ Ambeki wa Bible waki lo lokanu akambo, diakɔ diele emboledi wakayaatondja oma lo lokanu ko mbatoma lo mpango y’asɔlayi dia tokambaka elimu ɛmɔtshi.

Ɔnangɛso Edgar Clay nde la Pryce Hughes wakayongaka emendji wa filialɛ ka la Grande-Bretagne, wakakambaka lo wokelo wa barrage kɛmɔtshi l’osomba wa Galles. Lo wedi okina, Herbert Senior ɔnangɛso ɔmɔtshi l’atei w’anangɛso enanɛi wakawatokaloya oma la France, akayotomamaka le Wakefield, lo lokanu la la Yorkshire. Anangɛso akina wakatone dia monga asɔlayi wakatomama lo lokanu la Dartmoor dia tokambaka elimu wa wolo ndo lɛkɔ vɔ wakatoleka monga kaamɛ dia nkeketsha yɛdikɔ yawɔ.

Ɔnangɛso Frank Platt, laketawɔma dia nkamba elimu wahendana la ta, akayotetemala pɛnyahɛnyama efula nɛ dia wakayotshɔ la nde nto la wolo dia tɔlɔ ta. Atkinson Padgett lakeke akambo wa mɛtɛ yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ munda anangɛso dia ntshɔ lo ta, akasoyama efula oma le ewandji w’asɔlayi l’ɔtɛ wakandatone dia ntshɔ dia tɔlɔ ta.

Kaanga mbaki anangɛso wa l’etena kɛsɔ koshihodiaka dimɛna kɛnɛ kalembetshiya lomangemange l’Akristo, vɔ wakasale kɛnɛ kakawakoke nsala dia ngɛnyangɛnya Jehowa Nzambi. Anangɛso woshilami lo sawo nɛ wakatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo kɛnɛ kendana la lomangemange djekoleko ‘lo tena di’ehemba.’ (Ɛny. 3:10)​—Sawo nɛ diakɔsama oma l’awui wambetaka wakasalema la Grande-Bretagne.