Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
JULY 2-8
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | LUKA 6–7
“Jani Akupaska”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 6:37
Lutirizgani kugowoke kuti namwi muzigowokereki: Pamwenga kuti, “lutirizgani kufwatuwa kuti namwi muzifwatuliki.” Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kugowoke” ngang’anamuwa “kufwatuwa munthu (nge mo achitiya ndi mkayidi).” Mazu yanga ngagwiriskikiya so ntchitu pakuyeruzga milandu ndipu ngang’anamuwa kuti munthu walivi mlandu pamwenga kuti wagowokereka, chinanga kuti penga pakwenere kuti wapaskiki chilangu.
w08 5/15 9-10 ¶13-14
Lutirizgani Kuchita Vinthu Vamampha
13 Buku la Uthenga Wamampha waku Mateyu le ndi mazu ngo Yesu wangukamba ngakuti: “Lekani kuyeruzga ŵanthu kuti namwi muleki kuyeruzgika.” (Mate. 7:1) Luka nayu wakulemba kuti: “Lekani kuyeruzga ŵanthu kuti namwi muleki kuyeruzgika. Lekani kususka ŵanthu kuti namwi muleki kususkika. Lutirizgani kugowoke kuti namwi muzigowokereki.” (Luka 6:37) Afarisi a munyengu ya akutumika alondonga ukongwa midawuku yawu ndipu venivi vachitiskanga kuti ayeruzgengi ŵanthu mwankhaza ukongwa. Wosi wo avwisiyanga Yesu wachikamba mazu yanga akhumbikanga ‘kuleka kuyeruzga’ anyawu. Mumalu mwaki, akhumbikanga ‘kulutirizga kufwatuwa’ pamwenga kuti kugowoke anyawu pa vo aŵanangiya. Nge mo tawone kali, wakutumika Paulo nayu wangupereka ulongozgi wakuyanana ndi wenuwu.
14 Asani akusambira aku Yesu agowokiyanga anyawu, ndikuti vawovyanga ŵanthu anyaki kuti nawu agowokiyanengi. Yesu wangukamba kuti: “Chifukwa cheruzgu cho muyeruzgiya anyinu namwi muyeruzgikiyengi chenicho, ndipu mwesu wo mupimiya anyinu namwi akupimiyeningi weniwo.” (Mate. 7:2) Pa nkhani ya mo tichitiya vinthu ndi anyidu, tivuna vo timija.—Aga. 6:7.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 6:38
Mupaskengi: Pamwenga kuti, “Lutirizgani kupaska.” Mazu nga Chigiriki ngo ngakugwiriskikiya ntchitu pa lemba ili, ngangakambika so kuti “kupaska” ndipu ngalongo kuti ivi vikhumbika kuchitika mwakulutiriya.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 6:38
chivungu cha laya linu: Pa lemba ili, mazu yanga ngakamba za munthu yo wapeta laya laki lakubwalu muchiwunu ndipu wapingapu vinthu. Mwaviyo, mazu ngakuti ‘kuŵika pa chivungu cha laya’ ngatenere kuti ngakamba za vo amalonda achitanga munyengu yakali. Asani munthu wagula vinthu, amuŵikiyanga pachivungu chaki mpaka kuzaza.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
w07 8/1 6 ¶1
Kumbi Mungachita Wuli Kuti Mumuyanjengi Ukongwa Yehova?
Kanandi Yesu wapempheranga kwa nyengu yitali ukongwa. (Yoha. 17:1-26) Mwakuyeruzgiyapu, wechendasankhi ŵanthu 12 kuti aje akutumika ŵaki, Yesu “wanguluta kuphiri kuchipemphera, ndipu wangupemphera kwaku Chiuta usiku wosi.” (Luka 6:12) Chinanga kuti palivi dangu lakuti ŵanthu wo atanja ukongwa Yehova apempherengi usiku wosi, kweni atenere kuyesesa kuchita vo Yesu wachitanga. Ŵechendasankhi vakuchita pa umoyu wawu, atenere kupempha dankha Chiuta kuti waŵawovyi ndi mzimu waki wakupaturika kuti asankhi umampha vakuchita kweniso kuti aje nayu pa ubwezi wamampha.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 7:35
ntchitu zaki: Mazu ngaki chayingu, “ndi ŵana ŵaki wosi.” Ntchitu zo Yesu ndi Yohane Mubatizi achitanga ndizu zalongonga kuti ŵenga ndi zeru kweniso kuti vo ŵanthu akambanga vakukwaskana ndi yiwu venga vaboza. Mwaviyo, tingakamba kuti Yesu wang’anamuwanga kuti: ‘Wonani ntchitu zamampha zo tichita ndipu muziŵengi kuti milandu yo atitimba njaboza.’
JULY 9-15
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | LUKA 8–9
“Kumbi Munthu Wakhumbika Kuchitanji Kuti Walondo Yesu?”
it-2 494
Chizimbu
Mulembi munyaki wangukambiya Yesu kuti: “Msambizi, ndikulondoningi kwekosi ko mulutengi.” Kweni Yesu wangumukambiya kuti: “Akambwi ŵe ndi mphanji, ndipu viyuni vamude ve ndi vizimbu, kweni Mwana wa munthu walivi pakunyekeza mutu waki.” (Mate. 8:19, 20; Luka 9:57, 58) Yapa Yesu walongonga kuti munthu yo wakhumba kuja wakusambira waki, wakhumbika kuleka maŵanaŵanu ngakuja umoyu wawofuwofu kweniso kuchita vinthu vakukondwesa vo ŵanthu anandi atanja. M’malu mwaki, iyu watenere kugomezga Yehova ndi mtima waki wosi. Vo Yesu wangukamba mupempheru lakuwoniyapu ndivu vititiwovya kuvwisa fundu yeniyi. Iyu wangukamba kuti: “Mutipaski chakurya chidu chamsanawale.” Kweniso wangukamba kuti: “Mwakuyanana ŵaka, ziŵani kuti weyosi waku yimwi yo watondeka kusiya katundu waki yosi, wangaja cha wakusambira wangu.”—Mate. 6:11; Luka 14:33.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Luka 9:59, 60
kuchiŵika dankha ada: Viwoneka kuti munthu uyu wangukamba mazu yanga awisi ŵechendafwi. Kweniso pemphu laki lilongo kuti wakhumbanga waka kuti wakaŵepu ndi kunozga vosi vakukhumbika pa mwambu wa maliru pe cha. Asani awisi a munthu uyu angutayika nadi, watingi waŵengevi mpata wakukambiskiyana ndi Yesu panyengu iyi. Kali ku Middle East asweranga cha kuŵika munthu yo wafwa, ndipu kanandi amuŵikanga zuŵa lo wafwiya. Mwaviyo, awisi a munthu uyu ndipu ŵechendafwi kweni panyaki ŵenga akukota kweniso atenere kuti atamanga. Kweniso Yesu watingi wamukambiyengi cha kuti waleki kuphwere awisi asani atamanga ukongwa. Viwoneka so kuti penga abali ŵaki anyaki wo atingi aŵaphweriyengi. (Mariko 7:9-13) M’mazu nganyaki, tingakamba kuti munthu uyu wakambiyanga Yesu kuti: ‘Ndingakulondoni cha ada ŵeche amoyu. Ndazamukwamba kukulondoni asani ndaziŵika dankha ada.’ Kweni Yesu wawonanga kuti munthu uyu wadanjizga Ufumu waku Chiuta cha pa umoyu waki.—Luka 9:60, 62.
Aleki akufwa aŵiki akufwa ŵawu: Nge mo tawone fundu yakusambiriya pa Luka 9:59, awisi a munthu yo wakambiskananga ndi Yesu ndipu ŵechendafwi. Viwoneka kuti pa nyengu iyi ŵenga akukota kweniso atenere kuti atamanga. Mwaviyo, viwoneke limu kuti Yesu wakambiyanga munthu uyu kuti: ‘Aleki ŵanthu ambula kuziŵa Chiuta aŵiki akufwa ŵawu.’ Iyu wang’anamuwanga kuti munthu uyu wakhumbikanga kuleke abali ŵaki kuti ndiwu aphwere awusewu mpaka po afwiyengi ndi kuŵaŵika. Asani munthu uyu wanguyambapu kulondo Yesu nyengu yeniyo, watingi wazisaniyengi umoyu wamuyaya mumalu mwakuja mugulu la ŵanthu ambula kuziŵa Chiuta. Vo Yesu wangumuka vilongo kuti kudanjizga Ufumu waku Chiuta ndipuso kupharazga uthenga wa Ufumu wenuwu kwekosi, ndivu vingachitiska munthu kuti waje paubwezi wamampha ndi Chiuta.
nwtsty chithuzi
Kulima ndi Pulawu
Kali ŵanthu ayanjanga kulima ndi pulawu mu nyengu ya chihanya asani vuwa ya chizimwa lufya yawapu. Vuwa yeniyi yawovyanga kuti dongu lo lingumila ukongwa mu chihanya liwombi. (Wonani kabuku ka sgd chigaŵa 19.) Mapulawu nganyaki ngajanga ndi chimiti chakusongoka cho nyengu zinyaki aŵikangaku chisulu ndipu achimangiriyanga so ndi chimiti chinyaki kuti chiguzikengi umampha ndi ngombi yimoza pamwenga zinandi. Mbewu zapandikanga asani dongu latipulika. Nkhani zinandi mu Malemba nga Chiheberi ze ndi chakuyeruzgiyapu cha kulima ndi pulawu chifukwa ŵanthu anandi ayiziŵanga umampha ntchitu iyi. (Ŵeru. 14:18; Yesa. 2:4; Yere. 4:3; Mika 4:3) Yesu nayu wayanjanga kugwiriskiya ntchitu vakuyeruzgiyapu vakukwaskana ndi ulimi asani wakhumba kusambiza ŵanthu fundu yinyaki yakukhumbika ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, wangukamba za vo vichitika asani munthu walima ndi pulawu. Iyu wangukamba chakuyeruzgiyapu ichi kuti walongo kuti munthu wakhumbika kujipereka ndi mtima wosi kuti waje wakusambira waki. (Luka 9:62) Munthu yo walima ndi pulawu wangapanga mizeri yakunyoloka cha asani watimbanyizika ndi vinthu vinyaki. Mwakuyanana waka, wakusambira waku Khristu wangasere cha mu Ufumu waku Chiuta asani wazomereza kutimbanyizika ndi vinthu vinyaki pamwenga asani watondeka kufiska udindu waki.
w12 4/15 15-16 ¶11-13
Lutirizgani Kuteŵete Yehova ndi Mtima Wosi
11 Tiyeni tikambiskani vinthu vinyaki kuti tivwisi umampha vo Yesu wang’anamuwanga mu chakuyeruzgipu ichi. Yeruzgiyani kuti munthu walima ndi pulawu ndipu wakumbuka vinthu vakunyumba nge banja laki, mabwezi ngaki, chakurya, sumu, vinthu vakukondwesa ndipuso kupumuwa pamduzi. Iyu wawoneka kuti wavikhumbisiska vinthu venivi. Walimaku kandimi kamanavi, kweni walutirizga kukhumbira vinthu vakukondwesa venivi mwakuti wayamba kutimbanyizika maŵanaŵanu ndipu ‘walereska kuvuli.’ Chinanga kuti peche ntchitu yikulu kuti mbewu zipandiki, kweni ntchitu yingayenda cha asani munthu yo walima ndi pulawu walutirizga kutimbanyizika ndi vinthu vinyaki. Ivi vingachitiska kuti bwana waguŵi ukongwa chifukwa chakuti wantchitu waki wachita ulesi.
12 Sonu tikambiskani chakuwoniyapu cha mazuŵa nganu cho chiyanana ndi nkhani iyi. Kumbi mlimi yo wakambika mu nkhani iyi tingamuyeruzgiya ndi yani? Tingamuyeruzgiya ndi Mkhristu yo wawoneka nge kuti wachita umampha ukongwa kweni we pa ngozi yauzimu. Tiyeruzgiyi kuti mubali munyaki wayesesa kuchita vo wangafiska mu uteŵeti. Chinanga kuti wasanirika pa maunganu kweniso wapharazga nyengu zosi, kweni iyu waleka cha kuŵanaŵaniya vinthu va mucharu vo wawona kuti vakukondwesa. Ndipu wawoneka kuti wativikhumbisiska vinthu venivi. Iyu wateŵete Yehova kwa vyaka vinandi, kweni walutirizga mbwenu kukhumbira vinthu venivi mwakuti wayamba kutimbanyizika maŵanaŵanu ndipu ‘walereska kuvuli.’ Chinanga kuti peche vinandi vakuti wachiti mu uteŵeti, iyu walutirizga cha “kukoleska mwanthazi mazu ngaumoyu,” ndipu phamphu lo wenga nalu pakupharazga litamba kumala. (Afi. 2:16) Yehova, “Mweneku wa ntchitu yakuvuna,” waguŵa ukongwa asani Mkhristu watondeka kukunthiyapu.—Luka 10:2.
13 Kumbi tisambiranjipu? Yehova wakondwa ukongwa asani titijipereka ndi mtima wosi pakupharazga kweniso asani tisanirika pa maunganu nyengu zosi. Kweni kuteŵete Yehova ndi mtima wosi kusazgapu vinthu vinandi. (2 Miko. 25:1, 2, 27) Mkhristu wangaleka kuja pa ubwezi wamampha ndi Chiuta asani walutirizga “kulereska kuvuli” mwakukhumbira vinthu va mucharu vo wawona kuti vakukondwesa. (Luka 17:32) Asani ‘titinkha cho ntchiheni ndi kukoleska cho ntchamampha,’ tijengi akwenere nadi “Ufumu waku Chiuta.” (Aro. 12:9; Luka 9:62) Mwaviyo, tosi tikhumbika kuwonesesa kuti vinthu va mucharu chaku Satana ichi vingatitimbanyizanga cha kuteŵete Yehova ndi mtima wosi, chinanga vingawoneka nge kuti vakukhumbika pamwenga vakukondwesa.—2 Akori. 11:14; ŵerengani Afilipi 3:13, 14.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 8:3
aŵateŵetiyanga: Pamwenga kuti “aŵawovyanga.” Mazu nga Chigiriki ngakuti di·a·ko·neʹo ngangang’amuwa kuphwere ŵanthu anyaki mwakuliŵavu nge kuŵasaniriya chakurya, kuŵabikiya ndipuso kuŵawovya pa vinthu vinyaki. Mazu nga Chigiriki ngenanga ndingu so ngakugwiriskikiya ntchitu pa Luka 10:40 (“ntchitu zosi”), Luka 12:37 (“kuziŵateŵete”), ndipuso Machi. 6:2 (“kugaŵa chakurya”). Mazu yanga ngangagwiriskikiya so ntchitu pa vinthu vinandi vo ŵanthu achita. Kweni pa lemba ili mazu yanga ngakonkhoska mo anthukazi wo azumbulika mumavesi 2 ndi 3 anguwovye Yesu ndi akusambira ŵaki kuti afiski uteŵeti wo Chiuta wanguŵapaska. Vo anthukazi yaŵa achitanga vawovyanga kuti Chiuta wakankhuskiki. Ndipu Chiuta nayu wawonganga ukongwa vinthu vamampha vo anthukazi yaŵa achitanga ndipu vikulembeka mu Bayibolu kuti ŵanthu anyaki nawu asambirepu kanthu. (Nthanthi 19:17; Ahe. 6:10) Mazu nga Chigiriki ngakuti di·a·ko·neʹo ndingu so ngakugwiriskikiya ntchitu pakukamba za anthukazi wo azumbulika pa Mate. 27:55 kweniso pa Mariko 15:41.
w08 3/15 31 ¶2
Fundu Zikulu Zakutuliya Mubuku la Luka
9:49, 50—Ntchifukwa wuli Yesu wangumukaniza cha munthu yo watuzganga viŵanda chinanga kuti wenga wakusambira waki cha? Yesu wangumukaniza cha munthu uyu chifukwa chakuti panyengu iyi mpingu wachikhristu ndipu wechendajalikiskiki. Kweniso munthu uyu wakhumbikanga kwenda ndi Yesu pe cha kuti watuzgi viŵanda kweniso kuti walongo kuti watimugomezga.—Mariko 9:38-40.
JULY 16-22
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | LUKA 10–11
“Ntharika ya Msamariya Wakwanja Anyaki”
nwtsty vidiyo
Msewu Wakutuwa ku Yerusalemu Kuchifika ku Yeriko
Msewu (1) wo uwoneka muvidiyo iyi utenere kuti ndiwu ayendangamu munyengu yakali kutuwa ku Yerusalemu kuchifika ku Yeriko. Msewu wenuwu wenga wamakonamakona ndipu wenga utali kujumpha makilomita 20, kweniso wenga ndi malu nganyaki ngakusesereka ngakukwana 1 kilomita. Msewu wenuwu wenga wakofya ukongwa chifukwa kwasanirikanga ankhungu anandi. Ndichu chifukwa chaki kwajanga asilikali kuti avikiliyengi ŵanthu wo ajumphanga mumsewu wenuwu. Yeriko wa ku Roma (2) wenga po pakumananga msewu wakutuwa ku Yerusalemu kuchifika ku Yeriko ndi msewu wakutuwa ku chipululu cha Yudeya. Tawuni yakali ya Yeriko (3) yenga pafupi ukongwa ndi tawuni ya Roma, pafupifupi makilomita ngaŵi.
w02 9/1 16-17 ¶14-15
“Wakambiskananga Nawu Cha Kwambula Vakuyeruzgiyapu”
14 Chachiŵi, ŵanaŵaniyani ntharika ya Msamariya wakwanja anyaki. Yesu wangwamba kukonkhoska ntharika iyi ndi mazu ngakuti: “Munthu munyaki wasikiyanga ku Yeriko kutuwa ku Yerusalemu ndipu wangukumana ndi ankhungu wo angumuzuwa vakuvwala, kumupuma ndipu anguthaŵa ndi angumuleka we pafupi kufwa.” (Luka 10:30) Yesu wanguzumbuliya dala msewu wo “wasikiyanga ku Yeriko kutuwa ku Yerusalemu” kuti ŵanthu avwisi umampha vo wakhumbanga kukamba. Panyengu yo wakonkhoskanga ntharika iyi ndipu we ku Yudeya kufupi ndi Yerusalemu. Mwaviyo, viwoneke limu kuti ŵanthu wo amuvwisiyanga aziŵanga umampha vo vachitikanga mumsewu wenuwu. Msewu wenuwu wenga wakofya, ukongwa asani munthu wajumphamu yija chifukwa wajumphanga mumalu ngaheni ukongwa mo mwabisamanga ankhungu.
15 Pe so chinthu chinyaki chakukondwesa cho Yesu wanguzumbuliya msewu wo “wasikiyanga ku Yeriko kutuwa ku Yerusalemu.” Nkhani iyi yikonkhoska kuti wasembi kweniso Mulevi angujumpha mumsewu wenuwu kweni pengavi yo wanguma kuti wawovyi munthu yo wangupwetekeka. (Luka 10:31, 32) Asembi ateŵetiyanga panyumba yakusopiyamu ku Yerusalemu ndipu Alevi ndiwu aŵawovyanga. Asembi ndi Alevi anandi ajanga ku Yeriko asani ndi nyengu yakuti alutengi cha kuchiteŵete panyumba yakusopiyamu, chifukwa tawuni ya Yeriko yenga pafupi ndi Yerusalemu, makilomita 23. Mwaviyo, tikayika cha kuti ayendanga kaŵikaŵi mumsewu wenuwu. Wonani so kuti wasembi ndipuso Mlevi atuwanga kunyumba yakusopiyamu ku Yerusalemu. Mbuneneska nadi kuti kali wasembi ndipuso Mlevi ajanga ‘ambula kwenere kuteŵete panyumba yakusopiyamu kwa mazuŵa 7 asani ako thupi la munthu wakufwa.’ (Ŵalevi 21:1; Maŵerengedu 19:11, 16) Kweni yapa penga pambula kuvwika kukamba kuti ‘angutondeka kuwovya munthu yo wangupwetekeka chifukwa wawonekanga nge kuti wafwa.’ Venivi vilongole limu kuti Yesu wagwiriskiyanga ntchitu vakuyeruzgiyapu vo ŵanthu aviziŵanga umampha.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Luka 10:33, 34
Msamariya: Ayuda awonanga kuti Asamariya mbambula kukhumbika ndipu ayenderananga nawu cha. (Yoha. 4:9) Ndipu Ayuda anyaki agwiriskiyanga ntchitu mazu ngakuti “Msamariya” asani anyoza munthu. (Yoha. 8:48) Buku linyaki la Arabi (Mishna) likamba vo Rabi munyaki wangukamba kuti: “Munthu yo waturya viŵandi va Asamariya wayanana waka ndi munthu yo waturya nyama ya nkhumba.” (Shebith 8:10) Ayuda anandi awugomezganga cha ukaboni wakuperekeka ndi Msamariya ndipu chechosi cho Msamariya wangachita achiwonanga kanthu cha. Yesu waziŵanga kuti Ayuda anandi aŵatinkhanga ukongwa Asamariya. Ndichu chifukwa chaki wangukamba ntharika iyi, yo yiziŵika kuti Msamariya wamampha, pamwenga Msamariya wakwanja anyaki.
wangumanga vilonda va munthu yo, ndi kudamu mafuta kweniso vinyu: Luka yo wenga dokotala wangukonkhoska umampha ntharika yo Yesu wangukamba ndipu wangukonkhoska mwakukoliyana ndi vo achitanga pakuphwere vilonda. Ŵanthu ayanjanga kupakapu mafuta kweniso kudilapu vinyu pa chilonda kuti chipo. Nyengu zinyaki ŵanthu agwiriskiyanga ntchitu mafuta kuti chilonda chiwombi (yeruzgiyani ndi Yesa. 1:6), ndipu vinyu wawovyanga kuti majeremusi ndi mabakiteriya ngafwi pachilonda. Luka wangukonkhoska so mo amangiyanga vilonda kuti vileki kunyeka.
kunyumba ya alendu: Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “nyumba ya alendu” ngang’anamuwa “malu ngakufikiyaku munthu weyosi.” Malu ngenanga ndingu alendu apumuliyangaku ndipuso kugona. Viŵetu vawu navu vapumuliyanga kwenuku. Wakuwonere nyumba ya alendu ndiyu waphweriyanga alendu kweniso ŵanthu anyaki wo achita kumusiliya kuti waŵaphwere ndipu amulipiranga ndalama.
w98 7/1 31 ¶2
Msamariya Ndiyu Wenga Munthu Wamampha
Ntharika yaku Yesu yilongo kuti munthu murunji walondo waka marangu ngaku Chiuta pe cha, kweni wayezga so mijalidu yaki. (Aefeso 5:1) Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu lititikambiya kuti “Chiuta walivi sankhu.” (Machitidu 10:34) Kumbi tingamuyezga wuli Chiuta pa nkhani yakuchita vinthu mwambula sankhu? Ntharika yaku Yesu yeniyi yilongo kuti titenere kuwona munthu weyosi kuti ndi mubali widu chinanga kuti tipambana nayu charu, midawuku pamwenga chisopa. Akhristu achiskika kuti ‘achitengi vamampha ku ŵanthu wosi’ chinanga kuti apambana nawu vakuchita, mtundu kweniso charu. Kweniso achiskika kuti angachitiyanga vamampha Akhristu anyawu pe cha.—Agalatiya 6:10.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 10:18
Ndiwona Satana kuti wawa kali nge limphezi kutuwa kuchanya: Viwoneke limu kuti mazu ngo Yesu wangukamba wenga uchimi. Iyu wangukamba kuti wawona Satana kuti waponyeka kali kutuwa kuchanya. Iyu wangukamba ivi nge kuti vachitika kali. Lemba la Chivu. 12:7-9 likonkhoska nkhondu yo yinguchitika kuchanya. Lilongo so kuti nyengu yo Satana wanguponyeke kutuwa kuchanya ndiyu so nyengu yo Ufumu waku Mesiya ungwambiya kulamuliya. Pa Luka 10:18, Yesu wangukonkhoska za nkhondu yo yinguzichitika nyengu yinyaki ndipu yinguthereska Satana ndi viŵanda vaki. Yesu wangukamba mazu yanga chifukwa panyengu iyi ndipu Chiuta waŵapaska kali nthazi akusambira 70 kuti atuzgengi viŵanda chinanga kuti ŵenga ambula kufikapu.—Luka 10:17.
w08 3/15 31 ¶11
Fundu Zikulu Zakutuliya Mubuku la Luka
10:18—Kumbi Yesu wang’anamuwanganji wachikambiya akusambira ŵaki 70 kuti: “Ndiwona Satana kuti wawa kali nge limphezi kutuwa kuchanya”? Yapa Yesu wang’anamuwanga kuti Satana ndipu waponyeka kali cha kutuwa kuchanya. Iyu wangudikiskika dankha cha kuchanya mpaka po pangujumphiya kanyengu kamanavi kutuliya po Khristu wangwambiya kulamuliya nge Fumu mu 1914. (Chivu. 12:1-10) Chinanga kuti tingasimikiza cha, kweni vo Yesu wangukamba nge kuti vachitika kali, vilongo kuti wagomezganga ndi mtima wosi kuti venivi vazamuchitika nadi.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Luka 11:5-9
Ayimwi, ndibwerekeniku viŵandi vitatu: Ku Middle East ŵanthu atanja ukongwa kupaskana vinthu nge mo ntharika iyi yilongole. Chinanga kuti mlendu wangaza panyumba mwakubuchiza pakati pa usiku chifukwa cha vinthu vo wakumana navu munthowa, mweneku wa nyumba wawonenesanga kuti wamubikiya dankha chakurya. Ndipu asani walivi chakurya, wachichizgikanga kuchibwereka ku munyaki chinanga pangaŵa pakati pa usiku.
Leka kundisuzga ini: Munyaki yo wakambika muntharika iyi wangutondeka kuwovya munyaki chifukwa cha mtima waphuzu cha, kweni chifukwa chakuti ndipu wagona kali munyumba yaki. Kanandi nyumba za ŵanthu akavu zajanga ndi chipinda chimoza chikulu. Mweneku wa nyumba wakayukengi panyengu iyi, vatingi vichitiskengi kuti ŵanthu wosi ayuki kusazgapu ŵana.
kupempha mwachitatata: Mazu nga Chigiriki ngo ngakugwiriskikiya ntchitu pa lemba ili, ngangakambika so kuti “mwambula soni.” Kweni pa lemba ili, ngang’anamuwa kupempha mwachitatata pamwenga mwakulimbikiya. Munthu yo wakambika muntharika yaku Yesu, wanguchita soni cha kweniso wanguleka cha kupempha mwachitatata vinthu vo wakhumbanga. Mwaviyo, yapa Yesu wakambiyanga akusambira ŵaki kuti angalekanga cha kupemphera mwachitatata.—Luka 11:9, 10.
JULY 23-29
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | LUKA 12–13
“Mwe Akuzirwa Ukongwa Kuluska Mpheta Zinandi”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 12:6
mpheta: Mazu nga Chigiriki ngakuti strou·thiʹon ngakamba za kanthu kamana ukongwa ndipu ngang’anamuwa tiyuni timanatimana. Kweni kanandi ngakamba za tiyuni ta mpheta to tagulisikanga mwakutchipa ukongwa pa tiyuni tosi to tagulisikanga nge chakurya.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 12:7
chinanga ndi sisi la kumutu winu watiliŵerenga: Sisi la kumutu kwa munthu atiti lijumpha 100,000 pa avereji. Fundu iyi yilongo kuti Yehova waŵikiyapu mtima ukongwa kuziŵa kanthu kekosi chinanga kangaja kamana wuli. Venivi vititisambiza kuti waŵanaŵaniya wakusambira weyosi waku Khristu.
Palivi cho “Chingatipatuska . . . ku Chanju Chaku Chiuta”
4 Chakwamba, Bayibolu likamba kuti Chiuta wawona kuti mteŵeti waki weyosi ngwakukhumbika. Mwakuyeruzgiyapu, Yesu wangukamba kuti: “Asi mpheta ziŵi zigulisika kandalama kamana ukongwa? Kweni palivi yo yituwa pasi kwambula Awusemwi kuziŵa. Chinanga ndi sisi la kumutu kwinu atiliŵerenga. Mwaviyo, mungawopanga cha; mwe akuzirwa ukongwa kuluska mpheta zinandi.” (Mateyu 10:29-31) Ŵanaŵaniyani mo mazu yanga nganguŵachiskiya ŵanthu wo amuvwisiyanga.
5 Nyengu zinyaki tingazizwa kuti ntchifukwa wuli ŵanthu anandi ayanjanga kugula mpheta. Munyengu yaku Yesu, mpheta ndizu zagulisikanga mwakutchipa ukongwa pa tiyuni tosi to tagulisikanga nge chakurya. Asani munthu wapereka kandalama kamoza kamana ukongwa, amupaskanga mpheta ziŵi. Kweniso Yesu wangukamba kuti asani munthu wapereka tindalama tiŵi timana ukongwa, amupaskanga mpheta zinayi pe cha kweni zinkhondi. Mpheta yachinkhondi ayisazgiyangapu nge yawezi. Panyaki ŵanthu awonanga kuti tiyuni iti nthambula kukhumbika. Kweni ndimu Mulengi watiwoniyanga? Yesu wangukamba kuti: “Palivi yo Chiuta watiyiluwa [kusazgiyapu yo yaperekekanga kwawezi].” (Luka 12:6, 7) Sonu ndipu tingayamba kuvwisa vo Yesu wang’anamuwanga. Asani Yehova wawonanga kuti kampheta kamoza nkhakukhumbika, kwewuli munthu! Nge mo Yesu wangukambiya, Yehova waziŵa umampha vosi vo vititichitikiya. Ndipu venivi vauneneska nadi, chifukwa waŵerenga ndi sisi lakumutu kwidu viyo.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 13:24
Yesesani: Pamwenga kuti “Limbikiyani.” Vo Yesu wangukamba vititiwovya kuziŵa kuti tikhumbika kuyesesa ndi mtima wosi kuti tisere pakhomu lifinyi. Akaswiri a Bayibolu anandi akamba kuti mazu yanga ngayanana ndi mazu ngakuti, “Yesesani ndi mtima wosi” pamwenga kuti “Chitani vosi vo mungafiska.” Mazu nga Chigiriki ngakuti a·go·niʹzo·mai ngayanana ndi mazu ngakuti a·gonʹ, ndipu kanandi angagwiriskiyanga ntchitu asani akamba za ŵanthu wo achitanga maphara. Pa Ahe. 12:1, mazu ngakuti a·gonʹ ngakugwiriskikiya ntchitu mwakuphiphirisa pakukamba za Mkhristu yo wachita “maphara” nga umoyu. Mazu nga Chigiriki ngenanga ngafwatulika so kuti “masuzgu” (Afi. 1:30) kweniso kuti “nkhondu” (1 Timo. 6:12; 2 Timo. 4:7; Ako. 2:1). Mazu nga Chigiriki nga pa Luka 13:24 ngangafwatulika so kuti “kuchitaku maphara” (1 Akori. 9:25), “kujipereka” (Ako. 1:29; 4:12; 1 Timo. 4:10), kweniso “kuchita nkhondu” (1 Timo. 6:12). Chifukwa chakuti mazu yanga ngakutuliya ku mazu ngo ngakamba za maphara ngakutchimbiya, ŵanthu anyaki akamba kuti Yesu wang’anamuwanga kuti tosi tikhumbika kuyesesa ndi mtima wosi nge mo achitiya ŵanthu wo achita maphara ngenanga kuti alonde mphotu.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Luka 13:33
vingachitika cha: Pamwenga kuti, “Vakwenere cha.” Mu Bayibolu mulivi uchimi wo ukonkhoska mwakuvwika umampha kuti Yesu wakhumbikanga kufwiya ku Yerusalemu. Kweni tisimikiza kuti Yesu wakhumbikanga kufwiya kwenuku chifukwa cha mazu nga pa Danye. 9:24-26. Kweniso, asani Ayuda akhumba kubaya mchimi, amubayiyanga mutawuni yeniyi. Ivi vilongole limu kuti Mesiya nayu atingi amubayiyengi kwenuku. Akuyeruzga 71 a mu Mphara Yikulu ya Milandu akumananga ku Yerusalemu ndipu ŵanthu wosi wo ambikanga mlandu wakuti mbachimi aboza, aŵayeruzgiyanga kwenuku. Yesu watenere so kuti waziŵanga kuti ku Yerusalemu ndiku ŵanthu aperekiyangaku sembi kwaku Chiuta kweniso kuti mbereri ya Pasika nayu yabayikiyanga so kwenuku. Malinga ndi mo vinthu vingwende, vo Yesu wangukamba vinguchitika nadi. Angumutole ku Mphara Yikulu ya Milandu ku Yerusalemu ndipu angumumba mlandu. Iyu wangufwiya pafupi ukongwa ndi mpanda wa Yerusalemu nge “mbereri . . . ya Pasika.”—1 Akori. 5:7.
JULY 30–AUGUST 5
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | LUKA 14–16
“Ntharika ya Mwana Wakusoŵa”
nwtsty fundu zakusambiriya pa Luka 15:11-16
Munthu munyaki wenga ndi ŵana ŵaŵi anthulumi: Muntharika ya mwana wakusakaza (yo yiziŵika so kuti “ntharika ya mwana wakusowa”) mwe fundu zinyaki zakukondwesa. Yeniyi ndiyu ntharika yitali ukongwa pa ntharika zosi zo Yesu wangukamba. Chinthu chapade ukongwa muntharika iyi mbubali wapade wo ulipu pakati pa ŵanthu wo akonkhoskeka. Muntharika zinyaki, Yesu wayanjanga kuyeruzgiya vinthu vambula umoyu nge mbewu ndi dongu, kweniso ubali wa pakati pa bwana ndi antchitu ŵaki. (Mate. 13:18-30; 25:14-30; Luka 19:12-27) Kweni muntharika iyi, Yesu wakonkhoska ubali wapade wo wengapu pakati pa da ndi ŵana ŵaki. Vingachitika kuti apapi a ŵanthu wo aŵerenga ntharika iyi ŵe ndi jalidu lakupambana ndi la da walisungu kweniso wachanju yo wakambika muntharika iyi. Mwaviyo, ntharika iyi yilongo mo Ada ŵidu akuchanya atitiyanjiya kweniso mo alongole lisungu ku ŵanthu wo atiŵateŵete ndi mtima wosi kweniso wo awere kwaku yiwu asani alanda.
mumana: Mwakukoliyana ndi Dangu laku Mozesi, mwana wakwamba kuwaku ndiyu walondiyanga vigaŵa viŵi, kweni anyaki wosi alondiyanga chigaŵa chimoza. (Mara. 21:17) Mwaviyo, asani mwana mura wa muntharika iyi wenga wakwamba kuwaku, ndikuti mumana wangupaskika hafu ya vinthu vo mura watingi wapaskikengi.
wangusakaza: Mazu nga Chigiriki ngo ngakugwiriskikiya ntchitu pa lemba ili ngang’anamuwa “kupalanya pamwenga kuti kutaya bwekabweka.” (Luka 1:51; Machi. 5:37) Pa Mate. 25:24, 26, mazu yanga ngakambika kuti “kupeta.” Kweni pa Luka 15:11-16, mazu yanga ngang’anamuwa kugwiriskiya ntchitu chuma munthowa yambula kwenere.
kuchita vinthu viheni: Pamwenga kuti “nkharu ziheni kweniso zabwekabweka.” Mazu nga Chigiriki ngakuyananaku ndi ngo ngakugwiriskikiya ntchitu pa lemba ili ngasanirika pa Aefe. 5:18; Tito 1:6, kweniso pa 1 Petu. 4:4. Mazu yanga ngang’ananamuwa munthu yo wagwiriskiya ntchitu ndalama mwambula zeru. Ndichu chifukwa chaki Mabayibolu nganyaki ngafwatuliya mazu yanga kuti “wangusakaza.”
kuti wakamuryisiyengi nkhumba: Nyama izi zenga zakufipiskika mwakukoliyana ndi Dangu laku Mozesi. Mwaviyo, Myuda wakhumbikanga cha kugwira ntchitu iyi.—Ŵale. 11:7, 8.
vakurya vo nkhumba zaryanga: Vakurya va nkhumba vo vikambika pa lemba ili venga vipasu va misekesi. Vipasu ivi ve ndi chikonkhombi chakulama kweniso vija vapepu wakusazganikana ndi bulawuni. Vipasu ivi viwoneka nge masengwi ndipu vikoliyana nadi ndi zina laki la Chigiriki lakuti ke·raʹti·on, lo ling’anamuwa kuti “masengwi ngamanangamana.” Vipasu va misekesi veche kugwiriskikiya ntchitu m’malu nganandi nge vakurya va mahachi, ng’ombi kweniso nkhumba. Mwana mumana yo wakambika muntharika iyi wangukavuka ukongwa. Tikamba viyo chifukwa chakuti wangufika pakukhumbira vakurya venivi vo nkhumba zaryanga.—Wonani fundu yakusambiriya pa Luka 15:15.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Luka 15:17-24
ndanangiya . . . yimwi: Mazu nga Chigiriki ngakuti e·noʹpi·on pa lemba ili ngo ngang’anamuwa so kuti “pamasu pa” ndingu so ngakugwiriskikiya ntchitu pa 1 Samu. 20:1 mu Bayibolu la Septuagint. Pa vesi ili, Davidi wafumba Jonafani kuti: “Kumbi ndaŵanangiyanji awusu?”
aganyu: Wati wawere kunyumba, mwana mumana mwenuyu wanguŵanaŵana kuti wapemphi awisi kuti amulondere nge waganyu, nge mwana wawu cha. Waganyu wapambananga ndi kapolu, chifukwa waholiyanga limu ndalama zaki zuŵa lenilo wagwiriya ntchitu.—Mate. 20:1, 2, 8.
kumufyofyontha: Pamwenga kuti “kumufyofyontha mwachanju.” Nyengu zinyaki mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kufyofyontha mwachanju” (phi·leʹo), ngangakambika waka so kuti “kufyofyontha” (Mate. 26:48; Mariko 14:44; Luka 22:47). Kweni kanandi mazu yanga ngang’anamuwa “kwanja.” (Yoha. 5:20; 11:3; 16:27) Da wa muntharika iyi wangulongo kuti wakhumbisiskanga kulondere mwana waki yo wangulapa chifukwa wangumuvumbatiya kweniso kumufyofyontha mwachanju pakumulondere.
kudanika mwana winu: Pa vesi 21, mipukutu yinyaki yikusazgiyaku mazu ngakuti: “Ndije waganyu winu.” Kweni mazu nga pa vesi ili ngakoliyana ukongwa ndi mipukutu chayiyu yapakwamba. Akaswiri anyaki a Bayibolu akamba kuti mazu yanga ngakusazgikiyaku pa vesi ili kuti ngakoliyani ndi mazu ngo nge pa Luka 15:19.
mukhanju . . . mpheti ndi sapatu: Mukhanju uwu wenga laya bweka cha, kweni wenga mukhanju wamampha ukongwa wo waperekekanga ku ŵanthu akutumbikika. Kumuvwalika mpheti kwalongonga ulemu kweniso chanju cho da wenga nachu pa mwana waki kweniso kuti wamulondere. Kanandi, akapolu apaskikanga cha mpheti kweniso sapatu ndi bwana wawu. Mwaviyo, vo da uyu wanguchita vilongo kuti wangumulondere ndi mtima wosi mwana waki.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu zakusambiriya pa Luka 14:26
kutinkha: Mu Bayibolu, mazu ngakuti “kutinkha” ngang’anamuwa vinandi. Ngangang’anamuwa kukwiya, ndipu venivi vingachitiska kuti munthu wayambi kuja ndi maŵanaŵanu ngakukhumba kupweteka anyaki. Kweniso, ngangang’anamuwa kuleka kukondwa ndi munthu munyaki pamwenga chinthu chinyaki, ndipu venivi vingachitiska kuti munthu waleki kuchitiya vinthu limoza ndi anyaki. Kweniso, ngangang’anamuwa kwanja kamanavi waka. Mwakuyeruzgiyapu, Bayibolu likamba kuti Yakobe “wangutinkha” Leya ndipu wangwanja Rakelu. Venivi ving’anamuwa kuti iyu wayanjanga ukongwa Rakelu kupambana ndi mo wayanjiyanga Leya. (Chiya. 29:31; Mara. 21:15) Ndipu venivi ndivu so vikulembeka mumabuku nganyaki ngakali nga Chiyuda. Mwaviyo, fundu yo Yesu wangukamba yang’anamuwanga kuti akusambira ŵaki ajitinkhengi pamwenga kuti aleki kwanja abali ŵawu cha, chifukwa venivi vatingi vipambanengi ukongwa ndi vo Malemba ngakamba. (Yeruzgiyani ndi Mariko 12:29-31; Aefe. 5:28, 29, 33.) Mwaviyo, mazu ngakuti “kutinkha” ngo nge pa Luka 14:26 ngangang’anamuwa so “kwanja kamanavi.”
Penjani Chuma Cheneku
7 Ŵerengani Luka 16:10-13. Mteŵeti yo wakambika muntharika yaku Yesu, wangusaniya mabwezi kuti ngazimuwovyi. Chinanga kuti venga viyo, Yesu wanguchiska akusambira ŵaki kuti aje mabwezi ngaku Yehova ndi Yesu, kweni angajanga ndi vilatu vambula kwenere cha. Mavesi ngapanthazi muntharika iyi ngalongo kuti mo munthu wangagwiriskiya ntchitu “chuma chambula urunji,” vingalongo asani ngwakugomezgeka kwaku Chiuta pamwenga cha. Fundu yo Yesu wangukamba yenga yakuti, mo tigwiriskiya ntchitu chuma chidu ‘tingalongo kuti te akugomezgeka.’ Kumbi tingalongo wuli venivi?
8 Nthowa yimoza yo tingalongole kuti ndisi akugomezgeka ndi vinthu vo tenavu, nkhupereka ndalama kuti ziwovyi pa ntchitu yakupharazga yapacharu chosi yo Yesu wangukamba kuti yazamuchitika. (Mate. 24:14). Kasungwana kanyaki ka ku India kenga ndi kabokosi ko kaponyangamu ndalama za siliva. Yiku kangugulisa so vidoli vaki. Ndalama zati zazaza mukabokosi kaki, kanguchiziponya mubokosi ku Nyumba ya Ufumu kuti zikawovyi pa ntchitu yakupharazga. Mubali munyaki kweniko ku India yo we ndi munda wa makokonati wanguchipereka makokonati ku ofesi yakufwatuliya mabuku ya ku Malayalam. Iyu wanguchita viyo chifukwa abali akwenuku kanandi agula makokonati. Mwaviyo, wanguwona kuti kuŵapaska makokonati nkhwakovya ukongwa kuluska kuŵapaskanga ndalama. Iyu wanguchita vinthu mwazeru. Ivi ndivu so achita abali ku Greece. Yiwu apereka mafuta nga olivi, tchizi ndi vakurya vinyaki ku banja la Beteli.